Odpowiedź
dr hab. n. med. Andrea Horvath
Klinika Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Dieta wegetariańska jest coraz popularniejsza w Polsce, dlatego każdy pediatra lub lekarz rodzinny powinien się przygotować na udzielenie wyczerpującej informacji o korzyściach i ograniczeniach stosowania takiej diety, zwłaszcza w najmłodszej grupie wiekowej. Najpopularniejsze odmiany diety wegetariańskiej w Polsce to:
- laktoowowegetarianizm (owolaktarianizm) – rezygnacja z potraw mięsnych przy dopuszczeniu w jadłospisie niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego (np. nabiału, jajek, miodu);
- laktowegetarianizm – wyłączenie z jadłospisu mięsa i jajek, przy dopuszczeniu spożycia mleka i jego przetworów;
- owowegetarianizm – dieta, która z produktów zwierzęcych dopuszcza jedynie spożywanie jajek;
- weganizm – polega na rezygnacji ze spożywania wszelkich pokarmów pochodzących od zwierząt (w tym również mleka, serów, jaj).
Wartość odżywcza i bezpieczeństwo zdrowotne różnych odmian diety wegetariańskiej w znacznym stopniu zależy od praktykowanej odmiany wegetarianizmu oraz wieku dziecka. Im większe ograniczenia diety (tab.) i im młodsze dziecko, tym większa trudność w odpowiednim zbilansowaniu diety (szczególnie w zakresie niektórych składników pokarmowych).
| Tabela. Ryzyko niedoborów pokarmowych w różnych odmianach diety wegetariańskieja | ||||
|---|---|---|---|---|
| Składnik pokarmowy | Odmiana diety | |||
| wegetariańska | wegańska | |||
| laktoowowegetarianizm | laktowegetarianizm | owowegetarianizm | ||
| białko | + | + | + | + |
| DHA | + | + | + | + |
| żelazo | + | + | + | + |
| cynk | + | + | + | + |
| wapń | – | – | + | + |
| wit. A | – | – | – | + |
| wit. B12 | – | – | + | + |
| wit. B2 | – | – | – | + |
| wit. D | + | + | + | + |
| a Opracowano na podstawie 1. pozycji piśmiennictwa. + ryzyko niedoboru, – brak ryzyka niedoboru, DHA – kwas dokozaheksaenowy | ||||
Wiele grup eksperckich zajmujących się żywieniem niemowląt, w tym eksperci ESPGHAN, dopuszcza stosowanie diety wegetariańskiej nawet u niemowląt, jednak pod warunkiem że będą one objęte stałym nadzorem dietetyka i lekarza w celu zabezpieczenia właściwego zbilansowania diety, włączenia odpowiedniej suplementacji w razie stwierdzenia niedoborów oraz monitorowania rozwoju psychoruchowego dziecka. Dobrze zbilansowana dieta wegetariańska jest bezpieczna i zdrowa w każdym wieku (m.in. zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu II, otyłości i niektórych nowotworów).
Tak jak w przypadku każdej diety eliminacyjnej, również dieta wegetariańska wiąże się z ryzykiem niedoborów, a wśród najważniejszych wymienia się: zbyt małą wartość energetyczną (kaloryczność), niedobór białka, niedobór istotnych mikroskładników (witamin [B12, B2, D], żelaza, cynku, kwasów tłuszczowych n-3 [zwłaszcza kwasu dokozaheksaenowego – DHA]; tab.). O konieczności monitorowania tych parametrów decyduje lekarz po dokładnym zebraniu wywiadu żywieniowego. Niestety objawy kliniczne niedoboru tych składników pokarmowych pojawiają się późno i świadczą już o zaawansowanych zaburzeniach, dlatego w razie podejrzenia błędów żywieniowych i słabego zbilansowania diety dziecka warto zlecić laboratoryjne badania kontrolne.
Źle zbilansowana dieta wegetariańska stwarza ryzyko:
- zaburzeń wzrastania
- upośledzenia odporności
- osteoporozy
- niedokrwistości z niedoboru żelaza
- zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego
- zaburzeń widzenia.
Eksperci wskazują, że niemowlęta i małe dzieci będące na diecie wegetariańskiej powinny otrzymywać odpowiednią ilość mleka (ok. 500 ml mleka kobiecego lub modyfikowanego [może być oparte na białkach soi]) oraz produktów nabiałowych. Nie są natomiast wskazane napoje roślinne (tzw. mleka roślinne), bowiem ich skład oraz biodostępność wielu mikroskładników (np. wapnia, żelaza) są bardzo ograniczone i niedostosowane do potrzeb małego dziecka.
Poza ograniczeniami dotyczącymi wprowadzania mięsa, zasady wprowadzania pokarmów uzupełniających w diecie wegetariańskiej nie odbiegają od wytycznych dla ogółu niemowląt (dotyczy to także pokarmów potencjalnie alergizujących). Rzetelnie poinformowani rodzice lepiej współpracują i niejednokrotnie są w stanie zrezygnować z najbardziej kontrowersyjnych ograniczeń (np. wycofania jaj czy nabiału z diety niemowlęcia), kierując się dobrem dziecka i zapewnieniem mu optymalnych warunków rozwoju. Zasady rozszerzania diety zdrowego niemowlęcia w wersji dla rodziców, wraz z przykładami jadłospisów dla posiłków wegetariańskich, znajdują się m.in. w publikacji „Poradnik żywienia niemowląt. Krok po kroku od narodzin do pierwszych urodzin” (p. Jak żywić niemowlęta i nie zwariować? Nowe wydanie poradnika, bezpłatny PDF do pobrania – przyp. red.).
Piśmiennictwo:
1. Fewtrell M., Bronsky J., Campoy C. i wsp.: Complementary feeding: a position paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2017; 64 (1): 119–1322. Merritt R.J., Fleet S.E., Fifi A. i wsp.: NASPGHAN Committee on Nutrition. North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition Position Paper: Plant-based milks. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2020; 71 (2): 276–281
3. Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko PTGHiŻD. Med. Prakt. Pediatr., 2021; 1: 23–44 (www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/wytyczne/257297)
