Czy przewlekły katar u niemowlęcia może być objawem alergii na białko mleka krowiego?

Pytanie nadesłane do redakcji

Czy przewlekły katar u niemowlęcia może być objawem alergii na białko mleka krowiego? Czy w takiej sytuacji należy matce karmiącej naturalnie zalecić dietę eliminacyjną?

Odpowiedź

Białka mleka krowiego (BMK) są najczęstszą przyczyną alergii pokarmowej w okresie niemowlęcym. Częstość jej występowania szacuje się na ok. 2%. Nieznacznie częściej występuje u niemowląt karmionych sztucznie.

Objawy alergii pojawiają się (w zależności od patomechanizmu) w ciągu od kilku minut do nawet kilku dni po zjedzeniu produktów zawierających mleko krowie.

Reakcje typu natychmiastowego (IgE-zależne) występują w ciągu od kilku minut do ok. 2–3 godzin od kontaktu z białkiem mleka. Są to: pokrzywka z obrzękiem naczynioruchowym (np. twarzy, warg, powiek, języka) lub bez takiego obrzęku, kolkowy ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka, wyciek wodnistej wydzieliny z nosa, kaszel, trudności w przełykaniu, duszność, świszczący oddech czy nawet wstrząs anafilaktyczny ze spadkiem ciśnienia i utratą przytomności.

Reakcje typu opóźnionego, IgE-niezależne lub mieszane (2–8 godzin do 1–3 dni), najczęściej przebiegają z zaostrzeniem atopowego zapalenia skóry, wymiotami, biegunką lub zaparciami, krwawieniem z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, chorobą refluksową przełyku, zaburzeniami przyrostu masy ciała i wzrostu (enteropatie jelitowe).

W piśmiennictwie opisywane są także spowodowane alergią na BMK objawy ze strony układu oddechowego, takie jak przewlekły nieżyt nosa i astma. Ponadto mogą wystąpić objawy nietypowe: uczucie przewlekłego zmęczenia, cienie pod oczami, nawracające afty i owrzodzenia w jamie ustnej, ból stawów, zaburzenia snu, nocne poty i inne. Należy jednak pamiętać, że są to objawy bardzo nieswoiste, a ustalenie ich związku przyczynowo-skutkowego z BMK jest bardzo trudne.

U wielu niemowląt rozwijają się objawy z dwóch lub więcej narządów (pytający nie wspomina o innych objawach sugerujących alergię na BMK).

Izolowane przewlekłe objawy alergii ze strony układu oddechowego, takie jak astma i alergiczny nieżyt nosa zwykle są objawem alergii wziewnej (alergeny inhalacyjne), a nie pokarmowej. U niemowląt takie objawy występują rzadko – na ogół alergia z objawami ze strony układu oddechowego rozwija się dopiero w kolejnych latach życia (p. Od jakiego wieku można rozpoznać alergiczny nieżyt nosa? Czy alergiczny nieżyt nosa występuje już u niemowląt? Jaka jest w takim przypadku diagnostyka różnicowa i postępowanie diagnostyczne?).

Niektóre osoby skarżą się na obecność nadmiernej wydzieliny w nosie, gardle, trudności w przełykaniu, kaszel po spożyciu mleka lub jego przetworów. Jednak badania naukowe dowodzą, że podobne objawy pojawiają się po zjedzeniu lub wypiciu produktów o podobnej do mleka konsystencji oraz gęstości i nie są związane z nadmiernym wydzielaniem śluzu.

Istnieje wiele przyczyn występowania przewlekłego nieżytu nosa w okresie niemowlęcym (p. Od jakiego wieku można rozpoznać alergiczny nieżyt nosa? Czy alergiczny nieżyt nosa występuje już u niemowląt? Jaka jest w takim przypadku diagnostyka różnicowa i postępowanie diagnostyczne?). Jeśli wykluczy się je wszystkie (oczywiście uwzględniając dostępność badań diagnostycznych oraz cały obraz kliniczny, który może sugerować inne przyczyny), należy podjąć próbę eliminacji z diety matki białek mleka krowiego na okres ok. 2–4 tygodni. Jeżeli objawy nieżytu nosa u niemowlęcia ustąpią, a po ponownym wprowadzeniu BMK do diety matki powrócą, to można przypuszczać, że były spowodowane alergią na BMK. Jednak nieżyt nosa jako izolowany objaw alergii na BMK jest niezwykle rzadki.

Warto też podkreślić, że długotrwały nieżyt nosa u niemowlęcia w wielu przypadkach jest związany z zakażeniem wirusowym. W przeciwieństwie do starszych dzieci u niemowląt trwa on nawet 2–3 tygodni. Wiele niemowląt z długotrwałym nieżytem nosa ma starsze rodzeństwo, często uczęszczające do żłobka lub przedszkola, co wiąże się z nawrotowymi infekcjami u wszystkich małych członków rodziny. Dość istotna jest wtedy obserwacja, czy objawy nieżytu nosa u niemowlęcia ustępują na kilka lub kilkanaście dni, a ich nawrót wiąże się z infekcją wirusową u starszego dziecka.

Piśmiennictwo

1. Domínguez-Ortega G., Borrelli O., Meyer R. i wsp.: Extraintestinal manifestations in children with gastrointestinal food allergy. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2014; 59 (2): 210–214
2. Papadopoulou A., Tsoukala D., Tsoumakas K.: Rhinitis and asthma in children: comorbitity or united airway disease? Curr. Pediatr. Rev., 2014; 10 (4): 275–281
3. Lifschitz C., Szajewska H.: Cow’s milk allergy: evidence-based diagnosis and management for the practitioner. Eur. J. Pediatr., 2015; 174: 141–150