Jakie szczepienia sprawdzić i wykonać przed planowaną ciążą, a które w trakcie ciąży?

28.11.2018
dr n. med. Hanna Czajka
Wydział Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Poradnia Chorób Zakaźnych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie

Zalecenia dotyczące szczepień kobiet w wieku rozrodczym wymagają indywidulanego podejścia w zależności od:

  • historii dotychczas wykonanych szczepień
  • wieku pacjentki, która planuje ciążę.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2015 roku na 369 300 kobiet, które urodziły w Polsce żywe dzieci, 52,3% stanowiły matki do 29. roku życia, 45,25% w wieku 30–40 lat i 2,45% >40 lat. Zróżnicowany wiek matek sprawia, że inne są potrzeby immunizacyjne kobiet w wieku 20 lat, a inne u kobiet 40-letnich. Stąd podstawowe znaczenie ma analiza historii szczepień udokumentowanych w książeczce zdrowia i karcie uodpornienia pacjentki.

U dorosłych (w tym także u kobiet w wieku rozrodczym) zaleca się szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (dTpa w czasie każdej ciąży [p. Kiedy należy zaproponować ciężarnej szczepienie przeciwko krztuścowi?Czy szczepienie przeciwko krztuścowi (dTpa) należy proponować w trakcie każdej ciąży?]), przeciwko WZW typu B. oraz – zwłaszcza ciężarnym – przeciwko grypie.

Polski PSO przewiduje w 19. roku życia obowiązkowe szczepienie Td (alternatywnie dTpa w ramach szczepień zalecanych), a dawki przypominające zaleca się co 10 lat. Jeśli zatem młodą kobietę szczepiono zgodnie z obowiązującym PSO, to pod koniec trzeciej dekady jej życia zaleca się podanie 1 dawki przypominającej szczepionki dTpa. Po przekroczeniu 30. roku życia nadala możemy pozostać przy 1 dawce szczepionki dTpa. Natomiast u kobiet zbliżających się do 40. roku życia oraz >40. roku życia, które nie były szczepione od 19. roku życia szczepionkami przeciwko tężcowi i błonicy, należy zastosować następujący schemat szczepień dTpa: 1–2 miesięcy po dawce dTpa należy podać szczepionkę Td, a po 6–12 miesiącach kolejną dawkę Td (w sumie 3 dawki szczepienia podstawowego). Jeżeli kobieta nie miała zrealizowanych w pełni szczepień obowiązkowych, to w każdy wieku należy je uzupełnić.

Skuteczność i bezpieczeństwo szczepienia ciężarnych przeciwko grypie potwierdzono w licznych badaniach klinicznych. Chroni ono przed częstymi powikłaniami grypy oraz ogranicza ryzyko hospitalizacji z tego powodu. Zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu, małej urodzeniowej masy ciała dziecka, a także zachorowania dziecka w pierwszych kilku miesiącach życia (dzięki swoistym przeciwciałom przekazanym przez łożysko).

Od 1996 roku szczepienia przeciwko WZW typu B są w Polsce obowiązkowe u niemowląt, a od 2000 roku objęto nimi także nastolatki, co spowodowało, że populacja kobiet urodzonych w latach 1987–1988 i później powinna już być zaszczepiona przeciwko WZW typu B. Wśród kobiet >30. roku życia liczba uodpornionych będzie mniej liczna, a odsetek podatnych na zakażenie będzie się zwiększał wraz z wiekiem.

Wymienione wyżej trzy szczepionki należą do „nieżywych”, dlatego są bezpieczne także dla kobiet będących już w ciąży.

Ciąża stanowi natomiast przeciwwskazanie do podawania szczepionek „żywych”, dlatego kobietom planującym zajście w ciążę należy podać szczepionki przeciwko odrze, śwince, różyczce (MMR) oraz ospie wietrznej (VZV). Kobiety niebędące w ciąży, którym podano szczepionki „żywe” (MMR, VZV), należy poinformować o konieczności unikania zajścia w ciążę co najmniej przez 4 tygodnie.

Podobnie jak w przypadku poprzednio omawianej profilaktyki, 1 dawka MMR może nie dać pełnej ochrony przed zachorowaniem na świnkę lub odrę, ale stosunkowo dobrze zabezpiecza przed różyczką. Dyskutuje się na temat czasu utrzymywania się seroprotekcji i w przypadku różyczki określa sie go na >15 lat. Nasz PSO zaleca młodym kobietom pracującym w środowiskach dziecięcych podanie szczepionki MMR w celu zapobiegania różyczce wrodzonej, jeśli od ostatniego szczepienia MMR minęło >10 lat. Ogólnie należy przyjąć zasadę, że:

  • kobietom nieszczepionym lub bez udokumentowanych szczepień MMR należy podać 2 dawki tej szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni
  • kobietom szczepionym wcześniej 1 raz należy podać drugą dawkę MMR
  • jeżeli badanie serologiczne kobiety w wieku rozrodczym, zaszczepionej wcześniej 1 lub 2 dawkami szczepionki przeciwko różyczce (MMR) nie wykazało zabezpieczającego stężenia swoistych przeciwciał, to należy ją zaszczepić 1 dodatkową dawką MMR; po podaniu trzeciej dawki MMR nie zaleca się już ponownego oznaczania stężenia swoistych przeciwciał.

W Polsce odnotowuje się dużą zapadalność na ospę wietrzną, która – obok różyczki – jest istotnym zagrożeniem dla płodu (u 5/1000 dzieci kobiet zakażonych VZV w ciąży stwierdza się zespół ospy wietrznej wrodzonej). W analizie zachorowań na ospę wietrzną wśród kobiet w wieku rozrodczym (5751 w 2016 r.) wykazano, że 86,7% chorujących nie było wcześniej szczepionych przeciwko tej chorobie. Z tej liczby 16 kobiet otrzymało natomiast tylko 1 dawkę szczepionki VZV, 2 kobiety zaszczepiono 2 dawkami, a u 750 kobiet brakuje danych dotyczących historii szczepień.

W badaniu przeprowadzonym w 2003 roku w Katalonii (Hiszpania) obecność swoistych przeciwciał przeciwko VZV w surowicy stwierdzono zaledwie u 4% kobiet w ciąży. W wielu krajach zaleca się szczepienie dorosłych podatnych na zakażenie VZV, a w Niemczech i Stanach Zjednoczonych kobietom w wieku rozrodczym zaleca się badania serologiczne. W przypadku uzyskania wyniku ujemnego zaleca się przeprowadzenie szczepień (2 dawki w odstępie 4–6 tyg., zgodnie z zalecaniami producenta).

Podsumowując, o potrzebie wykonywania szczepień decyduje dokładny wywiad chorobowy oraz analiza dokumentacji szczepień, a w razie wątpliwości decyzję o szczepieniu można poprzedzić badaniami serologicznymi. Dotyczy to przede wszystkim szczepień przeciwko różyczce i ospie wietrznej.

U kobiet w ciąży nie zaleca się stosowania szczepionek „żywych”, dlatego braki w tym zakresie trzeba koniecznie wychwycić i uzupełnić przed planowaną ciążą. W wyjątkowych sytuacjach u ciężarnych stosuje się natomiast szczepionki „nieżywe”. Dwie z nich są mocno zalecane dla ciężarnych: szczepionka przeciwko grypie (bez względu na stan zaawansowania ciąży) oraz szczepionka przeciwko krztuścowi (dTpa od 28. tc.).

Piśmiennictwo:

1. American Academy of Pediatrics: Immunization in pregnancy. (W:) Kimberlin D.W., Brady M.T., Jackson M.A., Long S.S. (eds.): Red Book 2015 Report of the Committee on Infectious Diseases. 30th ed. Elk Grove Village, IL, American Academy of Pediatrics, 2015: 70–74
2. Woolf S.H., Battista R.N., Angerson G.M. i wsp.: Canadian Task Force on Preventive Health Care. New grades for recommendations from the Canadian Task Force on Preventive Health Care. CMAJ, 2003; 169 (3): 207–208
3. Zapobieganie zachorowaniom na odrę, świnkę i różyczkę oraz profilaktyka zespołu różyczki wrodzonej. Aktualne (2013) zalecenia ACIP. www.mp.pl/szczepienia/artykuly/wytyczne/89754
4. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia z 2017 r. poz. 108
5. Plans P., Costa J., Espunes J. i wsp.: Prevalence of varicella-zoster antibodies in pregnant women in Catalonia (Spain).Rationale for varicella vaccination of women of childbearing age. BJOG, 2007; 114: 1122–1127
6. Główny Urząd Statystyczny – Rocznik Demograficzny. Warszawa, Zakład Wydawnictw Statystycznych: 266
Wybrane treści dla pacjenta
  • Zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży
  • Różyczka u dorosłych
  • Grypa - zapobieganie. Co oprócz szczepień chroni przed grypą?
  • Nowotwór złośliwy a ciąża
  • Ospa wietrzna u dorosłych
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
  • Szczepienie przeciwko grypie – niepożądane odczyny poszczepienne (NOP)
  • Zmiany skórne w ciąży
  • Szczepienie przeciwko grypie u dzieci
  • Szczepienie przeciwko grypie - przeciwwskazania i sytuacje wymagające szczególnej ostrożności

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań