Jak zgodnie z aktualnymi wytycznymi rozpoznać i leczyć zapalenie móżdżku związane z ospą wietrzną?

Obraz kliniczny zapalenia móżdżku przedstawia się jako zespół móżdżkowy: uogólniona wiotkość mięśni, niezborność manifestująca się niestabilnym chodem „na szerokiej podstawie” (dziecko szeroko stawia stopy) lub uniemożliwiająca chodzenie (dziecko, które jeszcze nie potrafi chodzić, nie będzie siedziało samodzielnie) oraz mowa skandowana. U dzieci, które już samodzielnie stoją i wykonują polecenia, możemy wykonać próbę Romberga (utrzymanie równowagi w pozycji pionowej na baczność i z wyprostowanymi do przodu rękami) – otwarte oczy w małym stopniu korygują zaburzenia równowagi w ataksji móżdżkowej, natomiast bardzo poprawiają stabilność w niezborności spowodowanej uszkodzeniem sznurów tylnych rdzenia kręgowego (np. w przebiegu niedoboru wit. B12). Niezborność bardzo spektakularnie ujawnia również próba „palec–nos”, którą także przeprowadza się przy otwartych i zamkniętych oczach.

Etiologię VZV ataksji móżdżkowej można z dużym prawdopodobieństwem podejrzewać na postawie związku czasowego z niedawnym zachorowaniem na ospę wietrzną lub kontaktem z chorym na ospę wietrzną. W takim przypadku nie ma potrzeby wykonywania badań serologicznych w kierunku zakażenia VZV, żeby potwierdzić zakażenie. W razie wątpliwości, jeśli lekarz się na nie zdecyduje, to powinien zwrócić uwagę na stężenie przeciwciał anty-VZV w klasie IgM, ponieważ zapalenie móżdżku występuje w związku z zakażeniem pierwotnym. Stwierdzenie samych swoistych przeciwciał IgG w jednorazowym badaniu, jeśli nie mogliśmy wykazać serokonwersji (co wymaga badania 2 odrębnych próbek surowicy pobranych w odstępie ok. 4 tyg.), nie ma znaczenia potwierdzającego.

Nie ma bezwzględnych wskazań do wykonania nakłucia lędźwiowego, jeżeli nie stwierdza się objawów oponowych. W przypadku objawów zajęcia innych niż móżdżek części mózgowia istotne znaczenie ma neuroobrazowanie (optymalnie rezonans magnetyczny [RM], a gdy nie ma takiej możliwości, przynajmniej tomografia komputerowa [TK] po podaniu środka cieniującego), aby wykluczyć inne organiczne przyczyny ataksji móżdżkowej (np. nowotwór wewnątrzczaszkowy).

Patomechanizm zapalenia móżdżku związanego z ospą wietrzną jest głównie związany z reakcją immunologiczną na zakażenie, a choroba zwykle pojawia się około 2 tygodnie po zachorowaniu na ospę, już po ostrej fazie zakażenia. Dlatego leczenie acyklowirem nie jest skuteczne i nie udowodniono dotąd korzyści z jego stosowania u tych chorych. Acyklowir stosuje się w takich przypadkach tylko w razie hospitalizacji dziecka z objawami świeżej ospy wietrznej, aby skrócić okres zakaźności dla osób z otoczenia. Leczenie zapalenia móżdżku związanego z ospą wietrzną jest typowo objawowe, a objawy neurologiczne zwykle szybko ustępują w ciągu 2 tygodni. Rokowanie jest generalnie dobre.

Piśmiennictwo

1. American Academy of Pediatrics: Varicella-zoster infections. (W): Pickering L.K. (red.): Red book: 2015 report of the Committee on Infectious Diseases. 30th ed. Elk Grove Village, IL, American Academy of Pediatrics, 2015
2. Nakajima H., Hara M., Morita A., Kamei S.: Neurologic complications of Varicella-Zoster Virus infection. 2019. www.intechopen.com/chapters/64988 (dostęp: 29.11.2021)
3. Arvin A.M.: Varicella-Zoster Virus. W: Long S., Prober Ch.G., Fischer M. (red.): Principles and Practice od Pediatric Infectious Diseases. Wyd. V. Elsevier, Filadelfia (USA), 2018: 1065–1073