Czy można wyprosić rodzica dziecka (16 lat) na czas wywiadu i badania na prośbę pacjenta?

Zagadnienie to należy rozważyć przez pryzmat prawa do decydowania o leczeniu oraz prawa do zachowania intymności i poszanowania godności pacjenta.

W przypadku małoletnich dzieci przepisy prawa medycznego przewidują konstrukcję zgody zastępczej (substytucyjnej) albo zgody kumulatywnej. Ta pierwsza znajduje zastosowanie wobec małoletnich, którzy nie ukończyli 16. roku życia (co do zasady). Wówczas o leczeniu dziecka decyduje jego przedstawiciel ustawowy, a odnośnie do badania – uprawnienie takie posiada także opiekun faktyczny. Natomiast zgoda kumulatywna polega na wyrażeniu aprobaty zarówno przez przedstawiciela ustawowego, jak i pacjenta małoletniego, który jednak ukończył już 16 lat (co do zasady). Warunkiem koniecznym do podjęcia decyzji jest posiadanie odpowiedniej wiedzy o jej skutkach. Stąd też ustawodawca nakłada na lekarza (i innych pracowników medycznych) obowiązek informacyjny. Zgodnie więc z art. 31 ust. 1 UZL, lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Od strony prawa pacjenta do informacji zagadnienie to reguluje art. 9 ust. 1 i 2 UPP. Lekarz więc musi udzielić informacji również rodzicom (zarówno w przypadku zgody zastępczej, jak i kumulatywnej). Nie oznacza to jednak, iż przedstawiciel ustawowy, a tym bardziej opiekun faktyczny, muszą być obecni przy wszystkich świadczeniach zdrowotnych udzielanych dziecku. Niekiedy bowiem asysta taka mogłaby godzić w prawo do intymności pacjenta (np. badanie ginekologiczne 17-latki wykonywane w obecności jej ojca). Przepisy nakazują natomiast poszanowanie tego prawa. W szczególności art. 36 ust. 1 UZL stanowi, iż lekarz podczas udzielania świadczeń zdrowotnych ma obowiązek poszanowania intymności i godności osobistej pacjenta. Dużo miejsca poświęcono temu prawu również w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Przede wszystkim w jej art. 20. ust. 1 przewiduje się, że pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Regulacje te zostały wzmocnione normami deontologicznymi. Zgodnie bowiem z art. 12 KEL, lekarz powinien życzliwie i kulturalnie traktować pacjentów, szanując ich godność osobistą, prawo do intymności i prywatności. Naruszenie tych postanowień może skutkować dla lekarza odpowiedzialnością cywilną (na podstawie art. 23 K.c. oraz art. 4 ust. 1 UPP) oraz zawodową (art. 53 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich, tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 168), a nawet karną (np. art. 216 K.k. – przestępstwo znieważenia).

Poszanowanie prawa do intymności łączy się z możliwością decydowania przez pacjenta o obecności innych osób w trakcie wykonywanych wobec niego zabiegów medycznych. Stąd też ustawodawca w art. 21 ust. 1 UPP wskazał, że na życzenie pacjenta przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska. Ze względu na to, że jest to prawo pacjenta, a nie jego obowiązek, pacjent może z niego nie skorzystać. W aktualnej redakcji tego przepisu (który w tym brzmieniu obowiązuje od dnia 11 maja 2017 r.) ustawodawca wyraźnie wskazał, że pacjent powinien zachować się aktywnie i wyrazić życzenie, iż chce, by osoba bliska uczestniczyła przy udzielaniu mu świadczeń. Wydaje się jednak, że mimo to lekarz, by uniknąć niejasnych sytuacji i nieporozumień, powinien zapytać chorego, czy akceptuje on towarzystwo osób trzecich. Prawo to nie budzi wątpliwości w przypadku osób pełnoletnich. Rodzi się jednak pytanie, czy również małoletni może odmówić uczestnictwa przy zabiegu osobom postronnym (nawet swemu rodzicowi). Należy opowiedzieć się za przyznaniem tego prawa również dzieciom. Naturalnie jego zakres będzie modyfikowany zwłaszcza w zależności od wieku dziecka i stopnia naruszenia intymności w wyniku danego zabiegu. W przypadku małych dzieci wydaje się, że udział rodziców będzie regułą. Po pierwsze, ze względu na konieczność sprawowania pieczy nad dzieckiem, reprezentowania go wobec lekarza, jak i z powodu zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa. Natomiast w przypadku nastolatków, posiadają oni prawo decydowania o obecności osób trzecich. W szczególności dotyczy to małoletnich, którzy ukończyli już 16. rok życia. Skoro mogą oni współdecydować o leczeniu, nawet o poważnych zabiegach operacyjnych, to tym bardziej w ich gestii leży rozstrzygnięcie dotyczące ich sfery intymności. Lekarz powinien więc uszanować wolę takiego dziecka i poprosić rodzica o opuszczenie gabinetu.

Dla porządku można dodać, że lekarz może również z własnej inicjatywy odmówić udziału osób trzecich przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (nawet osobom bliskim w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 UPP). Odmowa taka jest dopuszczalna w dwóch sytuacjach:

• w przypadku istnienia prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego

• ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta.

Odmowę należy odnotować w dokumentacji medycznej.

Jeszcze raz należy jednak podkreślić, że odmowa obecności rodzica nie pozbawia go prawa do informacji o stanie zdrowia małoletniego pacjenta i możliwości wyrażania zgody na dalsze zabiegi. Lekarz powinien zatem przekazać rodzicowi swe ustalenia, jakie poczynił w wyniku wykonywania badań pod nieobecność rodzica.

Piśmiennictwo

1. Świderska M.: Zgoda pacjenta na zabieg medyczny. Toruń, Dom organizatora, 2007: 114
2. Dukiet-Nagórska T.: Autonomia pacjenta a polskie prawo karne. Warszawa, Wolters Kluwer Polska, 2008: 83
3. Karkowska D.: Prawa pacjenta. Warszawa, LEX, wyd. II, 2009
4. Karkowska D.: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Warszawa, 2010