Co to jest osteomalacja i jakie są jej przyczyny?
Osteomalacja to metaboliczna choroba kości, która polega na niedostatecznym wysyceniu kości wapniem, przez co nie są one dostatecznie wytrzymałe i stają się podatne na wyginanie się pod wpływem obciążenia, co prowadzi do nieprawidłowej zmiany ich kształtu.
Najczęstszą przyczyną osteomalacji jest niedobór witaminy D, który prowadzi do zaburzenia stężenia fosforanów i wapnia. Witamina D jest wytwarzana w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego oraz dostarczana do organizmu z pokarmem. Zbyt mała ilość witaminy D w diecie połączona z niedostatecznym działaniem światła słonecznego na skórę (np. w miesiącach jesienno-zimowych) prowadzi do jej niedoboru. Długotrwały niedobór witaminy D pociąga za sobą zmniejszenie wchłaniania wapnia, co z kolei powoduje niedobór fosforanów.
Osteomalacja może też rzadziej być spowodowana niedoborami wapnia i fosforanów z przyczyn niezwiązanych z witaminą D (np. niedobory dietetyczne czy utrata przez nerki). Osteomalacja występuje wyłącznie u dorosłych, u dzieci jej odpowiednikiem jest krzywica.
Jak często występuje osteomalacja?
Osteomalacja występuje z większą częstością u osób starszych. Mniej więcej co dziesiąta osoba ze złamaniem kości udowej po 50. roku życia i co trzecia po 80. roku życia choruje na osteomalację.
Jak się objawia osteomalacja?
Na początku choroby pojawia się ból wielu kości (rozlany) oraz ich wrażliwość na ucisk. Towarzyszy temu łatwe męczenie się mięśni. Osłabienie mięśni nóg powoduje kołyszący (podobny do kaczego) chód oraz trudności przy wstawaniu z krzesła i chodzeniu po schodach.
W bardzo zaawansowanej osteomalacji kości stają się zniekształcone, nogi mogą przybierać kształt litery O. Kości stają się także bardziej podatne na złamania.
Co robić w przypadku pojawienia się objawów osteomalacji?
W razie przewlekłego bólu kości, osłabienia mięśni czy trudności z chodzeniem należy się zgłosić do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Objawy osteomalacji nie pojawiają się nagle, zazwyczaj bóle kości i ich uwrażliwienie na dotyk narasta powoli przez dłuższy czas. Do poważniejszych zmian dochodzi dopiero przy dłuższym trwaniu nieleczonej choroby.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie osteomalacji?
Lekarz pyta pacjenta o początek wystąpienia bólu kości oraz jego nasilenie. Podczas badania ocenia wrażliwość kości na ucisk, a także ich ewentualną deformację.
W razie podejrzenia osteomalacji lekarz zleca badania laboratoryjne krwi, w których wykrywa się zazwyczaj zmniejszone stężenie wapnia (może też być prawidłowe), stężenie fosforanów, aktywnej formy witaminy D (25-OH-D), a także zwiększone stężenie fosfatazy alkalicznej (ALP). W badaniu moczu można wykryć zmniejszone wydalanie wapnia.
Lekarz ustala rozpoznanie na podstawie objawów stwierdzanych u pacjenta oraz wyników badań laboratoryjnych.
Poza tym lekarz zleca badanie rentgenowskie kości, ale zmiany w tym badaniu są widoczne dopiero w zaawansowanym stadium osteomalacji. W ramach dalszej diagnostyki czasem wykonuje się badanie gęstości mineralnej kości, czyli badanie densytometryczne.
Jakie są metody leczenia osteomalacji?
Podstawową metodą leczenia osteomalacji jest uzupełnienie niedoboru witaminy D preparatami doustnymi w odpowiednich dawkach. Ponadto stosuje się preparaty wapnia. Niedoboru fosforanów wynikającego z niedoboru witaminy D nie leczy się, ponieważ ustępuje on po opanowaniu niedoboru tej witaminy. Natomiast w przypadku osteomalacji wywołanej samym niedoborem fosforanów stosuje się dodatkowe podawanie fosforanów w diecie poprzez zwiększenie ilości mleka i jego przetworów w diecie. Musi temu towarzyszyć leczenie choroby, która spowodowała niedobór.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie osteomalacji?
Przy szybkiej diagnozie i odpowiednim leczeniu większość chorych na osteomalację spowodowaną niedoborem witaminy D można całkowicie wyleczyć w ciągu 6 miesięcy. W przypadku osteomalacji spowodowanej innymi chorobami (np. nerek) możliwość jej wyleczenia zależy od choroby podstawowej.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia osteomalacji?
U osób, u których wcześniej wystąpiła osteomalacja, wskazane jest kontrolowanie stężenia witaminy D. Jej uzupełnianie jest koniecznie w razie stwierdzenia ponownego niedoboru. Zaleca się także profilaktyczne przyjmowanie preparatów witaminy D (patrz niżej).
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Ponieważ przyczyną osteomalacji jest niedobór witaminy D, należy dbać o jej odpowiednie stężenie w organizmie. W Polsce zaleca się profilaktyczne przyjmowanie witaminy D przez osoby zdrowe w okresie od października do kwietnia, a u osób unikających słońca i wszystkich po 65. roku życia - przez cały rok. Dawka powinna być ustalona indywidualnie dla pacjenta.
