Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 2. Aktualne (2021) zalecenia Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP)

23.02.2022
Na podstawie: General best practice guidelines for immunization (updated May 4, 2021)
Kroger A., Bahta L., Hunter P.

Opracowali: lek. Iwona Rywczak, dr n. med. Piotr Sawiec, dr n. med. Jacek Mrukowicz

Skróty: BJK – białko jaja kurzego, MMR – szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce, MMRV – szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny

Przeciwwskazania oraz sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności

Przed podaniem każdej dawki szczepionki personel wykonujący szczepienia powinien ocenić pacjenta pod kątem występowania przeciwwskazań do szczepienia i sytuacji wymagających zachowania szczególnej ostrożności (tab. 1). W przeprowadzeniu kwalifikacji do szczepienia pomocne są kwestionariusze przesiewowe udostępniane w ramach realizacji wybranych programów szczepień lub z innych źródeł.

Tabela 1. Przeciwwskazania i sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności dla poszczególnych szczepioneka,b
Szczepionka Przeciwwskazania Sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
DT, Td ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik ZGB <6 tyg. po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy

reakcja nadwrażliwości typu Arthusa po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy lub błoniczy – kolejne szczepienie najwcześniej 10 lat po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
DTaPc ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

encefalopatia (np. śpiączka, zaburzenia świadomości, przedłużające się drgawki), której nie można wyjaśnić innymi przyczynami w ciągu 7 dni po podaniu wcześniejszej dawki DTwP, DTaP
postępująca choroba neurologiczna, w tym napady skłonów (zespół Westa), niekontrolowana padaczka, postępująca encefalopatia do momentu ustalenia leczenia i ustabilizowania się stanu neurologicznego

ZGB <6 tyg. po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy

reakcja nadwrażliwości typu Arthusa po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy lub błoniczy – kolejne szczepienie najwcześniej 10 lat po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
Tdap ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

encefalopatia (np. śpiączka, zaburzenia świadomości, przedłużające się drgawki), której nie można wyjaśnić innymi przyczynami w ciągu 7 dni po podaniu wcześniejszej dawki DTwP, DTaP lub Tdap
ZGB <6 tyg. po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy

postępująca lub niestabilna choroba neurologiczna, niekontrolowana padaczka, postępująca encefalopatia do momentu ustalenia leczenia i ustabilizowania się stanu neurologicznego

reakcja nadwrażliwości typu Arthusa po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy lub błoniczy – kolejne szczepienie najwcześniej 10 lat po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
WZW typu A ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
WZW typu B ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

nadwrażliwość na drożdże
ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
Hib ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

wiek <6 tyg.
ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
HPVd ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik, w tym na drożdże ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
IPV ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik ciąża

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
IIV ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik wystąpienie ZGB w ciągu 6 tyg. po podaniu poprzedniej dawki szczepionki

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki

alergia na jajo z objawami innymi niż pokrzywka, np. obrzęk naczynioruchowy, duszność, zawroty głowy, nawracające wymioty lub wymagająca podania adrenaliny, lub innej interwencji medycznej (IIV można podać w placówce szpitalnej lub pozaszpitalnej pod nadzorem personelu medycznego, który potrafi rozpoznać i leczyć ciężkie reakcje alergiczne)
LAIV ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

leczenie kwasem acetylosalicylowym lub lekami zawierającymi kwas acetylosalicylowy u dzieci i młodzieży

LAIV-4 nie należy stosować u osób przyjmujących oseltamiwir lub zanamiwir w ciągu ostatnich 48 h, peramiwir w ciągu ostatnich 5 dni lub baloksawir w ciągu ostatnich 17 dnif

ciąża

dzieci w wieku 2–4 lat chore na astmę oraz dzieci, których rodzice/opiekunowie w ciągu ostatnich 12 mies. otrzymali informację od personelu medycznego, że u ich dziecka wystąpiły świsty wydechowe lub objawy astmy, lub u których w dokumentacji medycznej odnotowano epizod świstów wydechowych w ciągu ostatnich 12 mies.

aktywny wyciek PMR do ustnej lub nosowej części gardła, nosa, ucha lub innych przestrzeni

bliski kontakt z pacjentami w stanie ciężkiej immunosupresji wymagającymi szczególnie chronionego środowiska lub opieka nad takim pacjentami

wszczepienie implantu ślimakowego, ze względu na ryzyko wycieku PMR utrzymujące się przez pewien czas po zabiegu (jeżeli z jakiegoś powodu takiemu pacjentowi nie można podać IIV, należy rozważyć konsultację ze specjalistą, który oceni ryzyko trwałego wycieku PMR)

niedobór odporności

anatomiczna lub czynnościowa asplenia (np. z powodu niedokrwistości sierpowatokrwinkowej)
wystąpienie ZGB w ciągu 6 tyg. po podaniu poprzedniej dawki szczepionki przeciwko grypie

astma u dorosłych i dzieci w wieku ≥5 lat

inne choroby współistniejące, które mogą zwiększać ryzyko powikłań zakażenia „dzikim” wirusem grypye

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
MCV-C ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
MCV-4 ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik, w tym na drożdże ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
MenB ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki

ciąża

nadwrażliwość na lateks (dotyczy preparatu Bexsero)
MMRg,h ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

ciąża

ciężki niedobór odporności (np. nowotwory złośliwe układu krwiotwórczego lub lite, chemioterapia, wrodzony zespół niedoboru odporności, długotrwałe leczenie immunosupresyjne,i osoby zakażone HIV ze znacznym niedoborem odporności)

niedobór odporności w wywiadzie rodzinnymj
niedawne (≤11 mies.) otrzymanie preparatu zawierającego przeciwciała (odstęp czasu zależy od rodzaju preparatu)h

dodatni wywiad w kierunku małopłytkowości lub plamicy małopłytkowej

konieczność wykonania próby tuberkulinowejk lub IGRA

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
PCV-10 ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki PCV-10 lub szczepionki zawierającej toksoid błoniczy lub tężcowy, lub na jakikolwiek jej składnik ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
PCV-13 ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki PCV-13 lub szczepionki zawierającej toksoid błoniczy lub na jakikolwiek jej składnik, w tym drożdże ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
PPSV-23 ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
rotawirusy ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

SCID

wgłobienie jelita w wywiadzie
niedobór odporności (inny niż SCID)

przewlekła choroba przewodu pokarmowegol

wady cewy nerwowej lub wynicowanie pęcherza moczowegoł

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
ospa wietrznag,h ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik

ciężki niedobór odporności (np. nowotwory złośliwe układu krwiotwórczego lub lite, chemioterapia, wrodzony zespół niedoboru odporności, długotrwałe leczenie immunosupresyjne,f osoby zakażone HIV ze znacznym niedoborem odporności)

ciąża

niedobór odporności w wywiadzie rodzinnymj
niedawne (≤11 mies.) otrzymanie preparatu krwi zawierającego przeciwciała (odstęp czasu zależy od rodzaju preparatu)h

ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki

stosowanie niektórych leków przeciwwirusowych (acyklowir, famcyklowir, walacyklowir) 24 h przed szczepieniem (należy unikać tych leków przez 14 dni od podania szczepionki)

stosowanie kwasu acetylosalicylowego lub preparatów zawierających kwas acetylosalicylowym
półpasiec ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
a Zmodyfikowano, dostosowując do warunków polskich – przyp. red.
b Należy dokładnie ocenić występowanie stanów wymagających zachowania szczególnej ostrożności, a w przypadku ich stwierdzenia trzeba rozważyć korzyści i ryzyko wynikające z podania danej szczepionki. Jeżeli ryzyko związane z podaniem szczepionki przewyższa potencjalne korzyści, to należy zrezygnować ze szczepienia na danej wizycie. Szczepionkę podaje się natomiast, jeżeli korzyści przewyższają potencjalne ryzyko. Decyzję o tym, czy i kiedy można podać szczepionkę DTaP dzieciom, u których rozpoznano lub podejrzewa się chorobę układu nerwowego, należy podejmować indywidualnie w przypadku każdego pacjenta.
c Jeżeli sytuacja wymagająca zachowania szczególnej ostrożności wystąpiła po DTwP, można rozważyć kontynuowanie szczepienia szczepionką DTaP – przyp. red.
d Nie zaleca się podawania szczepionek przeciwko HPV w czasie ciąży.
e Patrz: Grohskopf L., Alyanak E., Broder K.R. i wsp.: Prevention and control of seasonal influenza with vaccines: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices – United States, 2020–21 Influenza Season. MMWR Recomm Rep., 2020; 69: 1–26
f Wartości te wynikają z okresu potrzebnego na eliminację danego leku przeciwwirusowego z organizmu. To „przeciwwskazanie” ustalono z uwagi na ryzyko zmniejszenia efektywności szczepionki. Więcej informacji podano w artykule: Grohskopf L., Alyanak E., Broder K.R. i wsp.: Prevention and control of seasonal influenza with vaccines: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices – United States, 2020–21 Influenza Season. MMWR Recomm Rep., 2020; 69: 1–26, dostępnym również na stronie www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/rr/pdfs/rr6908a1-H.pdf.
g Dzieci zakażone HIV mogą otrzymać szczepionkę przeciwko ospie wietrznej, jeżeli odsetek limfocytów T CD4+ wynosi ≥15%, a także MMR, jeżeli ukończyły 12 mies. i nie stwierdza się u nich ciężkiej immunosupresji (tj. u dzieci w wieku ≤5 lat odsetek limfocytów T CD4+ wynosi ≥15% przez ≥6 mies., a u dzieci >5 lat odsetek limfocytów T CD4+ musi wynosić ≥15%, natomiast liczba CD4+ ≥200/mm3 przez ≥6 mies.) lub innych dowodów odporności na odrę, świnkę i różyczkę. Jeżeli u dzieci w wieku >5 lat dostępna jest tylko informacja o liczbie limfocytów T CD4+ lub ich odsetku, ocenę ciężkości niedoboru odporności można ocenić na podstawie tych dostępnych wartości (liczby lub odsetka). Jeżeli u dzieci w wieku ≤5 lat nie ma danych o odseteku limfocytów T CD4+, ocenę ciężkości immunosupresji można oprzeć na swoistej dla wieku normie liczby limfocytów T CD4+. Brak ciężkiej immunosupresji definiuje się jako utrzymywanie się przez ≥6 mies. liczby limfocytów CD4+ >750/mm3 w wieku ≤12 mies. i ≤500/mm3 w wieku 1–5 lat.
h Szczepionkę MMR oraz przeciwko ospie wietrznej można podawać jednocześnie (podczas tej samej wizyty). W przeciwnym razie należy zachować ≥28-dniowy odstęp.
i Uważa się, że GKS wywołują klinicznie istotny efekt immunosupresyjny, jeżeli stosuje się je przez ≥2 tyg. w dawce ≥20 mg/24 h lub ≥2 mg/kg mc./24 h prednizonu (lub równoważnej dawce innego GKS).
j Wrodzony niedobór odporności u krewnego pierwszego stopnia (np. rodzice, rodzeństwo), chyba że niedobór odporności u osoby kwalifikowanej do szczepienia wykluczono na podstawie obrazu klinicznego lub badań laboratoryjnych.
k Przy podejrzeniu czynnej gruźlicy szczepienie MMR należy odroczyć. Szczepienie przeciwko odrze może przejściowo hamować reakcję na tuberkulinę. Szczepionkę MMR można podać w dniu wykonania próby tuberkulinowej lub IGRA, ale jeżeli jest to niemożliwe, próbę należy opóźnić co najmniej o 4 tyg. W przypadku konieczności natychmiastowego wykonania próby należy pamiętać, że odczyn może być wygaszony przez szczepienie MMR.
l w tym wady wrodzone zwiększające ryzyko wgłobienia – przyp. red.
ł z uwagi na ryzyko reakcji anafilaktycznej na lateks, który może wchodzić w skład opakowań w niektórych seriach szczepionek (konieczność sprawdzenia ulotki producenta) – przyp. red.
m Nie obserwowano zdarzeń niepożądanych po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej związanych z przyjmowaniem kwasu acetylosalicylowego, jednak producent szczepionki zaleca unikanie stosowania kwasu acetylosalicylowego przez 6 tyg. od podania szczepionki przeciwko ospie wietrznej z uwagi na związek między podawaniem kwasu acetylosalicylowego a zespołem Reye’a u osóby, które chorowały na ospę wietrzną. U dzieci wymagających leczenia kwasem acetylosalicylowym (i jej pochodnymi – przyp. red.) z powodu zapalenia stawów lub innych chorób należy rozważyć szczepienie oraz staranną obserwację po szczepieniu. Ryzyko ciężkich powikłań związanych ze stosowaniem kwasu acetylosalicylowego jest prawdopodobnie większe u dzieci chorych na ospę wietrzną niż u dzieci zaszczepionych szczepionką zawierającą atenuowany wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Nie udokumentowano związku pomiędzy zespołem Reye’a a lekami przeciwbólowymi i przeciwgorączkowymi niezawierającymi kwasu acetylosalicylowego.

DTaP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa), DT – stosowana u dzieci szczepionka błoniczo-tężcowa adsorbowana, DTwP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (całokomórkowa), GKS – glikokortykosteroidy, Hib – Haemophilus influenzae typu b, HIV – ludzki wirus niedoboru odporności, HPV – ludzki wirus brodawczaka, IIV – inaktywowana szczepionka przeciwko grypie, IGRA – test wydzielania interferonu γ, IPV – inaktywowana szczepionka przeciwko poliomyelitis, LAIV – „żywa” donosowa szczepionka przeciwko grypie, MCV-C – skoniugowana szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis grupy C, MCV-4 – skoniugowana szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis grupy A, C, W-135 i Y, MenB – szczepionka przeciwko meningokokom grupy B, MMR – szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce, PCV-10 – skoniugowana 10-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-13 – skoniugowana 13-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom, PMR – płyn mózgowo-rdzeniowy PPSV-23 – polisacharydowa 23-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom, Td – szczepionka tężcowo-błonicza adsorbowana stosowana u młodzieży i dorosłych, Tdap – skojarzona szczepionka zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowych antygenów krztuśca, WZW – wirusowe zapalenie wątroby, ZGB – zespół Guillaina i Barrégo

Definicje

Przeciwwskazanie – stan, w którym ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) należy zrezygnować z podania szczepionki (dawniej tzw. przeciwwskazanie bezwzględne – przyp. red.).

Sytuacja wymagająca zachowania szczególnej ostrożności (dawniej tzw. przeciwwskazanie względne – przyp. red.) – stan, w którym podanie szczepionki zwiększa ryzyko wystąpienia NOP, ustalenia błędnego rozpoznania lub utrudnienia procesu diagnostycznego, a także gdy istnieje prawdopodobieństwo upośledzenia odporności poszczepiennej (np. podanie szczepionki przeciwko odrze osobie, która nabyła bierną odporność na tę chorobę na skutek przetoczenia krwi w ciągu ostatnich 7 mies.). W takich przypadkach zwiększa się ryzyko wystąpienia reakcji poszczepiennej cięższej niż można by się było tego spodziewać w innej sytuacji, jednak jest ono mniejsze niż w stanach będących przeciwwskazaniem do szczepienia. Sytuacja wymagająca zachowania szczególnej ostrożności na ogół stanowi wskazanie do czasowego odroczenia szczepienia, jednak jest ono wskazane, jeśli korzyści z niego przewyższają ryzyko i konsekwencje NOP. Ustalono standardy przeprowadzania szczepień ochronnych u dzieci z uwzględnieniem rzeczywistych przeciwwskazań oraz sytuacji wymagających zachowania ostrożności. Poniżej przedstawiono zalecenia ogólne oraz dotyczące wybranych szczepień (szczegółowe informacje dla poszczególnych szczepionek – p. tab. 1 i 2).

Tabela 2. Fałszywe przeciwwskazania do szczepienia (szczepienie można wykonać w wymienionych sytuacjach)
Szczepionka Stany często błędnie uznawane za przeciwwskazanie do szczepienia lub sytuację wymagającą zachowania szczególnej ostrożności
wszystkie (uniwersalne wytyczne m.in. dla: DTP, DT, Td, Tdap, IPV, MMR, Hib, WZW typu A i B, ospa wietrzna, rotawirus, PCV, IIV, LAIV, PPSV, MCV-C, MCV-4, HPV, półpasiec) łagodnie przebiegająca ostra choroba infekcyjna z gorączką lub bez gorączki

brak wcześniejszego badania fizykalnego u osoby w dobrym stanie ogólnym

leczenie przeciwdrobnoustrojowea

faza zdrowienia (rekonwalescencji) po chorobie

wcześniactwob


niedawna ekspozycja na chorobę zakaźną

dodatni wywiad w kierunku alergii na penicylinę, inne alergie niezwiązane ze szczepieniami, alergia u krewnych pacjenta, immunoterapia swoista wyciągiem alergenowym

ZGB w wywiadziec
DTaP gorączka w ciągu 48 h po podaniu poprzednich dawek DTwP lub DTaP

zapaść lub stan podobny do wstrząsu (epizod hipotoniczno-hiporeaktywny) w ciągu 48 h po podaniu poprzednich dawek DTwP lub DTaP

drgawki w okresie ≤3 dni po podaniu poprzednich dawek DTwP lub DTaP

nieukojony płacz utrzymujący się przez ≥3 h po podaniu poprzednich dawek DTwP lub DTaP

drgawki w wywiadzie rodzinnym

SIDS w wywiadzie rodzinny

NOP po szczepieniu DTwP lub DTaP w wywiadzie rodzinnym

stabilna choroba neurologiczna (np. mózgowe porażenie dziecięce, dobrze kontrolowana padaczka, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego)
Tdap gorączka (≥40,5°C) w okresie <48 h po poprzedniej dawce DTwP lub DTaP

zapaść lub stan podobny do wstrząsu (epizod hipotoniczno-hiporeaktywny) w ciągu 48 h po poprzedniej dawce DTwP lub DTaP

drgawki, które wystąpiły <3 dni po poprzedniej dawce DTwP lub DTaP

nieukojony płacz trwający >3 h w ciągu 48 h po poprzedniej dawce DTwP lub DTaP

nasilony obrzęk kończyny po poprzedniej dawce DTwP, DTaP lub Td, który nie był wywołany reakcją Arthusa

stabilna choroba neurologiczna

zapalenie nerwów splotu barkowego w wywiadzie

alergia na lateks inna niż anafilaksja

karmienie piersią

niedobór odporności
WZW typu B ciąża

choroby autoimmunizacyjne (np. toczeń rumieniowaty układowy lub RZS)
HPV niedobór odporności

niejednoznaczny lub nieprawidłowy wynik badania cytologicznego wymazu z szyjki macicy

potwierdzone zakażenie HPV

karmienie piersią

brodawki zewnętrznych narządów płciowych w wywiadzie
IIV uczulenie o nieznacznym nasileniu (np. alergia kontaktowa) na lateks, tiomersal lub jaja kurze

jednoczesne podanie warfaryny lub aminofiliny
LAIV personel mający kontakt z pacjentami z chorobami przewlekłymi lub upośledzeniem odporności (wyjątkiem są pacjenci z ciężkim niedoborem odporności wymagający szczególnie chronionego środowiska)

karmienie piersią

kontakt z osobą chorą przewlekle lub z upośledzeniem odporności (wyjątkiem są osoby z ciężkim niedoborem odporności wymagające szczególnie chronionego środowiska)
IPV wcześniejsze podanie jednej lub kilku dawek OPV
MMRd,e dodatni wynik próby tuberkulinowej

jednoczesne wykonywanie próby tuberkulinowej lub IGRAf

karmienie piersią

matka szczepionego dziecka lub inna kobieta z jego bliskiego otoczenia jest w ciąży

kobiety w wieku rozrodczym

niedobór odporności u członka rodziny lub innej osoby zamieszkującej ze szczepionym dzieckiem

bezobjawowe lub skąpoobjawowe zakażenie HIV

alergia na białko jaja kurzego
PPSV-23 przebycie inwazyjnej choroby pneumokokowej lub zapalenia płuc
rotawirusy wcześniactwo

niedobór odporności u osoby mieszkającej z dzieckiem

ciężarna kobieta mieszkająca z dzieckiem
ospa wietrzna matka szczepionego dziecka lub inna kobieta z jego bliskiego otoczenia jest w ciąży

niedobór odporności u członka rodziny lub u innej osoby zamieszkującej ze szczepionym dzieckiemg

bezobjawowe lub skąpoobjawowe zakażenie HIV

niedobór odporności humoralnej (np. agammaglobulinemia)h
półpasiec stosowanie leków immunosupresyjnych w małych dawkach: metotreksatu (≤0,4 mg/kg/tydz.), azatiopryny (≤3,0 mg/kg/24 h) lub 6-merkaptopurryny (≤1,5 mg/kg/24 h) w ramach terapii RZS, łuszczycy, zapalenia wielomięśniowego, sarkoidozy, nieswoistej choroby zapalnej jelit i innych chorób

personel opiekujący się pacjentami z chorobami przewlekłymi lub upośledzeniem odporności

osoby mające kontakt z pacjentami z chorobami przewlekłymi lub upośledzeniem odporności

brak informacji o przechorowaniu ospy wietrznej lub niepewny wywiad w kierunku przechorowania ospy wietrznej u osoby urodzonej w Stanach Zjednoczonych
a Interakcje mogą wystąpić między lekami przeciwdrobnoustrojowymi a doustną „żywą” szczepionką przeciwko durowi brzusznemu oraz między niektórymi lekami przeciwwirusowymi a szczepionkami zawierającymi wirus ospy wietrznej i półpaśca oraz LAIV-4.
b U dzieci z urodzeniową masą ciała <2000 g szczepienie przeciwko WZW typu B wykonuje się wg odrębnego schematu oraz odracza się szczepienie przeciwko gruźlicy (BCG) – przyp. red.
c Wyjątkiem jest wystąpienie ZGB w okresie 6 tyg. po podaniu szczepionki przeciwko grypie lub zawierających toksoid tężcowy – są to sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności przy kwalifikacji odpowiednio do szczepienia przeciwko grypie oraz szczepienia preparatem zawierającym toksoid tężcowy.
d Szczepionkę MMR oraz przeciwko ospie wietrznej można podawać jednocześnie (podczas tej samej wizyty). W przeciwnym razie należy zachować ≥28-dniowy odstęp.
e Dzieci zakażone HIV po kontakcie z odrą powinny otrzymać poekspozycyjnie immunoglobuliny. Dzieci zakażone HIV mogą być szczepione przeciwko odrze i ospie wietrznej, jeżeli odsetek limfocytów T CD4+ wynosi >15%.
f Szczepienie przeciwko odrze może przejściowo hamować reakcję na tuberkulinę. Szczepionkę MMR można podać w dniu wykonania próby tuberkulinowej lub IGRA, ale jeżeli jest to niemożliwe, próbę należy opóźnić co najmniej o 4 tyg. W przypadku konieczności natychmiastowego wykonania próby należy pamiętać, że odczyn może być wygaszony przez szczepienie MMR.
g Jeżeli 7–25 dni po podaniu szczepionki pojawi się osutka (plamisto-grudkowa lub pęcherzykowa – przyp. red.), najprawdopodobniej związana z tym szczepieniem, należy unikać kontaktu z osobami z upośledzoną odpornością przez cały czas utrzymywania się osutki.
h W praktyce u osób z niedoborem odporności wymagających regularnych przetoczeń immunoglobulin w dawce substytucyjnej szczepienie nie jest konieczne z uwagi na obecność swoistych przeciwciał w preparatach immunoglobulin – przyp. red.

DTaP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa), DT – stosowana u dzieci szczepionka błoniczo-tężcowa adsorbowana, DTwP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (całokomórkowa), Hib – Haemophilus influenzae typu b, HIV – ludzki wirus niedoboru odporności, HPV – ludzki wirus brodawczaka, IIV – inaktywowana szczepionka przeciwko grypie, IGRA – test wydzielania interferonu γ, IPV – inaktywowana szczepionka przeciwko poliomyelitis, LAIV – „żywa” donosowa szczepionka przeciwko grypie, MCV-C – skoniugowana szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis grupy C, MCV-4 – skoniugowana szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis grupy A, C, W-135 i Y, MMR – szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce, PCV – skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PPSV – polisacharydowa szczepionka przeciwko pneumokokom, RZS – reumatoidalne zapalenie stawów, Td – szczepionka tężcowo-błonicza adsorbowana stosowana u młodzieży i dorosłych, Tdap – skojarzona szczepionka zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowych antygenów krztuśca, WZW – wirusowe zapalenie wątroby, ZGB – zespół Guillaina i Barrégo

Przeciwwskazania

W razie wystąpienia ciężkiej, ogólnoustrojowej reakcji alergicznej (anafilaktycznej) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub jakiegokolwiek jej składnika nie należy podawać kolejnej dawki tej szczepionki. Większość osób z ciężkim niedoborem odporności z założenia nie powinna otrzymywać szczepionek zawierających żywe drobnoustroje. Wystąpienie encefalopatii w ciągu 7 dni po podaniu szczepionki zawierającej komponentę krztuścową stanowi przeciwwskazanie do podania kolejnej dawki, jeżeli encefalopatii nie da się wytłumaczyć inną przyczyną. Z uwagi na teoretyczne ryzyko zakażenia płodu szczepionek zawierających żywe wirusy nie powinno się podawać kobietom w ciąży. Ciężki złożony niedobór odporności (SCID) i wgłobienie jelita w wywiadzie stanowią przeciwwskazanie do szczepienia przeciwko rotawirusom.

Sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności

  • W przypadku sytuacji wymagającej zachowania szczególnej ostrożności szczepienie należy opóźnić do czasu poprawy stanu pacjenta lub wyjaśnienia wątpliwości.

Jeżeli jednak korzyści wynikające ze szczepienia przewyższają ryzyko wystąpienia NOP i jego konsekwencje, to można je wykonać.

  • Szczególną ostrożność przy kwalifikacji do każdego szczepienia należy zachować u osób z ostrą chorobą o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki.

Decyzję o wykonaniu lub opóźnieniu szczepienia ze względu na obecną lub niedawną chorobę o ostrym przebiegu należy podjąć w zależności od ciężkości objawów oraz etiologii choroby. Udowodniono, że szczepienie w trakcie choroby o łagodnym przebiegu jest bezpieczne i skuteczne. Wykazano, że rutynowa rezygnacja ze szczepienia dzieci z powodu łagodnej choroby może istotnie zakłócić i utrudnić realizację programu szczepień. Jeżeli istnieje ryzyko, że rodzice nie zgłoszą się z dzieckiem ponownie w wyznaczonym terminie, należy dołożyć wszelkich starań, aby wykorzystać do szczepienia każdą nadarzającą się okazję.
Odroczenie szczepienia w przypadku ostrej choroby o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki zapobiega nałożeniu się NOP na współistniejącą chorobę oraz pozwala je od siebie odróżnić. Osoby czasowo zwolnione ze szczepienia z powodu ostrej choroby o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu należy zaszczepić jak najszybciej po wyzdrowieniu i wykluczeniu przeciwwskazań.

  • Należy wykorzystywać okazję do wykonania zalecanych szczepień u pacjentów hospitalizowanych.

Standardem jest proponowanie pacjentom szczepienia przeciwko grypie. Osoby przyjmowane planowo do szpitala nie prezentują ostrych objawów choroby w trakcie hospitalizacji. Większość badań, w których oceniono wpływ zabiegu chirurgicznego lub znieczulenia na układ immunologiczny, miała charakter obserwacyjny i obejmowała niewielkie grupy dzieci. Nie oceniono w nich, czy czynności te mają bezpośredni wpływ na odpowiedź na szczepienie, a uzyskane wyniki są niejednoznaczne. Planowany w bliskiej przyszłości lub niedawno przebyty zabieg chirurgiczny lub znieczulenie nie są przeciwwskazaniem do szczepienia, jednak niektóre czynniki mogą sprawić, że personel medyczny uzna takie procedury za sytuację wymagającą zachowania szczególnej ostrożności. Optymalnie zalecane szczepienia należy wykonać w trakcie hospitalizacji lub przy wypisie, a u pacjentów z chorobą o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu – przy najbliższej okazji po wypisie, po poprawie stanu zdrowia.

  • Lekarze oraz pozostały personel służby zdrowia niekiedy błędnie interpretują niektóre choroby lub okoliczności jako sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności lub przeciwwskazanie do wykonania szczepień.

Te błędne przekonania (p. tab. 2) mogą się przyczynić do zaprzepaszczenia szansy na podanie zalecanych dawek szczepionek.
U osób, które wyglądają na zdrowe, nie ma bezwzględnych wskazań do przeprowadzania badania fizykalnego i wykonywania innych procedur (np. pomiaru temperatury ciała) przed każdym szczepieniem.

Zapobieganie niepożądanym odczynom poszczepiennym i postępowanie w przypadku ich wystąpienia

NOP to niekorzystna reakcja występująca po szczepieniu, którą może spowodować szczepionka lub sam zabieg szczepienia. Klasyfikacja NOP obejmuje trzy podstawowe kategorie: (1) miejscowe – najczęstsze, mają najłagodniejszy przebieg; (2) ogólnoustrojowe (np. gorączka) – występują rzadziej niż miejscowe; (3) alergiczne – ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) są najrzadsze, ale mają najcięższy przebieg.
Poważne i ciężkie NOP występują rzadko.

Zapobieganie

  • Przed każdym szczepieniem lekarz powinien ocenić, czy u pacjenta nie występują przeciwwskazania i sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności.

  • Podczas szczepienia pacjent – zwłaszcza nastoletni lub młody dorosły – powinien siedzieć oparty lub leżeć. Po zaszczepieniu personel medyczny powinien go pozostawić w takiej pozycji i obserwować przez ≥15 minut. W przypadku omdlenia pacjenta należy kontrolować do chwili ustąpienia objawów.

Po szczepieniu może dojść do omdlenia (zazwyczaj w wyniku reakcji wazowagalnej lub odruchowego rozszerzenia naczyń krwionośnych [w reakcji na ukłucie lub widok krwi – przyp. red.]), które najczęściej zdarza się u młodzieży i młodych dorosłych. 41 z 463 przypadków omdlenia zgłoszonych do Vaccine Adverse Reporting System (VAERS [systemu zgłaszania NOP – przyp. red.]) zawierało informację o urazie odniesionym na skutek upadku. Należy zwrócić uwagę na ryzyko wystąpienia ciężkiego urazu, na przykład złamania kości czaszki lub krwawienia wewnątrzczaszkowego. 76% wszystkich zgłoszeń omdleń po szczepieniu dotyczyło nastolatków, a 80% omdleń miało miejsce w ciągu 15 minut po szczepieniu.

  • Reakcje alergiczne po szczepieniach występują rzadko.

Reakcje alergiczne często budzą niepokój personelu wykonującego szczepienia, choć występują rzadko, szczególnie anafilaktyczne, których częstość szacuje się na 1 przypadek na milion dawek szczepionek. Najlepszym sposobem na uniknięcie reakcji alergicznych jest identyfikacja osób z grupy zwiększonego ryzyka poprzez zebranie wywiadu na temat reakcji alergicznych na wcześniejsze dawki szczepionki lub składniki (wymienione w ulotce i charakterystyce produktu leczniczego).

Leczenie ostrych odczynów poszczepiennych

  • Cały personel zajmujący się szczepieniami należy koniecznie zapoznać z procedurami leczenia reakcji anafilaktycznej, a w placówkach medycznych, w których są realizowane szczepienia, zapewnić możliwość takiego leczenia.

Należy zapewnić możliwość natychmiastowego użycia adrenaliny i sprzętu niezbędnego do utrzymania drożności dróg oddechowych.
Reakcje alergiczne mogą się manifestować: miejscową lub uogólnioną pokrzywką, lub obrzękiem naczynioruchowym, zaburzeniami oddychania na skutek skurczu oskrzeli lub obrzęku gardła, hipotensją i wstrząsem. Reakcje IgE-zależne (typu 1), takie jak anafilaksja, występują w ciągu kilku minut po podaniu pozajelitowym szczepionki. Szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia zapobiega rozwojowi niewydolności oddechowej i zatrzymaniu krążenia. Należy pamiętać, że u niektórych pacjentów z anafilaksją nie występuje pokrzywka.

  • W leczeniu anafilaksji z wyboru zaleca się natychmiastowe podanie domięśniowo adrenaliny.

Adrenalina jest podstawowym lekiem w leczeniu anafilaksji. Niekiedy konieczne jest jej kilkukrotne podanie oraz zastosowanie innych leków. Pacjenta z hipotensją należy ułożyć w pozycji leżącej, z kończynami dolnymi uniesionymi do góry. Konieczne może być utrzymanie drożności dróg oddechowych oraz podanie tlenu i dożylnych wlewów fizjologicznego roztworu NaCl. Po ustabilizowaniu stanu pacjenta należy go natychmiast przetransportować do szpitala w celu dalszej diagnostyki i leczenia. Wszystkich pacjentów należy obserwować przez wiele godzin po ustąpieniu objawów anafilaksji ze względu na ryzyko ich nawrotu.

Wystąpienie reakcji alergicznych na wcześniejsze szczepienia

  • U osoby, u której wystąpiła natychmiastowa reakcja na szczepienie, należy określić typ reakcji, zebrać wywiad na temat wcześniejszych reakcji alergicznych oraz podjąć próbę zidentyfikowania czynnika wyzwalającego reakcję.

Zwykle wskazane jest skierowanie takiej osoby do specjalisty alergologa w celu ustalenia czynnika wywołującego reakcję alergiczną. Zgodnie z ogólną zasadą ciężką reakcję alergiczną na szczepionkę należy uznać za przeciwwskazanie do podawania kolejnych dawek. Jeżeli wywiad sugeruje alergię na składnik szczepionki, ale nie była to ciężka reakcja, często po dokładnej diagnostyce możliwe jest bezpieczne wykonanie kolejnych szczepień.

Alergia na białko jaja kurzego

  • Osoby z alergią na białko jaja kurzego (BJK) mogą być szczepione przeciwko grypie.

Szczepionki przeciwko grypie poza preparatem rekombinowanym (niedostępnym w Polsce – przyp. red.) mogą zawierać śladowe ilości BJK. Dostępne dane nie wskazują jednak na większą od oczekiwanej częstość ciężkich reakcji po szczepieniu przeciwko grypie u osób z alergią na BJK. Takie osoby mogą być szczepione szczepionką rekombinowaną lub inaktywowaną (lub „żywą” donosową [LAIV], zgodnie z wytycznymi ACIP obowiązującymi w sezonie epidemicznym 2021/2022 – przyp. red.). Nie zaleca się wykonywania testów skórnych ze szczepionką lub podawania szczepionki w dawkach podzielonych.
Wszystkie szczepienia należy wykonywać w placówkach, w których personel potrafi rozpoznać i leczyć reakcje anafilaktyczne oraz posiada niezbędny do tego sprzęt.
Niektóre osoby zgłaszające alergię na BJK w rzeczywistości mogą na nią nie chorować. Alergia na BJK jest mało prawdopodobna przy braku reakcji po spożyciu jaj po lekkiej obróbce termicznej (np. jajecznicy). Z drugiej strony tolerancja BJK w pieczonych produktach (np. ciastka) nie wyklucza alergii na BJK.
Ciężka reakcja alergiczna na poprzednią dawkę szczepionki przeciwko grypie jest przeciwwskazaniem do podawania kolejnych dawek.

  • Nie przeprowadzono odpowiedniej liczby badań pozwalających określić, którzy pacjenci z alergią na BJK mogą być szczepieni przeciwko żółtej gorączce. Istnieją jednak doniesienia, że po ocenie przez specjalistę możliwe jest bezpieczne szczepienie osób z alergią na BJK.

Szczepionka przeciwko żółtej gorączce zawiera BJK. Zgodnie z informacją producenta osoby, które tolerują produkty zawierające jaja, mogą otrzymać szczepionkę. Jednak możliwe jest wystąpienie reakcji nadwrażliwości u osób, które zgłaszały łagodne objawy po spożyciu BJK. U osób z nadwrażliwością na jajo przed podaniem szczepionki można przeprowadzić testy skórne. U osób z ciężką nadwrażliwością na BJK, u których istnieją wskazania do podania szczepionki z uwagi na ryzyko zakażenia, szczepienie można przeprowadzić pod nadzorem lekarza doświadczonego w leczeniu anafilaksji zgodnie ze specjalnym protokołem (opisanym przez producenta preparatu dostępnego w Stanach Zjednoczonych; w warunkach polskich jest to postępowanie pozarejstracyjne – przyp. red.).

  • Alergia na BJK nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia MMR lub MMRV.

Wirusy szczepionkowe odry i świnki są namnażane w fibroblastach zarodków kurzych. Zawartość BJK w szczepionkach przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) oraz odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej (MMRV) jest ekstremalnie mała, dlatego osoby z ciężką alergią na BJK mogą otrzymać te szczepionki zgodnie ze standardowymi procedurami. Rzadko obserwowane ciężkie reakcje alergiczne po szczepionkach zawierających wirusy odry, świnki lub ospy wietrznej i półpaśca spowodowane były innymi składnikami szczepionki (np. żelatyną pełniącą funkcję stabilizatora).

Alergia na substancje inne niż BJK

  • Osoby z dodatnim wywiadem w kierunku reakcji anafilaktycznej na żelatynę lub zawierające ją produkty przed szczepieniem preparatami zawierającymi żelatynę należy skierować na konsultację do alergologa.

  • Alergia kontaktowa na neomycynę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia preparatami zawierającymi neomycynę.

Niektóre szczepionki zawierają śladową ilość substancji przeciwdrobnoustrojowych lub innych konserwantów (np. neomycynę, tiomersal), jednak nadwrażliwość na te substancje występuje rzadko. Żadna z zarejestrowanych szczepionek nie zawiera penicyliny lub jej pochodnych.
Nadwrażliwość na neomycynę częściej objawia się jako kontaktowe zapalenie skóry (reakcja opóźniona, typu IV) niż jako reakcja natychmiastowa IgE-zależna. Osoby z dodatnim wywiadem w kierunku reakcji anafilaktycznej na neomycynę przed szczepieniem preparatami zawierającymi ten antybiotyk należy skierować na konsultację do alergologa.

  • Wystąpienie w przeszłości reakcji typu opóźnionego na tiomersal nie jest przeciwwskazaniem do podania szczepionek zawierających tiomersal.

Tiomersal jest dodawany do niektórych szczepionek (np. całokomórkowej przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi – przyp. red.) jako substancja konserwująca. Reakcje nadwrażliwości na tiomersal zwykle mają charakter miejscowej alergii kontaktowej, natomiast reakcje typu natychmiastowego występują rzadko. Dodatnie wyniki testów płatkowych z tiomersalem opisano u 1–18% badanych osób. Większość osób z dodatnim wynikiem testów płatkowych nie manifestuje reakcji nadwrażliwości po podaniu szczepionek zawierających triomersal.

  • U osób z dodatnim wywiadem w kierunku ciężkiej reakcji alergicznej na lateks należy w miarę możliwości unikać szczepionek, których opakowania zawierają elementy wykonane z lateksu pochodzenia naturalnego.

Lateks może być obecny w urządzeniach służących do aplikacji szczepionek (tłoczki strzykawek, korki fiolek). Informacja o zawartości lateksu jest dostępna w ulotce szczepionki.
Nadwrażliwość na lateks najczęściej manifestuje się jako kontaktowe zapalenie skóry (reakcja typu opóźnionego). Reakcje natychmiastowe występują rzadko, istnieją tylko pojedyncze doniesienia o takich zdarzeniach niepożądanych po szczepieniu (opis przypadku opublikowany w „The Lancet” w 1995 r. oraz zgłoszenia do VAERS – przyp. red.). Reakcje typu opóźnionego nie są przeciwwskazaniem do podania szczepionek, których strzykawki lub korki fiolek zawierają lateks. W przypadku osób z ciężką reakcją alergiczną w wywiadzie takich preparatów należy w miarę możliwości unikać. Jeżeli jednak takie szczepionki będą stosowane, personel wykonujący szczepienie musi być przygotowany do leczenia reakcji typu natychmiastowego.

Zgłaszanie niepożądanych odczynów poszczepiennych

  • Zaleca się, aby lekarze – zgodnie z obowiązującymi przepisami – rzetelnie zgłaszali wszystkie podejrzenia NOP.

Obecnie stosowane szczepionki są skuteczne i bezpieczne, choć po każdej zgłaszano NOP – najczęściej niewielkie odczyny miejscowe, a bardzo rzadko najcięższe ogólnoustrojowe reakcje anafilaktyczne. Ponieważ wiele zdarzeń zdrowotnych występuje wkrótce po szczepieniu w wyniku zbiegu okoliczności i/lub bez związku przyczynowego ze szczepieniem, na podstawie pojedynczego przypadku, a nawet serii takich przypadków nie można ustalić między nimi związku przyczynowo-skutkowego (tzn. okreslić, czy szczepionka była przyczyną niepożądanego zdarzenia). W większości przypadków potrzebne są w tym celu bardziej szczegółowe badania epidemiologiczne, w których porównuje się częstość (ryzyko) zdarzenia w większej grupie osób szczepionych i nieszczepionych (odpowiednio dobranej grupie kontrolnej). Jednak przeprowadzenie takich badań zależy od rzetelnego zgłaszania podejrzenia NOP przez lekarzy i pielęgniarki (a także pacjentów), ponieważ niespodziewane zwiększenie liczby zgłoszeń może sygnalizować potencjalny problem i dostarczać ważnych informacji o tym, jak należy zaplanować szczegółowe badania wyjaśniające.
Lekarze powinni zgłaszać nie tylko NOP uwzględnione w obowiązujących przepisach, ale także wszystkie reakcje wymienione w ulotce producenta szczepionki jako przeciwwskazania do szczepienia oraz inne istotne klinicznie zdarzenia po szczepieniu (nawet gdy nie ma pewności, czy były spowodowane przez szczepienie).

Przekazywanie informacji o korzyściach i ryzyku szczepień

  • Rodziców, opiekunów, przedstawicieli prawnych oraz nastoletnich i dorosłych pacjentów należy w przystępny sposób rzetelnie informować o korzyściach i ryzyku związanych ze szczepieniami.

Przed każdym szczepieniem należy zachęcić pacjenta lub rodziców dziecka do zadawania pytań. Dyskusja na temat korzyści i ryzyka związanego ze szczepieniami nie tylko stanowi dobrą praktykę medyczną, ale także jest wymagana obowiązującymi przepisami. Pożądane byłoby także opracowanie materiałów informacyjnych dla każdej zalecanej szczepionki i korzystanie z nich podczas rozmowy.
Niektórzy rodzice lub pacjenci kwestionują potrzebę szczepień lub ich bezpieczeństwo, oczekując dyskusji z lekarzem o ryzyku i korzyściach związanych z niektórymi szczepieniami. Wiadomo też, że niektóre osoby odmawiają zgody na pojedyncze lub wszystkie szczepienia z przyczyn natury religijnej lub osobistej. Niekiedy opinie na temat ryzyka związanego ze szczepieniami formułowane są na podstawie nieścisłych informacji przekazywanych przez środki masowego przekazu oraz przez mało wiarygodne strony internetowe. Lekarze i pielęgniarki mogą być podstawowym źródłem rzetelnych informacji, opartych na wiarygodnych danych naukowych, jeżeli tylko wykażą empatyczną postawę wobec obaw i wątpliwości rodziców oraz pacjentów, a także umiejętnie podejmą rozmowę o ryzyku i korzyściach związanych ze szczepieniami. Taka umiejętność jest niezbędna przy udzielaniu skutecznej pomocy w procesie podejmowania świadomej decyzji. Rodzice mogą się nie zgadzać na wykonanie niektórych szczepień, ale mogą akceptować niektóre szczepionki. Tę częściową zgodę należy wykorzystać w kolejnych rozmowach na temat szczepień.
Interpretacja informacji dotyczących szczepień przez rodziców dzieci i dorosłych pacjentów zależy od różnych czynników, takich jak: wcześniejsze doświadczenie, wykształcenie, indywidualny system wartości, sposób przekazywania informacji, pojmowanie ryzyka i konsekwencji zachorowania na daną chorobę, dostrzeganie możliwości kontroli tego zagrożenia oraz indywidualna ocena zagrożenia przez pacjenta.
Jeżeli rodzic lub pacjent podejmie rozmowę na temat kontrowersji związanych z danym szczepieniem, należy omówić poruszone obawy oraz w przystępny sposób przekazać rzeczywiste dane. Rzetelne, zrozumiałe i pełne empatii informowanie o bilansie ryzyka i korzyści związanych ze szczepieniami jest konieczne w przeciwdziałaniu dezinformacji oraz rozwiewaniu wątpliwości pacjentów. Należy jednak pamiętać, że niektórym osobom ocena ryzyka oraz podejmowanie decyzji sprawia trudność.

  • W dokumentacji medycznej pacjenta należy odnotować fakt przeprowadzenia takiej rozmowy oraz odmowę poddania się niektórym szczepieniom (tzw. świadoma odmowa).

(W oryginale 37 pozycji piśmiennictwa.)

Zobacz także
Wybrane treści dla pacjenta
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)
  • Nadwrażliwość zębów
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Próba prowokacyjna z alergenem
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Nadwrażliwość na pokarmy
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Próba prowokacyjna donosowa

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań