Według jakich kryteriów rozpoznawać świnkę u osób zaszczepionych – klinicznych, serologicznych?

Data utworzenia:  18.03.2015
Aktualizacja: 18.05.2015
dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Według jakich kryteriów rozpoznawać świnkę u osób zaszczepionych – klinicznych, serologicznych? Czy może być pomocne oznaczenie stężenia amylazy?

Nagminne zapalenie przyusznic, czyli świnkę, należy podejrzewać w przypadku utrzymywania się przez ≥2 dni obrzęku ślinianek przyusznych bez znanej, innej przyczyny takiego stanu. Obrzękowi ślinianek powinny towarzyszyć nieswoiste objawy ostrego zakażenia, takie jak ból mięśni, brak apetytu, rozbicie, bóle głowy i umiarkowana gorączka. W wywiadzie chory może podawać kontakt z chorym na świnkę 2–3 tygodni wcześniej (okres wylęgania świnki) lub podróżowanie do krajów, gdzie nie prowadzi się powszechnych szczepień ochronnych przeciw śwince. Czynniki przemawiające za rozpoznaniem świnki to ujemny wywiad w kierunku przechorowania świnki w przeszłości, brak szczepień przeciwko śwince (w Polsce dawniej stosowano jedynie monowalentne szczepionki przeciwko odrze i różyczce, a nie MMR) lub otrzymanie tylko jednej dawki szczepionki zawierającej wirusa świnki. Należy jednak zaznaczyć, że przebycie kompletnego 2-dawkowego szczepienia nie wyklucza zachorowania na świnkę.

Ze względu na obecnie mniejszą zapadalność na świnkę oraz mnogość czynników, które mogą prowadzić do zajęcia ślinianek, rozpoznanie świnki powinno zostać potwierdzone laboratoryjnie, szczególnie we wspomnianym przypadku pacjenta szczepionego przeciwko tej chorobie. Zwykle stosuje się testy serologiczne (wykrycie swoistych przeciwciał w klasie IgM lub 4-krotne zwiększenie miana przeciwciał w klasie IgG). W krajach zachodnich stosuje się także hodowlę wirusa oraz RT-PCR.

Zwiększenie aktywności amylazy wskazuje jedynie na zajęcie ślinianek przez proces chorobowy, natomiast nie pozwala ustalić przyczyny, zatem nie potwierdza świnki. W diagnostyce różnicowej zapalenia ślinianek, które występuje sporadycznie (bez ogniska zachorowań), bierze się pod uwagę zakażenia wirusowe (EBV, CMV, paragrypa typ 1 i 3, grypa typu A, enterowirusy, adenowirusy, HIV), bakteryjne (Staphylococcus aureus, prątki atypowe), ponadto odczyny polekowe (np. fenylobutazon, tiouracyl, jodki, fenotiazyna, jodowe środki kontrastujące), guzy, torbiele, kamicę ślinową, niektóre zaburzenia metaboliczne (niedożywienie, cukrzyca, marskość wątroby) i inne rzadkie przyczyny (np. zespół Parinauda, Sjögrena).

Świnka u osób zaszczepionych nie różni się przebiegiem klinicznym od osób nieszczepionych, poza tym, że u osób zaszczepionych rzadziej obserwuje się powikłania. Pewnym dowodem świnki byłaby izolacja wirusa świnki (wymazy z jamy ustnej, mocz; wirus utrzymuje się w ślinie od 7 dni przed do 9 dni po obrzęku ślinianki, u szczepionych krócej i w niższym mianie). Można też stosować RT-PCR, ale jest to badanie kosztowne, daje często fałszywie ujemne wyniki i nie może być stosowane do 45 dni po szczepieniu MMR.W opisanym przypadku sugeruję użycie metod serologicznych: wykrycie IgM byłoby silnym dowodem na świeże zakażenie wirusem świnki u osoby nie szczepionej przeciw tej chorobie, choć bywają fałszywie dodatnie wyniki w zakażeniach wirusami EBV i paragrypy. Niestety, u osób szczepionych przy zakażeniu dzikim wirusem rzadko wykrywa się swoiste przeciwciała w klasie IgM przy użyciu standardowej metody EIA. Do potwierdzenia świnki u osoby uprzednio szczepionej najlepiej byłoby zastosować nowe testy serologiczne typu ELISpot. Niestety, są one trudno dostępne, można zatem oprzeć się na tradycyjnym 4-krotnym zwiększeniu miana swoistych przeciwciał, choć jest to mało praktyczne – wymaga dwukrotnego pobrania krwi w odstępnie 2–3 tygodni i potwierdzenie zakażenia otrzymujemy „po fakcie“, gdy pacjent jest już zdrowy.

Podsumowując, potwierdzenie świnki u osoby szczepionej jest trudne, w polskiej praktyce najlepiej posłużyć się co najmniej 4-krotnym zwiększeniem miana swoistych przeciwciał IgG. Niestety wynik otrzymamy zbyt późno, aby był on przydatny klinicznie, pozwoli jednak potwierdzić rozpoznanie świnki. Przed zleceniem badań warto zatem się zastanowić, czy rzeczywiście potrzebujemy laboratoryjnego potwierdzenia choroby.

Piśmiennictwo:

1. Hviid A., Rubin S., Mühlemann K.: Mumps. Lancet, 2008; 371: 932–944
2. Mumps. In: Pickering LK, ed. Red Book: 2012 Report of the Committee on Infectious Diseases. 29th ed. Elk Grove Village, IL: American Academy of Pediatrics; 2012: 514–517
3. Centers for Disease Control and Prevention. The Pink Book. 12th edition. Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention; 2012
4. Wyplosz B., Scotté F., Lillo-Le Louët A. i wsp.: Recurrent iodide mumps after repeated administration of contrast media. Ann Intern Med Ann Intern Med., 2006; 145:155–156
5. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Mumps Homepage. www.cdc.gov/mumps
6. Overview of Laboratory Confirmation by IgM Serology www.cdc.gov/mumps/lab/overview-serology.html
Wybrane treści dla pacjenta
  • Odra u dorosłych
  • Świnka u dorosłych
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Północnej
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Szczepienie przeciwko środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań