×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaparcia u dzieci

prof. dr hab. med. Józef Ryżko
Klinika Gastroenterologii i Żywienia
Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

Co to jest zaparcie i jakie są jego przyczyny?

Jako zaparcie stolca traktuje się zbyt długie odstępy pomiędzy wypróżnieniami (wypróżnienia rzadziej niż 2 razy w tygodniu) i/lub oddawanie stolców z dużym wysiłkiem.

Zaparcia stolca mają uwarunkowanie czynnościowe w 95%, a jedynie 5% zaparć ma podłoże organiczne (m.in. choroba Hirshsprunga, niedoczynność tarczycy, choroby układu nerwowego i mięśniowego, w tym mózgowe porażenie dziecięce, zespół Downa, a nawet alergia pokarmowaceliakia).

Jak często występują zaparcia u dzieci?

Zaparcia występują u około 10% populacji dziecięcej w świecie. Okresowo zaburzenie to występuje u 30% dzieci.

Jak się objawia zaparcie?

Do najczęstszych objawów zaparć należą: wypróżnienia rzadsze niż 2 razy w tygodniu, oddawanie twardych („spieczonych”) oraz obfitych stolców, brudzenie bielizny oraz ból przy defekacji. U wielu dzieci występuje tzw. postawa retencyjna (dziecko przerywa zabawę, zastyga w bezruchu, zaciska pośladki, krzyżuje nogi, a po ustąpieniu uczucia parcia wraca do zabawy). Towarzyszyć może drażliwość narastająca do momentu defekacji, a po oddaniu stolca dziecko staje się pogodne, a następnie ponownie narasta drażliwość. W podobny sposób może narastać brudzenie bielizny. U 50% dzieci zaparciom może towarzyszyć niewielka domieszka krwi na stolcu lub na bocznej powierzchni.

Popuszczanie stolca spowodowane jest w ponad 90% świadomym powstrzymywaniem się od oddania stolca i wtórnym nagromadzeniu się mas kałowych w bańce odbytnicy. U wielu dzieci unikających defekacji przyczyny tego można doszukać się w bolesnych wypróżnieniach spowodowanych pojawieniem się twardego, zbitego stolca. U części z kolei dopatrzono się podłoża emocjonalnego (chęć dalszego noszenia pieluszek).

U 5% dzieci przyczyną zaparć mogą być choroby organiczne, a wśród nich najczęściej choroba Hirschsprunga, cechująca się takimi objawami, jak: opóźnione oddawanie smółki, utrata łaknienia, wymioty, rozdęcie brzucha, naprzemienne biegunki z zaparciami, często tryskające stolce przy badaniu per rectum, u dzieci starszych nieproporcjonalnie małe brudzenie majteczek w stosunku do obfitych zalegających mas kałowych.

Co robić w razie wystąpienia objawów zaparcia?

1. Strona edukacyjna (pomocna może być rozmowa z lekarzem)

  • Zrozumienie natury zaparć i brudzenia (zaparcia pojawiają się najczęściej w takich okresach, jak przejście z karmienia piersią na mieszanki sztuczne, zaprzestania zakładania pampersów, podjęcie zajęć w przedszkolu lub nauki szkolnej), często łączy się z unikaniem warzyw i owoców przez dziecko. Oddawanie twardszych stolców łączy się z pojawieniem się bólu przy defekacji, a to powoduje dalsze wstrzymywanie stolca. Brudzenie jest konsekwencją albo przeciskania się mas kałowych przez odbyt, albo porywaniem cząstek kału zalegającego w bańce odbytnicy przez wydalane gazy jelitowe.
  • Zalecenia dietetyczne (dieta wzbogacona w warzywa, owoce, grube kasze, ciemne pieczywo oraz odpowiednia podaż płynów).
  • Zachęcanie dziecka do aktywności fizycznej i ruchu.
  • Próby defekacji 5–10 min po posiłkach. Po posiłkach najżywszy jest odruch żołądkowo-okrężniczy, co próby defekacji czyni bardziej skutecznymi. Pozwoli to na przywrócenie rytmu dobowego wypróżnień. Należy starać się tak uregulować ten rytm, aby parcie pojawiało się w porach dnia, kiedy dziecko jest w domu. (najlepiej po obiedzie lub po kolacji). Wielu autorów zaleca nagradzanie dziecka w różnych formach po skutecznym wypróżnieniu. Może to być pochwała, kolorowanie obrazków, wyklejanie, czytanie bajki, prezenty itp.
  • Dzienniczek wypróżnień pozwala lepiej śledzić postępy dziecka w regulacji wypróżnień, a lekarzowi lepiej dopasować farmakoterapię.

2. Próba leczenia – p. niżej.

Jak lekarz stawia diagnozę?

U 90% dzieci rozpoznanie można ustalić na podstawie wywiadu i badania fizykalnego dziecka. U pozostałych 10% przeprowadza się takie badania diagnostyczne, jak:

Czas pasażu znaczników z oceną ich zalegania i ich rozmieszczenia w jelicie grubym. Badanie polega na połknięciu 20 znaczników dziennie przez 6 dni, a następnego – wykonaniu przeglądowego RTG brzucha, na którym następnie ocenia się rozmieszczenie znaczników. Są też modyfikacje badania polegające na 3-dniowym okresie połykania znaczników lub zmniejszeniu ich liczby do 10 dziennie. Czas pasażu można ocenić też metodą izotopową.

Manometria – polega na rejestracji ciśnień na wysokości zwieraczy odbytu oraz w bańce odbytnicy, podatności bańki odbytnicy oraz odruchu zwiotczenia zwieracza wewnętrznego odbytu po wypełnieniu balonu wprowadzonego do bańki odbytnicy.

Przy podejrzeniu choroby Hirschsprunga lub innej wady wykonuje się wlew kontrastowy jelita grubego.

Badanie histopatologiczne bioptatu z końcowej części jelita grubego pozwala potwierdzić chorobę Hirschsprunga.

Jakie są sposoby leczenia zaparć?

Farmakologiczne

a) Opróżnienie odbytnicy z dużej ilości zalegających mas kałowych. Można to zrobić za pomocą makrogolu (np. Forlax) i parafiny lub wlewki doodbytniczej z mieszanki fosforanowej (Enema).
b) U niemowląt unika się parafiny, a makrogol można zastąpić laktulozą, wlewkę czyszczącą można sporządzić z fizjologicznego roztworu NaCl z dodatkiem laktulozy.
c) Zapobieganie zaleganiu stolca:
– U niemowląt laktuloza 1–3 ml/kg, u dzieci starszych makrogol (Forlax) 0,2-0,8 g/kg na dobę. Leki te podaje się w jednej lub dwóch dawkach. Po 2 miesiącach unormowania wypróżnień stopniowo i bardzo wolno redukować dawki leków.
– U dzieci starszych pomaga podawanie soli gorzkiej (siarczan magnezu) 10– 15 g/dobę.
– Rzadziej stosowane są bisakodyl lub sennozydy (Xenna, Agiolax). Leków tych nie powinno się stosować dłużej niż 2 tygodnie, należy raczej traktować je jako leki doraźne.
– U dzieci unikających błonnika stosuje się preparaty zawierające błonnik (Petynki, Otrębuski, Jeliton, Błonnik – tabletki lub proszek, Dicoman, Fibraxine).

Zabiegowe

Leczenie zabiegowe stosuje się w przypadkach szczególnie ciężkich przewlekłych zaparć, w których nie skutkuje edukacja i leczenie farmakologiczne (ok. 1% chorych).

Przy niepowodzeniu leczenia zachowawczego można rozważyć założenie przetoki Malone’a (zespolenie wyrostka robaczkowego z powłokami brzucha), która pozwala na płukanie jelita grubego poprzez otwór w tak wytworzonej przetoce. U części dzieci konieczne jest usunięcie co najmniej połowy okrężnicy. Do metod zabiegowych należy również chirurgiczne wszczepianie stymulatorów nerwów krzyżowych, podejmowane są też próby przezskórnej elektrostymulacji jelita.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie?

Możliwe jest u 50–90 % chorych w zależności od motywacji i determinacji pacjenta i rodziny.

Co robić po zakończeniu leczenia?

Dieta z uwzględnieniem warzyw i owoców. Po wyleczeniu dzieci zwykle już nie unikają błonnika. Dobra współpraca z dzieckiem, które sygnalizuje rodzicom nawrót trudności w defekacji, ponowne włączenie makrogolu lub laktulozy szybko przynosi poprawę. Odstawienie leku może nastąpić w takich wypadkach znacznie szybciej niż przy początkowym leczeniu.

Najważniejsze jest utrzymywanie rytmu wypróżnień i niezwlekanie z defekacją.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Należy uwzględniać błonnik w jadłospisie dziecka. Zmniejszenie spożycia błonnika obecnie uważa się za główną przyczynę zaparć w świecie.

Należy z wyczuciem wybrać moment zaprzestania pieluchowania dziecka.

Trzeba wypracować u dziecka stały dobowy rytm wypróżnień.

Przy zauważeniu trudności w defekacji włączyć laktulozę lub makrogol.


15.11.2016
Zobacz także
  • Biegunka ostra
  • Żywienie dziecka w 2. roku życia
  • Jak się odżywiać w czasie karmienia piersią?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia
  • Zaparcia czynnościowe
  • Dieta w zaparciach
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta