Możliwości zastosowania USG w HEMS

19.08.2019
Karolina Krawczyk

– Liczba udanych interwencji z wykorzystaniem USG ciągle rośnie – mówi lek. Tomasz Derkowski, zastępca dyrektora ds. medycznych Lotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Fot.Jakub Porzycki/ Agencja Gazeta

Jakie protokoły USG w stanach nagłych są realizowane przez załogi HEMS? Jak to wpływa na decyzje dotyczące postępowania z pacjentem?

Podczas szkolenia podstawowego skupiamy się na POCUS (Point-of-care UltraSound). W fazie przedszpitalnej lekarz, działający pod presją czasu, powinien odpowiedzieć na pytania, na które nie uzyskano odpowiedzi podczas wywiadu i badania przedmiotowego. Nie zaleca się na tym etapie wykonywania kompleksowego badania EFAST połączonego z protokołem BLUE. Skrócone badanie ma odpowiedzieć na pojedyncze, istotne w danej chwili pytania:

  • czy mamy do czynienia z odmą prężną, tamponadą, wolnym płynem w jamie brzusznej, w jamie opłucnowej?
  • jaka jest kurczliwość mięśnia sercowego?
Po uzyskaniu odpowiedzi na te pytania wykonuje się szybki transport do szpitala. Inny niż w badaniu kompleksowym w SOR jest też cel badania – ma ono przede wszystkim pomóc w optymalizacji stanu pacjenta przed transportem i w wyznaczeniu ośrodka docelowego. W badaniach przeprowadzonych i przeanalizowanych od 1 stycznia 2019 r. do 30 kwietnia 2019 r. dodatni wynik udało się uzyskać (tj. potwierdzić patologię) w 29 badaniach klatki piersiowej, 42 badaniach serca i 37 badaniach jamy brzusznej i miednicy. Większość tych badań, zgodnie z oceną lekarzy, w istotny sposób wpływała na proces leczniczo-logistyczny (tj. wykonanie adekwatnej procedury na miejscu zdarzenia, bądź też alokacja pacjenta do odpowiedniego ośrodka).

Czy mógłby Pan przytoczyć jakiś konkretny przypadek pacjenta, wobec którego skutecznie zastosowano badanie USG?

Tak było na przykład w przypadku pacjentki z dusznością po urazie wielonarządowym (poszkodowana była kierowcą samochodu osobowego), u której badanie klatki piersiowej pozwoliło na bezpieczną identyfikację przestrzeni do wykonania torakostomii oraz wykluczyło krwawienie w obrębie jamy brzusznej. To z kolei umożliwiło podjęcie decyzji o transporcie pacjentki na dużą odległość do szpitala wielospecjalistycznego, a nie do najbliższego SOR. Liczba udanych interwencji z wykorzystaniem USG ciągle rośnie.

Jak wygląda program szkolenia i implementacji USG w LPR? Czy badania post-mortem wzbogacają doświadczenie zespołu?

Użycie USG jest ściśle uregulowane w dokumentach zakładowych LPR i tylko osoba o odpowiednim doświadczeniu może na jego podstawie podejmować decyzje kliniczne. Przystępowaliśmy do programu USG, mając świadomość, że czeka nas pracochłonny proces edukacyjny. Według niektórych źródeł, wymagane jest wykonanie co najmniej 50 badań USG , aby uzyskać obraz istotny diagnostycznie.

LPR oferuje zainteresowanym wsparcie w edukacji i zdobywaniu doświadczenia. Szkolenie on-line, przygotowane specjalnie dla LPR przez firmę Whitemed, jest cały czas dostępne, co więcej, można je wielokrotnie powtarzać w celu odświeżenia informacji. Z kolei szkolenie praktyczne odbywa się pod okiem doświadczonych specjalistów: dr hab. n. med. Doroty Sobczyk i dr. hab. n. med. Pawła Andruszkiewicza. W każdej bazie dostępny jest dotyczący tego zagadnienia podręcznik do studiowania pomiędzy wylotami. Lekarzy z mniejszym doświadczeniem zachęcamy, aby badali pacjentów bez podejmowania decyzji klinicznych (jeśli jest na to czas i zgoda pacjenta) oraz badania personelu. Doświadczenie kliniczne można także zdobywać podczas przekazywania pacjenta do SOR lub centrum urazowego i ponownego badania USG przez lekarza medycyny ratunkowej, chirurgii bądź radiologa. W niektórych sytuacjach lekarzom LPR udostępniane są wyniki sekcji, które porównujemy z naszą wstępną diagnozą. Staramy się wykorzystać każdą sposobność, aby doskonalić umiejętności. W niedalekiej przyszłości planowany jest kolejny cykl warsztatów USG dla średniozaawansowanych, podczas których będziemy się dzielić zdobytym doświadczeniem.


dr Piotr Wolak. Autor zdjęcia: Łukasz Kręglicki

W jakich przypadkach USG było zastosowane w okresie pilotażowym w LPR? Jak często używane jest USG?

W LPR był planowany okres pilotażowy dotyczący trzech różnych urządzeń, ale w trakcie przygotowania projektu pojawiła się szansa na dotację z Ministerstwa Zdrowia, więc skorzystaliśmy z opinii naszych kolegów w kraju i za granicą i wypracowaliśmy specyfikację urządzenia, które spełniłoby nasze oczekiwania. Pierwsze doświadczenia z USG opisał w 2014 roku dr hab. n. med. Tomasz Darocha w „Journal of Ultrasonography”.

Czy przechowywanie krwi w śmigłowcu jest realne i potrzebne w polskich warunkach?

Krew i jej składniki są dostępne na pokładach wielu operatorów HEMS na świecie, nie wspominając już o śmigłowcach wojskowych. Projekt wprowadzenia leczenia krwią w LPR w Polsce, rozważany co najmniej od dwóch lat, stanowi olbrzymie wyzwanie administracyjne, logistyczne, legislacyjne i finansowe.

Można zauważyć, że w środowisku medycznym opinie na ten temat są bardzo podzielone. Krew i jej składniki są, zgodnie z polskim prawem, dopuszczone jedynie do obrotu wewnątrzszpitalnego. Jest to ściśle nadzorowane i kontrolowane do tego stopnia, że przepisy nie zezwalają na transfuzję krwi w trakcie międzyszpitalnego transportu ratunkowego u pacjenta wymagającego pilnej operacji (np. we wstrząsie krwotocznym) nawet wtedy, kiedy wskazania są ewidentne (np. rozwarstwiający tętniak aorty). Czynimy starania, aby doprowadzić do uregulowania powyższej kwestii i udowodnić, że bezpieczne użycie koncentratu krwinek czerwonych, krwinek płytkowych i osocza jest możliwe także poza szpitalem. Dopiero po pozytywnych opiniach i ogólnej akceptacji środowiska medycznego będziemy rozważać użycie krwi w szerszym zakresie.

Jakie inne innowacje w obszarze medycyny ratunkowej rozważa wprowadzenie LPR?

Postanowiliśmy, że w najbliższych latach skupimy się na standaryzacji świadczeń. Nowo powstały dział zarządzania klinicznego zajmuje się między innymi analizą najtrudniejszych przypadków i określeniem bieżących potrzeb. Opracowujemy procedury postępowania w różnych sytuacjach klinicznych, m.in. dotyczących zabezpieczania dróg oddechowych, urazów czaszkowo-mózgowych i transportu międzyszpitalnego. Adaptujemy także ogólnopolskie dobre praktyki postępowania w leczeniu przeciwbólowym, zdarzeniach masowych czy postępowaniu w udarach.

Wprowadzenie zaleceń uzupełniają szkolenia, zarówno specjalistyczne dla HEMS, jak i certyfikowane – ALS i EPALS. Działania te są bardzo pracochłonne i na pewno nie dają tak spektakularnych efektów, jak wprowadzanie najnowszych technologii, ale ugruntowują najwyższą jakość świadczeń, do której dąży LPR.

Z perspektywy lotniczej, ale ściśle powiązanej z medycyną, przełom stanowi rozpoczęty proces wprowadzania gogli noktowizyjnych (NVIS), które umożliwiają lot w nocy bezpośrednio do miejsca zdarzania z pominięciem miejsc gminnych. Ma to istotne znaczenie szczególne w czasie zimowym, kiedy zmrok zapada już po godzinie 15. Szybkie zadysponowanie śmigłowca ratunkowego bezpośrednio na miejsce zdarzenia pozwala maksymalnie wykorzystać główny atut śmigłowca, tj. szybkość dotarcia specjalistycznej załogi medycznej do pacjenta oraz szybkość transportu do właściwego ośrodka docelowego. Warunek konieczny do dalszego wdrażania tego rozwiązania stanowi odpowiednie przeszkolenie dyspozytorów medycznych w celu optymalnego wykorzystania HEMS.

Ostatnio otrzymałem raport z misji do zdarzenia, w którym użyto zarówno noktowizji, jak i USG. NVIS pozwolił szybko dotrzeć w nocy do miejsca wypadku, a dodatni wynik FAST umożliwił ustalenie najwyższych priorytetów czasowych i wczesne powiadomienie centrum urazowego, aby pacjent w najszybszym czasie trafił na salę operacyjną. Całkowity czas spędzony na miejscu zdarzenia (wywiad, badanie przedmiotowe, USG, intubacja, przygotowanie do transportu) wyniósł jedynie 15 minut!

Jestem przekonany, że bez połączenia doświadczenia zespołu medycznego i nowoczesnej technologii lotniczej w służbie człowiekowi ten pacjent nie miałby szans na przeżycie.


PIŚMIENNICTWO



1. Feasibility of ultrasound in the helicopter Intensive. Care Med. 1998; 24 (10): 1119
2. Ultrasound in HEMS: Its Role in Differentiating Shock States Air. Med J. 2003
3. Aeromedical trauma sonography by flight crews with a miniature ultrasound unit Prehosp Emerg Care. 2001; 5 (4): 399–402
4. Ultrasonography in Air Ambulance Services. Air Rescue 2012; 2 (1): 16–21
5. Aeromedical Ultrasound: The Evaluation of Point-of-care Ultrasound During Helicopter Transport Air. Med J. 2017; 36 (3): 110–115
6. The role of point of care ultrasound in prehospital critical care: a systematic review. Scand J Trauma Resusc Emerg Med. 2018; 26: 51