Jak szczepić dziecko, które w 2. roku życia otrzymało anatoksynę tężcową?

Dziecko 18-miesięczne, zaszczepione 3 dawkami szczepionki Pentaxim zgodnie z kalendarzem szczepień, w 17. miesiącu życia otrzymało na SOR anatoksynę tężcową. Kiedy można mu podać czwartą dawkę szczepionki skojarzonej przeciwko tężcowi, krztuścowi, błonicy, polio i Hib?

Podanie anatoksyny przeciwtężcowej w 17. miesiącu życia, czyli w terminie realizacji obowiązkowego szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi u dotychczas prawidłowo szczepionego dziecka, nie było dobrym rozwiązaniem i utrudnia dalszą realizację szczepień ochronnych. Podanie anatoksyny tężcowej dziecku, które otrzymało już bez opóźnień 3 dawki szczepienia podstawowego przeciwko tężcowi, jest uzasadnione w pojedynczych przypadkach. Przykładem takiej sytuacji może być zranienie podczas wyjazdu wakacyjnego, kiedy rodzice nie mają ze sobą dokumentacji dotychczasowych szczepień (książeczki zdrowia dziecka) i nie można zweryfikować zrealizowanych dotychczas szczepień przeciwko tężcowi w POZ, do którego zadeklarowane jest dziecko. W pozostałych przypadkach, jeżeli akurat wypada termin podania dziecku kolejnej dawki szczepienia i mamy dokument potwierdzający prawidłowe wykonanie dotychczasowych szczepień, należy jednak zalecić pilne zgłoszenie się do przychodni, w której dziecko realizuje szczepienia. Takie rozwiązanie można jednak zaproponować tylko tym dzieciom, które otrzymały wszystkie wczes´niejsze szczepionki o czasie, zgodnie z PSO i są w okresie, w którym planowane jest kolejne szczepienie przeciwko tężcowi.

Niemniej jednak w opisanej sytuacji szczepionkę przeciwko tężcowi już podano i trzeba podjąć decyzję dotyczącą dalszych szczepień. Niestety brakuje danych na temat bezpieczeństwa podania dodatkowej dawki szczepionki przeciwko tężcowi w krótkim czasie u tak małego dziecka. Podanie dodatkowej (ponadprogramowej) dawki szczepionki przeciwtężcowej u starszych dzieci i dorosłych wiąże się z ryzykiem wystąpienia odczynu miejscowego, ale korzyści wynikające z pełnego uodpornienia przeciwko wszystkim pięciu drobnoustrojom objętym szczepieniem Pentaxim przewyższają to ryzyko. W grupach ryzyka (np. u kobiet ciężarnych i personelu medycznego) stosuje się kolejne dawki szczepionek zawierających komponentę przeciwtężcową (dTpa) niezależnie od odstępu od poprzedniej dawki szczepienia przeciwko tężcowi. Należy zatem kontynuować szczepienia przeciwko błonicy, krztuścowi, polio oraz Haemophilus influenzae typu b (Hib). Ponieważ nie można zastosować preparatów bez komponenty tężcowej, dziecko powinno otrzymać kolejną dawkę preparatu Pentaxim. Proponuję podać to szczepienie nieco później, tuż przed 2. urodzinami. Być może będzie to rozsądny kompromis uwzględniający rejestrację preparatu Pentaxim (do ukończenia 2. rż.), a jednocześnie nieco wydłużający odstęp między podanym w 17. miesiącu życia szczepieniem przeciwko tężcowi a kolejną dawką DTPa, co teoretycznie nieco zmniejszy ryzyko wystąpienia odczynu poszczepiennego. Należy jednak podkreślić, że jest to zalecenie uznaniowe (brak naukowych podstaw jednoznacznie uzasadniających takie postępowanie). Rodziców należy uprzedzić o możliwości wystąpienia rumienia i obrzęku w miejscu wstrzyknięcia (nawet o znacznym nasileniu) oraz poinstruować, aby w razie jego wystąpienia zastosowali chłodne okłady miejscowo (Altacet) i/lub doustne leki przeciwbólowe (paracetamol lub ibuprofen).

Drugą możliwą opcją jest jak najszybsze podanie szczepionek monowalentnych przeciwko Hib i polio, a za kilka miesięcy podanie szczepionki DTPw/DTPa. Taka opcja będzie lepszym rozwiązaniem pod względem prawidłowego uodpornienia przeciwko Hib i polio, jednak może rodzić komplikacje w kwestii wyboru preparatu DTPw lub DTPa – nie wiemy, czy dziecko opisane w pytaniu otrzymało Pentaxim w ramach grupy ryzyka (wówczas przysługuje mu bezpłatne szczepienie preparatem DTPa), czy może nie należy do grupy ryzyka (szczepienie jest nierefundowane) i rodzice sami zakupili Pentaxim. W takiej sytuacji nie możemy podać DTPa bezpłatnie, a odpłatnie preparat ten jest niedostępny – jedyną opcją jest więc zastosowanie szczepionki DTPw, co może budzić sprzeciw rodziców, którzy mogą chcieć kontynuować szczepienie preparatem acelularnym.