Definicja i zastosowanie
Animaloterapia to metoda wspomagająca leczenie oraz rehabilitację osób z niepełnosprawnością, polegająca na bliskim i naturalnym kontakcie ze zwierzętami. Odbiorcami animaloterapii są osoby z zaburzeniami i deficytami w sferze psychoruchowej. Działania są kierowane przede wszystkim do dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, zespołem Downa, porażeniem kończyn, zanikiem mięśni, zaburzeniami uwagi (ADHA), autyzmem oraz osób opóźnionych w rozwoju intelektualnym, motorycznym oraz osób niewidomych.
Zajęcia z udziałem zwierząt są wykorzystywane również w pracy z osobami zdrowymi, które dzięki kontaktowi ze zwierzętami uczą się odpowiedzialności, zasad pielęgnacji i wychowania zwierzaka.
Geneza, założenia i cele
W XVII wieku William Tuke, dyrektor angielskiego szpitala psychiatrycznego, wykazał, że pacjenci przebywający w tymże szpitalu dzięki sprawowaniu opieki nad zwierzętami domowymi skuteczniej radzą sobie z kontrolą własnych emocji. Pogląd ten jest nadal aktualny i wykorzystywany w pracy terapeutycznej. Najintensywniejszy rozwój terapii z udziałem zwierząt przypada na XX wiek. W roku 1903 W. Flower Bucke opublikował zbiór 1200 napisanych przez dzieci wypracowań na temat psów. Analiza owych tekstów przyczyniła się do wysunięcia tezy, że zwierzę może odgrywać szczególną rolę w życiu dziecka samotnego i cierpiącego. Określenie ,,terapia z udziałem zwierząt” po raz pierwszy zostało użyte w latach 60. ubiegłego wieku przez Levisona, który opublikował swoje obserwacje dotyczące przyjaźni między zwierzętami a dziećmi autystycznymi. Od tego czasu animaloterapia jest uznawana za metodę wspomagania terapii psychologicznej. W Stanach Zjednoczonych za oficjalny początek jej wprowadzenia uznano rok 1977. W Polsce za prekursorkę terapii z udziałem zwierząt (w tym przypadku dogoterapii, czyli terapii wykorzystującej kontakt z psami) uznaje się Marię Czerwińską, która podczas pracy nad filmem, w którym występowały dzieci niewidome, zwróciła uwagę na pozytywne relacje dzieci z psami.
Głównymi celami animaloterapii jest poprawa funkcjonowania w sferze poznawczej (rozwijanie słownictwa, poprawianie pamięci krótko- i długotrwałej), emocjonalno-społecznej (rozwijanie interakcji) oraz motorycznej (rozwijanie poczucia równowagi, wzmacnianie siły mięśni oraz ogólne usprawnienie).
Opiekowanie się zwierzęciem uczy odpowiedzialności, motywuje do działania w zakresie jego pielęgnacji i nadzoru, wyzwala aktywność spontaniczną. Istotnym czynnikiem leczącym jest nawiązanie więzi między człowiekiem a zwierzęciem, która pozwala na niwelowanie poczucia osamotnienia i generowanie pozytywnych emocji.
Opis
Animaloterapia polega na kontakcie ze zwierzętami, najczęściej psami, kotami, końmi i delfinami. Od nazw zwierząt przyjęto nazewnictwo poszczególnych form animaloterapii: dogoterapia, felinoterapia, hipoterapia, delfinoterapia. Warto także zaznaczyć, że w animaloterapii, oprócz wymienionych, wykorzystywane są także inne gatunki zwierząt, a także ptaki i ryby.
Dogoterapia (inaczej kynoterapia) to terapia z udziałem psów tzw. ras łagodnych, takich jak retriewery, nowofundlandy, collie, bernardyny, husky i owczarki niemieckie. Czynnikiem decydującym o ich wyborze jest wspomniana już łagodność oraz zdolność do szybkiego uczenia się. Rodzaj i wybór ćwiczeń z udziałem psów jest dostosowany do potrzeb i chorób, z którymi zmaga się osoba uczestnicząca w terapii. Dogoterapia jest kierowana do dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, autyzmem, ADHD, zespołem Downa, niedowładami kończyn, zaburzeniami mowy i wzroku. W przypadku osób dorosłych jest zalecana w zaburzeniach nastroju, zaburzeniach lękowych. Odbiorcami dogoterapii są także osoby zdrowe, dla których kontakt z psem stanowi formę wyciszenia się a także wspomaga w radzeniu sobie ze stresem.
Opiekowanie się psem uczy przede wszystkim odpowiedzialności, motywuje do działania w zakresie jego pielęgnacji i nadzoru, wyzwala aktywność spontaniczną. Istotnym czynnikiem leczącym jest nawiązanie więzi między człowiekiem a psem, która pozwala na niewelowanie poczucia osamotnienia i generowanie pozytywnych emocji.
Felinoterapia to terapia z udziałem kotów. Ma zastosowanie w leczeniu i rehabilitacji dzieci, szczególnie w przypadku nadpobudliwości, ADHD, autyzmu, występowania zaburzeń zachowania i emocji. Koty wykorzystywane są także w pracy z osobami zahamowanymi społecznie, cierpiącymi na depresję, a także z uszkodzonym zmysłem wzroku i słuchu. U ludzi starszych stosowanie felinoterapii kojarzone jest z leczeniem artretyzmu czy wspomagająco w chorobie Alzheimera. Efekt terapeutyczny ma zwłaszcza głaskanie kota i słuchanie jego mruczenia. Kontakt ze zwierzęciem pomaga radzić sobie z samotnością, umila czas i kojąco wpływa na stan psychiczny osób uczestniczących w terapii.
Hipoterapia to terapia z udziałem koni, która ma na celu stymulowanie ciała i psychiki człowieka oraz poprawę jego funkcjonowania w sferach: fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i społecznej. Skierowana jest do dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, stanami po urazach czaszkowo-mózgowych, niedowidzących i niewidomych oraz dzieci z tak zwanymi zespołami ortopedycznymi, takimi jak wady postawy czy skoliozy. Odbiorcami hipoterapii są także osoby dorosłe po udarze, cierpiące na stwardnienie rozsiane, a także chore psychicznie, uzależnione. Wyróżnia się kilka form hipoterapii: fizjoterapia na koniu, psychopedagogiczna jazda na koniu i terapia z koniem. Kontakt z koniem przynosi ulgę, rozluźnia i uspokaja. Hipoterapia pomaga w wyrażaniu emocji oraz działa stymulująco w zakresie motywacji do pokonywania własnych ograniczeń.
Delfinoterapia to terapia z udziałem delfinów – kontakt z tymi łagodnymi ssakami pobudza wydzielanie endorfin, czyli hormonów szczęścia. Ten rodzaj terapii stosowany jest u osób z zaburzeniami psychicznymi, autyzmem, porażeniem mózgowym, zespołem Downa oraz chorobami neurologicznymi i onkologicznymi. Czynnikiem terapeutycznym są wydawane przez delfiny ultradźwięki, które stymulują mózg i poprawiają ogólną kondycję chorego. Ponadto kontakt ze zwierzęciem w środowisku wodnym relaksuje, odpręża, zachęca (szczególnie w przypadku dzieci niepełnosprawnych) do samodzielnego poruszania się w wodzie.
Dowody naukowe
Istnieją badania potwierdzające pozytywny wpływ zwierząt na proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Liczne publikacje wskazują, że dzieci z zaburzeniami rozwojowymi posiadające zwierzęta są w stanie nadrobić zaległości w stosunku do rówieśników. Badania wykazały, że wizyty psów terapeutycznych na oddziałach pediatrycznych łagodzą ból u pacjentów. Inne artykuły wskazują na korzyści wynikające z posiadania zwierząt, np. lepsze samopoczucie, redukcja stresu, mniej problemów zdrowotnych.
Rozpowszechnienie
Animaloterapia jest powszechnie stosowana na świecie. W Polsce terapia z udziałem zwierząt prowadzona jest w ośrodkach rehabilitacyjnych, przedszkolach i szkołach specjalnych, domach pomocy społecznej dla osób z niepełnosprawnością, hospicjach, ośrodkach wychowawczych, placówkach służby zdrowia i ośrodkach terapeutycznych. Można zaobserwować jej dynamiczny rozwój oraz promocję głównie poprzez różnego typu stowarzyszenia i fundacje, np. Stowarzyszenie Zwierzęta Ludziom, Polskie Towarzystwo Dogoterapii i Polskie Towarzystwo Hipoterapii.
