Szczepionki przeciwko krztuścowi skutecznie wzbudzają syntezę swoistych przeciwciał. Odsetek serokonwersji zwykle wynosi ponad 95%. Skuteczność kliniczna, tzn. zdolność zapobiegania zachorowaniom na krztusiec u osób kontaktujących się z chorym, jest zwykle mniejsza i wynosi około 85–88%. Skuteczność szczepionek w największym stopniu zależy od przemijającej odporności. Zjawisko to jest również obserwowane po naturalnym przebyciu krztuśca. Aktualnie wydaje się, że odporność na zachorowanie na krztusiec – zarówno nabyta w wyniku naturalnego zakażenia, jak i szczepienia – utrzymuje się nie dłużej niż 5 lat (p. Zanikanie odporności poszczepiennej u dzieci i młodzieży po podaniu bezkomórkowych szczepionek przeciwko krztuścowi – jakie wnioski płyną z najnowszych badań? – przyp. red.). Na podstawie tych obserwacji oraz danych epidemiologicznych (zachorowania wśród dzieci starszych, młodzieży i dorosłych) zaleca się podawanie dawki przypominającej DTPa przed pójściem do szkoły, co uwzględnia także polski PSO. W części II PSO na rok 2013 wymieniono także inne kategorie osób, którym zaleca się szczepienie przypominające przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Należą do nich: dzieci w 14. roku życia, dorośli >19. roku życia (jeśli przeszli szczepienie podstawowe, dawki przypominające powinni otrzymywać co 10 lat), osoby w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie, oraz pracownicy oddziałów neonatologicznych i pediatrycznych. U osób z wymienionych grup można stosować tylko szczepionki zawierające zmniejszone dawki toksoidu błoniczego i bezkomórkowych antygenów pałeczki krztuśca (dTpa). Umieszczenie zapisu w części II PSO oznacza, że szczepionki dla tych osób nie są finansowane ze środków znajdujących się w budżecie ministra właściwego do spraw zdrowia.
W pierwszych 2 latach po szczepieniu skuteczność szczepionek bezkomórkowych jest podobna do skuteczności szczepionek całokomórkowych. Jednak w 2 badaniach obserwacyjnych przeprowadzonych w Australii i Stanach Zjednoczonych stwierdzono mniejszą zapadalność na krztusiec u dzieci w wieku szkolnym, które zaszczepiono w okresie niemowlęcym wyłącznie preparatem całokomórkowym. W piśmiennictwie pojawiły się również doniesienia wskazujące na większą skuteczność szczepionek bezkomórkowych zawierających co najmniej 3 antygeny krztuśca – te opinie nie są jednak powszechnie akceptowane. FDA podkreśliła, że brakuje badań bezpośrednio porównujących skuteczność różnych szczepionek DTPa. Doświadczenia zebrane w Danii wskazują na przykład na dużą skuteczność programu powszechnych szczepień najmłodszych dzieci szczepionką DTPa zawierającą tylko jeden antygen pałeczki krztuśca (toksoid krztuścowy). Wyniki badań potwierdzają natomiast, że w przypadku zachorowania osoby zaszczepionej krztusiec ma znacznie łagodniejszy przebieg.
Piśmiennictwo:
1. Forsyth K.D., Campins-Marti M., Caro J. i wsp.: New pertussis vaccination strategies beyond infancy: recommendations by the global pertussis initiative. Clin. Infect. Dis., 2004; 39: 1802–18092. Tinnion O.N., Hanlon M.: Ocena skuteczności i bezpieczeństwa bezkomórkowych szczepionek przeciwko krztuścowi u dzieci – metaanaliza. The Cochrane Library, 2001: 4 (p. Med. Prakt. Pediatr. 6/2001, s. 61–65 – przyp. red.)
3. Klein N.P., Bartlett J., Rowhani-Rahbar A. i wsp.: Waning protection after fifth dose of acellular pertussis vaccine in children. NE JM, 2012; 367: 1012–1019 (p. Zmniejszanie się ochrony poszczepiennej przeciwko krztuścowi wraz z upływem czasu od 5. dawki DTPa – przyp. red.)
4. Misegades L.K., Winter K., Harriman K. i wsp.: Association of childhood pertussis with receipt of 5 doses of pertussis vaccine by time since last vaccine dose, California, 2010. JAMA, 2012; 308: 2126–2132 (p. Zanikanie ochrony poszczepiennej u dzieci po podaniu piątej dawki bezkomórkowej szczepionki przeciwko krztuścowi – przyp. red.)
5. Zhang L., Prietsch S.O.M., Axelsson I., Halperin S.A.: Acellular vaccines for preventing whooping cough in children (review). Cochrane Database Sys. Rev., 2010; (1):CD001 478. DOI : 10.1002/14 651 858.CD001 478.pub3 (data ostatniej aktualizacji: 20.04.2009 [p. Med. Prakt. Pediatr. 2/2011, s. 91–96 – przyp. red.])
6. Salmaso S., Mastrantonio P., Tozzi A.E. i wsp.: Sustained efficacy during the first 6 years of life of 3-component acellular pertussis vaccines administered in infancy: the talian experience. Pediatrics, 2001; 108: e81 (p. Med. Prakt. Pediatr. 1/2002, s. 37–41 – przyp. red.)
7. Ślusarczyk J., Dulny G., Nowak K. i wsp.: Odporność dzieci w wieku 6–8 lat przeciwko krztuścowi, tężcowi i błonicy. Przegl. Epidemiol., 2002; 56: 39–48
8. Sheridan S.L., Ware R.S., Grimwood K., Lambert S.B.: Number and order of whole cell pertussis vaccines in infancy and disease protection. JAMA, 2012; 308 (5): 454–456
9. Liko J., Robison S.G., Cieslak P.R.: Priming with whole-cell versus acellular pertussis vaccine. NEJM, 2013; 368 (6): 581–582