×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Brak węchu (anosmia)

Pytanie nadesłane do redakcji

Straciłem całkowicie węch po zapaleniu płuc, miałem tracheotomię prawego płuca. Co robić, ażeby go odzyskać? Lekarz rodzinny, gdy mu to powiedziałem, stwierdził, że on też nie ma węchu, z tym można żyć.

Odpowiedziała

dr med. Grażyna Zwolińska
Specjalista neurolog

Za odróżnianie zapachów substancji wonnych są odpowiedzialne komórki węchowe zlokalizowane w błonie śluzowej nosa. W przypadku całkowitego braku węchu (anosmia) zdolność odróżniania zapachów jest zniesiona. Komórka receptora węchowego jest dwuwypustkowym neuronem czuciowym, jedna wypustka jest krótka (dendryt), ma na swej powierzchni rzęski, w których są przetwarzane substancje zapachowe. Neuron ma ograniczony czas przeżycia, około 30 dni i jest zastępowany przez nową komórkę. Jest to bardzo ważne, ponieważ leczenie (np. promieniowanie, chemioterapia) może spowodować zaburzenia wymiany neuronów. W niektórych warunkach funkcja komórki węchowej może być przywrócona, ponowny wzrost rzęsek występuje w ciągu kilku dni, natomiast regeneracja nerwów zachodzi podczas niekiedy wielu miesięcy. Druga wypustka neuronu czuciowego węchowego jest bardzo długa i tworzy nerw węchowy, który może być drogą dla toksyn środowiskowych lub wirusów, które wnikają do mózgu. Nerw węchowy dociera do opuszki węchowej, która jest ważnym przekaźnikiem z obwodu do struktur, które mają znaczenie w rozwoju chorób otępiennych. Droga węchowa kończy się w korze węchowej w płacie skroniowym. Przedstawiona tutaj droga węchowa jest bardzo skomplikowana i utrata węchu może wynikać z uszkodzenia na każdym etapie tej drogi i bardzo różne przyczyny mogą to uszkodzenie wywoływać. Dlatego też dojście do tego co spowodowało utratę węchu jest trudne, a niekiedy niemożliwe.

Rozróżnianie zapachów może być zaburzone z powodu zamknięcia przewodów nosowych, co uniemożliwia przenikanie substancji lotnych do nabłonka węchowego, jest to utrata przewodzenia węchowego. Może wynikać z upośledzenia funkcji receptora lub nerwu węchowego – jest to utrata czucia węchowego oraz ze zmian patologicznych w mózgu – neuronalna utrata węchu.

Pacjenci z anosmią wymagają dokładnego zebrania wywiadu co do ostatnio przebytej infekcji górnych dróg oddechowych, przyjmowanych leków, zarówno zapisywanych przez lekarzy, ale także dostępnych bez recepty, chorób układowych, jak cukrzyca, choroby tarczycy, narażenia zawodowego na substancje toksyczne, wykonanych zabiegów dentystycznych, palenia papierosów i picia alkoholu, urazu głowy. Należy zapytać o bóle głowy, zaburzenia widzenia, krwawienia z nosa, niedrożność przewodów nosowych, spadek zdolności intelektualnych i zaburzeń nastroju (depresja). Badanie węchu przeprowadza się w ten sposób, że pacjent wącha znajomą substancję wonną (kawa, perfumy, olejek miętowy) z zamkniętymi oczami, każdym nozdrzem osobno. Badanie fizykalne powinno obejmować badanie węchu i smaku, a także uszu, nosa, jamy ustnej, jamy nosowo-gardłowej, ostrości wzroku, rozpoznawania kolorów, ocenę dna oczu i ruchomości gałek ocznych. Wskazana jest ocena stanu psychicznego, czy nie ma zaburzeń pamięci, czy obniżenia nastroju. Ponieważ przyczyny utraty węchu mogą być tak bardzo zróżnicowane, rodzaj badań zależy od danych wynikających z wywiadu oraz przeprowadzonego badania fizykalnego. Konieczna jest ocena otolaryngologiczna w celu wykluczenia miejscowych zmian. Wykonuje się podstawowe badania z krwi, jak morfologia, stężenie glukozy, witaminy B12, a także inne badania w zależności od tego, jakie są podejrzenia co do etiologii schorzenia. Jeśli na tej podstawie nie można ustalić rozpoznania, zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego głowy i zatok przynosowych nosa.

Utrata powonienia następuje najczęściej (ok. 85%) w wyniku chorób nosa i zatok przynosowych, po infekcjach górnych dróg oddechowych, w przebiegu polipów lub nowotworów w przewodzie nosowym. U 10–20% pacjentów po urazie czaszkowo-mózgowym występuje anosmia i częstość jest proporcjonalna do ciężkości urazu, najczęściej do uszkodzenia dochodzi w mechanizmie przyspieszenia–zwolnienia w trakcie wypadku samochodowego. Cienkie włókna nerwu węchowego ulegają przerwaniu w miejscu ich przechodzenia w blaszce sitowej. Poprawę obserwuje się u 30–40% chorych po urazie głowy, jeśli brak powonienia trwa ponad rok, to rokowanie co do powrotu funkcji jest niepomyślne. Zniesienie lub częściej wyraźne osłabienie węchu może wystąpić w cukrzycy, niedoczynności tarczycy, marskości wątroby. W guzach rozwijających się w okolicy nerwu węchowego w płacie czołowym może wystąpić anosmia obustronna lub jednostronna. Podobnie tętniak (nieprawidłowe naczynie) tętnic przedniego kręgu unaczynienia mózgu, powodując ucisk na drogę węchową wywołuje zaburzenia węchu. Istnieje duża grupa leków, gdzie jako objaw niepożądany występują zaburzenia węchu i najczęściej smaku, mogą to być podawane do nosa środki znieczulające, niektóre leki przeciwpadaczkowe, leki antyproliferacyjne, włączając leki immunosupresyjne, leki stosowane w kardiologii (niektóre blokery kanału wapniowego, leki moczopędne i obniżające ciśnienie krwi), leki obniżające stężenie glukozy we krwi, leki stosowane w chorobie Parkinsona. Podkreśla się, że niekiedy u pacjentów z chorobą Alzheimera jako objaw wyprzedający zaburzenia pamięci obserwuje się anosmię. W przebiegu choroby Parkinsona na różnym etapie zaawansowania dochodzi do utraty węchu.

Ze względu na bardzo różne przyczyny anosmii należy dążyć do ustalenia przyczyn tego stanu, od tego zależy możliwość wprowadzenia odpowiedniego leczenia choroby podstawowej, która dała takie objawy lub zmiany w leczeniu choroby, jeśli jest podejrzenie, że zastosowany lek mógł wywołać anosmię. Z tego powodu rokowanie u każdego pacjenta będzie inne. Niestety w dość znacznej części pacjentów nie można określić przyczyny. Można wtedy, zwłaszcza w okresie wczesnym, wprowadzić duże ilości witamin z grupy B, konieczna jest konsultacja z lekarzem prowadzącym pacjenta z powodu innych chorób, zwłaszcza chorób nowotworowych, ponieważ istnieją przeciwwskazania do zastosowania takiego leczenia.

Piśmiennictwo:

Bradley W.G. i wsp.: Neurologia w praktyce klinicznej. Zasady diagnostyki i postępowania. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2006.
Kozubski W., Liberski P.: Neurologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2011.

06.12.2013
Inne pytania
  • Protruzja a przepuklina krążka międzykręgowego
  • Przedłużające się cykle miesiączkowe
  • Wciągnięcie brodawki sutkowej
  • Omdlenia – przyczyny i objawy
  • Zespół Chiariego

Publikacje, którym ufa Twój lekarz

Medycyna Praktyczna jest wiodącym krajowym wydawcą literatury fachowej. 98% lekarzy podejmuje decyzje diagnostyczne lub terapeutyczne z wykorzystaniem naszych publikacji.