×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych

lek. Magdalena Wiercińska
lek. Piotr Kudłacz

SPIS TREŚCI

Odwodnienie to stan, kiedy w organizmie znajduje się niedostateczna ilość wody. Łagodne odwodnienie wiąże się z występowaniem wzmożonego pragnienia i może szybko ustąpić, jeśli człowiek wypije odpowiednią ilość płynów. Odwodnieniu sprzyjają niektóre choroby (np. cukrzyca), a także zaawansowany wiek lub wiek dziecięcy. Ciężkie odwodnienie wymaga natychmiastowego leczenia szpitalnego

Jaka jest rola wody w naszym organizmie?

Woda jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek w organizmie. Bez dostarczania sobie wody człowiek jest w stanie przeżyć zaledwie kilka dni. Organizm traci wodę podczas oddychania, pocenia się oraz z moczem.

U dorosłego człowieka woda stanowi około 65% masy ciała. Z wiekiem zawartość wody w organizmie zmniejsza się nawet do około 45%. Natomiast u małych dzieci zawartość wody może stanowić 70–80% masy ciała.

Codzienne picie wystarczającej ilości wody jest bardzo ważne dla zdrowia.

Woda w organizmie bierze udział między innymi w:

  • utrzymywaniu odpowiedniej temperatury ciała – pocenie się służy obniżeniu temperatury przez parowanie
  • wytwarzaniu hormonów i neuroprzekaźników
  • odpowiednim funkcjonowaniu stawów – w jamie stawowej znajduje się płyn i maź stawowa
  • produkcji płynu mózgowo-rdzeniowego, który chroni rdzeń kręgowy i mózg
  • pozbywaniu się niepotrzebnych produktów przemiany materii poprzez oddawanie moczu, wypróżnianie.

Ile wody należy pić dziennie?

Przyjmuje się, że na jeden kilogram masy ciała powinno się wypijać około 20 ml wody. Zapotrzebowanie na wodę zależy od wielu czynników. Zdrowy, dorosły człowiek powinien wypijać około 1,5–2 litry wody – w zależności od płci, temperatury otoczenia i aktywności fizycznej. W czasie intensywnego wysiłku i upałów zapotrzebowanie na wodę zwiększa się nawet do 4–5 litrów na dobę.

Kiedy możemy mówić o odwodnieniu?

Odwodnienie może dotyczyć każdego – zarówno małych dzieci, jak i osób starszych. Łagodne odwodnienie powoduje pragnienie i zwykle po wypiciu płynów, uzupełnia się niedobór wody w organizmie. Ciężkie odwodnienie wymaga natychmiastowego leczenia.

Zwykle zmniejszenie całkowitej ilości wody w organizmie o 3–4% nie powoduje objawów (oprócz uczucia pragnienia) ani niekorzystnych skutków zdrowotnych. Zmniejszenie ilości wody w organizmie o 5–8% może powodować zmęczenie i zawroty głowy. Utrata ponad 10% całkowitej wody w organizmie może powodować znaczne pogorszenie stanu fizycznego i psychicznego, któremu towarzyszy silne pragnienie. Przyjmuje się, że do śmierci może dojść przy utracie od 15 do 25% wody w organizmie.

Kto jest najbardziej narażony na odwodnienie?

Odwodnienie może dotyczyć każdego, ale niektóre grupy pacjentów są na nie bardziej narażone. Należą do nich:

  • Niemowlęta i dzieci. Wiąże się to z tym, że u niemowląt i dzieci częściej występują ciężkie biegunki i wymioty. Ponadto małe dzieci często nie potrafią powiedzieć, że chce im się pić ani nie są w stanie samodzielnie się napić.
  • Osoby w starszym wieku. Z wiekiem rezerwa płynów w organizmie zmniejsza się oraz odczuwanie pragnienia może być mniejsze. Nakładają się na to choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, zaburzenia poznawcze (np. otępienie), a także działania niepożądane stosowanych leków. Osoby w starszym wieku mogą mieć również problemy z poruszaniem się, które ograniczają ich zdolność do samodzielnego sięgania po wodę.
  • Osoby chorujące przewlekle. Niekontrolowana lub nieleczona cukrzyca zwiększa ryzyko odwodnienia. Choroby nerek również zwiększają to ryzyko, podobnie jak leki moczopędne. Nawet banalne, często występujące choroby, takie jak przeziębienie, mogą sprzyjać odwodnieniu, ponieważ osoby chore mają mniejszą ochotę na picie i jedzenie.
  • Osoby pracujące lub ćwiczące na zewnątrz. Przy gorącej i wilgotnej pogodzie wzrasta ryzyko odwodnienia i przegrzania. Dzieje się tak dlatego, że wilgotne powietrze ogranicza parowanie i pot nie odparowuje i nie chłodzi ciała wystarczająco efektywnie, co może prowadzić do wzrostu temperatury ciała i zapotrzebowania na więcej płynów.

Odwodnienie u dzieci – najczęstsze przyczyny

Odwodnienie jest poważnym problemem zdrowotnym u dzieci, szczególnie niemowląt. U dzieci do odwodnienia najczęściej prowadzą biegunka i wymioty – zwykle w przebiegu nieżytu żołądkowo-jelitowego (potocznie „jelitówka”, „grypa żołądkowa”). Nieżyt żołądkowo-jelitowy powodują najczęściej zakażenia wirusowe (powodowane przez rotawirusy, adenowirusy czy norowirusy), rzadziej bakterie i pasożyty.

Innymi przyczynami odwodnienia u dzieci mogą być:

Odwodnienie u dorosłych – najczęstsze przyczyny

Odwodnienie może być spowodowane:

  • cukrzycą
  • wymiotami i biegunką
  • zbyt długim przebywaniem na słońcu (udar cieplny)
  • nadużyciem alkoholu
  • nadmiernym poceniem po ćwiczeniach lub pobycie w saunie
  • gorączką – każdy stopień Celsjusza powyżej prawidłowej temperatury ciała zwiększa zapotrzebowanie na płyny o 15%
  • lekami powodującymi zwiększone oddawanie moczu (tzw. diuretyki).

Objawy odwodnienia

Odwodnieniu mogą towarzyszyć następujące objawy:

Im większe odwodnienie, tym bardziej nasilone objawy. Na początku zwykle pojawia się wzmożone pragnienie (choć u osób starszych może nie być odczuwane), zmęczenie, a potem suchość skóry i błon śluzowych (np. w ustach), ból głowy. Jeśli na tym etapie woda zostanie uzupełniona, objawy szybko ustępują. Jeśli nie, dołącza pogorszenie stanu psychicznego, zmniejszone oddawanie moczu (lub całkowity brak oddawania moczu), zmniejszenie ciśnienia tętniczego, przyspieszona akcja serca i inne, coraz poważniejsze objawy. W skrajnych przypadkach odwodnienie może powodować wstrząs hipowolemiczny, spowodowany zbyt małą objętością krwi krążącej.

Jak wygląda odwodniony człowiek?

Osoba odwodniona ma suchą skórę i błony śluzowe (np. język, co może powodować trudności z mową), elastyczność skóry jest zmniejszona, jest zmęczony, może być spowolniały, zdezorientowany lub apatyczny. Skóra może być zaczerwieniona. Osoba odwodniona nie poci się, może mieć opuchnięte stopy i zapadnięte gałki oczne.

Objawy odwodnienia u dziecka

U dzieci wyróżniamy 3 stopnie odwodnienia: minimalne, umiarkowane oraz ciężkie. Należy pamiętać, że odwodnienie u niemowlaka rozwija się szybko, ponadto częściej niż u starszego dziecka może prowadzić do zagrożenia życia.

Jak sprawdzić czy dziecko jest odwodnione?

Dziecko odwodnione minimalnie jest w dobrym kontakcie, pije normalnie, ma prawidłowy oddech i rytm serca, tętno na kończynach jest dobrze wyczuwalne, jeśli płacze – widoczne są łzy, błony śluzowe jamy ustnej i język są wilgotne. Ilość oddawanego przez dziecko moczu jest typowa lub nieco mniejsza. Kończyny dziecka są ciepłe, a skóra elastyczna. Utrata masy ciała dziecka odwodnionego w stopniu minimalnym nie przekracza 3%.

Dziecko odwodnione w stopniu umiarkowanym cechuje utrata masy ciała 3–9%. Jest osłabione, rozdrażnione, płyny pije łapczywie, oddech i rytm serca mogą być prawidłowe lub przyspieszone, błony śluzowe jamy ustnej i język są suche. Kończyny dziecka są chłodne, a skóra mniej elastyczna – uchwycony fałd skórny rozprostowuje się wolniej (<2 sekund). Dziecko oddaje istotnie mniej moczu.

Dziecko odwodnione w stopniu ciężkim cechuje utrata masy ciała ponad 9%. Jest senne, może być nieprzytomne. Podawane płyny pije niechętnie. Ma przyspieszony rytm serca, a tętno na kończynach jest słabo wyczuwalne. Obserwuje się pogłębiony oddech, głęboko zapadnięte gałki oczne. W przypadku płaczu nie pojawiają się łzy. Język i jama ustna są suche, skóra jest mało elastyczna, fałd skóry rozprostowuje się w czasie >2 sekund. Kończyny są zimne, dziecko prawie nie oddaje moczu.

Objawy odwodnienia u osób w starszym wieku

Osoby w podeszłym wieku mogą nie odczuwać adekwatnego pragnienia i z tego powodu mogą pić mniej niż potrzebują. Zwykle oprócz wymienionych objawów odwodnienia u osób starszych występują objawy dotyczące układu nerwowego i stanu psychicznego – pacjent może być spowolniały (czasem przeciwnie – pobudzony), zdezorientowany, miewa problemy z kojarzeniem, mową, zaburzenia koordynacji, może być senny aż do utraty przytomności.

Odwodnienie u dziecka – kiedy do szpitala?

Do szpitala bezwzględnie powinny trafić dzieci z odwodnieniem ciężkim. Dziecko odwodnione w stopniu minimalnym zwykle może być leczone w domu, jednak szczególnie w przypadku niemowląt, wskazana jest konsultacja lekarska w celu oceny stanu dziecka. W przypadku odwodnienia w stopniu umiarkowanym – decyzję odnośnie do hospitalizacji powinien podjąć lekarz po zbadaniu chorego, uwzględniając wiek dziecka, jego choroby przewlekłe, długości trwania dolegliwości i dotychczasowe próby nawadniania doustnego. W ocenie wskazań do hospitalizacji należy wziąć pod uwagę także możliwość zapewnienia odpowiedniej opieki dziecku w warunkach domowych i dostępność do kontrolnego badania lekarskiego.

Odwodnienie u dorosłych i osób w starszym wieku – kiedy do szpitala

Ciężkie odwodnienie wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej. Do objawów ciężkiego odwodnienia należą:

  • gorączka powyżej 39,4°C
  • drżenia mięśniowe
  • czerwona, gorąca i sucha skóra
  • nudności
  • szybkie bicie serca (puls)
  • drgawki
  • brak pocenia się
  • dezorientacja
  • senność
  • zawroty głowy
  • halucynacje
  • omdlenie lub utrata przytomności.

W przypadku wystąpienia powyższych objawów, należy wezwać pogotowie ratunkowe.

Jak się leczy odwodnienie

W leczeniu stosuje się podawanie płynów – doustnie oraz dożylnie, w zależności od stopnia nasilenia odwodnienia. Ponadto stosuje się leczenie skierowane na przyczynę odwodnienia.

Jak zapobiegać odwodnieniu organizmu spowodowanemu biegunką i wymiotami?

Nawadnianie jest niezbędne w leczeniu biegunki. Zwykle wystarcza przyjmowanie płynów doustnie – wody, rozcieńczonych soków owocowych (np. sok jabłkowy z wodą w proporcji 1:1), napojów izotonicznych, zup) i soli kuchennej (np. słonych krakersów). Nie zaleca się spożywania wywaru mięsno-warzywnego. Do nawadniania dzieci i osób starszych z ciężką biegunką zaleca się tzw. hipoosmolarny doustny glukozowo-elektrolitowy płyn nawadniający, w którym stężenie sodu wynosi 75 mmol/l, potasu 20 mmol/l, chlorków 65 mmol/l, cytrynianu 10 mmol/l i glukozy 75 mmol/l. Dostępne są preparaty o takim lub zbliżonym składzie: Acidolit, Acidolit bezsmakowy dla niemowląt, Dicodral 60, Dicoflor Elektrolity, Elektrolity, Elektrolity Labor, Elektrolity z probiotykiem Labor, Floractin Elektrolity, Florion Duo, Fluid Balans, Gastrolit, Hipp ORS, Hydronea, Hydronea Baby, Jonolit, Orsalit, Orsalit dla dorosłych, ProHydro APTEO. Zimny płyn tego typu (schłodzony w lodówce) podawany często małymi porcjami jest lepiej tolerowany.

Nawadnianie jest także konieczne w przypadku wymiotów. W tym przypadku zaleca się przyjmowanie płynów o temperaturze pokojowej lub schłodzone, małymi porcjami, z przerwami co kilka minut, przyjmowanie bowiem na raz większych objętości, ciepłych płynów może nasilić wymioty.

Jak zapobiegać odwodnieniu w trakcie upałów

W czasie upałów należy pić dużo wody, na bieżąco, małymi porcjami. Należy unikać miejsc wilgotnych i gorących, gdzie parowanie i schładzanie ciała przez pocenie może nie być efektywne. Najlepiej jest przyjmować płyny systematycznie, nie czekając na uczucie pragnienia.

Wskazówki mogące pomóc utrzymać odpowiednie nawodnienie:

  • Noś ze sobą butelkę wody i uzupełniaj jej zawartość w ciągu dnia
  • Schłodź kilka butelek z wodą w lodówce. Zabierz ze sobą jedną z nich, aby mieć dostęp do schłodzonej wody przez cały dzień
  • Wybieraj wodę zamiast słodkich napojów. Słodzone napoje przyczyniają się do cukrzycy typu 2, chorób serca, otyłości i próchnicy.
  • W gorące dni przyjmuj płyny nawet gdy nie czujesz jeszcze pragnienia
  • Podawaj wodę do posiłków.
  • Dodaj do wody kawałek limonki lub cytryny. Wpłynie to na jej smak i ułatwi wypicie większych ilości.

13.03.2024
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Biegunka wirusowa
  • Biegunka infekcyjna
  • Biegunka
  • Giardioza (lamblioza)
  • Biegunka bakteryjna
  • Biegunka ostra
  • Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa)
  • Zespół krótkiego jelita
  • Stolec – zmieniony wygląd
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta