Karmienie piersią daje wiele korzyści zdrowotnych zarówno dziecku, jak i jego matce. Karmienie wyłączne piersią do około 6 miesiąca życia jest optymalną metodą żywienia młodszych niemowląt. Zdrowe niemowlęta powinny być karmione „na żądanie”, czyli odpowiednio do swoich potrzeb.

W pierwszych tygodniach życia niemowlę należy przystawiać do piersi za każdym razem, kiedy wykazuje objawy gotowości do ssania (takie jak np. rozbudzenie, szukanie piersi czy ruchy ssące warg).

Ważne jest:

• właściwe przystawianie dziecka do piersi, ponieważ skuteczne ssanie jest podstawą prawidłowego przebiegu karmienia. Podczas efektywnego ssania słychać wyraźnie połykanie pokarmu. Po nakarmieniu dziecko demonstruje objawy sytości, a przerwy pomiędzy karmieniami nie są krótsze niż 1,5 do 2 godz.
• aby w okresie stabilizowania się laktacji (pierwsze tygodnie życia dziecka) nie stosować smoczka w celu uspokajania lub karmienia, ponieważ takie postępowanie może zaburzać naukę i utrwalanie prawidłowego wzorca ssania piersi
• karmionym naturalnie noworodkom, a także młodszym niemowlętom, nie podawać do picia wody, roztworu glukozy ani nie dokarmiać ich mlekiem początkowym, chyba że istnieją istotne wskazania medyczne
• aby niemowlę karmić z obydwu piersi, przy czym za każdym razem jedna z nich powinna być całkowicie opróżniona.

Młodsze niemowlęta są zwykle karmione w dzień i w nocy - do kilkunastu razy, ale nie rzadziej niż 8 razy w ciągu doby. Rzadsze i nieskuteczne karmienia mogą mieć poważne konsekwencje, powodują odwodnienie i niedożywienie oraz płacz dziecka. Bardzo liczne karmienia bywają często niewłaściwie interpretowane jako objawy braku lub nietolerancji pokarmu.

W takich sytuacjach konieczna może być ocena stanu dziecka przez specjalistę (doradcę laktacyjnego, lekarza pediatrę), połączona z kontrolą dobowych przyrostów masy ciała, oceną liczby mokrych pieluch (nie mniej niż 6 na dobę) i oddawanych stolców (w pierwszych tygodniach życia dziecka stolec pojawia się prawie po każdym karmieniu).

Noworodki powinny wyrównać urodzeniową masę ciała najpóźniej do 10. doby życia, a następnie regularnie przybierać na wadze nie mniej niż 20–30 g/dobę. Jeżeli przyrosty masy ciała są niedostateczne, należy rozpocząć odciąganie pokarmu i dokarmiać nim dziecko za pomocą łyżeczki lub małego kubeczka. W ocenie rozwoju fizycznego niemowląt karmionych naturalnie należy wziąć pod uwagę to, że zwiększają one masę ciała w odmiennym tempie niż karmione sztucznie i od 3. do 9. miesiąca życia są zwykle mniejsze w porównaniu z niemowlętami karmionymi sztucznie.

Warto wiedzieć, że:

• w kolejnych miesiącach życia dziecka liczba karmień ulega stopniowemu ograniczeniu do około 8 na dobę.
• przewód pokarmowy osiąga dojrzałość niezbędną do przyjmowania żywności innej niż mleko matki u większości 6-miesięcznych niemowląt
• między 6. a 9. miesiącem życia dziecko nabywa także umiejętności motorycznych koniecznych do spożywania różnorodnych pokarmów. Zaczyna się interesować jedzeniem, sięga po żywność i przenosi ją do ust, próbuje żuć i gryźć. W tym okresie pokarm naturalny pokrywa około 70% zapotrzebowania energetycznego
• od 9 do 11. miesiąca życia dziecka pokarm pokrywa około 55% jego zapotrzebowania energetycznego.

Po wprowadzeniu żywności uzupełniającej zwiększa się wartość energetyczna i odżywcza diety. Dziecko poznaje nowe smaki, zapachy i konsystencję pożywienia. Stymulowany jest rozwój motoryki jamy ustnej.

Istotne jest, aby:

• pokarmy uzupełniające wprowadzać nie wcześniej niż w 17. i nie później niż w 26. tygodniu życia, najlepiej pod osłoną karmienia piersią według schematów opracowanych przez specjalistów
• unikać zarówno wczesnego (do 4. miesiąca), jak i późnego (od 7. miesiąca) wprowadzania glutenu, a także by wprowadzać gluten stopniowo w okresie, kiedy niemowlę jest jeszcze karmione piersią; takie postępowanie zmniejsza ryzyko choroby trzewnej, cukrzycy typu I czy alergii na pszenicę
• od 6. miesiąca życia pokarmy uzupełniające będące źródłem łatwo przyswajalnego żelaza pokrywają ponad 90% zapotrzebowania na żelazo
• mleko krowie, które nie jest dobrym źródłem żelaza, nie powinno być stosowane jako główny produkt w diecie niemowląt, chociaż małe ilości mleka można podawać jako dodatek do posiłków
• zgodnie ze stanowiskiem ESPGHAN (European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition) i AAP (American Academy of Pediatrics) zarówno u dzieci z grupy ryzyka alergii, jak i u dzieci zdrowych nie opóźniać (po17. tygodniu życia) wprowadzania żywności uzupełniającej, w tym pokarmów o działaniu potencjalnie alergizującym, ponieważ takie postępowanie nie zmniejsza częstości występowania chorób alergicznych w późniejszym okresie życia.

W żywieniu niemowląt karmionych piersią korzystne jest:

• wprowadzenie 2–3 posiłków uzupełniających dla dzieci w wieku 6–8 miesięcy i 3–4 posiłków od 9. do 24. miesiąca życia, z dodatkowymi zdrowymi przekąskami (1–2 dziennie u dzieci w wieku ok. 12 miesięcy), takimi jak kawałki owoców, chleba czy ciasta przygotowanego w domu
• aby posiłki dziecka były różnorodne, zawierały produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, bogate w żelazo i inne pierwiastki śladowe; tylko urozmaicona, prawidłowo zbilansowana dieta gwarantuje dostarczenie wszystkich makro- i mikroskładników oraz umożliwia kształtowanie prawidłowych zwyczajów żywieniowych
• aby nowe produkty wprowadzać kolejno, początkowo w małych ilościach, co 3–7 dni
• podawanie żywności uzupełniającej łyżeczką lub kubeczkiem. Posiłek może być podany przed lub po karmieniu piersią. Kolejność wprowadzania poszczególnych pokarmów prawdopodobnie nie ma większego znaczenia. Niemniej jednak jako pierwsze warto proponować produkty o małej zawartości cukru i soli, ponieważ pokarm o określonym smaku, np. jogurt naturalny, wprowadzony po raz pierwszy do diety i zaakceptowany przez niemowlę jest zwykle preferowany w późniejszym okresie życia
• do picia i przygotowywania potraw dla niemowląt i dzieci stosowanie wody pitnej dobrej jakości. Odpowiednie są naturalne wody mineralne i wody źródlane- ubogozmineralizowane, ubogosodowe, ubogosiarczanowe
• aby soki nie były wprowadzane do diety niemowląt karmionych piersią przed 7, a karmionych sztucznie przed 5. miesiącem życia. W żywieniu dzieci po 6. miesiącu życia soki nie mają przewagi nad całymi owocami. Należy stosować soki świeżo wyciskane lub zaliczane do środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, a ich podaż powinna być limitowana. Starsze niemowlęta nie powinny wypijać więcej niż 150 ml soku na dobę, a dzieci w wieku poniemowlęcym 200–250 ml (Stanowisko Grupy Ekspertów 2011 r.). Nadmierne spożycie soków może być przyczyną uszkodzenia szkliwa zębów, wzdęć i bólu brzucha, biegunki, a także może wpływać niekorzystnie na stan odżywienia dziecka, powodując niedożywienie lub nadwagę.

Zalecane spożycie energii pochodzącej z żywności uzupełniającej różni się w zależności od wieku dziecka, ilości spożywanego mleka kobiecego oraz zawartego w nim tłuszczu.

Warto zapamiętać, że:

• niemowlęta potrafią regulować pobór energii, jedząc mniejsze porcje pokarmów, o większej gęstości energetycznej
• niemowlę powinno być karmione wtedy, kiedy sygnalizuje głód, do momentu kiedy okazuje sytość; dlatego tak istotne znaczenie ma umiejętność prawidłowego odczytywania z zachowań dziecka sygnałów głodu i sytości
• wiele niemowląt odrzuca początkowo produkty o nowym smaku czy konsystencji, co nie powinno być interpretowane jako stała awersja. Na preferencje dziecka w stosunku do większości rodzajów pokarmów w znacznym stopniu wpływa proces uczenia się, dlatego wielokrotnie ponawiane próby (10–15 razy) wprowadzania do diety produktu o nieznanym dotąd smaku umożliwiają stopniowe przyzwyczajanie się. Jeśli dziecko odmawia jedzenia wielu pokarmów, warto wypróbować różne kombinacje smaków i konsystencji.

Do czasu opanowania przez niemowlę umiejętności połykania bez krztuszenia się:

• młodsze dzieci powinny spożywać posiłek w pozycji siedzącej, zawsze pod opieką osoby dorosłej
• należy podawać pokarmy o konsystencji papki (piure). W miarę doskonalenia się umiejętności dziecka w jedzeniu konsystencja potraw powinna ulegać zmianie. W 8. miesiącu niemowlę potrafi zjeść potrawy rozgniecione, posiekane lub pokrojone na drobne kawałki, a w 10. miesiącu zawierające niewielkie, miękkie grudki. Zbyt długie karmienie wyłącznie piersią lub smoczkiem, bez wprowadzania pokarmów półpłynnych i papkowatych podawanych łyżeczką, a następnie takich, które umożliwiają naukę żucia i gryzienia, może opóźnić rozwój tych umiejętności oraz zwiększać ryzyko pojawienia się problemów związanych z karmieniem w drugim roku życia.

Częściowe karmienie piersią powinno być prowadzone co najmniej do 12. miesiąca życia. Karmienie piersią może być kontynuowane – w drugim i trzecim roku życia, tak długo, jak sobie tego życzą matka i dziecko. Nie ustalono górnej granicy wieku, do której dziecko może być karmione naturalnie.

Dziecko od 1. roku życia może nadal otrzymywać 1–2 posiłki z butelki ze smoczkiem, jednak po ukończeniu 18–24 miesięcy wskazane jest zrezygnowanie ze smoczka, aby nie zaburzać prawidłowego rozwoju zgryzu oraz rozwoju motoryki jamy ustnej i artykulacji.

Suplementacja dzieci karmionych piersią

Witamina K, witamina D oraz kwasy tłuszczowe omega-3 LC-PUFA – czy potrzeba suplementacji?

Pokarm prawidłowo odżywiającej się matki pokrywa zapotrzebowanie na większość witamin koniecznych do prawidłowego rozwoju niemowlęcia, oprócz witamin D i K (stanowisko AAP).

Niewystarczająca podaż witaminy D może prowadzić do krzywicy i innych zaburzeń mineralizacji kości. Zgodnie z zaleceniami polskich ekspertów z 2009 roku, dotyczących profilaktyki niedoboru witaminy D, noworodkom donoszonym należy podawać od pierwszych dni życia witaminę D w dawce 400 IU/dobę. Suplementację witaminy D należy stosować przez cały okres niemowlęcy, a także u dzieci starszych w okresie jesienno-zimowym, kiedy z powodu małego nasłonecznienia synteza tej witaminy w skórze jest niewystarczająca.

U niemowląt i młodszych dzieci, otrzymujących mleko modyfikowane lub inne produkty wzbogacone w tę witaminę (np. kaszki), należy uwzględnić jej podaż z diety. Witamina K odgrywa ważną rolę w procesach krzepnięcia krwi. Jej niedostateczna podaż może prowadzić do krwawień związanych z niedoborem witaminy K. Dzieci karmione wyłącznie pokarmem kobiecym od urodzenia do końca 3. miesiąca życia są w grupie ryzyka niedoboru witaminy K, ponieważ ilość tej witaminy w mleku kobiecym jest niewystarczająca do pokrycia zapotrzebowania dobowego. W celu zmniejszenia ryzyka krwawienia z niedoboru witaminy K wszystkim noworodkom i niemowlętom karmionym piersią poza jednorazową dawką witaminy K podaną po urodzeniu należy profilaktycznie podawać witaminę K w mikrodawkach (25 mµ/dobę) od 2. tygodnia życia do ukończenia 3. miesiąca życia (Zalecenia Zespołu Ekspertów). Niemowlętom niekarmionym piersią nie podaje się witaminy K, ponieważ otrzymują ją z preparatów do początkowego i dalszego żywienia niemowląt.

U niemowląt karmionych naturalnie nie zaleca się dodatkowej suplementacji DHA (kwasem dokozaheksaenowym) (Stanowisko Grupy Ekspertów z 2010 r.). Karmienie piersią pokrywa zapotrzebowanie na LC-PUFA. U starszych niemowląt i młodszych dzieci suplementacja DHA może być korzystna, jeśli podaż w diecie jest niewystarczająca, np. u dzieci, które nie spożywają regularnie ryb. U dzieci do 3. roku życia zaleca się 150–200 mg DHA na dobę. Zalecaną ilość DHA można łatwo pokryć zbilansowaną dietą, spożywając 1–2 porcje tłustych ryb tygodniowo (European Food Safety Authority – EFSA). Według stanowiska Grupy Ekspertów z 2012 r. minimalne zapotrzebowanie na DHA u dzieci do 2. roku życia wynosi 100 mg, a dla dzieci w wieku 2 lat i starszych minimalne zapotrzebowanie na DHA + EPA (EPA- kwas eikozapentaenowy) wynosi 250 mg.