×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Sposoby leczenia zakrzepicy żył głębokich


Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 we Wrocławiu

Zakrzepica żył głębokich oraz zatorowość płucna to dwie postaci żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Sposoby leczenia obu chorób w dużym stopniu się pokrywają, jednak z uwagi na większe ryzyko zgonu oraz nawrotu choroby związane z zatorowością płucną, obowiązuje w niej bardziej „agresywne” leczenie.

Prawidłowo krew, która zabiera dwutlenek węgla i niepotrzebne składniki z tkanek, płynie do naczyń żylnych, które łączą się w coraz większe żyły, aż w postaci żyły głównej dolnej oraz górnej uchodzą do serca. W zdrowym organizmie zachowany jest stały przepływ krwi przez opisany układ. Jeśli jednak zaistnieją warunki ujęte w tak zwanej triadzie Virchowa, może dojść do zaburzenia równowagi i powstania zakrzepu w żyle. Na triadę Virchowa składa się:

1. Spowolnienie przepływu krwi. Dzieje się tak na przykład podczas długotrwałego unieruchomienia lub ucisku na żyły. Klasyczna sytuacja to przebywanie długo w pozycji siedzącej (choćby w czasie dalekich lotów samolotem), co powoduje ucisk na żyły nóg w okolicy dołów podkolanowych i zastój krwi w łydkach (economy class syndrome). Dlaczego taki niewielki ucisk wystarczy do zablokowania odpływu krwi z nóg? Ponieważ naczynia żylne, w przeciwieństwie do tętnic, mają stosunkowo miękkie ściany, a ciśnienie płynącej w nich krwi jest niskie. Łatwo zatem o zastój krwi żylnej w nogach, jeśli mięśnie nie pracują i nie pomagają w wypompowaniu jej do serca, a droga odpływu jest na pewnej wysokości zamknięta.

2. Zaburzenia krzepnięcia, które sprawiają, że u danej osoby szczególnie łatwo dochodzi do powstawania zakrzepów (tzw. trombofilie). Mogą one być uwarunkowane genetycznie (czynnik V Leiden, niedobór białka C lub S) albo nabyte – na przykład w przebiegu chorób autoimmunologicznych (t.j. zespół antyfosfolipidowy) lub w wyniku stosowania pewnych leków (np. środków antykoncepcyjnych). Do zwiększonego krzepnięcia dochodzi także podczas odwodnienia.

3. Uszkodzenie ściany naczynia, na przykład w wyniku urazu lub mikrourazu powstałego w czasie operacji ortopedycznej, jatrogennie po nakłuciu żyły w celu wykonania badania/zabiegu angiograficznego.

Z reguły, jeśli jednocześnie wystąpią 2 z wymienionych stanów, prowadzi to do rozwinięcia się zakrzepicy. Poznanie podłoża powstania zakrzepicy żylnej jest niezwykle istotne dla zrozumienia zasad profilaktyki oraz leczenia.

Leczenie pacjentów z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową, obejmuje:

  • Wspomaganie prawidłowego przepływu krwi przez wczesne mobilizowanie pacjentów do aktywności. Tylko w pierwszym dniu po rozpoznaniu zakrzepicy żył głębokich, kiedy rozpoczyna się leczenie farmakologiczne, może być wskazane leżenie w łóżku, z kończyną uniesioną i podpartą na całej długości, aby nigdzie nie dochodziło do ucisku i zamknięcia żył. Gdy tylko ustąpią dolegliwości bólowe, na tyle że pacjent może się poruszać, zachęca się do chodzenia. Dodatkowo stosuje się opatrunki uciskowe, które nie pozwalają na ponowne „zaleganie krwi” w kończynach dolnych.
  • Leczenie przeciwkrzepliwe („rozrzedzające” krew) – leczenie farmakologiczne, które hamuje powiększanie się istniejących i tworzenie nowych zakrzepów. Zabezpiecza ono pacjenta przed groźną dla życia postacią choroby, czyli zatorowością płucną.
  • W niektórych przypadkach leczenie trombolityczne, czyli farmakologiczne rozpuszczenie istniejącego zakrzepu; trombektomia żylna, czyli chirurgiczne lub przezskórne usunięcie zakrzepu i/lub ewentualne wszczepienie filtru do żyły głównej dolnej (techniki obecnie rzadko stosowane).

Zlikwidowanie czynników usposabiających do zakrzepicy jest równie istotne, jak usunięcie już powstałego zakrzepu.

Metody leczenia niefarmakologicznego

Leczenie stopniowanym uciskiem

Na początku leczenia z reguły stosuje się bandaż elastyczny, którym owija się nogi, wywierając ucisk – najsilniejszy na dole i słabnący stopniowo ku górze. Opatrunek uciskowy musi być tak założony, aby można było w pełni ruszać nogą we wszystkich stawach. Zakłada się go zaraz po obudzeniu, najlepiej jeszcze zanim pacjent wstanie z łóżka i krew „spłynie do nóg”. Z takim opatrunkiem należy chodzić przez cały dzień i zdjąć go do snu. Każdego dnia powtarza się owijanie nóg. Tę samą funkcję co bandaż mogą spełniać specjalne pończochy lub podkolanówki uciskowe. Siłę ucisku, jaki wywierają opisuje się stopniami. W leczeniu zakrzepicy zalecana jest z reguły II klasa ucisku. Zasady ubierania i noszenia podkolanówek są takie same jak opatrunku uciskowego. Pończochy lub podkolanówki uciskowe powinno się nosić przez dwa lata, a w niektórych przypadkach dłużej (np. w razie wystąpienia zespołu pozakrzepowego).

Zasadnicze działanie niepożądane takiego leczenia to spory dyskomfort związany z uciśnięciem kończyn, szczególnie na początku leczenia. Z czasem pacjenci przyzwyczajają się do noszenia pończoch lub podkolanówek uciskowych. Przeciwwskazania do leczenia stopniowanym uciskiem to:

  • bolesny obrzęksinicą kończyn,
  • współistnienie choroby niedokrwiennej kończyn dolnych (choroba tętnic kończyn dolnych, wywołana najczęściej miażdżycą),
  • niewyrównana niewydolność serca,
  • ciężka neuropatia obwodowa, czyli schorzenie przebiegające ze zniszczeniem nerwów w kończynach dolnych, najczęściej w przebiegu cukrzycy.

Przerywany ucisk pneumatyczny

Prowadzi się go za pomocą specjalnego urządzenia wyposażonego w mankiety zakładane na nogi. Mankiety te wypełnia się powietrzem, wytwarzając odpowiednio dobrane ciśnienie. Metodę tę stosuje się przede wszystkim w początkowej fazie leczenia, gdyż przyspiesza ono ustąpienie bólu i obrzęku, dzięki czemu pacjent może szybciej wrócić do aktywności fizycznej.

Leczenie farmakologiczne

To obecnie podstawa w leczeniu zakrzepicy żył głębokich. Wszyscy chorzy, u których nie stwierdzono przeciwwskazań otrzymują leki przeciwkrzepliwe („rozrzedzające” krew). Terapię rozpoczyna się od leków, których efekt działania jest szybki i można je podawać dożylnie lub podskórnie. Najczęściej od heparyny drobnocząsteczkowej.

Drugą grupą leków przeciwkrzepliwych są preparaty stosowane doustnie, podawane na początku równolegle z heparyną. Po kilku dniach, kiedy osiągnięte zostaje optymalne dawkowanie leków, a ich działanie przeciwkrzepliwe, oceniane na podstawie badań laboratoryjnych, jest zadowalające, można odstawić heparynę i pozostawić jedynie leki doustne.

Po wystąpieniu incydentu zakrzepowego zaleca się długotrwałe leczenie przeciwkrzepliwe, gdyż u pacjentów z zakrzepicą żył głębokich występuje duże ryzyko powiększenia zakrzepu lub nawrotu choroby. Ogólnie, leczenie przeciwkrzepliwe kontynuuje się przez co najmniej 3 miesiące od wystąpienia zakrzepicy. W niektórych sytuacjach, takich jak obecność choroby nowotworowej czy drugi epizod zakrzepicy w życiu, wskazane jest dłuższe stosowanie leków.

Heparyny dzieli się na: heparynę niefrakcjonowaną (HNF) stosowaną dożylnie lub w iniekcjach podskórnych oraz heparyny drobnocząsteczkowe (HDCz) stosowane podskórnie.

Podczas przyjmowania heparyny niefrakcjonowanej należy monitorować czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (aPTT). Stosowanie HDCz nie wymaga takiego monitorowania. Jej zaletą jest też dłuższy czas działania (Tutaj znajdziesz niezbędne instrukcje dotyczące prawidłowego wykonywania zastrzyków z heparyny).

Leczenie w zakrzepicy żył głębokich rozpoczyna się w większości przypadków od wygodniejszej w stosowaniu heparyny drobnocząsteczkowej. U pacjentów w ciężkim stanie stosuje się heparynę niefrakcjonowaną, ze względu na szybkie działanie preparatu podanego dożylnie oraz możliwość odwrócenia jej działania w razie potrzeby za pomocą antidotum – protaminy. Także u pacjentów z niewydolnością nerek stosuje się heparynę niefrakcjonowaną.

Zarówno podczas przyjmowania heparyny niefrakcjonowanej, jak i heparyny drobnocząsteczkowej monitoruje się liczbę płytek krwi uwagi ze względu na możliwość wystąpienia działania niepożądanego jakim jest małopłytkowość indukowana heparyną (heparin-induced thrombocytopenia – HIT). Ryzyko tego powikłania jest większe w przypadku stosowania heparyny niefrakcjonowanej.

Silne przeciwwskazania do stosowania heparyny to:

  • aktywny krwotok (w zależności od nasilenia, wpływu na krążenie),
  • świeże krwawienie wewnątrzczaszkowe (do 2 tygodni wstecz),
  • niewyrównane zaburzenia krzepnięcia (skaza krwotoczna) w wyniku zaburzeń wrodzonych (np. hemofilia) lub nieprawidłowo stosowanych leków przeciwkrzepliwych (np. po wcześniejszym zawale serca),
  • w przypadku heparyny – wystąpienie w przeszłości HIT (wyjątkiem może być konieczność operacji naczyniowej lub kardiochirurgicznej ze śródoperacyjnym użyciem heparyny.

Słabsze przeciwwskazania do stosowania heparyny:

  • niedawno przebyte krwawienie do przewodu pokarmowego lub choroba przewodu pokarmowego związana z dużym ryzykiem krwawienia (np. wrzody żołądka, żylaki przełyku),
  • guz mózgu,
  • rozwarstwienie aorty,
  • nowotwór złośliwy z przerzutami,
  • niewydolność nerek,
  • niewydolność wątroby oraz nadciśnienie wrotne (ryzyko krwawienia z żylaków przełyku),
  • przebyty udar mózgu,
  • niekontrolowane nadciśnienie tętnicze – ciśnienie skurczowe >180 mm Hg lub rozkurczowe >110 mm Hg,
  • leczenie przeciwpłytkowe,
  • niedawno przebyty zabieg operacyjny, szczególnie stan bezpośrednio po operacji mózgu, rdzenia kręgowego lub oka.

Powikłania leczenia heparyną

Najczęściej występujące powikłania leczenia heparyną to siniaki w miejscach wykonywanych zastrzyków podskórnych. Rzadziej zdarzają się krwawienia, w tym zagrażające życiu krwawienia z przewodu pokarmowego i wewnątrzczaszkowe (tzw. wylew). Na ryzyko poważnych krwawień narażone są szczególnie osoby starsze z chorobami współistniejącymi. W czasie leczenia dożylnego dużymi dawkami heparyny, do krwawień dochodzi u 5% pacjentów, a podczas stosowania heparyny drobnocząsteczkowej podskórnie występują one u 2% pacjentów.

Podczas długotrwałego stosowania heparyny może dojść do rozwinięcia się osteopenii i osteoporozy. Ryzyko rośnie z wiekiem chorego oraz w przypadku stosowania heparyny przez ponad 6 miesięcy. Taka sytuacja może dotyczyć kobiet w ciąży, u których przeciwwskazane są doustne leki przeciwkrzepliwe. Osteopenia u kobiet, które w czasie ciąży otrzymywały heparynę zwykle cofa się po około roku.

Szczególnym powikłaniem terapii heparyną jest małopłytkowość immunologiczna wywołana przez heparynę (HIT). Nawet u 10–20% pacjentów w pierwszych dniach leczenia dochodzi do nieistotnego klinicznie zmniejszenia liczby płytek krwi, co nie wymaga zmiany leczenia, ustępuje samoistnie i określane jest mianem HIT typu I. Groźniejsza, immunologiczna postać zespołu, czyli HIT II występuje z reguły po 4–10 dni stosowania heparyny. Wiąże się ona ze znacznym zmniejszeniem liczby płytek krwi oraz dużym ryzykiem zatorowości płucnej lub w innych tętnicach. W przypadku wystąpienia tego powikłania należy natychmiast zaprzestać stosowania heparyny i wdrożyć leczenie przeciwkrzepliwe innymi preparatami. Jako inne rzadkie powikłania leczenia heparyną można wymienić martwicę skóry w miejscu wstrzyknięcia, reakcje alergiczne, ból głowy czy łysienie.

Fondaparynuks, rywaroksaban

To nowsze leki przeciwkrzepliwe, które działają podobnie do heparyny, ale bardziej wybiórczo i silniej. Nie wymagają monitorowania aPTT, wiążą się z nieco mniejszym ryzykiem krwawienia.

Doustne leki przeciwkrzepliwe

To preparaty określane mianem antagonistów witaminy K – acenokumarol i warfaryna (o mechanizmie działania oraz zasadach stosowania tych leków przeczytasz dokładnie tutaj).

Stosowanie leków z tej grupy wymaga monitorowania parametru krzepnięcia krwi, jakim jest czas protrombinowy (PT), wyrażonego jako międzynarodowy współczynnik znormalizowany (INR). Dąży się do utrzymywania wartości INR 2–3 (optymalnie 2,5).

Stosowanie doustnych leków przeciwkrzepliwych jest zdecydowanie bardziej komfortowe dla pacjenta, ale wymaga zdyscyplinowania oraz ścisłego przestrzegania zaleceń lekarskich. Ponieważ wiele leków, w tym dostępnych bez recepty, a nawet niektóre pokarmy zaburzają działanie acenokumarolu i warfaryny, należy się dokładnie zapoznać z informacjami dla pacjentów i omówić wszystkie wątpliwości z lekarzem.

Przeciwwskazania do stosowania doustnych leków przeciwkrzepliwych są takie, jak w przypadku heparyny. Dodatkowo nie należy ich stosować w I i III trymestrze ciąży, ze względu na przenikanie przez łożysko i możliwość działania teratogennego (powodują wady rozwojowe płodu), krwawienia u płodu oraz ryzyko krwawienia z dróg rodnych i przedwczesnego oddzielenia łożyska. W II trymestrze ciąży także powinno się unikać ich stosowania. Powikłania leczenia doustnymi lekami przeciwkrzepliwymi obejmują (tak jak w przypadku heparyny) ryzyko krwawień, które wynosi 1–3% rocznie. Ryzyko to rośnie z wiekiem, u osób z chorobami współistniejącymi oraz w przypadku niedostatecznego monitorowania leczenia, gdy dojdzie do zwiększenia INR >3.

Inne, rzadsze powikłania to: martwica skóry, reakcje uczuleniowe, uszkodzenie wątroby.

Nowe doustne leki przeciwkrzepliwe

Coraz częściej zastosowanie znajdują nowe doustne leki przeciwkrzepliwe, takie jak apiksaban, dabigatran i rywaroksaban. Ich ogromną zaletą jest korzystniejszy profil bezpieczeństwa oraz brak konieczności monitorowania INR w trakcie terapii, zaś wadą wysoka cena i brak antidotum pozwalającego na odwrócenie działania leku. Przeciwwskazania do stosowania nowych leków przeciwkrzepliwych są zbliżone do heparyny. Leki te są także przeciwwskazane u pacjentów z niewydolnością nerek oraz w czasie karmienia piersią.

Leczenie trombolityczne

Leczenie trombolityczne szybko usuwa przeszkodę z tętnic płucnych „rozpuszczając” zakrzep. W przypadku zakrzepicy żył głębokich wskazania do stosowania takiego leczenia są ograniczone. Ponieważ leczenie trombolityczne obarczone jest ryzykiem poważnych krwawień, zarezerwowane jest ono dla pacjentów z ciężką, rozległą zakrzepicą kończyn dolnych oraz ze zdecydowanie rzadszą, poważną zakrzepicą kończyn górnych – szczególnie w sytuacji zagrożenia utratą kończyny. Za każdym razem lekarz indywidualnie rozpatruje wskazania i przeciwwskazania do leczenia trombolitycznego, aby oszacować co jest bardziej korzystne dla pacjenta. Jeśli lekarz zakwalifikuje pacjenta do trombolizy, to (w przeciwieństwie do leczenia trombolitycznego stosowanego w przypadku zatorowości płucnej) wdraża się leczenie miejscowe, czyli wprowadza cewnik do żyły, w miejsce gdzie znajduje się zakrzep, i bezpośrednio w to miejsce podaje się leki, które go rozpuszczają. Im szybciej zostanie podjęte leczenie, tym większe są szanse jego powodzenia. Najlepsze efekty osiąga się w ciągu pierwszych 48 godzin od rozpoczęcia dolegliwości. Nawet po 6–14 dni trwania objawów istnieje szansa na skuteczne leczenie trombolityczne, dlatego czasem podejmuje się je po dłuższym czasie. Równolegle z podaniem leku często stosuje się przezskórne techniki usunięcia skrzepliny, czyli fragmentację oraz odessanie mas zakrzepowych z żyły za pomocą specjalnych końcówek wprowadzanych przez cewnik do naczyń krwionośnych.

Powikłania leczenia

Leczenie trombolityczne jest związane z pewnym ryzykiem działań niepożądanych. Główne ograniczenia w jego zastosowaniu wynikają z ryzyka krwawień. Ogólnie wynosi ono około 13%. Obecnie szacuje się, że mniej niż 1,8% przypadków kończy się zgonem z powodu krwawienia wewnątrzczaszkowego (wylewu). Ryzyko powikłań krwotocznych jest większe u starszych pacjentów oraz u osób obarczonych schorzeniami chorobami współwystępującymi.

Oprócz powikłań związanych z działaniem leków trombolitycznych, możliwe są powikłania związane z nakłuciem naczyń: krwiak, a rzadziej odczyn zapalny w miejscu dostępu naczyniowego.

Przeciwwskazania do leczenia

Można je podzielić na silne i słabsze.

Przeciwwskazania silne to:

  • przebyty w przeszłości udar krwotoczny (wylew) lub udar mózgu o nieznanej przyczynie (zob. Udar mózgu),
  • udar niedokrwienny mózgu przebyty w ciągu ostatnich 6 miesięcy,
  • guz mózgu,
  • duży uraz głowy lub przebyta operacja głowy w ciągu poprzedzających 3 tygodni,
  • krwawienie z przewodu pokarmowego w ciągu poprzedzającego miesiąca,
  • zaburzenia układu krzepnięcia (w wyniku niedostatecznie monitorowanego leczenia lub wrodzonych zaburzeń układu krzepnięcia).

Przeciwwskazania słabsze to:

  • incydent przemijającego niedokrwienia mózgu (transient ischemic attack – TIA) w ciągu poprzedzających 6 miesięcy,
  • przyjmowanie doustnych leków przeciwkrzepliwych,
  • ciąża lub połóg (pierwszy tydzień),
  • nadciśnienie tętnicze oporne na działanie leków (ciśnienie skurczowe >180 mm Hg),
  • zaawansowana choroba wątroby,
  • wrzody żołądka,
  • infekcyjne zapalenie wsierdzia,
  • stan po reanimacji.

Chirurgiczna embolektomia

To zabieg wykonywany przez chirurgów naczyniowych. Wskazania są ograniczone. Nacięcie tkanek i usunięcie skrzepu ze światła naczyń krwionośnych wykonuje się jedynie w razie masywnej zakrzepicy u pacjentów z przeciwwskazaniami do leczenia trombolitycznego.

Filtry żylne

Ponieważ zakrzepica żył głębokich niesie z sobą ryzyko zatorowości płucnej, już w XIX wieku obmyślono metodę zatrzymywania oderwanych fragmentów skrzepliny, zanim z nurtem krwi dostaną się do serca i dalej do płuc. W tym celu zaprojektowano specjalną siateczkę wszywaną do żyły głównej dolnej (znajdującej się w obrębie brzucha, ale w dolnej części, zanim dołączą do niej żyły nerkowe). Na przestrzeni lat udoskonalono zarówno materiał, z którego tworzone są filtry, jak i same techniki ich wszczepiania. Obecnie możliwe jest przezskórne umieszczenie siatki w żyle (przez nakłucie żyły udowej w pachwinie i wprowadzenie rozprężającej się siatki przez cewnik wprowadzony do naczynia). To rozwiązanie zabezpieczające przed incydentami zatorowości płucnej, które mogłoby się wydawać proste i skuteczne, ma jednak swoje ograniczenia. U 10% chorych w miejscu założenia filtra dochodzi do zakrzepicy. W późniejszym okresie po zabiegu, u 20% chorych może dojść do nawrotu żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, a u 40% chorych do rozwinięcia zespołu pozakrzepowego (dyskomfort, żylaki, obrzęki, owrzodzenia na kończynach dolnych). Z tego powodu zastosowanie filtrów żylnych jest ograniczone – wykorzystuje się je głównie u pacjentów, u których nie można stosować leków przeciwkrzepliwych. Unika się wszczepiania filtrów na stałe, choć w niektórych sytuacjach może to być jedyne dostępne dla pacjenta rozwiązanie zabezpieczające przed nawrotem zatorowości płucnej.

Leczenie zakrzepicy żył głębokich w ciąży

Takie jak w przypadku zatorowości płucnej.

19.12.2016
Zobacz także
  • Zatorowość płucna
  • Poradnik dla osób leczonych heparyną drobnocząsteczkową
  • Zabiegowe metody leczenia zakrzepicy żylnej
Wybrane treści dla Ciebie
  • Ostre niedokrwienie kończyn dolnych
  • Zakrzepica żylna
  • Zatorowość płucna
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta