Jak należy postępować w przypadku połknięcia rtęci metalicznej przez dziecko?

Pytanie o postępowanie w przypadku połknięcia przez dziecko niewielkiej ilości rtęci z rozbitego termometru lekarskiego do niedawna było codziennością dyżuru toksykologicznego (w 1996 r. w Stanach Zjednoczonych zarejestrowano 2958 takich pytań). Obecnie zdarzenia takie są zdecydowanie rzadsze, ponieważ na mocy przepisów Unii Europejskiej w 2009 roku termometry i inne urządzenia pomiarowe zwierające rtęć zostały wycofane z produkcji i sprzedaży.

Jednorazowe połknięcie rtęci metalicznej z termometru lekarskiego nie stanowi żadnego zagrożenia toksykologicznego i nie wywołuje objawów zatrucia. Rtęć metaliczna praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego i w całości ulega wydaleniu ze stolcem. Badania na zwierzętach wskazują, że wchłanianie ze zdrowego przewodu pokarmowego kształtuje się na poziomie <0,01%. Prowokowanie wymiotów i płukanie żołądka jest w takiej sytuacji przeciwwskazane, ponieważ ewentualne zachłyśnięcie może doprowadzić do rozwoju chemicznego zapalenia płuc oraz zdeponowania rtęci w pęcherzykach płucnych, co z kolei naraża na bardzo toksyczne opary rtęci. Nie należy też podawać węgla aktywowanego. Lekarz powinien ograniczyć swoje postępowanie do oceny ewentualnych zranień w obrębie jamy ustnej i gardła spowodowanych przez szkło oraz ryzyka związanego z jego połknięciem.

Podstawowym narzędziem diagnostycznym umożliwiającym potwierdzenie połknięcia rtęci metalicznej oraz jej lokalizację jest RTG.

W piśmiennictwie opisano pojedyncze przypadki zdeponowania połkniętej rtęci metalicznej w wyrostku robaczkowym, a następnie wydalenia w ciągu 5–21 dni bez niekorzystnych następstw zdrowotnych. U 21-miesięcznej dziewczynki zdecydowano się na profilaktyczne wykonanie appendektomii i stwierdzono, że wyrostek robaczkowy nie był zmieniony chorobowo. Nie odnotowano także zwiększonego stężenia rtęci we krwi.

Podsumowując, w opisywanej sytuacji zaleca się monitorowanie procesu wydalania rtęci z przewodu pokarmowego na podstawie RTG oraz oznaczenie stężenia rtęci we krwi i moczu. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia, dlatego zawsze warto skorzystać z pomocy toksykologa klinicznego w regionalnym ośrodku toksykologicznym.

Piśmiennictwo

1. Ernst E.: Metallic mercury in the gastrointestinal tract. A case of ingested thermometer mercury. Acta Chir. Scand., 1985; 151: 651–652
2. Hoffman I.L.: Spontaneous evacuation of metallic mercury from the vermiform appendix. Buli. US Army Med. Dept., 1948; 8: 802–803
3. Litovitz T.L., Smilkstein M., Felberg L. i wsp.: 1996 Annual report of the American Association of Poison Control Centers Toxic Exposure Surveillance System. Am. J. Emerg. Med., 1997; 15: 447–500
4. Mercury S.Y.J. (W:) Goldfrank L.R., Flomenbaum N.E., Lewin N.A. i wsp., red.: Goldfrank’s Toxicologic Emergencies. 10. Appleton and Lange, East Norwalk, CT, 2015: 1250–1058
5. Wright N., Yeoman W.B., Carter G.F.: Massive oral ingestion of elemental mercury without poisoning. Lancet, 1980; 1: 206