Kiedy, komu i w jakim celu zaleca się profilaktycznie antybiotyk po ekspozycji na krztusiec?

Kiedy, komu i w jakim celu zaleca się profilaktycznie antybiotyk po ekspozycji na krztusiec? Jakie są zalecane schematy i dawkowanie?

Zgodnie z zaleceniami ACIP chemioprofilaktykę poekspozycyjną krztuśca rozpoczyna się niezwłocznie, jednak nie później niż w ciągu 21 dni po kontakcie z chorym (po tym czasie nieleczony chory na krztusiec samoistnie przestaje być zakaźny). Celem profilaktyki jest przede wszystkim zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby na inne podatne na zachorowanie osoby, a w drugiej kolejności ochrona osoby poddanej profilaktyce.

Głównym źródłem krztuśca są osoby zakażone skąpoobjawowo – choroba nie daje nosicielstwa. Krztusiec jest bardzo zaraźliwy (bardziej niż np. ospa wietrzna). Zakażenie pałeczką krztuśca należy potwierdzić w hodowli lub metodą łańcuchowej reakcji polimerazowej (PCR), przydatność badań serologicznych jest natomiast niewielka i z tego powodu nie wykonuje się ich przed zastosowaniem profilaktyki antybiotykowej.

Za bliski kontakt z chorym na krztusiec uznaje się:

• przebywanie twarzą w twarz w odległości do 1 m od chorego z objawami krztuśca – zakażenie przenosi się drogą kropelkową, kropelki z dróg oddechowych (o śr. >5 µm) powstają podczas kaszlu, kichania, mówienia, bronchoskopii i odsysania wydzieliny z drzewa oskrzelowego
• bezpośredni kontakt z wydzielinami z dróg oddechowych, jamy ustnej i nosa chorego z objawami krztuśca (np. w wyniku kaszlu, kichania, dzielenia się jedzeniem, używania wspólnych naczyń i sztućców, resuscytację metodą usta–usta lub podczas badania jamy ustnej, nosa i gardła)
• przebywanie w tym samym zamkniętym pomieszczeniu w bliskiej odległości od chorego co najmniej przez godzinę lub każdy kontakt domowy (osoby mieszkające razem).

Niektóre osoby mające bliski kontakt z chorym na krztusiec są narażone na zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i powikłań w razie zachorowania. W tej grupie poekspozycyjna profilaktyka antybiotykowa jest mocno wskazana, niezależnie od stanu uodpornienia (szczepienia). Należą do niej:

• niemowlęta (szczególnie w pierwszych 5 mż.)
• osoby z niektórymi niedoborami odporności
• niektórzy chorzy przewlekle (m.in. na przewlekłą chorobę płuc, mukowiscydozę, z niewydolnością oddechową)
• osoby ≥65. roku życia
• kobiety ciężarne.

Zalecane leki przeciwbakteryjne i schematy dawkowania w profilaktyce poekspozycyjnej są takie same, jak w leczeniu krztuśca (klarytromycyna, azytromycyna, erytromycyna, kotrimoksazol). Lekami pierwszego wyboru są makrolidy p.o. – klarytromycyna (500 mg co 12 h przez 7 dni) lub azytromycyna (dawkowanie u młodzieży i dorosłych: w 1. dniu 500 mg w pojedynczej dawce, 2.–5. dnia 250 mg co 24 h). U osób uczulonych lub nietolerujących makrolidów stosuje się kotrimoksazol (960 mg co 12 h przez 14 dni).

Według zaleceń American Academy of Pediatrics i CDC u noworodków oraz najmłodszych niemowląt lekiem z wyboru w leczeniu i profilaktyce krztuśca jest azytromycyna (10 mg/kg mc. raz/24 h przez 5 dni) z uwagi na ryzyko przerostowego zwężenia odźwiernika związanego ze stosowaniem erytromycyny u noworodków. Klarytromycynę w leczeniu i profilaktyce krztuśca można stosować u dzieci od 2. miesiąca życia.

Osoby z objawami klinicznymi sugerującymi krztusiec mogą być zaraźliwe do 5. dnia skutecznej antybiotykoterapii, dlatego przez ten czas powinny unikać kontaktu z populacją wrażliwą, na przykład w miejscu pracy.

Podsumowując, profilaktyka poekspozycyjna krztuśca polega na zastosowaniu skutecznego antybiotyku (pierwszy wybór to makrolid) w ciągu 3 tygodni od narażenia u osób mających bliski kontakt z chorym na krztusiec. Nie zaleca się żadnych wcześniejszych badań serologicznych u osób eksponowanych.