Co wiemy o skuteczności rzeczywistej szczepionek przeciwko ospie wietrznej?

Opracowała mgr Małgorzata Ściubisz
Konsultował dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Skróty: CI* – przedział ufności, MMRV – szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej

* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik).

Metodyka: przegląd systematyczny z metaanalizą 42 badań kohortowych i kliniczno-kontrolnych; przeszukano 4 elektroniczne bazy publikacji medycznych za okres do grudnia 2015 roku
Populacja: zdrowe dzieci (bez zaburzeń odporności) w wieku od 12 miesięcy do 18 lat
Interwencja (ekspozycja): 1 lub 2 dawki jakiejkolwiek szczepionki przeciwko ospie wietrznej
Kontrola: brak szczepienia przeciwko ospie wietrznej
Wyniki: W metaanalizie wykazano, że szczepienie przeciwko ospie wietrznej zdrowych dzieci charakteryzowało się dużą skutecznością w zapobieganiu zachorowaniom na ospę wietrzną rozpoznaną na podstawie objawów klinicznych, a skuteczność ta zależała od liczby dawek i rodzaju szczepionki (p. tab.).

Komentarz

dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

W komentowanym artykule w sposób systematyczny przeanalizowano rzeczywistą (czyli „w polu”) skuteczność szczepień ochronnych przeciwko ospie wietrznej powszechnie stosowanych u zdrowych dzieci. W Stanach Zjednoczonych szczepienia te wprowadzono do kalendarza w latach 90. XX wieku.

Skuteczność szczepień ochronnych w realnym życiu może być inna (mniejsza z powodu bardziej zróżnicowanej populacji osób szczepionych lub większa z powodu efektu ochrony zbiorowiskowej) niż oceniana w drobiazgowo planowanych badaniach klinicznych, które służą do dopuszczenia do obrotu produktu leczniczego. Uczestników tych badań obowiązują ścisłe kryteria włączenia i wyłączenia, które są ostrzejsze niż późniejsze przeciwwskazania do stosowania szczepionki. Na świecie dostępne są „żywe”, atenuowane, różne szczepionki kilku producentów (GSK, Sanofi-Pasteur-MSD, chińskie, koreańska), w tym szczepionki monowalentne i skojarzone (MMRV). Nie wiadomo, czy skuteczność poszczególnych szczepionek się różni. Ponadto zmiana struktury demograficznej współczesnych społeczeństw (mniejsza dzietność, starzenie się społeczeństwa) oraz zmiany stylu życia (rzadsze kontakty z dziećmi, które najczęściej chorują na ospę wietrzną) wpływają na sytuację epidemiologiczną ospy wietrznej i skuteczność szczepień, jednak nie ma dokładnych informacji na ten temat.

Autorzy komentowanego badania dokonali jak dotąd pierwszego przeglądu systematycznego połączonego z metaanalizą skuteczności jedno- i dwudawkowego schematu szczepień przeciwko ospie wietrznej. Analizą objęto 42, praktycznie wszystkie opublikowane badania, które dotyczyły zdrowych dzieci. W większości badań stosowano schemat 1-dawkowy. Autorzy przeanalizowali różne punkty końcowe, w tym zapobieganie rozwojowi każdej postaci ospy wietrznej, postaci ciężkich i powikłanych oraz zapobieganie hospitalizacjom. Wykazano, że skuteczność szczepień zależy od wybranego punktu końcowego, liczby podanych dawek oraz rodzaju szczepionki. Z przeprowadzonej analizy wynika, że schemat 2-dawkowy, aktualnie zalecany przez wytwórców, skutecznie chroni przed zachorowaniem na ospę wietrzną (efektywność ok. 90%). Natomiast schemat 1-dawkowy, o ile nie w pełni chroni przed każdym zachorowaniem (skuteczność ok. 80%), to skutecznie zapobiega ciężkiemu i powikłanemu przebiegowi ospy wietrznej (zapobiega ok. 98% powikłań). Wydaje się ponadto, że pojedyncza dawka szczepionki monowalentenej jest skuteczniejsza niż pojedyncza dawka szczepionki skojarzonej MMRV w zapobieganiu wszystkim zachorowaniom na ospę wietrzną. Skuteczność szczepień może być mniejsza w ognisku zachorowań, a także zmniejszać się z upływem czasu, co tłumaczy doniesienia prasowe o nieskuteczności szczepionki (zakażenia przełamujące). Dodatkowo wykazano efekt ochrony populacyjnej powszechnych szczepień dzieci przeciwko ospie wietrznej.

Najważniejszy wniosek płynący z artykułu, to wykazanie dużej skuteczności szczepień ochronnych przeciwko ospie wietrznej w 2-dawkowym schemacie zalecanym przez producentów oraz zachęta do ich powszechnego stosowania u dzieci. W związku z ogólną poprawą stanu zdrowia populacji dziecięcej ospa wietrzna stanowi coraz ważniejszą przyczynę hospitalizacji (aktualnie >1000 hospitalizacji rocznie w Polsce) i rozwoju powikłań.¹ Ponieważ spodziewamy się przesunięcia zachorowań na starsze grupy wiekowe, podobnie jak to się stało z krztuścem, należy oczekiwać częstszego występowania powikłań (osoby >12. rż. są narażone na częstsze powikłania).^2-3 Elementem przygotowań na częstsze występowanie powikłań ospy wietrznej, w tym półpaśca, powinny być sensowne działania, przede wszystkim właśnie upowszechnienie szczepień przeciwko ospie wietrznej wśród zdrowych dzieci.⁴ W Polsce szczepienia przeciwko ospie wietrznej są refundowane dla większości dzieci (np. uczęszczających do żłobków), co niestety nie przekłada się na ich popularność (rocznie szczepionych jest ok. 30 000 z prawie 80 000 dzieci uczęszczających do żłobków).⁵ Sytuację można zatem łatwo poprawić.