×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Płyn w jamie opłucnej u dziecka

dr med. Joanna Lange
Klinika Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego WUM

Jama opłucnej jest przestrzenią ograniczoną opłucną płucną, pokrywającą powierzchnię płuca i opłucną ścienną wyściełającą wewnętrzną stronę klatki piersiowej. W warunkach fizjologicznych w jamie tej znajduje się około 10–20 ml jałowego płynu. Ta niewielka ilość płynu zapobiega tarciu pomiędzy obiema blaszkami opłucnej podczas oddychania. Prawidłowy płyn jest zasadowy i zawiera niewielką ilość białka.


Ryc. Schemat opłucnej

Co to jest płyn w jamie opłucnej i jakie są jego przyczyny?

Pojawienie się większej ilości płynu w jamie opłucnej jest zawsze, niezależnie od przyczyny, sytuacją patologiczną, która zmusza do podjęcia odpowiednich działań diagnostyczno-terapeutycznych. Płyn w jamie opłucnej może być przesiękowy lub wysiękowy. Odpowiednia kwalifikacja opiera się na badaniach biochemicznych płynu pobieranego przez lekarza podczas nakłucia jamy opłucnej. Do przyczyn pojawienia się przesięku należą: niewydolność krążenia, marskość wątroby, zespół nerczycowy, zespół żyły głównej oraz dializa otrzewnowa. Płyn wysiękowy pojawia się najczęściej w przebiegu zakażeń bakteryjnych, w tym prątkiem gruźlicy. Inne przyczyny obejmują choroby: układowe tkanki łącznej, nowotworowe, przewodu pokarmowego, układu krążenia (np. osierdzia). Rzadziej, płyn gromadzi się jako konsekwencja niepożądanego działania leków. Szczególnymi rodzajami płynów wysiękowych są chłonka i krew. Ewolucja płynu w zapaleniu płuc obejmuje fazy: suchego zapalenia opłucnej, wysiękową, włóknikowo-ropną i organizacji ropniaka.

Jak często występuje płyn w jamie opłucnej?

Częstość występowania płynu w jamie opłucnej zależy od przyczyny. Najczęściej pojawia się jako powikłanie bakteryjnego zapalenia płuc. W badaniach oceniających chorych na pozaszpitalne zapalenie płuc prowadzonych w Europie i Stanach Zjednoczonych płyn w opłucnej opisywano u 2–12% hospitalizowanych dzieci. Zdecydowanie częściej pojawiał się w przypadkach współistnienia innych patologii, np. niedoborów immunologicznych, zakażenia wirusem grypy lub prątkiem zjadliwym, nowotworach, zespole Downa, wadach serca, mukowiscydozie oraz u wcześniaków.

Jakie są objawy pojawienia się płynu w jamie opłucnej?

Dzieci, u których pojawił się płyn w jamie opłucnej zgłaszają ból w klatce piersiowej oraz uczucie duszności. U części z nich dodatkowo występują gorączka oraz kaszel. Brak odpowiedniej interwencji medycznej prowadzi do procesów wytwórczych w jamie opłucnej, a co za tym idzie, do pojawienia się widocznego ograniczenia ruchów oddechowych tej połowy klatki piersiowej, w której znajduje się płyn, zmniejszania się jej objętości i stopniowego skrzywiania się kręgosłupa wypukłością na stronę zdrową. Dalsze powikłanie to pojawienie się przetok oskrzelowo-opłucnych i odmy prężnej, wymagającej zabiegów chirurgicznych.

Co robić w razie wystąpienia objawów płynu w jamie opłucnej?

Każde dziecko z zapaleniem płuc powinno być badane przez lekarza pierwszego kontaktu. Wysunięcie przez badającego podejrzenia płynu w jamie opłucnej na podstawie objawów, takich jak: utrzymywanie się lub nasilanie duszności, pojawienie się lub nasilanie stłumienia odgłosu opukowego, osłabienie lub zniesienie szmeru pęcherzykowego wymaga skierowania dziecka do szpitala.

Jak lekarz stawia diagnozę płynu w jamie opłucnej?

Wstępna diagnoza opiera się na wywiadzie i badaniu przedmiotowym. Bardzo ważne jest RTG klatki piersiowej, na podstawie którego można oszacować ilość płynu i określić wskazania do interwencji chirurgicznej (np. nakłucie jamy opłucnej lub założenie drenu). W warunkach szpitalnych wykorzystuje się badanie ultrasonograficzne, które pozwala na nieinwazyjne zróżnicowanie płynu, stwierdzenie obecności włóknika, przestrzeni płynowych lub zgrubień opłucnej (późnych skutków toczącego się procesu zapalnego blaszek opłucnej). W trudnych przypadkach diagnostycznych konieczne może być wykonanie tomografii komputerowej klatki piersiowej, które pozwala na różnicowanie martwiczego zapalenia płuc i ropniaka opłucnej. Jest to szczególnie istotne, ponieważ postępowanie lecznicze w tych przypadkach jest zdecydowanie inne. W uzasadnionych przypadkach (np. zakażenie prątkiem zjadliwym) konieczne może być wykonanie biopsji opłucnej.

Jakie są sposoby leczenia płynu w jamie opłucnej?

Postępowanie terapeutyczne zależy od choroby podstawowej, ale niezależnie od przyczyny, nagromadzenie się znacznej ilości płynu w jamie opłucnej wymaga jego usunięcia. Dalsze decyzje podejmuje się w zależności od charakteru płynu i jego oceny biochemicznej. W przypadkach zapaleń płuc konieczna jest antybiotykoterapia. Powikłane wysięki towarzyszące zapaleniu płuc wymagają zwykle założenia drenu do jamy opłucnej oraz w uzasadnionych przypadkach podawania do niej leków fibrynolitycznych. Fibrynoliza służy upłynnieniu pojawiającego się włóknika celem ułatwienia jego ewakuacji z jamy opłucnej. Manewr ten ma zapobiec organizacji ropniaka i konieczności leczenia operacyjnego. Interwencja chirurgiczna, która jest postępowaniem ostatecznym ma na celu pomoc w opanowaniu zakażenia, usunięcie zbiorników płynowych (jeżeli nie udało się tego dokonać z zastosowaniem drenażu) oraz zmniejszenie zaburzeń wentylacji, które mogą stanowić konsekwencję włóknienia jamy opłucnej. Istotny element stanowi fizjoterapia, która rozpoczęta stosunkowo wcześnie pozwala na zmniejszanie się zgrubień opłucnowych, a tym samym obserwowanego u części dzieci skrzywienia kręgosłupa (skoliozy).

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie płynu w jamie opłucnej?

Całkowite wyleczenie zależy od przyczyny podstawowej. W przypadku płynu w jamie opłucnej towarzyszącego zapaleniu płuc rokowanie jest bardzo dobre. Zdecydowana większość dzieci wraca do pełnego zdrowia pomimo długotrwałego leczenia. U części z nich obserwuje się zaburzenia czynności układu oddechowego, które zwykle nie są ciężkie i w ciągu kolejnych lat mają tendencję do ustępowania. Zmiany radiologiczne pod postacią zgrubień opłucnej mogą utrzymywać się nawet do 2 lat, dlatego decyzje o zabiegach chirurgicznych powinny być bardzo przemyślane. Dzieci, w przeciwieństwie do osób dorosłych, mają szczególną zdolność do całkowitej resorpcji zgrubień opłucnej.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia płynu w jamie opłucnej?

Postępowanie zależy od choroby podstawowej. Dzieci po przebytym zapaleniu płuc oraz te, u których stwierdza się niedobory immunologiczne, powinny być chronione przed możliwością kolejnych zakażeń. Ważne jest również wykonywanie szczepień ochronnych, w tym przeciwko grypie oraz pneumokokom. Dzieci z chorobami układowymi tkanki łącznej, niewydolnością układu krążenia lub chorobami nowotworowymi wymagają dalszego leczenia danej jednostki chorobowej.

29.03.2017
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta