×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Płyn w jamie opłucnej


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

U osób zdrowych w jamie opłucnej znajduje się niewielka ilość płynu, dzięki któremu płuca mogą prawidłowo pracować. Gromadzenie się nadmiernej ilości płynu w jamie opłucnej może być wynikiem różnych chorób. Przesięk to gromadzenie się płynu w wyniku m.in. niewydolności serca, marskości wątroby, zespole nerczycowym. Wysięk jest związany z zapaleniem, czyli nieprawidłową przepuszczalnością naczyń włosowatych. Najczęściej jest spowodowany zakażeniami bakteryjnymi płuc (także gruźlicą) albo rakiem płuca. Głównym objawem gromadzenia się płynu w opłucnej jest duszność.

Co to jest płyn w jamie opłucnej?

Płuca znajdują się w tzw. jamie opłucnej. Opłucna to rodzaj worka zbudowanego z cieniutkiej, nawilżanej błony surowiczej składająca się z dwóch blaszek – trzewnej oraz ściennej. Część trzewna jest zrośnięta z płucami, część zaś ścienna wyściela od środka ścianę klatki piersiowej, przeponę i śródpiersie. Pomiędzy blaszkami opłucnej znajduje się szczelinowata przestrzeń – jama opłucnej, zawierająca kilka mililitrów płynu surowiczego, zmniejszającego tarcie przy oddychaniu. W warunkach prawidłowych jama opłucnej zawiera mniej niż 10 ml płynu. Płyn ten wytwarzany jest w sposób ciągły. Na skutek rozmaitych chorób, w których dochodzi do zaburzenia równowagi między wytwarzaniem płynu w jamie opłucnej a jego wchłanianiem, w jamie opłucnej zaczyna gromadzić się duża ilość płynu. Płyn ten może mieć charakter przesięku, wysięku, krwi lub chłonki.

Płyn w jamie opłucnej – przyczyny

Przesięk w jamie opłucnej

Przesięk to płyn przedostający się poza układ naczyń krwionośnych opłucnej przy prawidłowej budowie ich ściany. Taka sytuacja ma miejsce głównie w przypadku niewydolności serca, marskości wątroby, zespole nerczycowym, ale także w zwężeniu zastawki mitralnej, chorobach osierdzia, dializach otrzewnowych, hipoalbuminemii czy niedoczynności tarczycy. Jak widać, przesięki pojawiają się głównie w chorobach innych narządów niż płuca.

Wysięk w jamie opłucnej

Wysięk powstaje w wyniku zapalenia, na skutek zwiększenia przepuszczalności naczyń włosowatych. Może mieć charakter surowiczy, włóknikowy lub ropny. Przyczyną wysięku najczęściej są infekcje bakteryjne (w tym gruźlica płuc) oraz choroby nowotworowe – najczęściej rak płuca. Do rzadszych przyczyn należą infekcje grzybicze, wirusowe, pierwotniaki (toksoplazma), ropnie płuc, ciała obce, zapalenie otrzewnej, migrujące pasożyty, urazy, czynniki immunologiczne (np. choroby reumatyczne), nowotwory sutka, opłucnej, zapalenie trzustki, zator tętnicy płucnej.

Krew w jamie opłucnej

Krew w jamie opłucnej jest najczęściej konsekwencją urazu płuca i uszkodzenia naczyń krwionośnych, chociaż krwisty wysięk, pojawia się w chorobach nowotworowych.

Chłonkotok

Chłonkotok to zjawisko gromadzenia się chłonki w jamie opłucnej. Głównymi przyczynami chłonkotoku są zatkanie przewodu piersiowego lub jego odnóg albo uszkodzenia jego ściany, a tym samym zahamowanie przepływu chłonki. Do najczęstszych przyczyn chłonkotoku należą nowotwory klatki piersiowej, urazy (zwłaszcza uszkodzenia śródoperacyjne), gruźlica, zakrzepica żylna.

Jak często występuje płyn w jamie opłucnej?

Ze względu na mnogość chorób, w trakcie których może pojawić się płyn w jamie opłucnej trudno podać konkretne dane epidemiologiczne. Płyn pojawia się w ok. 33% przypadków raka płuca, 16% przypadków gruźlicy płuc i do 21% przypadków bakteryjnych zapaleń płuc.

Płyn w jamie opłucnej - objawy

Objawy chorób przebiegających z płynem w jamie opłucnej zależą w dużej mierze od rodzaju choroby, która spowodowała pojawienie się płynu, długości trwania choroby oraz ilości płynu w opłucnej. Najczęściej występującym objawem spowodowanym samym faktem gromadzenia się płynu w opłucnej jest duszność. Nasilenie duszności zależy od ilości płynu w jamie opłucnej, im więcej płynu, tym silniejsza duszność. Kolejnym objawem jest ból w klatce piersiowej. Ból można zazwyczaj dokładnie zlokalizować. Z uwagi na unerwienie opłucnej, ból może być umiejscowiony w barku po tej samej stronie lub w brzuchu. Ból występuje głównie w przebiegu chorób nowotworowych lub w przebiegu stanów zapalnych układu oddechowego obejmujących opłucną. Czasami pojawia się także uczucie ucisku w klatce piersiowej. Kaszel nie jest stałym objawem i może być skutkiem ucisku płynu na oskrzela lub miąższ płuca. Ponadto mogą występować objawy choroby podstawowej, czyli powodującej gromadzenie się płynu w opłucnej, np. raka płuca.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów płynu w jamie opłucnej?

W przypadku pojawienia się duszności, zwłaszcza z bólem w klatce piersiowej oraz uczuciem ucisku w płucach, należy bezzwłocznie zgłosić się na SOR lub wezwać karetkę pogotowia ratunkowego.

Jak lekarz ustala rozpoznanie płynu w jamie opłucnej?

Płyn w opłucnej można rozpoznać już w trakcie rutynowego badania lekarskiego. Najpierw lekarz zbiera dokładny wywiad, a następnie bada pacjenta.

Aby potwierdzić obecność płynu, lekarz zleca badania dodatkowe, zazwyczaj RTG płuc.

W celu pogłębienia diagnostyki, a szczególnie w przypadkach podejrzenia płynu na tle choroby nowotworowej, lekarz może zlecić wykonanie TK (tomografii komputerowej). Jednak najbardziej czułą metodą rozpoznawania płynu w jamie opłucnej jest ultrasonografia jamy opłucnej (USG). Pozwala ona wykryć bardzo małe ilości płynu, umiejscowić płyn otorbiony i odróżnić płyn otorbiony od zrostów opłucnej. Badanie to jest szczególnie przydatne w umiejscowieniu płynu i w precyzyjnym określeniu miejsca nakłucia.

Wykrycie płynu w jamie opłucnej jest wskazaniem do nakłucia opłucnej i pobrania płynu do badań. Badanie płynu jest konieczne do ustalenia rozpoznania i wyboru leczenia. Celem nakłucia jamy opłucnej jest również opróżnienie jej i zmniejszenie objawów, które powoduje obecność płynu, głównie duszności oraz uniknięcie rozwoju masywnych zrostów.

Charakter płynu opłucnowego można określić, poddając uzyskany z nakłucia materiał analizie na obecność konkretnych substancji, m.in. białka, glukozy i aktywności enzymu dehydrogenazy mleczanowej (LDH). Pobrany płyn dodatkowo jest badany w kierunku obecności drobnoustrojów, komórek zapalnych oraz nowotworowych, co pozwala na ustalenie przyczyny tworzenia się płynu w jamie opłucnej.

Płyn w jamie opłucnej - leczenie

Leczenie polega głównie na leczeniu choroby podstawowej, która spowodowała zgromadzenie się płynu w opłucnej.

W przypadku chorób infekcyjnych wdraża się antybiotykoterapię, a w chorobach nowotworowych leczenie onkologiczne. W przebiegu przewlekłego, nawracającego gromadzenia się płynu z powodu choroby nowotworowej, zamiast punkcji, stosuje się usuwanie płynu przez dren wprowadzony do opłucnej. Ten sposób, oprócz usuwania płynu, stwarza możliwość podania do opłucnej środka pobudzającego wytwarzanie zrostów i szybkiego zarośnięcia opłucnej. Jest to leczenie paliatywne uwalniające chorego nie tyle od choroby nowotworowej, co od objawów ucisku przez płyn i wynikających z tego uciążliwych punkcji opłucnowych.

U chorych z płynem związanym z infekcjami układu oddechowego stosuje się kinezyterapię, począwszy od pozycji zapobiegających zrostom opłucnej, stosowanych od momentu rozpoznania choroby. Zaleca się leżenie na boku zdrowym z dodatkowo podłożonym wałkiem pod klatką piersiową w celu jej rozciągnięcia po stronie, w której zgromadzony jest płyn. Nawet jeśli powstaną wtedy zrosty, to nie ograniczą ruchomości przepony. Chory w takiej pozycji powinien pozostawać jak najdłużej, najlepiej przez całą dobę. Od momentu ustąpienia gorączki stosuje się ćwiczenia przepony, ćwiczenia oddychania żebrowego w ułożeniu na boku chorym z udziałem fizjoterapeuty, ćwiczenia skłonów w bok w stronę zdrową oraz ćwiczenia ogólnokondycyjne celem rozciągania tworzących się lub istniejących zrostów opłucnej. Ćwiczenia rozpoczyna się w łóżku w pozycji leżącej na zdrowym boku, by potem stopniowo przenieść chorego do ćwiczeń w sali gimnastycznej.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie płynu w jamie opłucnej?

Możliwość całkowitego wyleczenia płynu w jamie opłucnej jest uzależniona od przyczyny go wywołującej. W chorobach, w których możliwe jest całkowite wyleczenie, np. w zakażeniach, zatorowości płucnej, urazach możliwe jest całkowite ustąpienie płynu z jamy opłucnej, niestety niekiedy z pozostawieniem zrostów. W chorobach przebiegających z przesiękiem, np. w niewydolności serca, zastosowanie leczenia moczopędnego i oszczędzającego serce powoduje wchłonięcie się płynu, jednak z możliwością jego nawrotu w razie kolejnego zaostrzenia choroby. W chorobach nowotworowych obecność płynu świadczy o rozległości procesu i wymaga czasem radykalnych działań wywołujących zarośnięcie opłucnej, o czym pisano wcześniej.

Jak widać, jest to niejednorodna grupa chorych z możliwością różnego przebiegu, różnego leczenia i odmiennych konsekwencji.

Co należy robić po zakończeniu leczenia płynu w jamie opłucnej?

Po zakończeniu leczenia, zwłaszcza u chorych, u których płyn był wynikiem infekcji, zaleca się kontynuowanie ćwiczeń oddechowych.

Chory po zakończeniu leczenia płynu powinien nadal zostać po opieką lekarza leczącego chorobę podstawową, np. kardiologa w niewydolności serca, onkologa w chorobach nowotworowych, nefrologa z zespole nerczycowym czy pulmonologa w gruźlicy, który zadecyduje o długości leczenia i częstości kontroli.

07.09.2022
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zapalenie opłucnej: przyczyny, objawy i leczenie
  • Międzybłoniak opłucnej, otrzewnej i osierdzia
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta