×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Gazometria - pomiar prężności gazów oddechowych



dr n. med. Małgorzata Bulanda
Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Szpital Uniwersytecki w Krakowie
Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński

Gazometria to ocena prężności gazów oddechowych (tlenu i dwutlenku węgla) we krwi oraz równowagi kwasowo-zasadowej. Służy ocenie wydolności oddechowej – wykryciu niewydolności oddechowej i ocenie skuteczności jej leczenia. Jest również wykonywana przy podejrzeniu zaburzeń metabolicznych wpływających na równowagę kwasowo-zasadową. Gazometrię oznacza się w warunkach pomocy doraźnej na SOR czy izbie przyjęć, w trakcie hospitalizacji oraz w diagnostyce planowej, np. przy ustalaniu wskazań do przewlekłego leczenia tlenem.

Gazometria – na czym polega?

Gazometria to badanie laboratoryjne, w którym ocenia się: pH, ciśnienie parcjalne tlenu PO2, ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla CO2, stężenie wodorowęglanów, nadmiar zasad, stężenie CO2, wysycenie hemoglobiny tlenem. Gazometria powinno się wykonywać z krwi tętniczej (czyli pobranej z tętnicy). Niestety, pobranie krwi z tętnicy nie jest proste, dlatego niekiedy używa się tzw. krwi włośniczkowej arterializowanej (pobieranej zwykle z opuszki palca). Należy podkreślić, że może to prowadzić do zafałszowań (szczególnie wyniku prężności dwutlenku węgla), dlatego mimo wszystko powinno się używać krwi tętniczej. Próbka krwi jest badana w analizatorze, a wynik jest dostępny po kilku minutach. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania ze strony pacjenta.

Kiedy wykonuje się gazometrię

Wskazaniem do wykonania gazometrii jest podejrzenie niewydolności oddechowej lub zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej. Niewydolność oddechowa to stan, w którym zaburzenia czynności układu oddechowego upośledzają wymianę gazową w płucach i prowadzą do hipoksemii (obniżenia we krwi tętniczej ciśnienia parcjalnego tlenu) lub hiperkapnii (wzrostu ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla). Badanie gazometryczne wykonuje się na izbie przyjęć, SOR lub w trakcie hospitalizacji u pacjentów z chorobami układu oddechowego, chorobami układu sercowo-naczyniowego, chorobami metabolicznymi, chorobami nerek, ciężkimi infekcjami, zatruciami, urazami, dusznością, nasiloną biegunką i wymiotami. Jest pomocne w ocenie stanu klinicznego pacjenta i podejmowaniu decyzji terapeutycznych. W warunkach ambulatoryjnych gazometrię wykonuje się np. przy kwalifikacji do przewlekłej tlenoterapii domowej u pacjentów z POChP.

Sposób przeprowadzenia gazometrii

Krew zwykle pobiera się z tętnicy promieniowej – jednej z dwóch tętnic dochodzących do dłoni. Badanie powinno być poprzedzone prostą oceną ukrwienia dłoni, przeprowadzoną przez lekarza. Powierzchnia skóry w miejscu nakłucia (okolice nadgarstka po stronie kciuka) jest odkażana. Osoba wykonująca badanie nakłuwa tętnicę cienką igłą ze strzykawką. Nakłucie nie jest łatwe i nie zawsze się udaje, czasami potrzebna jest więcej niż jedna próba. Zabieg jest nieprzyjemny i może być bolesny. Ważne, by podczas badania trzymać rękę nieruchomo. Żeby zapobiec powstaniu krwiaka w miejscu nakłucia, po badaniu trzeba mocno przyciskać opatrunek do miejsca pobrania przez kilka minut.

Wynik gazometrii dostępny jest po kilku minutach, a ocenie podlegają następujące parametry:

  • odczyn krwi (pH)
  • stężenie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla
  • zawartość wodorowęglanów (HCO3)
  • tzw. nadmiar zasad (BE)

Gazometria u noworodka

Badanie gazometryczne można wykonać nawet u noworodków. Jest przeprowadzane tylko w razie konieczności w przypadku wskazań medycznych. O wykonaniu gazometrii decyduje lekarz neonatolog opiekujący się noworodkiem.

Normy i przyczyny nieprawidłowych wyników gazometrii

Prawidłowe wyniki gazometrii krwi:

  • pH – 7,35–7,45,
  • ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla (PaCO2) – 32–45 mm Hg
  • ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla we krwi żylnej (PaCO2) – 45–47 mm Hg
  • stężenie wodorowęglanów w osoczu (HCO3) – 21–27 mmol/l
  • nadmiar zasad we krwi (BE) –2,3 do +2,3 mEq/l
  • ciśnienie parcjalne tlenu we krwi tętniczej (PaO2) 75–100 mm Hg
  • ciśnienie parcjalne tlenu we krwi żylnej (PaO2) 35–40 mm Hg
  • wysycenie tlenem hemoglobiny we krwi tętniczej (SaO2) 95–98%.

W ocenie wydolności oddechowej najważniejsza jest ocena prężności gazów oddechowych. Ciśnienie parcjalne tlenu (PaO2) mniejsze niż 60 mm Hg świadczy o niewydolności oddechowej i zwykle jest wskazaniem do tlenoterapii. Jeżeli badanie jest wykonywane u chorego w stanie stabilnym, poza okresem zaostrzeń, PaO2 mniejsze niż 55 mm Hg jest wskazaniem do tlenoterapii przewlekłej, natomiast u chorych z PaO2 55–60 mm Hg tlenoterapia przewlekła jest wskazana w razie współistnienia nadciśnienia w tętnicy płucnej, poliglobulii (zwiększonej liczby krwinek czerwonych) lub niewydolności prawej komory serca.

Drugim ważnym parametrem jest ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla. Jego zmniejszenie świadczy o hiperwentylacji, czyli zbyt częstym i głębokim oddychaniu – u chorych na POChP zwykle towarzyszy zmniejszeniu ciśnienia parcjalnego tlenu.

Hiperwentylacja jest mechanizmem adaptacyjnym – płuca pacjenta w warunkach spoczynkowych nie są w stanie zapewnić odpowiedniego stężenia tlenu we krwi, dlatego konieczne jest przyspieszenie i pogłębienie oddychania w celu utrzymania jego odpowiedniej ilości, co skutkuje zmniejszeniem stężenia dwutlenku węgla. Bardziej niebezpiecznym zjawiskiem jest zwiększenie ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla, które świadczy o całkowitej niewydolności oddechowej. Zjawisko to stwierdza się w zaostrzeniach POChP i u niektórych chorych na bardzo ciężką POChP.

Znaczne zwiększenie stężenia dwutlenku węgla jest niebezpieczne dla życia i może doprowadzić do tzw. śpiączki hiperkapnicznej, czyli utraty przytomności z powodu dużego stężenia dwutlenku węgla. Stan ten wymaga intubacji dotchawiczej i wentylacji mechanicznej. Zwiększenie stężenia dwutlenku węgla u chorego z zaostrzeniem POChP wymaga ostrożności w podawaniu tlenu (zbyt duża podaż tlenu jest u tych pacjentów niebezpieczna, bo może zahamować napęd oddechowy), a u chorych, u których postępowanie zachowawcze nie wystarcza, wskazana jest wentylacja mechaniczna (najczęściej nieinwazyjna). Przewlekłe zwiększenie stężenia dwutlenku węgla we krwi stwierdza się u najciężej chorych; wskazana jest wówczas duża ostrożność w prowadzeniu domowej tlenoterapii (trzeba ściśle przestrzegać zalecanego przez lekarza przepływu tlenu).

Równowaga kwasowo-zasadowa organizmu

Stan równowagi kwasowo-zasadowej organizmu to sytuacja, gdy pH wynosi 7,35–7,45. Jeśli pH jest wyższe, oznacza to, że krew ma odczyn zasadowy, czyli pacjent ma zasadowicę. W odwrotnym przypadku, przy obniżeniu pH krwi – kwasicę. W sytuacji niewielkich zaburzeń organizm uruchamia mechanizmy kompensacyjne, co pozwala na przywrócenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Uczestniczą w tym przede wszystkim płuca (wpływają na usuwanie dwutlenku węgla) oraz nerki (zwiększają lub zmniejszają wydzielanie wodorowęglanów). Znaczące zachwianie równowagi kwasowo zasadowej organizmu może prowadzić do śmierci komórek.

Podział zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej uwzględniający wyjściową przyczynę:
  1. Zmiana stężenia H+ [H+] uwarunkowana pierwotną zmianą pCO2 (zaburzenia oddechowe):
    • kwasica oddechowa – wzrost pCO2 i [H+], spadek pH krwi
    • zasadowica oddechowa – spadek pCO2 i [H+], wzrost pH krwi.
  2. Zmiana [H+] uwarunkowana pierwotną zmianą [HCO3-] (zaburzenia nieoddechowe):
    • kwasica nieoddechowa – wzrost [H+], spadek pH krwi i [HCO3-]
    • zasadowica nieoddechowa – spadek [H+], wzrost [HCO3-] i pH krwi.
  3. Zmiana [H+] uwarunkowana zarówno zmianą pCO2, jak i [HCO3-] – zaburzenia mieszane (oddechowo-nieoddechowe).

Zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej jest wyrównane, jeżeli pomimo zmian pCO2 i [HCO3-] stężenie H+ (czyli pH) we krwi nie ulega zmianie. Pierwotne zaburzenia nieoddechowe mogą ulec kompensacji oddechowej, a pierwotne zaburzenia oddechowe – kompensacji nieoddechowej.

Wyżej wymienione zaburzenia mogą współistnieć, co ma znaczenie w podejmowaniu decyzji terapeutycznych. Jeżeli oznaczone pCO2 znajduje się w obliczonym z odpowiedniego wzoru przedziale oczekiwanym, oznacza to skompensowaną kwasicę lub zasadowicę nieoddechową. Jeżeli znajduje się poza przedziałem oczekiwanym – rozpoznaje się zaburzenia mieszane (nieoddechowo-oddechowe), tzn. jeżeli w kwasicy nieoddechowej pCO2 jest większe niż oczekiwane, to współistnieje kwasica oddechowa, a jeżeli jest mniejsze, to współistnieje zasadowica oddechowa. Podobnie w zasadowicy nieoddechowej większe niż oczekiwane pCO2 wskazuje na współistniejącą kwasicę oddechową, a mniejsze – na współistniejącą zasadowicę oddechową.

16.01.2023
Zobacz także
  • Pulsoksymetria i pulsoksymetr - najważniejsze informacje
  • Stężenie glukozy
  • Stężenie sodu i potasu
Wybrane treści dla Ciebie
  • Pulsoksymetria i pulsoksymetr - najważniejsze informacje
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta