×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Utykanie

dr med. Edyta Olesińska
Klinika Chorób Płuc i Reumatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

Co to jest utykanie i jaki jest mechanizm jego powstawania?

Utykanie to asymetryczne poruszanie się dziecka w trakcie chodzenia. Aby lepiej przybliżyć rodzicom problem utykania, trzeba najpierw krótko scharakteryzować prawidłowy chód.

Prawidłowy chód jest dwunożny (na dwóch kończynach dolnych), naprzemienny (raz jedna kończyna dolna, raz druga), skierowany prosto przed siebie (w wybranym kierunku), symetryczny oraz harmonijny, czyli długość kroków jest jednakowa, czas trwania każdego kroku jest taki sam a napięcie mięśni jest w obu kończynach jednakowe.

Prawidłowy chód zależy od prawidłowej budowy i czynności stawów, mięśni oraz układu nerwowego. Prawidłowy rozwój ruchowy dziecka to również stopniowy rozwój chodu do charakterystycznego dla osoby dorosłej.

Początkowo dziecko chodzi stawiając stopy szeroko i kładąc całe stopy na podłożu. Po około 6 miesiącach od rozpoczęcia chodzenia kontakt stopy z podłożem rozpoczyna się od pięty.

Dziecko w trakcie chodzenia, w pierwszych miesiącach – w celu utrzymania równowagi – utrzymuje rozsunięte kończyny górne. Naprzemienny ruch wahadłowy kończyn górnych typowy dla dorosłych rozwija się stopniowo.

Około 2. roku życia u dziecka pojawia się faza chodu, w której stopy odrywane są od podłoża (dziecko zaczyna biegać). Stopniowy zanik koślawości kolan oraz płaskostopia obserwujemy około 5. roku życia. Zanika wówczas również koślawość kolan, czyli nadmierne zbliżenie kolan do siebie, oraz płaskostopie.

W wieku około 8 lat u dziecka rozwija się wzorzec chodu charakterystyczny dla osoby dorosłej, w którym wyróżniamy dwie fazy. W pierwszej fazie dziecko stawia piętę na podłożu, następnie całą stopę przetacza po podłożu (faza podporu). W drugiej fazie odrywa piętę od podłoża, przenosi ciężar ciała na przednią część stopy, na końcu odrywając całkowicie stopę od podłoża (faza przenoszenia). Uszkodzenie każdego z elementów odpowiedzialnych za prawidłowy chód będzie przyczyną utykania.

Najczęstszą przyczyną utykania jest ból. Dziecko próbując zminimalizować ból chorej kończyny skraca fazę podparcia na niej lub całkowicie odmawia chodzenia.

W przypadku zapalenia stawu biodrowego, chorób neurologicznych (np. mózgowe porażenie dziecięce) lub przy niesymetrycznej długości kończyn dolnych, dziecko chodzi asymetrycznie z nadmiernym odstawianiem kończyny do boku.

W przypadku osłabienia mięśni w stawie biodrowym (choroba mięśni, osłabienie/zanik mięśni z powodu choroby stawu biodrowego, choroba nerwów) obciążanie chorej strony powoduje, że miednica opada na stronę przeciwną, zamiast się unosić, co skutkuje kołysaniem się na jedną stronę, a przy obustronnej chorobie – symetrycznym kołysaniem się przypominającym chód kaczki.

W przypadku osłabienia siły umożliwiającej zgięcie stopy do góry, w stronę goleni stopa opada podczas kroczenia, a dziecko może sobie pomagać zwiększając zgięcie w stawie kolanowym, czyli unosząc nogę wyżej podczas stąpania, a następnie uderzając stopą o podłoże. Taki chód jest zwany defiladowym (podobnie dziecko podnosi wysoko kolana podczas „pokazowego” chodzenia) lub brodzącym (jak czapla, która brodzi w wodzie). Zaburzenie to występuje przy uszkodzeniu nerwów obwodowych.

Asymetryczny, nieprawidłowy chód to również chód na palcach. Ten rodzaj utykania występuje w przypadku ograniczenia możliwości zgięcia stopy w kierunku jej grzbietu, do goleni w stawie skokowym znajdującym się nad piętą. Jest spowodowany przez skrócenie ścięgna Achillesa, wzmożone napięcie mięśni łydki, we wrodzonej stopie końsko-szpotawej oraz mózgowym porażeniu dziecięcym.

Jakie są najczęstsze przyczyny utykania u dzieci?

Utykanie jest przejawem choroby i nie występuje u osoby zdrowej.

Lista możliwych chorób będących przyczyną utykania jest bardzo długa i oczywiście każda z nich może wystąpić u dziecka. Jednak w poszczególnych grupach wiekowych najczęstsze przyczyny utykania są różne, np. najczęstsze przyczyny utykania u dzieci małych (do 4 lat) są inne niż w starszej grupie wiekowej.

U dzieci najmłodszych – od 1. do 4. roku życia – utykanie może być spowodowane przez zakażenie, np. bakteryjne zapalenie stawu, kości, szpiku lub krążka międzykręgowego, przemijające zapalenie stawu biodrowego lub choroby wrodzone – dysplazję albo zwichnięcie stawu biodrowego oraz stopę końsko-szpotawą. Jeżeli utykanie wystąpiło po urazie, może być konsekwencją tzw. podokostnowego złamania kości, które jest charakterystyczne dla małych dzieci. Znacznie rzadziej przyczyną utykania może być młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów lub choroby neurologiczne i nerwowo-mięśniowe.

U starszych dzieci – między 4. a 9. rokiem życia – do utykania dochodzi najczęściej w następstwie odczynowego zapalenia stawu (czyli związanego z innym, przebytym wcześniej zakażeniem, np. dróg oddechowych lub układu moczowego), przemijającego zapalenia stawu biodrowego lub młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów. Rzadszymi przyczynami mogą być: choroba Perthesa, przemijająca osteopenia biodra lub urazy. W wyjątkowo rzadkich przypadkach przyczyną utykania może być nowotwór złośliwy, oddzielająca martwica kostno-chrzęstna lub dystrofia mięśniową.

U dzieci po 10. roku życia najczęstsze przyczyny utykania to: młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej, urazy przeciążeniowe i złamania zmęczeniowe kości piszczelowej, strzałki lub kości śródstopia, odczynowe zapalenie stawów lub młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. Rzadsze przyczyny utykania w tej grupie wiekowej to nowotwory złośliwe, oddzielająca martwica kostno-chrzęstna lub kościozrost w obrębie kości stępu. Czasem do utykania może dość na podłożu problemów emocjonalnych, wtedy mówimy o utykaniu psychogennym.

Co robić w razie wystąpienia utykania u dziecka?

Wystąpienie utykania, zarówno nagłego, jak i przewlekłego, wymaga oceny przez lekarza ze względu na potencjalnie poważne przyczyny.

Nagłe wystąpienie utykania związane z bólem sugeruje uraz lub zakażenie, ale może też być spowodowane przez nowotwór, dlatego wymaga pilnego zgłoszenia się do lekarza.

Przewlekłe utykanie to objaw, który także powinien być jak najszybciej zdiagnozowany, dlatego należy zgłosić się do lekarza w najbliższych dniach.

W przypadku, gdy u dziecka doszło do urazu podczas zabawy, sportów, grupowych zajęć ruchowych, najbardziej prawdopodobną przyczyną utykania jest uszkodzenie tkanek miękkich, kości lub stawu, zatem ocenę powinien przeprowadzić chirurg lub ortopeda.

Bezpośrednio po urazie należy schłodzić miejsca urazu, zastosować miejscowo preparaty typu Altacet (jeśli nie ma otwartych ran) lub wyciąg z kasztanowca, a także odciążyć kończynę – np. nie stawać na chorej nodze. W razie lekkich urazów takie postępowanie może być wystarczające. W przypadku, gdy z powodu bólu dziecko odmawia chodzenia, obciążania kończyny albo kończyna została zraniona, należy szybko zgłosić się do lekarza.

U utykającego dziecka mogą wystapić objawy wzbudzające podejrzenie poważnej choroby. Są to tzw. objawy o alarmującym charakterze, które wymagają pilnej diagnostyki, czyli niezwłocznego udania się z dzieckiem do POZ lub na SOR. Należą do nich: nagłe wystąpienie utykania, gorączka, poty nocne, ból w nocy, bladość skóry, obecność wysypki o charakterze krwotocznym ? czerwonych lub sinawych punkcików na skórze, powiększenie węzłów chłonnych, obrzęk, ocieplenie, powiększenie/obrzęk stawu, ograniczenie ruchu w stawie, ból pleców, osłabienie, utrata masy ciała, brak apetytu.

Niepokój powinno wzbudzić także wystąpienie utykania u dziecka leczonego immunosupresyjnie, czyli np. przyjmującego steroidy z powodu choroby reumatologicznej lub nowotworowej.

Obecność opisanych objawów u utykającego dziecka wymaga szybkiej diagnostyki, nie można ich lekceważyć.

Co robi lekarz, jeżeli zgłosimy się z utykaniem?

Lekarz zbierze dokładnie wywiad od dziecka i opiekunów. Na początku ustali, czy utykanie pojawiło się nagle w ostatnim czasie, czy występowało od momentu rozpoczęcia przez dziecko chodzenia.

Jeżeli dziecko utyka przewlekle, pytania bedą dotyczyły również zaburzeń chodu, chorób mięśni, stawów, układu nerwowego w rodzinie. Jednym z ważnych pytań będzie wywiad dotyczący tego, w jakim wieku dziecko nabywało poszczególnych umiejętności ruchowych (tzw. kamieni milowych, tj. podnoszenia głowy podczas leżenia na brzuchu, siadania, stania, czworakowania i chodzenia). Zapyta też o wynik USG stawów biodrowych.

Zbierze wywiad dotyczący przebytych urazów, aktywności fizycznej, w tym uprawiania sportów, zajęć tanecznych, itp. Zapyta o rozpoznane i leczone przewlekłe choroby u dziecka.

Zapyta o występowanie poprzedzających utykanie zakażeń górnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego (biegunki), dróg moczowych (częste oddawanie moczu, pieczenie w trakcie oddawania moczu), ugryzienia/ukłucia przez owady lub kleszcze.

W kolejnym etapie zada pytania o inne objawy, takie jak gorączka, drażliwość, niepokój dziecka, znaczne osłabienie.

Opiekunowie powinni się również przygotować na następujące pytania:

  • Czy dziecko przyjmuje jakąś charakterystyczną pozycję, w której objawy bólowe się zmniejszają?
  • Czy utykanie i ból zmniejszają się lub nasilają po wysiłku lub odpoczynku?
  • Czy budzą dziecko w nocy?

Po zebraniu wywiadu, lekarz zbada dziecko stosownie do jego wieku. Należy pamiętać, że lekarz uzyskuje wiele informacji już obserwując dziecko wchodzące do gabinetu lekarskiego lub podczas zaaranżowanej zabawy, ale również obserwując ogólne zachowanie dziecka, sposób wstawania z podłogi.

W przypadku utykania jednym z najważniejszych punktów badania będzie ocena chodu, stawów, mięśni oraz pełne badanie pediatryczne.

Po zebraniu wywiadu i badaniu dziecka, lekarz może zlecić badania dodatkowe. Badania laboratoryjne i obrazowe zawsze zależą od indywidualnego przypadku.

Lekarz może zalecić wykonanie badań laboratoryjnych. U dziecka, u którego utykanie wystąpiło nagle, bez poprzedzającego urazu, zazwyczaj wykona ocenę morfologii krwi, a także oznaczenie stężeń OB i białka C reaktywnego (CRP), aby ocenić, czy w organizmie toczy się stan zapalny.

Następnie, w zależności od uzyskanych wyników, może wykonać dodatkowe badania, czyli np. punkcję stawu z pobraniem płynu ze stawu do oceny laboratoryjnej lub inne szczegółowe badania (np. oznaczenie mian przeciwciał) w zależności od charakteru dolegliwości.

Następnie lekarz może zlecić wykonanie badań obrazowych.

Najczęściej wykonywanym badaniem jest zdjęcie rentgenowskie, które dobrze uwidacznia kości i stawy. Zdjęcie RTG pozwala na wykrycie większości złamań.

Czasem zleca się badanie ultrasonograficzne (USG), które jest bardzo dobrą metodą wykrywania obecności płynu w stawach, zapalenia błony maziowej stawów, oceny ścięgien i pochewek ścięgien, a także ciała obcego w stawie.

Ponadto lekarz może skierować pacjenta na inne badania obrazowe, czyli np. rezonans magnetyczny, tomografię komputerową lub scyntygrafię.

Należy pamiętać, że decyzję o wykonaniu badań dodatkowych – zarówno laboratoryjnych, jak i obrazowych, lekarz podejmuje zawsze indywidualnie dla każdego pacjenta.

29.03.2017
Zobacz także
  • Koślawość kolan i stóp u dzieci
  • Rehabilitacja w młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów
  • Jak zapobiec dysplazji stawu biodrowego?
  • Dysplazja stawu biodrowego u dzieci
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta