Szczepienia dla personelu placówek opieki zdrowotnej - cz. 2. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP)

Data utworzenia:  25.08.2018
Aktualizacja: 11.07.2016
Na podstawie: Immunization of health-care personnel. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices.
A. Shefer, W. Atkinson, C. Friedman i wsp.
Morbidity and Mortality Weekly Report, 2011; 60 (RR-7): 1–45

Zobacz również: Szczepienia dla personelu placówek opieki zdrowotnej - cz. 1. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP)Szczepienia dla personelu placówek opieki zdrowotnej - cz. 3. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP)

Opracowali: lek. Iwona Rywczak, dr med. Jacek Mrukowicz
Konsultował: dr hab. med. Leszek Szenborn, prof. nadzw., Klinika Pediatrii i Chorob Infekcyjnych Akademii Medycznej we Wrocławiu

Skróty: dTpa – szczepionka skojarzona zawierająca toksoid tężcowy oraz zmniejszone dawki toksoidu błoniczego i bezkomórkowych komponentów pałeczki krztuśca (dla dzieci szkolnych, młodzieży i dorosłych), HBIG – swoista immunoglobulina przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B, HBsAg – antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, HBV – wirus zapalenia wątroby typu B, MCV-4 – czterowalentna szczepionka skoniugowana przeciwko N. meningitidis grupy A, C, Y i W-135, MMR – skojarzona szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny, PSO – program szczepień ochronnych, Td – adsorbowana szczepionka błoniczo-tężcowa (dla młodzieży i dorosłych), TIV – trójwalentna inaktywowana szczepionka przeciwko grypie, VZIG – hiperimmunizowana immunoglobulina ludzka zawierająca duże stężenie swoistych przeciwciał przeciwko VZV, VZV – wirus ospy wietrznej i półpaśca, WZW – wirusowe zapalenie wątroby

Szczepienie przeciwko odrze

11. Zalecamy, aby personel placówek opieki zdrowotnej był uodporniony przeciwko odrze.

Odra jest chorobą o bardzo dużej zakaźności, przenoszoną drogą kropelkową. Zakaźność utrzymuje się przez 4 dni przed pojawieniem się osutki i przez 4 dni po jej wystąpieniu. Przed erą programów szczepień odra była chorobą powszechną – każdy chorował przed osiągnięciem dojrzałości. Nawet jeden chory może się stać przyczyną wybuchu lokalnej epidemii. Odra jest ciężką chorobą, która większość chorych zmusza do wizyty u lekarza lub w szpitalu. W związku z tym personel placówek opieki zdrowotnej jest bardziej narażony na kontakt z chorymi na odrę niż przeciętna populacja, a w razie zachorowania – nie tylko ponosi ryzyko powikłań, ale także staje się źródłem zakażenia dla podatnych pacjentów (w tym z grupy ryzyka powikłań).

Placówki opieki zdrowotnej nierzadko są ogniskami epidemii odry, a jej opanowanie wymaga znacznych nakładów finansowych oraz powoduje poważne problemy organizacyjne (do czasowego zawieszenia działalności włącznie).

Powikłania odry to między innymi zapalenie płuc o ciężkim przebiegu i zapalenie mózgu. Leczenia w szpitalu wymaga 1 na 10 chorych, u 1 na 500 pozostają trwałe objawy neurologiczne w wyniku zapalenia mózgu, a 1 na 1000 chorych umiera.

12. Zalecamy, aby u każdego pracownika placówki opieki zdrowotnej ocenić dowody odporności na odrę, a wynik odnotować w jego dokumentacji.

Za odpornością na odrę przemawia przynajmniej jeden z poniższych dowodów:

1) właściwie udokumentowane, prawidłowo przeprowadzone szczepienie 2 dawkami szczepionki przeciwko odrze lub odrze, śwince i różyczce (MMR) – pierwsza dawka nie wcześniej niż w pierwsze urodziny, druga co najmniej 28 dni później. W takim przypadku nie zaleca się kontrolnych badań serologicznych (ocena swoistych IgG w surowicy), gdyż nawet wynik ujemny nie jest wskazaniem do podawania dodatkowych dawek MMR (z czasem stężenie swoistych przeciwciał się zmniejsza pomimo klinicznej odporności na zachorowanie)

2) obecność w surowicy przeciwciał w klasie IgG przeciwko wirusowi odry (wyniki niejednoznaczne należy uznać za ujemne)

3) przechorowanie odry potwierdzonej laboratoryjnie (wynik w dokumentacji medycznej).

Wynik oceny należy odnotować w dokumentacji pracownika (medycznej lub innej) i zapewnić do niej łatwy dostęp w razie konieczności (np. epidemii odry).

13. Zalecamy, aby personel, u którego nie stwierdzono wiarygodnych dowodów odporności na odrę, jak najszybciej zaszczepić 2 dawkami MMR. Osobom, którym według dokumentacji podano tylko jedną dawkę MMR, należy niezwłocznie podać drugą dawkę szczepionki.

Wykonywanie badania serologicznego w celu oceny swoistych IgG w surowicy przed szczepieniem pracownika, który nie był szczepiony (albo nie ma dokumentacji) lub nie potwierdzono u niego laboratoryjnie zachorowania na odrę, nie jest konieczne (choć w niektórych placówkach specjaliści mogą uznać za opłacalną także odmienną procedurę). Zdecydowanie nie zalecamy natomiast wykonywania tego badania przed szczepieniem podczas epidemii odry, gdyż niepotrzebnie opóźnia ono szczepienie, co zmniejsza skuteczność działań w celu opanowania zachorowań.

Szczepionka MMR (stosowana zgodnie z zaleceniami – przyp. red.) jest bezpieczna i skuteczna w zapobieganiu zachorowaniu na odrę (skuteczność 95% po podaniu 1 dawki w wieku ≥12 miesięcy i 99% po 2 dawkach). Dwie dawki MMR podane w odstępie co najmniej 28 dni zapewniają długotrwałą ochronę. Wprawdzie po szczepieniu stężenie swoistych przeciwciał w surowicy stopniowo się zmniejsza, ale badania u dzieci wykazały, że nawet po 10 latach utrzymuje się ono powyżej wartości uznawanej za ochronną.

Po podaniu MMR u dorosłych bardzo rzadko występują takie NOP, jak: anafilaksja (1,0–3,5 zdarzeń/milion dawek), małopłytkowość wywołana atenuowanym wirusem odry lub różyczki (3–4/100 000 dawek), ból stawów (ok. 25% wrażliwych na różyczkę kobiet) lub objawy ostrego zapalenia stawów (ok. 10% kobiet) na skutek działania atenuowanego wirusa różyczki (jednak ryzyko i nasilenie małopłytkowości lub zapalenia stawów po zachorowaniu na odrę lub różyczkę jest wielokrotnie większe niż po MMR – przyp. red.). Objawy stawowe zwykle utrzymują się przez co najmniej 1 dzień do 3 tygodni, ustępują samoistnie i rzadko nawracają. Nie potwierdzono natomiast związku przewlekłych dolegliwości ze strony stawów ze szczepieniem MMR.

Wyniki przeprowadzonych badań nie potwierdziły także związku szczepienia MMR z: głuchotą, retinopatią, zapaleniem nerwu wzrokowego, zespołem Guillaina i Barrégo, cukrzycą typu 1, chorobą Leśniowskiego i Crohna czy autyzmem.

Po szczepieniu MMR atenuowany wirus różyczki może być obecny w mleku kobiecym. Kobieta karmiąca piersią może więc zakazić swoje dziecko, ale zakażenie przebiega bezobjawowo i nie stanowi zagrożenia dla dziecka. W innych przypadkach po podaniu MMR nie dochodzi do transmisji wirusów na osoby z otoczenia. Nie ma zatem wskazań do jakichkolwiek ograniczeń w obowiązkach służbowych u pracowników, których niedawno zaszczepiono MMR.

Szczepienie przeciwko śwince

14. Zalecamy, aby personel placówek opieki zdrowotnej był uodporniony przeciwko śwince.

Przed erą programów szczepień świnka była powszechną chorobą dziecięcą. Typowo objawia się gorączką i zapaleniem ślinianek (zazwyczaj przyusznej) o ostrym przebiegu, ale aż 20–40% zachorowań przebiega skąpoobjawowo lub w postaci nieswoistego infekcyjnego zapalenia dróg oddechowych (stąd trudności w opanowaniu epidemii wyłącznie standardowymi metodami, jak izolacja). Znacznie poważniejsze konsekwencje powodują najczęstsze powikłania świnki: głuchota, zapalenie jąder oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Ciężkość choroby (w tym częstość zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych – przyp. red.) zwiększa się z wiekiem. W wyniku realizacji programu powszechnych szczepień znacznie zmniejszono zachorowalność na świnkę, a przede wszystkim liczbę powikłań, jednak nadal okresowo występują epidemie wyrównawcze.

Pośród dorosłych osób wykonujących różne zawody najczęściej na świnkę chorowali (przed wprowadzeniem powszechnych szczepień): dentyści (18%) i lekarze (15%), zwłaszcza pediatrzy (37%). Dla porównania nauczyciele szkół podstawowych i średnich oraz gimnazjów stanowili tylko 9%, a nauczyciele akademiccy 2% chorych.

Personel placówek opieki zdrowotnej jest bardziej narażony na zachorowanie niż przeciętna populacja, a w razie zachorowania – nie tylko ponosi ryzyko powikłań, ale staje się źródłem zakażenia dla podatnych pacjentów. Choć nie często, także współcześnie placówki opieki zdrowotnej bywają ogniskami epidemii świnki, a jej opanowanie wymaga znacznych nakładów finansowych oraz powoduje poważne problemy organizacyjne (związane z absencją specjalistów w pracy).

15. Zalecamy, aby u każdego pracownika placówki opieki zdrowotnej ocenić dowody odporności na świnkę, a wynik odnotować w jego dokumentacji.

Za odpornością na świnkę przemawia przynajmniej jeden z poniższych dowodów:

1) właściwie udokumentowane, prawidłowo przeprowadzone szczepienie 2 dawkami szczepionki przeciwko śwince lub MMR – pierwsza dawka nie wcześniej niż w pierwsze urodziny, druga dawka co najmniej 28 dni później. W takim przypadku nie zaleca się kontrolnych badań serologicznych (ocena swoistych IgG w surowicy [uzasadnienie jak w przypadku szczepienia przeciwko odrze, p. zalecenie 12 – przyp. red.])

2) obecność w surowicy przeciwciał w klasie IgG przeciwko wirusowi świnki (wyniki niejednoznaczne należy uznać za ujemne)

3) przechorowanie świnki potwierdzonej laboratoryjnie (wynik w dokumentacji medycznej).

Wynik oceny należy odnotować w dokumentacji pracownika (medycznej lub innej) i zapewnić do niej łatwy dostęp w razie konieczności (np. epidemii świnki).

16. Zalecamy, aby personel, u którego nie stwierdzono wiarygodnych dowodów odporności na świnkę, jak najszybciej zaszczepić 2 dawkami MMR. Osobom, które według dokumentacji otrzymały tylko jedną dawkę MMR, należy niezwłocznie podać drugą dawkę szczepionki.

Wykonywanie badania serologicznego w celu oceny swoistych IgG w surowicy przed szczepieniem pracownika, który nie był szczepiony (albo nie ma dokumentacji) lub nie potwierdzono u niego laboratoryjnie zachorowania na świnkę, nie jest konieczne. Zdecydowanie nie zalecamy natomiast tego badania przed szczepieniem podczas epidemii świnki (uzasadnienie jak w przypadku szczepienia przeciwko odrze, p. zalecenie 13 – przyp. red.).

Szczepionka MMR (stosowana zgodnie z zaleceniami– przyp. red.) jest bezpieczna i skuteczna w zapobieganiu zachorowaniu na świnkę (skuteczność 75–91% po podaniu 1 dawki w wieku ≥12 miesięcy i 79–95% po 2 dawkach). Wprawdzie po szczepieniu stężenie swoistych przeciwciał w surowicy stopniowo się zmniejsza, ale nie wykazano jednoznacznie, aby to zjawisko wpływało na kliniczną skuteczność ochrony przed zachorowaniem i powikłaniami.

Najczęstszym NOP po komponencie świnki w szczepionce MMR jest niewysoka gorączka i zapalenie ślinianki przyusznej 10–14 dni po szczepieniu, ale ten odczyn zazwyczaj występuje u dzieci (choć bardzo rzadko po aktualnie stosowanych preparatach MMR zawierających szczep Jeryl Lynn wirusa świnki; p. także Szczepienia przeciwko odrze – przyp. red.). Nie ma ryzyka przeniesienia atenuowanych wirusów zawartych w szczepionce przez zaszczepionego pracownika na osoby z jego najbliższego otoczenia, dlatego jakiekolwiek ograniczenia w obowiązkach służbowych po szczepieniu personelu nie są potrzebne.

Szczepienie przeciwko różyczce

17. Zalecamy, aby personel placówek opieki zdrowotnej był uodporniony przeciwko różyczce.

Różyczka jest zakażeniem przenoszonym drogą kropelkową. Przed erą programów szczepień była chorobą powszechną wśród dzieci. Kontrola zachorowań na różyczkę standardowymi metodami (np. izolacja) jest trudna, gdyż zakażenie często przebiega bez- lub skąpoobjawowo. Głównym celem szczepienia personelu placówek opieki zdrowotnej przeciwko różyczce jest ochrona podatnych na zakażenie kobiet ciężarnych przed zachorowaniem na różyczkę, które prowadzi do poronienia, obumarcia płodu lub ciężkich wad wrodzonych (zespół różyczki wrodzonej) u ich dzieci. W razie zachorowania na różyczkę osobie dorosłej najczęściej grozi powikłanie w postaci zapalenia stawów (zazwyczaj u kobiet), rzadziej małopłytkowość i zapalenie mózgu.

18. Zalecamy, aby u każdego pracownika placówki opieki zdrowotnej ocenić dowody odporności na różyczkę, a wynik odnotować w jego dokumentacji.

Za odpornością na różyczkę przemawia przynajmniej jeden z poniższych dowodów:

1) właściwie udokumentowane, prawidłowo przeprowadzone szczepienie przynajmniej 1 dawką „żywej” szczepionki przeciwko różyczce lub MMR. W takim przypadku nie zaleca się kontrolnych badań serologicznych (ocena swoistych IgG w surowicy [uzasadnienie jak w przypadku szczepienia przeciwko odrze, p. zalecenie 12 – przyp. red.])

2) obecność w surowicy przeciwciał w klasie IgG przeciwko wirusowi różyczki (wyniki niejednoznaczne należy uznać za ujemne)

3) przechorowanie różyczki potwierdzonej laboratoryjnie (wynik w dokumentacji medycznej) – rozpoznanie różyczki na podstawie objawów klinicznych charakteryzuje się bardzo małą swoistością, gdyż wiele innych chorób manifestuje się podobnie (nadrozpoznawalność różyczki). Jedynym pewnym dowodem jest dodatni wynik badania serologicznego.

Wynik oceny należy odnotować w dokumentacji pracownika (medycznej lub innej) i zapewnić do niej łatwy dostęp w razie konieczności (np. epidemii różyczki).

19. Zalecamy, aby personel, u którego nie stwierdzono wiarygodnych dowodów odporności na różyczkę, jak najszybciej zaszczepić 1 dawką MMR (lub dwoma, jeśli wymagają również uodpornienia przeciwko odrze i/lub śwince).

Wykonywanie badania serologicznego w celu oceny swoistych IgG w surowicy przed szczepieniem pracownika, który nie był szczepiony (albo nie ma dokumentacji) lub nie potwierdzono u niego laboratoryjnie zachorowania na różyczkę, nie jest konieczne (choć w niektórych placówkach specjaliści mogą uznać za opłacalną także odmienną procedurę). Zdecydowanie nie zalecamy natomiast wykonywania tego badania przed szczepieniem podczas epidemii różyczki (uzasadnienie jak w przypadku szczepienia przeciwko odrze, p. zalecenie 12 – przyp. red.).

Szczepionka MMR (stosowana zgodnie z zaleceniami – przyp. red.) jest bezpieczna i skuteczna w zapobieganiu zachorowaniu na różyczkę potwierdzoną laboratoryjnie (skuteczność >99% po podaniu 1 dawki). Wprawdzie w ciągu 12–15 lat po szczepieniu stężenie swoistych przeciwciał w surowicy stopniowo się zmniejsza, ale wyniki nadzoru epidemiologicznego w Stanach Zjednoczonych nie wykazały, aby zachorowalność na różyczkę lub różyczkę wrodzoną zwiększała się w populacji osób zaszczepionych.

Najczęstszym NOP po komponencie różyczki w szczepionce MMR (najczęściej u dzieci) jest przemijająca osutka 7–10 dni po szczepieniu (u 5% szczepionych), niewysoka gorączka, łagodne powiększenie węzłów chłonnych, ból gardła i/lub ból głowy (inne NOP po MMR p. Szczepienia przeciwko odrze – przyp. red.). Nie ma ryzyka przeniesienia atenuowanych wirusów zawartych w szczepionce przez zaszczepionego pracownika na osoby z jego najbliższego otoczenia (p. także Szczepienia przeciwko odrze – przyp. red.), dlatego jakiekolwiek ograniczenia w obowiązkach służbowych po szczepieniu personelu nie są zalecane.

Ze względu na teoretyczne ryzyko zakażenia płodu kobietom szczepionym przeciwko różyczce zaleca się unikanie zajścia w ciążę w okresie 28 dni po szczepieniu (zgodnie z charakterystyką produktu leczniczego dostępnych preparatów MMR zalecany okres karencji wynosi 3 miesiące – przyp. red.). Przypadkowe zaszczepienie ciężarnej nie jest jednak wskazaniem do przerwania ciąży, gdyż obserwacje podobnych przypadków nie wykazały, aby atenuowany wirus zawarty w szczepionce wywoływał wady wrodzone płodu. Ryzyko jest więc wyłącznie teoretyczne (ocenia się je na 0–1,6%).


Zobacz również:
Szczepienia dla personelu placówek opieki zdrowotnej - cz. 1. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP)
Szczepienia dla personelu placówek opieki zdrowotnej - cz. 3. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP)

Wybrane treści dla pacjenta

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań