Ból kości ogonowej to ból najniżej położonego odcinka kręgosłupa. Może być poprzedzony urazem lub wystąpić bez uchwytnej przyczyny. Leczenie jest zachowawcze – obejmuje przyjmowanie leków przeciwbólowych i unikanie sytuacji nasilających dolegliwości. Zwykle pourazowy ból kości ogonowej ustępuje samoistnie, nawet jeśli kość jest złamana.
Kość ogonowa – co to jest?
Kość ogonowa (zwana także kością guziczną) to ostatni odcinek kręgosłupa, położony poniżej kości krzyżowej. Zazwyczaj dolna część kości ogonowej zakrzywia się ku przodowi, w stronę miednicy.
Kość ogonowa składa się z 3–5 kręgów guzicznych. Mięśnie i więzadła, które przyczepiają się do kości krzyżowej i kości ogonowej wspierają dno miednicy i uczestniczą w kontroli oddawania stolca (defekacji).
Ból kości ogonowej (kokcygodynia)
Ból kości ogonowej (inaczej kokcygodynia) jest zlokalizowany w okolicy kości ogonowej, czyli w dolnej części pleców, pośrodku. Może on wystąpić jako następstwo urazu, przeciążenia lub pojawić się bez uchwytnej przyczyny.
Chociaż u większości pacjentów kokcygodynia ustępuje dzięki leczeniu zachowawczemu, objawy mogą się utrzymywać przez dłuższy czas – nawet miesiące lub lata.
Jak często występuje ból kości ogonowej?
Ból kości ogonowej najczęściej występuje u młodzieży i dorosłych, rzadziej dotyczy dzieci. Jest to dolegliwość znacznie rzadsza niż ból krzyża (ból w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa).
Ból kości ogonowej pięć razy częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Uważa się, że większa częstość występowania tej dolegliwości u kobiet jest spowodowana urazami, które występują podczas porodu, a także tym, że kość ogonowa jest położona bardziej z tyłu u kobiet, a zatem jest bardziej podatna na urazy zewnętrzne.
Czynnikiem ryzyka wystąpienia bólu kości ogonowej jest otyłość, co może wynikać ze zmiany sposobu siedzenia lub zwiększenia całkowitego obciążenia tej okolicy u osób o nadmiernej masie ciała.
Ból kości ogonowej – przyczyny
Ból kości ogonowej może mieć róźne przyczyny, ale najczęściej pojawia się z związku z urazem.
Jako przyczyny bólu kości ogonowej wymienia się urazy (w tym podczas porodu), przeciążenia, ostrogę lub niestabilność kości ogonowej oraz chorobę zwyrodnieniową stawów.
- Uraz spowodowany upadkiem do tyłu – do pozycji siedzącej, na pośladki – na twardą powierzchnię, w wyniku którego dochodzi do stłuczenia, złamana lub zwichnięcia kości ogonowej. Może on prowadzić do powstania w tej okolicy stanu zapalnego i zwiększonego napięcia otaczających mięśni.
- Powtarzające się drobne urazy, czyli przeciążenie – ból kości ogonowej może również wystąpić w wyniku długotrwałego siedzenia, które prowadzi do powtarzających się drobnych urazów. Dzieje się tak zwłaszcza przy złej postawie ciała, podczas siedzenia na twardej lub źle dopasowanej powierzchni (np. w czasie podróży samolotem lub samochodem) lub na wąskiej powierzchni (np. podczas jazdy na rowerze). Ból nasila się wówczas w wyniku miejscowo rozwijającego się stanu zapalnego i zwiększonego napięcia mięśni tej okolicy.
- Uraz podczas porodu – do jakiego może dojść w wyniku nacisku wywieranego na kość ogonową, szczególnie podczas trudnego porodu, z powikłaniami i przy użyciu instrumentów do wydobycia płodu (np. podczas porodu kleszczowego). Oprócz wewnętrznego nacisku na kość ogonową podczas przechodzenia dziecka przez kanał rodny, może również występować nacisk zewnętrzny – wynikający z półleżącej pozycji podczas porodu, co wiąże się z naciskiem na kość ogonową przez cały czas porodu.
- Ostroga kości ogonowej – ból kości ogonowej może być spowodowany naroślą na grzbietowej powierzchni kości ogonowej (tzw. ostrogą kostną). U niektórych osób można ją wyczuć przez skórę. Ostroga kostna podrażnia okolicę kości ogonowej, gdy osoba z taką zmianą długo utrzymuje pozycję siedzącą, co skutkuje bólem.
- Niestabilność kości ogonowej – zarówno nadmierna sztywność, jak i nadmierna ruchomość stawu krzyżowo-guzicznego może się wiązać z bólem kości ogonowej.
- Choroba zwyrodnieniowa stawów może przyczyniać się do wystąpienia kokcygodynii (więcej o tej chorobie w artykule: Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza)).
Inne przyczyny obejmują somatyzację, czyli ból na tle psychicznym. Taki objaw może wystąpić np. u osób chorych na depresję. Czasem nie udaje się ustalić przyczyny bólu.
Ból w okolicy kości ogonowej bywa również spowodowany przyczynami niezwiązanymi z samą kością ogonową, ale dotyczącymi otaczających ją tkanek, np. torbielą włosową lub napadowym bólem odbytu.
Więcej na ten temat przeczytasz tutaj:
Samoistne zespoły bólowe odbytu i odbytnicy
Torbiel włosowa. Torbiel okolicy krzyżowo-guzicznej
W rzadkich przypadkach ból w okolicy kości ogonowej jest spowodowany nowotworem złośliwym umiejscowionym w miednicy mniejszej (np. rak stercza, szyjki lub trzonu macicy, jelita grubego) lub przerzutami nowotworu. Wówczas bólowi kości ogonowej zwykle towarzyszą inne objawy, takie jak gorączka, dreszcze, nocne poty, niezamierzona utrata masy ciała, krwawienie z odbytu lub (u kobiet) dróg rodnych.
Złamanie kości ogonowej
Do złamania kości ogonowej może dojść podczas upadku na pośladki na twardą powierzchnię, a także w czasie porodu, uprawiania sportów kontaktowych (po uderzeniu w tą okolicę) lub w wyniku wypadku komunikacyjnego. Objawem jest ból, który zwykle zaostrza się podczas siedzenia lub wypróżnienia. Czasem w okolicy kości ogonowej widoczny jest siniak.
Leczenie złamania kości ogonowej polega na zastosowaniu metod łagodzenia bólu i unikania sytuacji zaostrzających dolegliwości (zobacz: Ból kości ogonowej - leczenie). Nie stosuje się unieruchamiania i gipsu. W rzadkich przypadkach konieczna może być interwencja chirurgiczna, jeśli podczas złamania doszło do oderwania się odłamków kostnych i nie ma szans na samoistne zrośnięcie. Rekonwalescencja zależy od rodzaju złamania i wieku pacjenta. U osób młodszych (dzieci) trwa krócej niż u starszych. Zwykle powrót do zdrowia trwa kilka tygodniu – przyjmuje się, że do około 12 tygodni.
Ból kości ogonowej – objawy
Ból kości ogonowej zwykle jest dobrze zlokalizowany, czyli pacjent odczuwa go dokładnie w okolicy kości ogonowej. Odczuwa się także tkliwość tej okolicy przy dotyku. Ból kości ogonowej może się nasilać podczas siedzenia, zwłaszcza kiedy chory odchyla się do tyłu. U niektórych osób występuje zaostrzenie bólu podczas zmiany pozycji – z siedzącej na stojącą. Ból może się także pojawiać podczas defekacji, stosunku płciowego oraz promieniować w kierunku dna miednicy. Kobiety mogą odczuwać zaostrzenie bólu w okresie przedmestruacyjnym lub podczas miesiączki.
Ból kości ogonowej u dzieci
U dzieci ból kości ogonowej najczęściej jest spowodowany upadkiem na pośladki na twardą powierzchnię i złamaniem lub pęknięciem wierzchołka kości, ewentualnie samym stłuczeniem okolicy ogonowej.
Jak lekarz ustala rozpoznanie bólu kości ogonowej?
Lekarz najpierw przeprowadzi wywiad i spyta o okoliczności, w jakich pojawił się ból kości ogonowej, ewentualne urazy lub przeciążenie (np. długie jeżdżenie na rowerze), a następnie zbada pacjenta. Zwykle ból kości ogonowej jest dobrze zlokalizowany, co oznacza, że określenie pochodzenia bólu nie jest trudne. Jeśli badanie dotykiem od zewnątrz nie daje pewności co do diagnozy, konieczne może być badanie tej okolicy przez odbyt. W razie wątpliwości lekarz skieruje pacjenta na badania dodatkowe, takie jak np. badania obrazowe – zwykle zdjęcie RTG. Czasem ból kości ogonowej towarzyszy innym dolegliwościom i wówczas konieczne mogą być inne badania, zależnie od podejrzewanej przez lekarza przyczyny.
Ból kości ogonowej – leczenie
W większości przypadków ból kości ogonowej ustępuje bez leczenia lub po zastosowaniu leczenia zachowawczego. Ból spowodowany urazem ustępuje częściej niż taki, który rozwijał się przez dłuższy czas i nie ustalono jego przyczyny. Większość pacjentów może się spodziewać ustąpienia objawów w ciągu kilku tygodni.
Sposoby leczenia bólu kości ogonowej:
- Zachowanie ostrożności podczas siedzenia, czyli unikanie sytuacji zaostrzających ból, takich jak na przykład siedzenie na twardych powierzchniach. Ulgę może przynieść korzystanie z poduszek z otworem pośrodku lub w kształcie klina odciążających kość guziczną podczas siedzenia. W pozycji siedzącej pacjenci mogą chronić kość ogonową pochylając się do przodu, tak aby ciężar ciała spoczywał głównie na guzach kulszowych i tylnej górnej części ud. Poduszki typu „pączek” (poduszki z otworem pośrodku) lub typu „klin” (z wyciętą z tyłu częścią w kształcie klina) umożliwiają rozłożenie ciężaru ciała odciążając kość ogonową.
- Leki przeciwbólowe – lekarz może zalecić przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w celu złagodzenia bólu, chyba że u pacjenta zdiagnozowano złamanie. Jeśli występuje bardzo silny ból, lekarz może zalecić silniejsze środki przeciwbólowe (tzw. opioidowe).
- Ciepło lub zimno – u niektórych pacjentów ciepłe okłady lub przykładanie lodu może łagodzić dolegliwości.
Osobom, u których takie postępowanie nie przynosi rezultatów, lekarz może zalecić zastrzyki zawierające miejscowo działający środek znieczulający lub miejscowy środek znieczulający i glikokortykosteroid.
Niektórym osobom ulgę może przynieść także fizjoterapia lub fizykoterapia.
