Szczepionka jest złożonym preparatem zawierającym żywe lub zabite drobnoustroje albo ich części oraz wiele związków wspomagających, dlatego – jak w przypadku innych leków – u niektórych dzieci po jej podaniu mogą wystąpić niepożądane reakcje (tzw. niepożądane odczyny poszczepienne [NOP]).
Większość ma łagodny przebieg i ustępuje w ciągu kilku dni. Zazwyczaj nie wymagają one interwencji lekarza i szczególnego leczenia. NOP mogą wystąpić po podaniu każdej szczepionki, a do najczęściej stwierdzanych należą:
Powyższe objawy to skutek reakcji układu odpornościowego na podane w szczepionce bakterie i wirusy lub ich fragmenty. Reakcja ta rozpoczyna proces produkcji przeciwciał ochronnych i komórek odpornościowych. Brak tych objawów po szczepieniu nie świadczy jednak o jego nieskuteczności.
Oprócz opisanych częstych NOP niektóre szczepionki mogą (bardzo rzadko) wywoływać charakterystyczne poważniejsze reakcje związane z:
- żywymi drobnoustrojami zawartymi w szczepionce
- odpowiedzią na niektóre czynne składniki szczepionki (np. zabite bakterie krztuśca)
- nadwrażliwością (alergią) na niektóre składniki podanego preparatu
Większość poważnych zdarzeń po szczepieniu nie ma jednak związku z działaniem szczepionki, a zbieżność w czasie jest przypadkowa. Ponadto w przypadku wszystkich obecnie stosowanych szczepionek ryzyko wystąpienia poważnego NOP jest wielokrotnie mniejsze niż ryzyko i konsekwencje wynikające z zachorowania na chorobę zakaźną, przed którą chroni szczepienie. Co więcej, trudno wcześniej przewidzieć, które dzieci nie będą tolerowały szczepionki.
Na poważny NOP wskazują następujące objawy:
- omdlenie lub zaburzenia przytomności, bąble pokrzywkowe lub uogólnione zaczerwienienie skóry, kłopoty z oddychaniem (świsty w klatce piersiowej, świst podczas wdechu) - pojawiają się w ciągu 30 minut po szczepieniu (zatem jeszcze w gabinecie lekarza) i świadczą o ciężkiej, natychmiastowej reakcji uczuleniowej
- wysoka gorączka (>40,5°C) w ciągu 2 dni po szczepieniu
- trudny do uspokojenia płacz (krzyk) trwający co najmniej 3 godziny w ciągu 2 dni po szczepieniu (zobacz: Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi)
- znacznie zmniejszone napięcie mięśni (dziecko staje się wiotkie) oraz utrudniony kontakt z dzieckiem lub bladość skóry w ciągu 2 dni po szczepieniu (zobacz: Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi)
- drgawki (zazwyczaj w ciągu 2 dni po szczepieniu)
- zaburzenia przytomności lub wyraźna, niepokojąca zmiana zachowania dziecka (apatia, brak kontaktu) w ciągu 7 dni po szczepieniu (zobacz: Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi)
- krew w stolcu i/lub wymioty zawierające żółć w ciągu miesiąca (a zwłaszcza w ciągu 7 dni) po podaniu szczepionki doustnej.