Czy kremy z filtrem przeciwsłonecznym są bezpieczne? Czy mogą zawierać wchłaniające się składniki szkodliwe dla dzieci lub kobiet w ciąży i karmiących piersią?

Aktualnie zarejestrowane i dopuszczone do obrotu preparaty przeciwsłoneczne spełniają wymogi bezpieczeństwa. To, co od wielu lat budzi kontrowersje i jest przedmiotem dyskusji, to działanie estrogenowe niektórych filtrów (np. oksybenzonu, 4-metylobenzylidenokamfory), wpływ na syntezę witaminy D oraz toksyczność i reakcje alergiczne związane ze stosowaniem tych preparatów.

Działanie estrogenowe. W badaniach na zwierzętach wykazano, że oksybenzon (inaczej benzofenon-3) może wywoływać efekty estrogenowe, co zaniepokoiło zarówno środowiska dermatologiczne, jak i konsumentów. Jednak na podstawie licznych badań przeprowadzonych w kolejnych latach stwierdzono, że działania niepożądane u ludzi mogłyby wystąpić dopiero po codziennej aplikacji przez >35 lat, a substancja ta stosowana jest w celu ochrony przeciwsłonecznej w Stanach Zjednoczonych od 1978 roku i dotąd nie wykazano jej negatywnego wpływu na gospodarkę estrogenową u ludzi.

Synteza witaminy D. Witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem UVB. Nadal wiele osób obawia się, iż stosowanie preparatów przeciwsłonecznych hamuje jej syntezę. Teoretycznie aplikacja kremu z filtrami w zalecanej ilości 2 mg/cm² mogłaby hamować syntezę witaminy D.

W badaniach wykazano natomiast, że nawet długoterminowe stosowanie kosmetyków z filtrem UVA/UVB nie osłabia syntezy witaminy D, nie zwiększa ryzyka osteoporozy ani wtórnej nadczynności przytarczyc. Do syntezy odpowiedniej ilości witaminy D potrzeba niewielkiej dawki UVR (kilkunastominutowa ekspozycja odkrytej skóry kończyn w ciągu dnia), dlatego preparaty przeciwsłoneczne można bezpiecznie stosować, nie obawiając się niedoborów tej witaminy.

Toksyczność filtrów. Przenikanie substancji organicznych zawartych w filtrach chemicznych wynosi około 0,1–5%, natomiast filtry mineralne w ogóle nie przenikają przez barierę naskórkową. Autorzy dotychczasowych prac, w których wykazano przenikanie niektórych filtrów przez barierę naskórkową, jednocześnie zaznaczają, że nie jest to równoznaczne z ich toksycznością, a wymaga jedynie dalszych badań.

Działanie alergizujące. Opisano działania niepożądane preparatów przeciwsłonecznych, takie jak kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia lub alergiczne, fotoalergiczne i fototoksyczne reakcje skórne wywołane składnikami filtrów. Filtry chemiczne (najczęściej oktokrylen, benzofenon-3 i awobenzon) wraz z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ [najczęściej ketoprofenem]) są najczęstszą przyczyną reakcji fotoalergicznych. W związku z tym u osób ze zmianami wypryskowymi, które występują głównie w okresie letnim lub nasilają się po ekspozycji na UVR, preparaty z filtrem mogą być jednym z możliwych czynników wywołujących objawy. Wówczas w pierwszej kolejności należy zalecić zamianę stosowanego preparatu ochronnego na inny – najlepiej z filtrem mineralnym, a w okresie jesienno-zimowym skierować pacjenta na diagnostykę (w celu wykonania fototestów płatkowych) do dermatologa lub alergologa.

Benzofenon-3 w stężeniu >0,5% może wywoływać zarówno alergie, jak i reakcje fotoalergiczne. W związku z tym ustawa o kosmetykach nakazuje umieszczanie na opakowaniu produktu informacji, czy zawiera on tę substancję, chociaż mimo udowodnionego potencjału alergizującego reakcje alergiczne obserwuje się rzadko.

Popularny filtr UVB – 4-metoksycynamonian 2-etyloheksylu (inaczej oktinoksat, ethylhexyl methoxycinnamate) również może uczulać. W celu zminimalizowania ryzyka substancję tę stosuje się w nanokapsułkach, co zapobiega izomeryzacji pod wpływem UVR, zmniejszając tym samym jej potencjał alergizujący.

Reakcje alergiczne znacznie rzadziej wywołują filtry mineralne, dlatego zaleca się je u osób z chorobami alergicznymi, dermatozami, z wrażliwą, skłonną do podrażnień i alergii skórą oraz u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących piersią. Tlenek tytanu (IV) i tlenek cynku często są stosowane w postaci nanocząsteczek, dzięki czemu zwiększa się działanie przeciwsłoneczne, a dodatkowo poprawiają się właściwości kosmetyczne preparatu (nie pozostawiają białego „filmu” na skórze). Nanocząsteczki nie przenikają do żywych warstw naskórka, ale mogą się gromadzić w mieszkach włosowych, co budziło wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa. W licznych badaniach wykazano jednak, że nanocząsteczki filtrów mineralnych nie przenikają do skóry, są dobrze tolerowane i charakteryzują się małą toksycznością układową.

Piśmiennictwo

1. Narbutt J., Wolska H., Kaszuba A. i wsp.: Fotoprotekcja. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Cz. 2: Stosowanie preparatów zawierających filtry UV. Przegl. Dermatol., 2018; 105: 30–409
2. Śpiewak R.: Fotodermatozy, czyli choroby sprowokowane przez słońce. Kosmetyka Profesjonalna, 2009; 1: 42–46
3. Śpiewak R.: Alergia kontaktowa i alergiczny wyprysk kontaktowy. Alergologia w praktyce. Łódź, Mediton, 2015