Czy stwierdzenie utrzymującego się miana przeciwciał przeciwjądrowych bez żadnych objawów wymaga szczególnego postępowania (okresowa kontrola, poszerzenie diagnostyki)?

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) – są to autoprzeciwciała reagujące ze stałymi lub rozpuszczalnymi antygenami jądra komórkowego. Stwierdzenie ANA uznaje się za jedną z laboratoryjnych cech autoimmunizacji.

Oznaczanie ANA jest jednym z najczęściej wykonywanych badań w diagnostyce reumatologicznej, a ich stwierdzenie warunkuje rozpoznanie tocznia rumieniowatego układowego, tocznia indukowanego lekami, mieszanej choroby tkanki łącznej i autoimmunizacyjnego zapalenia wątroby. W przypadku wielu innych chorób reumatycznych (np. twardzina układowa, zapalenie skórno-mięśniowe, zespół Sjögrena) stwierdzenie ANA nie jest konieczne do ustalenia rozpoznania, jednak ich wykrycie bardzo je uprawdopodobnia. Niekiedy obecność ANA ma znaczenie rokownicze. Na przykład u pacjentów z MIZS (młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów) stanowią czynnik złego rokowania wystąpienia zapalenia błony naczyniowej oka.

Jednak w niektórych przypadkach stwierdzenie ANA nie ma znaczenia diagnostycznego. Obecność ANA bez innych objawów sugerujących chorobę reumatyczną stwierdza się na przykład w przebiegu zakażeń i nowotworów, a także krewnych chorych na choroby autoimmunizacyjne. U zdrowych dzieci ANA występują z częstością 2–16%.

W przesiewowym oznaczaniu ANA najczęściej wykorzystuje się metodę immunofluorescencji pośredniej. Wynik podawany jest jako miano, które określa ostatnie rozcieńczenie badanej próbki surowicy z widocznym świeceniem struktur komórkowych. Miana 1:40–1:80 uznaje się za graniczne lub słabo dodatnie; 1:160–1:640 – średnio dodatnie; a 1:1280 i powyżej – mocno dodatnie.

Małe lub graniczne miano ANA u pacjenta bez objawów choroby reumatycznej najprawdopodobniej nie ma znaczenia klinicznego i nie wymaga ponownej oceny. Natomiast u osób ze średnim mianem należy wykonać badanie kontrolne po 6 miesiącach. Jeśli miano ANA utrzymuje się na podobnym poziomie, a u pacjenta nadal nie obserwuje się żadnych objawów, należy zrezygnować z dalszych badań kontrolnych.

U pacjentów z dużym mianem należy co 6 miesięcy wykonywać kontrolne oznaczenia oraz zawsze, gdy pojawiają się nowe objawy sugerujące chorobę reumatyczną.

ANA należy poszukiwać, gdy wystąpią objawy sugerujące rozwój układowej choroby tkanki łącznej. Należą do nich:

• zmęczenie (narastające)

• objaw Raynauda

• zapalenie stawów

• gorączka o nieznanej etiologii

• wystąpienie niepokojących objawów w czasie stosowania leków związanych z ryzykiem rozwoju tocznia indukowanego lekami (m.in. chlorpromazyna, metyldopa, hydralazyna, prokainamid, izoniazyd, prawdopodobnie: kaptopryl, d-penicylamina, chinina, sulfonamidy, nitrofurantoina, acebutolol, minocyklina).

Piśmiennictwo

1. Fischer K., Winikajtis-Burzyńska A., Brzosko I., Brzosko M.: Diagnostyka serologiczna. (W:) Fischer K., Brzosko M. (red.): Diagnostyka laboratoryjna chorób reumatycznych. Szczecin, Wydawnictwo Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, 2015: 104–159
2. Fischer K., Brzosko I., Brzosko M.: Autoprzeciwciała w praktyce reumatologicznej. Forum Reumatol., 2016; 2 (1): 39–50
3. Nowak B., Wiland P.: Badania diagnostyczne. Badania laboratoryjne. (W:) Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2018: 1947–1956
4. Volkmann E.R., Taylor M., Ben-Artzi A.: Using the antinuclear antibody test to diagnose rheumatic diseases: when does a positive test warrant further investigation. South Med. J., 2012; 105 (2): 100–104