Skróty: DTPa – skojarzona szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (bezkomórkowa), DTPw – skojarzona szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (całokomórkowa)
Termin „przeciążenie układu immunologicznego” jest bardzo nieprecyzyjny i silnie negatywnie nacechowany emocjonalnie. A im bardziej nieprecyzyjny i ogólny problem, tym trudniej się do niego racjonalnie odnieść i „oswajać” lęk. Tłumacząc go na język bardziej naukowy i precyzując, może on w praktyce oznaczać: (1) zwiększoną zachorowalność na inne ciężkie choroby infekcyjne w okresie, gdy układ immunologiczny jest „zajęty” odpowiadaniem na szczepionkę (np. w ciągu 30 dni po szczepieniu); (2) zwiększone ryzyko zachorowania na choroby alergiczne (np. astmę, alergiczny nieżyt nosa, atopowe zapalenie skóry); (3) zwiększone ryzyko zachorowania na choroby autoimmunizacyjne.
W 2002 roku amerykański Institute of Medicine (IOM część Narodowej Akademii Nauk) na podstawie analizy zgromadzonych wówczas danych naukowych (raport obejmujący 153 strony) nie znalazł uzasadnionych naukowo podstaw, aby zalecić zmianę w bogatym amerykańskim programie szczepień ochronnych w związku z hipotezą o „przeciążeniu” układu immunologicznego. Zalecił jednak monitorowanie sytuacji i kontynuację odpowiednich badań. Badania kliniczne z grupą kontrolną (szczepieni vs nieszczepieni), które przeprowadzono do tej pory w celu uzyskania odpowiedzi na każde z tych 3 pytań, nie wykazały niepokojących sygnałów (p. pyt. Czy szczepienia zwiększają ryzyko ciężkich zakażeń w okresie poszczepiennym?, Czy szczepienia zwiększają ryzyko zachorowania na choroby alergiczne? i Czy szczepienia u dzieci zwiększają ryzyko zachorowania na choroby autoimmunizacyjne?), a w niektórych przypadkach umożliwiły nawet jednoznaczne odrzucenie związku przyczynowego.
Wyniki licznych badań podstawowych wykazały, że układ immunologiczny już w okresie noworodkowym ma możliwość reagowania na ogromną liczbę antygenów, co jest konieczne, aby dziecko przetrwało i mogło się rozwijać w otoczeniu pełnym drobnoustrojów, antygenów pokarmowych oraz powietrznopochodnych. Limfocyty B i T są obecne już w 14. tygodniu wieku ciążowego i prezentują ogromną liczbę odmian antygenowoswoistych receptorów (na podstawie analizy polimorfizmu genów kodujących regiony zmienne przeciwciał oszacowano, że mogłyby powstać swoiste przeciwciała przeciwko 109–1011 różnym antygenom). Już w ciągu kilkunastu godzin po narodzeniu się dziecka przewód pokarmowy ulega kolonizacji przez różne gatunki bakterii, a w ciągu tygodnia można już stwierdzić swoiste wydzielnicze IgA skierowane przeciwko antygenom flory jelitowej.
Po zetknięciu z drobnoustrojem noworodek ma zdolność do skutecznej swoistej odpowiedzi zarówno humoralnej (zwłaszcza na antygeny T-zależne, np. białka), jak i komórkowej. Natomiast do ukończenia 2. roku życia nieefektywna jest odpowiedź na antygeny T-niezależne, takie jak polisacharydy. To dlatego dzieci w tym okresie są szczególnie podatne na inwazyjne zakażenia wywołane przez bakterie otoczkowe, jak Haemophilus influezae typu b (Hib) i pneumokoki. Antygeny tych drobnoustrojów w szczepionkach skoniugowanych są odpowiednio przygotowane (sprzężone z białkiem), aby układ immunologiczny małego dziecka mógł je efektywnie rozpoznać i skutecznie na nie zareagować. Mimo tej różnicy jakościowej (skutecznie zniwelowanej przez szczepionki skoniugowane), ilościowe możliwości odpowiedzi noworodków i niemowląt na różnorodne antygeny są ogromne. Oszacowano, że każdy epitop 1 antygenu (śr. 10/antygen) stymuluje ilość swoistych przeciwciał w mililitrze krwi produkowaną przez 103 limfocytów B/ml (to wynik klonalnej proliferacji 1 macierzystego limfocyta B w ciągu tygodnia), a w każdym mililitrze krwi jest 107 limfocytów B. W jednym czasie organizm małego dziecka ma więc teoretyczną możliwość odpowiedzi na 106 różnych antygenów (liczba limfocytów B 107/10 epitopów na antygen = 106). Gdyby podczas jednej wizyty dziecko otrzymywało 10 różnych szczepionek zawierających po 100 antygenów każda (w sumie 103), zużyłoby zaledwie 0,1% możliwości swojego układu immunologicznego. Dodatkowo, organizm stale odnawia pulę limfocytów; na przykład w ciągu doby wymienia 2 × 109 limfocytów CD4+ na nowe.
Pakiet 5 szczepionek złożony z wysoce skojarzonej szczepionki 6-składnikowej (DTPa-IPV-Hib-HBV [lub osobnych szczepionek DTPa, IPV, Hib, anty-HBV] = 23 antygeny), 13-walentnej szczepionki przeciwko pneumokokom (PCV-13 = 14 antygenów), skoniugowanej szczepionki przeciwko meningokom grupy C (MCV-C = 2 antygeny), rekombinowanej szczepionki przeciwko meningokokom grupy B (MenB = 4 antygeny) oraz doustnej szczepionki przeciwko rotawirusom (12–16 antygenów) zawiera w sumie co najwyżej 59 różnych antygenów (zaledwie ok. 0,006% możliwości układu immunologicznego). Współczesne, nowoczesne szczepionki (w tym wysoce skojarzone typu „5 w 1” i „6 w 1”) zawierają znaczniej mniej antygenów niż szczepionki starszej daty (np. całokomórkowa szczepionka przeciwko krztuścowi [DTPw] to ok. 3000 różnych antygenów).
Piśmiennictwo:
1. Stratton K., Wilson Ch.B., McCormick M.C. (red.), Immunization Safety Review Committee, Board on Health Promotion and Disease Prevention: Immunization safety review multiple immunizations and immune dysfunction. Institute of Medicine of the National Academy of Sciences, 2002 (www.nap.edu/catalog/10306.html)2. Offit P.A., Quarles J., Gerber M.A. i wsp.: Addressing parents’ concerns: Do multiple vaccines overwhelm or weaken the infant’s immune system? Pediatrics, 2002; 109: 124–129
3. Destefano F., Offit P., Fisher A.: Vaccine safety. (W:) Plotkin A.S., Orenstein A.W., Offit A.P. (red.): Vaccines. Wyd. 7, Elsevier, 2018: 1584–1600
