Jeżeli lekarz zajmujący się agresywnym małoletnim pacjentem uzyska informacje, że zagrożone mogą być inne osoby (np. groźby ze strony pacjenta), to czy może je ostrzec?

Podstawowym obowiązkiem prawnym i zawodowym lekarza jest ochrona ludzkiego zdrowia i życia. Ochrona informacji o pacjencie jest hierarchicznie niższą wartością, która w razie kolizji z ochroną zdrowia i życia ustępuje im pierwszeństwa. Dlatego polskie prawo przewiduje wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. Lekarz nie ma obowiązku zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu, gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta, lub innych osób. Zgodnie z prawem lekarz może więc ujawnić tajemnicę lekarską w przypadku, gdy w jego ocenie przemoc rówieśnicza może stanowić realne niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia innych zagrożonych nią osób. Zwalnia go z tajemnicy przepis ustawy.1 Jest to uzasadniony okolicznościami wyjątek od zasady zachowania dyskrecji, stosowany w zakresie niezbędnym do usunięcia stanu niebezpieczeństwa.2

Jeśli lekarz rozpoznaje, że ma do czynienia z przemocą w rodzinie,3 która obejmuje także przemoc psychiczną (np. groźby), lekarz może wszcząć procedurę „Niebieskiej Karty”,4 w ramach której istnieje możliwość uruchomienia ochrony dla ofiar przemocy i interdyscyplinarnej opieki nad rodziną. Wszczęcie procedury „Niebieskiej karty” ma szczególnie istotne znaczenie w przypadku przemocy w rodzinie w stosunku do osób zależnych (dzieci, niepełnosprawnych, seniorów). Wówczas możliwe jest zgłoszenie do sądu rodzinnego informacji o sytuacji dziecka w rodzinie, odebrania ofiary z rodziny i udzielenia jej schronienia (środek o charakterze izolacyjnym od sprawcy przemocy). Otwiera bowiem obszary specjalistycznej pomocy społecznej, psychologicznej, prawnej dla tych osób, które nie mają zdolności do samodzielnego przeciwdziałania przemocy z powodu złego stanu zdrowia, wieku lub niepełnosprawności.

W przypadku agresji małoletnich pacjentów bardzo ważna jest współpraca lekarza i rodziców lub opiekunów, uświadomienie powagi zaistniałej sytuacji, konieczności ich wzmożonego nadzoru nad zachowaniem dziecka, zapobieganie agresji, rozpoznanie ewentualnych zaburzeń rozwojowych i skierowanie do specjalisty (po pomoc psychologa i/lub psychiatry). Ujawnienie tajemnicy lekarskiej wbrew woli pacjenta lub jego opiekunów prawnych to rozwiązanie ostateczne, zawsze związane z ryzykiem utraty zaufania. Lekarz w pierwszej kolejności powinien dążyć do poinformowania osób zagrożonych przemocą o powstałym niebezpieczeństwie dla ich życia lub zdrowia za zgodą i akceptacją ujawnienia informacji przez opiekunów prawnych agresywnego dziecka lub nastolatka.5,6 Lekarz ma jednak uprawnienie do ujawnienia tajemnicy lekarskiej nawet wbrew woli pacjenta i jego rodziców ze względu na realne niebezpieczeństwo grożące życiu i zdrowiu pacjenta lub innych osób.

W przypadku podejrzenia przygotowania, usiłowania lub dokonania niektórych poważnych przestępstw, lekarz ma prawny obowiązek ich ujawnienia organom ścigania pod rygorem odpowiedzialności karnej7 (dotyczy: zabójstwa, pozbawienia człowieka wolności, spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, kwalifikowanych postaci zgwałcenia, wykorzystania bezradności innej osoby w celu odbycia stosunku lub innej czynności seksualnej, odbycia stosunku lub innej czynności seksualnej z małoletnim w wieku <15 lat).8

Piśmiennictwo

1. Na podstawie: art. 40 ust. 2 pkt 3) ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 617 z późn. zm.); art. 14 ust. 2 pkt 2. ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r., poz. 1318 z późn. zm.); art. 25 tiret 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej. Zob. także: Malczewska M.: Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz., Wolters Kluwer, wyd. 2, Warszawa 2014: 715–717; Kubiak R.: Tajemnica medyczna. Warszawa, C. H. Beck, 2015: 53–54
2. Filar M. uważa, że „lekarz leczący osobę z zaburzeniami psychicznymi jest uprawniony do ujawnienia tajemnicy lekarskiej dotyczącej jej zaburzeń, a zwłaszcza płynących z nich zagrożeń wszędzie tam, gdzie są one realne i dotyczą określonych osób lub przynajmniej określonego kręgu osób”. W: Filar M.: Lekarskie prawo karne. Kraków, 2000: 359–360
3. Jednorazowym albo powtarzającym się umyślnym działaniem lub zaniechaniem naruszającym prawa lub dobra osobiste członków rodziny, a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażającym te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszającym ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodującym szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołującym cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (definicja z art. 2 pkt 2. ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 1390). Zob. także: Spurek S.: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Komentarz. Wyd. 3., Wolters Kluwer, Warszawa 2012: 76–85
4. Wzory formularzy „Niebieska Karta” zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz. U. 2011r., Nr 209 poz. 1245).
5. Stosownie do stopnia nasilenia i rodzaju występujących zaburzeń, jeśli zachowania pacjenta skierowane są wobec określonych osób lub przynajmniej określonego kręgu osób (np. rówieśników w szkole), lekarz może powiadomić rodziców dzieci zagrożonych agresją za pośrednictwem dyrektora szkoły i pielęgniarki szkolnej.
6. Na podstawie: art. 40 ust. 2 pkt 4) ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 617 z późn. zm.); art. 14 ust. 2 pkt 3) ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r., poz. 1318 z późn. zm.).
7. Karalne niezawiadomienie o przestępstwie zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3 na podstawie art. 240 § 1 ustawy Kodeks karny (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 1600).
8. Kubiak R.: Prawny lekarski obowiązek zawiadomienia o ujawnionym czynie zabronionym po nowelizacji Kodeksu karnego. Med. Prakt. Pediatr. 4/2017, s. 127–133