Czy uzasadnione jest rutynowe oznaczanie TSH u bezobjawowych pacjentów (u których nigdy nie podejrzewano choroby tarczycy) przed wykonaniem tomografii komputerowej z wykorzystaniem środków kontrastowych?

U niektórych osób bez rozpoznanej wcześniej choroby tarczycy po podaniu farmakologicznych dawek jodu zawartych w środkach kontrastowych może się rozwinąć zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy.

Dokładna częstość występowania tych zaburzeń nie jest znana i może się różnić w zależności od regionu świata – bywa uzależniona m.in. od zaopatrzenia w jod. Zapotrzebowanie dorosłej osoby na jod wynosi 100–150 µg/d., a u kobiet w ciąży wzrasta do 250 µg/d. Natomiast radiologiczne środki cieniujące zawierają 140–400 mg jodu w 1 ml. U osób z autoimmunologiczną chorobą tarczycy (nawet bez objawów klinicznych i w biochemicznej eutyreozie) duże dawki jodu mogą powodować długotrwałe zahamowanie czynności tarczycy i w konsekwencji jej trwałą niedoczynność. Natomiast u pacjentów z autonomicznym wydzielaniem hormonów tarczycy (guzek autonomiczny, wole guzkowe nadczynne lub choroba Gravesa i Basedowa) po przejściowej supresji syntezy hormonów tarczycy istnieje niebezpieczeństwo wykorzystania krążącego jodu jako substratu i w konsekwencji nawrotu nadczynności tarczycy lub jej rozwoju (efekt jod-Basedowa).

W przypadku dożylnego podania najczęściej stosowanych radiologicznych środków kontrastowych około 60% dawki ulega wydaleniu z moczem w ciągu 3 godzin. Proces wydalania jest zakończony po 24 godzinach. Po podaniu środka do dróg żółciowych lub przewodu trzustkowego podczas endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej stężenie jodu w surowicy powraca do poziomu sprzed podania dawki w ciągu 7 dni. Niemniej jednak zaburzenia czynności tarczycy mogą wystąpić nawet wiele miesięcy po ekspozycji na jodowe środki kontrastowe.

Ocena hormonalnej czynności tarczycy i ewentualne ujawnienie niewykrytych wcześniej zaburzeń mogłoby zatem ochronić niektórych badanych przed wystąpieniem powikłań, szczególnie o charakterze nadczynności tarczycy.

Jednak na podstawie wyników dotychczas przeprowadzanych badań oraz opinii ekspertów nie można jednoznacznie stwierdzić, że istnieją wskazania do rutynowego oznaczania TSH przed podaniem środków kontrastowych u wszystkich badanych.

Funkcję tarczycy przed podaniem farmakologicznych dawek jodu należy ocenić u pacjentów z grup ryzyka, tj. z wolem lub guzkami tarczycy, z klinicznymi objawami sugerującymi hipertyreozę, z leczeniem nadczynności tarczycy w wywiadzie, z podwyższonym stężeniem przeciwciał przeciwtarczycowych (przeciwko receptorowi TSH lub przeciwko tyreoperoksydazie lub tyreoglobulinie). Do trudnych przypadków należą także chorzy w podeszłym wieku, ponieważ obraz kliniczny tyreotoksykozy w tej grupie może być skąpoobjawowy, a ponadto istnieje u nich ryzyko występowania guzków autonomicznych w tarczycy większe niż u osób <40. roku życia.

Podsumowując: decyzję dotyczącą oceny TSH przed badaniem i po badaniu z zastosowaniem środków kontrastowych należy podejmować indywidualnie.

Piśmiennictwo

1. Żach M., Kryjan K., Ambroziak U. i wsp.: Nadczynność tarczycy po podaniu środków cieniujących zawierających jod. Kardiologia Polska, 2013; 71 (7): 752–756
2. Lee S.Y., Rhee C.M., Leung A.M. i wsp.: A Review: Radiographic Iodinated Contrast Media-Induced Thyroid Dysfunction. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2015; 100 (2): 376–383