Denga jest najczęstszą chorobą wirusową przenoszoną przez owady w tropikalnych częściach świata. Ochrona przed nią polega na starannym unikaniu ukłuć komarów podczas podróży.
Co to jest denga i jakie są jej przyczyny?
Denga to choroba wirusowa przenoszona przez komary w tropikalnych częściach świata. Wywołują ją cztery typy wirusa dengi: DENV 1–4. Zakażenie wirusem dengi może przebiegać w sposób nieodczuwalny przez podróżnego lub prowadzić do wystąpienia ostrych objawów chorobowych, w tym ciężkich zaburzeń krzepnięcia i krwotoków.
Wirusa dengi przenoszą komary z rodzaju Aedes, np. A. aegypti lub A. albopictus, zwane komarami tygrysimi z powodu zdobiących je białych i czarnych pasków. Są to owady aktywne przede wszystkim za dnia, dobrze zaadoptowane do warunków miejskich, gdzie jako miejsca lęgowe wykorzystują niewielkie zbiorniki słodkiej wody, np. wypełnione deszczówką wiadra, puszki czy porzucone opony.
Gdzie i jak często występuje denga? Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie?
Ryc. 1. Tajlandia. Ratchaburi province: a typical poor rural house, with water storage and rainwater collection jars that, unless covered, can provide perfect breeding sites for mosquito vectors of dengue
Denga występuje w ponad 100 krajach w tropiku i stanowi obecnie najczęstszą infekcję wirusową przenoszoną przez owady na świecie (zob. Występowanie dengi). Najwięcej zachorowań na dengę rozpoznawanych jest w Azji, gdzie stanowi główną przyczynę śmierci wśród dzieci. Ze względu na opisany wcześniej tryb życia komarów przenoszących wirusy dengi choroba powszechnie występuje w miastach w tropiku. Postępująca urbanizacja oraz zmiany klimatyczne sprawiły, że w ciągu ostatnich 20 lat liczba przypadków dengi zwiększyła się dramatycznie w wielu regionach świata, przede wszystkim w Ameryce Łacińskiej, na Karaibach, w państwach Azji Południowo-Wschodniej oraz na wyspach Pacyfiku.
Obecnie denga jest najczęściej rozpoznawaną chorobą wśród turystów, którzy zgłaszają się do ośrodków medycyny tropikalnej z powodu gorączki po powrocie z terenów tropikalnych (z wyjątkiem Afryki subsaharyjskiej, gdzie wciąż przeważają chorzy z malarią).
Jak się objawia denga?
Objawy dengi pojawiają się zwykle w ciągu 3–14 dni po ukłuciu przez zakażonego komara. Najczęstsze dolegliwości to gorączka o nagłym początku, ból głowy, znaczne osłabienie oraz silny ból mięśni lub stawów; u około połowy chorych stwierdza się również wysypkę. Niekiedy występują także: zapalenie spojówek lub gardła oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
U części chorych w dalszym przebiegu choroby dochodzi do rozwoju postaci krwotocznej bądź wstrząsu. Objawy zaburzeń krzepnięcia u pacjentów z dengą obejmują wybroczyny na skórze oraz krwawienia z błon śluzowych (nosa, jamy ustnej lub dróg rodnych) i przewodu pokarmowego. Te groźne dla życia zaburzenia pojawiają się najczęściej po kilku dniach choroby, już po ustąpieniu gorączki.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów?
Jeśli w trakcie wycieczki lub po powrocie z podróży po rejonach tropikalnych wystąpi gorączka albo inne opisane powyżej dolegliwości, należy pilnie skontaktować się z lekarzem, najlepiej w ośrodku medycyny tropikalnej lub najbliższym szpitalu zakaźnym. Objawy dengi mogą być niecharakterystyczne, w związku z czym konieczna jest diagnostyka laboratoryjna obejmująca różne choroby tropikalne, w tym także malarię.
W razie konieczności samodzielnego leczenia przeciwbólowego czy zwalczania gorączki przed konsultacją lekarską (np. w podróży) należy unikać przyjmowania leków oddziałujących na układ krzepnięcia, czyli m.in. kwasu acetylosalicylowego (aspiryny), ibuprofenu oraz większości niesteroidowych leków przeciwzapalnych, ponieważ mogą one nasilić problemy krwotoczne związane z zakażeniem wirusem dengi. Można natomiast zastosować paracetamol.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?
Lekarz może powziąć podejrzenie dengi na podstawie badania chorego i informacji o podróży uzyskanych podczas wywiadu, w celu potwierdzenia rozpoznania musi jednak przeprowadzić badania laboratoryjne. Ważna jest ocena morfologii krwi, która może wykazać odchylenia w zakresie liczby krwinek białych oraz płytek krwi. Diagnozę uzupełniają zwykle badania w kierunku przeciwciał przeciwko wirusom dengi we krwi pacjenta. W szpitalach stosuje się także tzw. szybkie testy, pomocne w ustaleniu rozpoznania. W niektórych ośrodkach możliwe jest wykrycie materiału genetycznego wirusa u chorego i przeprowadzenie innych specjalistycznych badań.
Jakie są sposoby leczenia?
Nie opracowano leków przeciwwirusowych skutecznych przeciwko patogenom wywołującym dengę, leczenie polega więc na terapii objawowej, czyli przede wszystkim na nawadnianiu organizmu za pomocą preparatów doustnych lub kroplówek, zwalczaniu gorączki i bólu oraz korygowaniu zaburzeń krzepnięcia krwi, jeśli wymaga tego stan pacjenta. W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie w warunkach szpitalnych w związku z zagrożeniem ciężkimi postaciami dengi (z krwawieniami i wstrząsem). Czasami chorego trzeba przyjąć na oddział intensywnej terapii.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Faza gorączkowa w przebiegu dengi trwa zwykle około tygodnia. Po tym okresie na ogół następuje rekonwalescencja i wyzdrowienie, jednak niekiedy mogą się rozwinąć ciężkie postaci choroby (opisane powyżej). Okres rekonwalescencji po ustąpieniu gorączki trwa kilka tygodni.
Denga zazwyczaj nie ma długotrwałych konsekwencji zdrowotnych. Śmiertelność z powodu krwotocznej postaci dengi w krajach rozwijających się sięga 10–20%, jednak w placówkach dysponujących dobrymi warunkami opieki nad chorymi oraz właściwym wyposażeniem i wyszkolonym personelem jest ona o wiele mniejsza – nie przekracza 0,5%.
Czy po zachorowaniu na dengę można ponownie wyjechać do krajów tropikalnych?
Przebycie dengi skutkuje wieloletnią odpornością przeciwko zachorowaniom wywołanym przez ten sam typ wirusa dengi (jeden z czterech), jednak nie zapewnia ochrony przed pozostałymi trzema. Człowiek może więc zachorować na dengę cztery razy. Wielu lekarzy i naukowców uważa, że wcześniejsze zachorowanie na dengę zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i jej powikłań krwotocznych podczas następnej infekcji, wywołanej przez kolejny typ wirusa. Wyniki obserwacji naukowych z ostatnich lat podają jednak w wątpliwość występowanie takiego zjawiska. Zagadnienie to nie doczekało się dotychczas jednoznacznego wyjaśnienia. Według współczesnych wytycznych zachorowanie na dengę w trakcie podróży do tropiku lub powrocie nie stanowi przeciwwskazania do kolejnego wyjazdu w rejony świata zagrożone tą chorobą.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Nie opracowano szczepionki ani leków profilaktycznych przeciwko dendze. Zapobieganie chorobie polega na starannej ochronie przed ukłuciami owadów w podróży (zobacz: Ochrona przed owadami w podróży), z uwzględnieniem pory największej aktywności komarów przenoszących wirusy dengi, czyli pory dziennej.
