Zakończył się XXIV Międzynarodowy Kongres Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Z wielu powodów był to przełomowy Kongres – po raz pierwszy został przeprowadzony całkowicie w przestrzeni wirtualnej, trwał aż 43 dni, zgromadził rekordową liczbę uczestników, wychodząc szeroko poza środowisko kardiologiczne.
<div class="floating_img" style="float:left; margin-right:10px; width:300px">
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/pisza_o_kongresie/kptk.jpg"></div>
Bez wątpienia nowoczesna formuła tegorocznego Kongresu PTK stanowi rewolucję w organizacji spotkań naukowych. Dostępność i łatwość w zdobyciu najbardziej aktualnej, rzetelnej wiedzy przekazanej przez najwybitniejszych specjalistów to ogromny sukces wirtualnego Kongresu. Oglądalność transmisji była imponująca, co daje nadzieję, że ziści się motto tegorocznego spotkania – poprawi się jakość i długość życia pacjentów. 
Słuchacze mieli możliwość oglądania wykładów na komputerach i urządzeniach mobilnych w dowolnym miejscu na świecie. Główna część Kongresu odbyła się w dniach 16–19 września, transmisja prowadzona była przez 8 godzin dziennie. Uczestnicy mieli do wyboru 5 kanałów, na których transmitowano sesje naukowe i dydaktyczne. Następnie, przez kolejnych 5 tygodni, transmitowano sesje przygotowane przez 19 sekcji i asocjacji PTK. Sesje w formie webinarium były poświęcone specjalistycznym problemom, np. kardiologii interwencyjnej, elektrofizjologii czy kardiologii sportowej. Cieszymy się, że największe wydarzenie naukowe w polskim internecie udało się przeprowadzić bez technicznych problemów! I to mimo nasilającej się pandemii, która była przyczyną zmiany formy organizacyjnej Kongresu na sześć dni przed jego rozpoczęciem. 
– Pamiętając o lekarzach, którzy być może z powodu dyżuru czy innych obowiązków będą mieli utrudniony dostęp do transmisji na żywo, zdecydowaliśmy, że sesje będą nagrywane, a dominująca większość z nich będzie dostępna na stronie internetowej także po zakończeniu Kongresu. Wszystko po to, żeby w jak największym zakresie zapewnić dostęp do najwyższej jakości wiedzy medycznej nie tylko kardiologom, ale także hipertensjologom, internistom i lekarzom rodzinnym. Mamy nadzieję, że w ten sposób dotrzemy do jeszcze większej grupy lekarzy – mówił prof. Piotr Jankowski, Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Międzynarodowego Kongresu PTK.
Podczas Kongresu przedstawiono najnowsze wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące postępowania w migotaniu przedsionków, ostrych zespołów wieńcowych, postępowania we wrodzonych wadach serca u dorosłych oraz kardiologii sportowej i aktywności fizycznej u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi. Tradycyjnie odbyła się sesja specjalna przygotowana przez Prezesa PTK, Konsultanta Krajowego w dziedzinie kardiologii i Przewodniczącego Komitetu Naukowego Kongresów, zatytułowana „Kardiologia i PTK w dobie pandemii COVID-19”. Zagadnienia pandemii COVID-19 w kontekście diagnostyki i terapii kardiologicznej przewijały również w innych sesjach i wystąpieniach kongresowych.
<h4>KONGRES W LICZBACH</h4>
<ul><li>Zaproponowana formuła Kongresu zaowocowała wizytą ok. 19 600 unikatowych użytkowników na stronie Kongresu w dniach 16 września – 28 października.
 <img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/wokol_kongresu/ptk-statystyki-28x.png" width="660">
<li>Aż 25 sponsorów wsparło organizację wirtualnego Kongresu PTK, umożliwiając bezpłatny dostęp do najbardziej aktualnej i rzetelnej wiedzy z zakresu kardiologii nie tylko lekarzom tej specjalności, ale także reprezentantom całego środowiska lekarskiego z Polski i zagranicy.
<li>Internetowa wersja Kongresu dała możliwość oglądania sesji niezależnie od miejsca przebywania. Pierwszy raz można było pogodzić zobowiązania zawodowe i prywatne z udziałem w Kongresie. Barierę przełamano również dla Polonii medycznej, czego dowodem jest ponad 5% wejść na stronę Kongres spoza Polski. Uczestnikami Kongresu byli lekarze z 44 krajów z całego świata!
 <img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/wokol_kongresu/ptk-mapa.jpg" width="660">
<li>Pomimo dynamicznych zmian w formule organizacyjnej udało się zachować kształt tradycyjnego Kongresu w blisko 90%. W programie znalazło się 114 sesji dydaktycznych, specjalnych, satelitarnych oraz sekcji i asocjacji PTK, które były prowadzone z udziałem 321 wybitnych wykładowców i przewodniczących sesji.
<li>W dniach 16–19 września aż 94 sesje transmitowano na żywo na 5 równoległych kanałach.
<li>Pierwszy raz zaprezentowano streszczenia zgłoszone do konkursu o Nagrodę Komitetu Naukowego Kongresu PTK w multimedialnej formie. Na stronie Kongresu można było zapoznać się ze 160 doniesieniami oryginalnymi z zakresu nauk klinicznych, nauk podstawowych, prezentowano także przypadki kliniczne i prace studenckie.
<li>Kongres relacjonowało 20 redakcji czasopism i portali medycznych.
<li>„Gazeta Kongresowa” otrzymała nowoczesną formę multimedialnego serwisu informacyjnego „Wiadomości kongresowych”, na którym pojawiło się aż 81 artykułów, w tym portrety wybitnych kardiologów, wideo-rozmowy ze studia kongresowego i teksty problemowe dotyczące kardiologii.
<li>Przygotowaniem tak gigantycznego przedsięwzięcia zajął się ponad 150-osobowy zespół Medycyny Praktycznej. </ul>

Pionierski kongres

Mechaniczne wspomaganie krążenia (LVAD) to terapia stosowana u osób z zaawansowaną niewydolnością krążenia. Połączona z sercem pompa pomaga ustabilizować układ krążenia pacjenta i w dobrym stanie doczekać do przeszczepu serca. W wielu przypadkach służy jako terapia docelowa. Leczenie LVAD wydłuża czas i poprawia jakość życia chorych jedynie wówczas, gdy nie jest zastosowane zbyt późno. Z tego powodu warto uważnie kwalifikować pacjentów – mówi dr hab. n. med. Piotr Siondalski, kardiochirurg i transplantolog z Katedry i Kliniki Kardiochirurgii i Chirurgii Naczyniowej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.
<div class="floating_img" style="float:left; margin-right:10px; width:300px">
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/psudara-siondalski-piotr-.jpg" width="300"> Dr hab. n. med. Piotr Siondalski. Fot. Paweł Sudara / GUMed</div>
<h4>Niewydolne krążenie</h4>
Terapia LVAD (mechaniczne wspomaganie krążenia, system wspomagania lewokomorowego, ang. LVAD - left ventricular assist device) to terapia stosowana u pacjentów ze skrajną niewydolnością krążenia. 
– Wydolność krążenia zależy między innymi od sprawności serca, czyli pompy krwi. Kiedy z jakiegoś powodu serce staje się niewydolne, na przykład w wyniku choroby, dochodzi do objawów niewydolności krążenia. Niewydolność krążenia może rozwijać się w sposób przewlekły lub mieć charakter ostry – mówi dr hab. n. med. Piotr Siondalski.
Objawy niewydolności krążenia, które wynikają z niedokrwienia narządów, są bardzo różnorodne. Dominujące symptomy to te, które wynikają z nieprawidłowego ukrwienia mięśni. – Człowiek, który wykonuje wysiłek, zmusza swoje serce, by podawało większy rzut. Oznacza to, że pracuje ono ciężej i podaje większą porcję krwi do mięśni. W przypadku niewydolności krążenia serce nie jest w stanie przepompować dużej porcji krwi, która jest wymagana w trakcie większego wysiłku. Wówczas obserwuje się pierwsze objawy niewydolności krążenia: człowiek odczuwa zmęczenie podczas wysiłku, który wcześniej nie sprawiał mu większego kłopotu i nie powodował poczucia braku sił – wyjaśnia dr hab. n. med. Piotr Siondalski.
<h4>Różnorodne objawy</h4>
Niewydolny układ krążenia oprócz męczliwości może powodować także uczucie duszności. Lewa komora serca, która ma przepompować odpowiednią porcję krwi z płuc, nie może tego dokonać z powodu obniżenia kurczliwości. W płucnym układzie krążenia pozostaje zbyt duża objętość krwi. Dochodzi do sytuacji, w której prawa komora pompuje krew do płuc, a lewa nie może jej odebrać, ponieważ jest niewydolna. Przepełnione płynem płuca nie pozwalają pacjentowi nabrać powietrza. W skrajnych przypadkach może w ten sposób dochodzić do obrzęku płuc, czyli wypełniania się pęcherzyków płucnych przesiękiem, wynikającym z niewydolności krążenia. 
Innym objawem przewlekle rozwijającej się niewydolności krążenia jest kacheksja (wyniszczenie). W tym przypadku organizm stara się kompensować rozwijającą się w sposób przewlekły niewydolność krążenia i ograniczać przepływy krwi w ramach organizmu. Poprzez niedokrwienie może w ten sposób dochodzić do zaników mięśniowych, zespołów złego wchłaniania (kiedy przepływ zostanie ograniczony w obrębie jelit), czy niewydolności narządowej (na przykład niewydolności nerek). Są to objawy spowodowane zespołem małego rzutu, czyli nieadekwatnym do zapotrzebowania przepływem krwi przez narządy. 
Objawy niewydolności krążenia mogą mieć różne nasilenie. Początkowo pacjent może odczuwać męczliwość po szybkim marszu na dystansie na przykład pięciuset metrów. W miarę rozwoju choroby symptomy są odczuwalne już po dwustu czy stu metrach, a w najbardziej zaawansowanych stadiach już nawet po kilku krokach. W skrajnych przypadkach pacjent czuje zmęczenie i duszność nawet myjąc zęby, przechodząc z pokoju do łazienki, wypowiadając zaledwie kilka zdań.
<h4>Zagrożenie życia</h4>
– Objawy zaawansowanej niewydolności krążenia w stanie zaostrzenia choroby w sposób bezpośredni zagrażają życiu chorego. Opisując obrazowo, człowiek zaczyna topić się we własnej krwi, która wypełniając pęcherzyki płucne nie pozwala na wymianę gazową czyli właściwą wentylację płuc. Innym następstwem skrajnej niewydolności krążenia jest nagłe zatrzymanie krążenia w przebiegu zaburzeń rytmu serca, na przykład migotania komór. Asynchroniczna praca włókien mięśniowych nie powoduje przepływu krwi przez jamy serca. Dochodzi do ustania krążenia i śmierci chorego. Niewydolność krążenia sprowadza się do tego, że narządy chorego pacjenta są niedostatecznie ukrwione, ponieważ serce nie pompuje odpowiedniej do zapotrzebowania organizmu objętości krwi – tłumaczy dr hab. n. med. Piotr Siondalski.
<h4>Lepszy rzut</h4>
Jeśli u chorego dochodzi do zaostrzeń niewydolności krążenia, zwykle wymaga to hospitalizacji i zastosowania różnego typu leków. Jeżeli konieczne jest zastosowanie amin presyjnych (leków zwiększających siłę pracy serca, poprawiających jego kurczliwość, a przez to rzut), to wówczas stan pacjenta określa się jako ciężkie zaostrzenie skrajnej niewydolności krążenia. 
– Istnieją dwa główne stany, w których rozwija się zaostrzenie niewydolności krążenia. Po pierwsze, będzie to bardzo szybko postępująca niewydolność krążenia, podczas której rozpoznamy wstrząs kardiogenny. W tym przypadku należy rozpatrywać leczenie mechanicznym wspomaganiem krążenia w przeciągu kilku godzin. Najczęściej stosowane jest wówczas wspomaganie lub zastąpienie serca i płuc pacjenta. Nazywamy taką terapię zewnątrzustrojową, żylno - tętniczą oksygenacją krwi. W przypadkach, gdy po zastosowaniu amin presyjnych jesteśmy co prawda w stanie utrzymać układ krążenia pacjenta na takim poziomie, że nie dochodzi do objawów wstrząsu, niemniej chory jest cały czas zależny od zastosowania leków, to pacjent powinien być rozpatrywany jako kandydat do leczenia terapią LVAD – mówi dr hab. n. med. Piotr Siondalski.
<h4>Uważna kwalifikacja</h4>
Terapia LVAD powoduje, że rzut poprawia się. Dzieje się tak na skutek zastosowania zewnętrznej w stosunku do serca pompy, czyli implantowanego do wewnątrz organizmu urządzenia pompującego krew zamiast niewydolnego serca. Podczas operacji kardiochirurgicznej urządzenie jest łączone z układem krążenia pacjenta. 
Jak potwierdza dr hab. n. med. Piotr Siondalski, dobry moment do zastosowania terapii LVAD jest ściśle zdefiniowany. Tę formę terapii należy zastosować u pacjentów, u których wykorzystano wszystkie możliwości leczenia przyczynowego i skuteczne metody zmniejszające objawy niewydolności krążenia. Rekomendacje towarzystw naukowych mówią o tym, że w pewnych grupach pacjentów leczonych z powodu skrajnej niewydolności krążenia należy zastosować leczenie mechanicznym wspomaganiem krążenia w przypadkach tak zwanych zaostrzeń niewydolności krążenia. Zaostrzenia te są określone w klasach INTERMACS, obejmujących kolejne stadia związane z objawami niewydolności krążenia. Według zaleceń terapię LVAD powinno się stosować w drugiej, trzeciej i czwartej klasie INTERMACS. 
– Warto pamiętać, że terapia LVAD może skutecznie pomóc pacjentom z niewydolnością krążenia, ale nie wtedy, kiedy zostanie zastosowana za późno. Moment, w którym dokonała się niewydolność narządów z powodu skrajnej niewydolności krążenia, to zbyt późny etap, by ta forma terapii przyniosła pozytywny efekt. W takim stadium choroby zmiany są na tyle daleko posunięte, że często nie jesteśmy w stanie ich odwrócić - nawet wówczas, kiedy dzięki działaniu LVAD osiągamy już prawidłowy rzut, czyli prawidłowy przepływ krwi przez organizm pacjenta – zastrzega dr hab. n. med. Piotr Siondalski.
<h4>Mniej hospitalizacji</h4>
Zdaniem dr hab. n. med. Piotra Siondalskiego jako kandydat do terapii mechanicznym wspomaganiem krążenia powinien być rozpatrywany także pacjent, u którego dochodzi do częstych zaostrzeń skrajnej niewydolności krążenia i który z tego powodu powraca na oddział intensywnej terapii kardiologicznej nawet dwu, trzy lub czterokrotnie. 
– Terapia LVAD pomoże ustabilizować układ krążenia pacjenta i pozwolić doczekać spokojnie do przeszczepu serca, będącego złotym standardem leczenia chorych ze skrajną niewydolnością krążenia. Mechaniczne wspomaganie krążenia pozwala na poprawę wyników leczenia pacjentów z niewydolnością krążenia i uchronienie ich przed śmiercią z powodu ciężkich zaostrzeń. Umożliwia też obniżenie liczby hospitalizacji. Jest to szczególnie istotne zwłaszcza teraz, w trudnych warunkach związanych z epidemią COVID-19 – mówi dr hab. n. med. Piotr Siondalski.
<h4>Terapia docelowa</h4>
Terapia LVAD może być stosowana także u chorych, których stan w oczekiwaniu na przeszczep serca gwałtownie się pogarsza i szanse na doczekanie operacji są nikłe. Inną grupą są chorzy mający przeciwskazania do przeszczepienia serca - na przykład będący w podeszłym wieku lub z licznymi schorzeniami towarzyszącymi. U nich terapia LVAD jest traktowana jako leczenie docelowe. 
– Kwalifikacja do zastosowania mechanicznego wspomagania krążenia powinna uważnie brać pod uwagę różne aspekty choroby pacjenta. Dynamiczny przebieg zaostrzeń niewydolności krążenia, zagrożenie powtarzającymi się hospitalizacjami, ryzyko niedoczekania do przeszczepu serca lub przeciwskazania do tej operacji to najważniejsze kryteria. Ważne, by kwalifikacji dokonać w odpowiednim – to jest nie zbyt zaawansowanym – stadium niewydolności krążenia. Wówczas terapia ma szansę przynieść pacjentowi spodziewaną korzyść: ustabilizować układ krążenia i poprzez poprawę stanu chorego zwiększyć jakość i długość jego życia – mówi dr hab. n. med. Piotr Siondalski.

Terapia LVAD - skuteczna, bo właściwie ordynowana

W przypadku pacjentów z niewydolnością serca konsultację u chirurga bariatry warto rozważyć w chwili, kiedy BMI pacjenta przekracza wartość 30 – mówi prof. dr hab. Wojciech Lisik, specjalista chirurgii ogólnej, chirurgii onkologicznej i transplantologii klinicznej, inicjator i animator programu chirurgicznego leczenia otyłości w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/pth2018-prof-lisik.jpg" width="660"> Prof. Wojciech Lisik. Fot. MP
Renata Kołton: W którym momencie rozważa się u pacjenta leczenie otyłości za pomocą metod chirurgicznych?
Prof. dr hab. n. med. Wojciech Lisik: Chirurgiczne leczenie otyłości jest na końcu drogi, którą przemierza pacjent w celu uzyskania trwałej redukcji masy ciała i poprawy w zakresie chorób wywołanych przez otyłość. Wskazane jest ono u pacjentów, którym nie pomagają metody niezabiegowe. Należy pamiętać o tym, że zaledwie 5% chorych stosujących metody zachowawcze utrzymuje zadowalająco niski poziom masy ciała po 5 latach od uzyskania oczekiwanej wagi. Pozostali na ogół bardzo szybko odzyskują utracone kilogramy. 
Podstawowym kryterium kwalifikacyjnym do operacji bariatrycznej jest wskaźnik masy ciała (Body Mass Index, BMI) obliczany według wzoru uwzględniającego wagę i wzrost danej osoby i podawany w kg/m2. Wartość wskaźnika zawierająca się w granicach 18,5-24,9 oznacza prawidłową masę ciała, 25-29,9 nadwagę, 30 i więcej otyłość. Wyróżniamy trzy stopnie otyłości: otyłość I stopnia (BMI w granicach 30-35), otyłość II stopnia (BMI w granicach 35-40) i otyłość III stopnia, kiedy BMI przekracza 40.
Zgodnie z zaleceniami międzynarodowych towarzystw medycznych operacyjne leczenie otyłości rekomendowane jest pacjentom, których BMI przekracza 40 lub 35 jeśli równocześnie występują u tych osób choroby spowodowane przez otyłość, takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, zwyrodnienie stawów kolanowych i biodrowych, hiperlipidemia, obturacyjny bezdech senny, czy wreszcie depresja, które mogę ustąpić bądź znacznie zmniejszyć swoje nasilenie w wyniku leczenia operacyjnego otyłości.
Kiedy kardiolog powinien rozważyć skierowanie pacjenta kardiologicznego na konsultacje do chirurga?
Jedną z chorób powodowanych przez otyłość, którą bierze się pod uwagę przy klasyfikacji do zabiegu, jest wspomniane nadciśnienie tętnicze. Trudno leczące się nadciśnienie tętnicze u osoby otyłej stanowi wskazanie do rozważenia operacji bariatrycznej. 
Jednak w odniesieniu wielu chorób stricte kardiologicznych, takich jak zaburzenia rytmu serca czy wypadanie płatka zastawki mitralnej, skuteczne są zabiegi z zakresu kardiologii interwencyjnej. Dla pacjentów z niewydolnością serca operacja bariatryczna bywa wręcz zbyt ryzykowna. Podczas zabiegów chirurgii metabolicznej pacjent leży na stole operacyjnym przesunięty w całej osi ciała około 40 stopni w dół, czyli nogi znajdują się niżej niż klatka piersiowa i głowa. W trakcie operacji podaje się leki zwiotczające, które zwiększają objętość naczyń. U chorego może dojść do pogłębienia niewydolności krążenia, jeśli serce okaże się zbyt słabe aby zapewnić prawidłowy przepływ krwi przez wszystkie narządy.
W odniesieniu do grupy chorych bardzo obciążonych kardiologicznie niezbędne jest istotne obniżenie masy ciała przed zabiegiem operacyjnym i zmniejszenie ryzyka sercowego znieczulenia ogólnego. Możemy wtedy rozważyć zastosowanie balonu, który utrzymany w żołądku przez 6 miesięcy doprowadza do ubytku masy ciała o 20-30 kg, w zależności od wagi wyjściowej. W wyniku redukcji masy ciała poprawia się wydolność serca i wtedy taką osobę można starać się zakwalifikować do leczenia operacyjnego. Ryzyko operacji u takich pacjentów jest jednak zawsze istotnie wyższe. 
Jakiś czas temu operowałem pacjenta z bardzo niską frakcją wyrzutową, który był wstępnie kwalifikowany do przeszczepienia serca, jednak ze względu na otyłość nie był wpisany na listę biorców. Po długich konsultacjach zdecydowaliśmy, że wykonamy zabieg rękawowej resekcji żołądka. Po operacji stan serca chorego poprawił się tak znacznie, że przestał mieć wskazania do transplantacji. Operacja bardzo obciążonego pacjenta niesie ze sobą duże ryzyko okołooperacyjne, które podejmują chirurg, anestezjolog i ostatecznie pacjent. W tak skomplikowanych sytuacjach zwykle prowadzę rozmowy nie tylko z chorym, ale także z jego najbliższymi, którzy zapewniając długoterminową opiekę pooperacyjną powinni wspierać go w podjętej decyzji.
W przypadku pacjentów z niewydolnością serca konsultację u chirurga bariatry warto rozważyć w chwili, kiedy BMI pacjenta przekracza wartość 30. To, że zabiegi chirurgii metabolicznej wykonuje się głównie u pacjentów z BMI powyżej 35 wynika m. in. z zasad refundacji, za takie operacje Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) płaci. Jako chirurdzy optujemy za tym, żeby w przypadku osób z niewydolnością serca kwalifikować do zabiegów pacjentów z wartością BMI od 32, bez czekania aż pacjent przytyje kolejne kilogramy.
Które parametry zdrowotne pacjentów ulegają istotnej poprawie w wyniku operacyjnego leczenia otyłości? 
Aby zobrazować korzyści wynikając z zabiegów chirurgii metabolicznej najlepiej posłużyć się porównaniem. W jednym z opracowań kanadyjskich porównano dwie grupy chorych. W pierwszej grupie znalazły się osoby otyłe poddane leczeniu operacyjnemu, w grupie kontrolnej pacjenci leczeni za pomocą metod zachowawczych. W sumie przeanalizowano wyniki 6781 osób. Grupa „chirurgiczna" liczyła 1000 osób, grupa kontrolna ponad 5700. 
Rzeczą niezmiernie istotną jest porównanie liczby zgonów. W ciągu 5 lat obserwacji w grupie pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu chorób wywołanych przez otyłość zmarło 7 osób (0,7%), w grupie kontrolnej 350 (6,2%). To oznacza, że u pacjentów po operacjach śmiertelność zmniejsza się niemal 9-krotnie. W tej samej pracy opisano, że choroby układu sercowo-naczyniowego, występują tylko u 4,5% pacjentów po 5 latach od operacji, zaś w grupie osób leczonych zachowawczo aż u 26,7%. Ryzyko tych schorzeń zmiesza się więc 6-krotnie. A przypomnijmy, że to właśnie z powodu chorób sercowo-naczyniowych umieramy najczęściej. W przypadku chorób endokrynologicznych, po zabiegach bariatrycznych ich ryzyko zmniejsza się 3-krotnie. Występowanie szeroko rozumianych infekcji, głównie zakażeń bakteryjnych, w tym chorób płuc, zakażeń układu moczowego, bakteryjnych zmian skórnych, zanotowano u 8,5% pacjentów operowanych, w grupie osób leczonych zachowawczo u 38%. Warto podkreślić, że u pacjentów po zabiegach 5-krotnie zmniejsza się ryzyko chorób układu oddechowego. 4-krotnie zmniejsza się również zapadalność na szeroko pojęte nowotwory złośliwe.
Chorobą ściśle związaną z otyłością jest cukrzyca typu 2. Po zabiegu bariatrycznym u 80% pacjentów zmniejsza się zapotrzebowanie na leki obniżające poziom cukru, insulina przestaje być im potrzebna. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne rekomenduje zabiegi bariatryczne w leczenia cukrzycy typu 2 od 2012 roku. 
Zabiegi chirurgii metabolicznej niosą za sobą także ryzyko powikłań.
Poważne komplikacje, licząc z zakażeniami miejsca operowanego, zdarzają się u 3% pacjentów. Ryzyko powikłań w przypadku operacji chirurgii metabolicznej jest niższe niż przy zabiegach cholecytekstomi laparoskopowej, czyli usunięcia pęcherzyka żółciowego, gdzie odsetek powikłań wynosi 4,5%. Pacjenci poddawani zabiegom bariatrycznym to osoby z różnymi chorobami. To, że odsetek powikłań jest tak niski świadczy o tym, że są oni dobrze leczeni także przed operacją, i że dobrze jest przeprowadzany proces ich kwalifikacji do zabiegu. Przed podpisaniem zgody na operację pacjenci muszą być świadomi wszystkich możliwych konsekwencji, także najtragiczniejszych, czyli powikłań śmiertelnych. Odsetek takich przypadków to promil, ale trzeba o tym wiedzieć. 
Ile zabiegów bariatrycznych przeprowadza się rocznie w Polsce?
Obecnie w Polsce rocznie przeprowadzamy około 3 tys. zabiegów chirurgii metabolicznej, do niedawna było to 500. Na świecie liczba zabiegów oscyluje w granicach 500 tys., z czego 250 tys. wykonywanych jest w Stanach Zjednoczonych. Osób chorujących na otyłość jest coraz więcej. Zapotrzebowanie na operacje bariatryczne w naszym kraju szacuje się na około 1,3 mln. 
Przez długie lata lekarze podchodzili do chirurgii metabolicznej z dużym dystansem. Popularność tych operacji wzrosła wraz z rozwojem laparoskopii, czyli metod minimalnie inwazyjnych. Skrócił się czas hospitalizacji pacjenta – na moim oddziale pacjent jednego dnia jest przyjęty, w drugim operowany, a trzeciego wypisywany do domu. Znacznie rzadziej dochodzi do powikłań związanych z zakażeniem rany. 
Z drugiej strony zabiegi te są coraz częściej popularyzowane przez osoby publiczne, które same zdecydowały się na tę metodę leczenia otyłości, a potem stają się jej ambasadorami. Ich wystąpienie w mediach jest w tym względzie zdecydowanie bardziej skuteczne niż artykuły w prasie naukowej i wykłady na konferencjach. Działają też pacjenckie grupy wsparcia, które są dla chorych źródłem wielu informacji. Choć wciąż wiedza na temat tych zabiegów jest powszechniejsza raczej w dużych miastach. 
Czy w procesie kwalifikacji pacjenta do operacji bariatrycznej uwzględnia się również kwestie psychologiczne?
Zgodnie z wytycznymi Sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej Towarzystwa Chirurgów Polskich podczas kwalifikacji pacjenta do operacji należy dokonać również jego oceny psychologicznej, głównie pod kątem czy tego decyzja jest podjęta w pełni świadomie i czy dana osoba będzie w stanie podołać reżimowi zaleceń pooperacyjnych. Psycholog powinien wydać opinię, czy u pacjenta nie występują zaburzenia, które wymagałyby leczenia psychologicznego jeszcze przed operacją. 
W przypadku pacjentów bariatrycznych na ogół mamy do czynienia z jakimiś rodzajem zaburzeń odżywiania. Do operacji kwalifikuje się osoby z tzw. otyłością prostą, czyli taką której bezpośrednią przyczyną jest dodatni bilans energetyczny, przyjmowanie większej ilości kalorii niż ich wydatkowanie. Na zachowania żywieniowe wpływa jednak szereg czynników. Przede wszystkim jedzenie sprawia człowiekowi przyjemność, wydzielają się endorfiny. Zdarza się, że jest dla kogoś jedyną przyjemnością w życiu. Nawet jeśli po zbyt obfitym posiłku pojawiają się wyrzuty sumienia, nastrój się obniża, to na dłuższą metę trudno z tej przyjemności zrezygnować. Można być od jedzenia uzależnionym. Z otyłością jest wtedy podobnie, jak z chorobą alkoholową. W takich sytuacjach o pacjencie, który dzięki operacji schudł, analogicznie, jak w przypadku trzeźwego alkoholika, możemy mówić o szczupłym chorym na otyłość. 
Odnośnie do pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi spowodowanymi otyłością wskazana jest konsultacja psychiatryczna i ocena, czy taka osoba nie wymaga wprowadzenia leczenia lub jego modyfikacji przed operacją. 
Czy pacjenci sami szukają pomocy u chirurga, czy są kierowani na konsultacje przez lekarzy innych specjalności?
Pacjenci najczęściej sami szukają chirurgów wykonujących takie zabiegi. Zgłaszają się do nas motywowani chęcią poprawy swojego stanu zdrowia i poprawy jakości życia poprzez obniżenie masy ciała. W europejskich społeczeństwach jest większa akceptacja dla otyłych mężczyzn niż kobiet. Dlatego to kobiety znacznie częściej szukają pomocy w leczeniu otyłości, dla nich stanowi ona większy problem i mają też silniejszą motywację, żeby ją leczyć na różnych etapach życia. 2/3 pacjentów bariatrycznych stanowią kobiety, 1/3 mężczyźni. Najczęściej mężczyźni motywowani do wizyty są przez swoje żony. 
Dość często chorzy nie myślą jednak o operacji w kategoriach poprawy stanu zdrowia. Tymczasem celem zabiegów bariatrycznych jest doprowadzenie do ustąpienia bądź zmniejszenia nasilenia chorób, których przyczyną jest otyłość. Specjaliści zajmujący się tą gałęzią chirurgii starają się, aby nie nazywano jej chirurgią bariatryczną czyli chirurgią otyłości, tylko chirurgią metaboliczną, ponieważ celem operacji są zmiany w metabolizmie pacjenta. 
Pacjentów jednak pewnie najbardziej interesuje to, ile kilogramów schudną?
Tak, każdy pacjent mnie o to pyta. Ale nie liczba utraconych kilogramów jest tutaj najistotniejsza. Mówiąc o efektach operacji podkreślam, że nastąpi poprawa odnośnie do cukrzycy, zmniejszy się nasilenie choroby nadciśnieniowej, ustąpi obturacyjny bezdech senny, zmniejszą się bóle stawów kolanowych czy biodrowych. To są rzeczy, które powinny chorych motywować do stosowania się do zaleceń, także tych pooperacyjnych, a nie nadmiernie rozbudzone oczekiwania odnośnie do utraty kilogramów. Pacjenci chudną średnio ponad połowę nadmiaru masy ciała. Istotne jest to, że odzyskują fizyczną sprawność, poprawia się gospodarka hormonalna, kobietom jest łatwiej zajść w ciążę. 
Trzeba pamiętać także o społecznych skutkach otyłości. Społeczeństwa europejskie nie są pod tym względem tolerancyjne. Osoby otyłe doświadczają wykluczenia społecznego, samotności, postrzegane są jako ludzie, którzy nie potrafią o siebie zadbać. Z tego powodu przegrywają także na rynku pracy. Wystarczy, że podczas rozmowy kwalifikacyjnej ktoś intensywniej się poci i już jest gorzej odbierany.
Dodatkowo osoby z otyłością więcej chorują, częściej wymajają zwolnień lekarskich i opieki medycznej. Skuteczne leczenie otyłości przekłada się więc także na korzyści finansowe państwa – zmniejsza się liczba wypłacanych zasiłków zdrowotnych czy rent z powodu niezdolności do pracy. Dlatego należy je traktować jako inwestycję w społeczeństwo. Mam nadzieję, że zacznie być to dostrzegane także na poziomie rządowym. Wkrótce NFZ rozpocznie program pilotażowy KOS-BAR, którego celem jest stworzenie odpowiednich warunków leczenia dla chorych bariatrycznych. Myślę, że płatnik będzie chciał także ocenić, czy operacyjne leczenie otyłości jest opłacalne długofalowo. Kanadyjczycy wykazali, że koszty takich operacji zwracają się już po 3,5 roku. Nie tylko wydłużamy życie pacjentom, ale osoba zoperowana wymaga także mniejszej ilości leków i ma niższą absencję chorobową.
Problem otyłości dotyka już prawie 30% naszego społeczeństwa, w tym także dzieci. Czy u nich również wskazane są zabiegi chirurgii metabolicznej?
U otyłego dziecka zabieg chirurgii metabolicznej można wykonać kiedy osiągnie ono dojrzałość kostną, czyli na ogół pomiędzy 15. a 17. rokiem życia. Chirurdzy dziecięcy zaczęli już takie zabiegi wykonywać. Wskazaniem jest bardzo duża otyłość u dziecka, na poziomie 99. percentyla w danej grupie wiekowej. Aby jednak zoperować dziecko potrzebni są także świadomi problemu rodzice. Dziecko samo nie zadba o przestrzeganie zaleceń pooperacyjnych, ciężko będzie mu zmienić nawyki żywieniowe jeśli nie zmienią ich pozostali członkowie rodziny. 
W grupie pacjentów kwalifikowanych do zabiegów chirurgii metabolicznej jest też coraz więcej osób starszych, powyżej 60. rż., który uważano do niedawna granicę, powyżej której nie powinno się operować. Górną granica wieku pacjentów zależy od ich wieku biologicznego, nie metrykalnego. Czasami 50-latkowie są w tak złej formie biologicznej, że nie mogą zostać zakwalifikowani do leczenia operacyjnego, a bywają 65-latkowie, których do takich zabiegów kierujemy. Nawet jeśli nie wydłużamy znacząco lat życia tych pacjentów to zmniejszenie nasilenia nadciśnienia, cukrzycy, czy samo obniżenie masy ciała i poprawa sprawności fizycznej znacząco poprawia jakość ich życia.
Jak długo pacjenci czekają na zabieg?
Uważa się, że średnio od pierwszej wizyty u chirurga do zabiegu powinno minąć 4-5 miesięcy. Ten czas jest potrzebny na wykonanie u pacjenta szeregu badań, skontrolowanie czy wszystkie jego schorzenia są dobrze leczone, doprowadzenie chorego do jak najlepszego stanu przed operacją. W tym okresie pacjenci bariatryczni powinni też trochę schudnąć stosując metody zachowawcze, w tym odpowiednią dietę. Zmusza ich to do dyscypliny i jest prognostykiem czy będą w stanie stosować się do zaleceń pooperacyjnych. 
Kolejki do zabiegów są całkiem długie, ale w tym przypadku działa to na korzyść pacjentów. Decyzja o zabiegu chirurgii metabolicznej powinna być bowiem dobrze przemyślana, a chorzy muszą sobie uświadomić, jak zmiana nastąpi w ich życiu. 
Rozmawiała Renata Kołton
Prof. dr hab. Wojciech Lisik - specjalista chirurgii ogólnej, chirurgii onkologicznej i transplantologii klinicznej. Prorektor ds. Klinicznych i Inwestycji Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego kadencji 2020-2024. Nauczyciel akademicki, profesor w Katedrze i Klinice Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Warszawskiego Uniwersytet Medyczny. Inicjator i animator programu chirurgicznego leczenia otyłości w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Twórca pierwszego w Polsce programu chirurgii metabolicznej w grupie chorych leczonych dializami, a także chorych przygotowywanych do zabiegu przeszczepienia narządu oraz leczenia bariatrycznego po przeszczepieniu. Dzięki jego aktywności w Katedrze i Klinice Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej WUM zostały wykonane, po pierwszy raz w Polsce operacje bariatryczne u chorych: przed przeszczepieniem nerki – jako pomost do transplantacji, po przeszczepieniu nerki, operacja przeszczepienia wątroby u pacjenta po zabiegu chirurgii metabolicznej. Aktywny chirurg-transplantolog, przeszczepiający nerki, wątroby i trzustki (lider programu). Autor i współautor prawie 100 publikacji w czasopismach krajowych i międzynarodowych oraz 12 rozdziałów w książkach i podręcznikach. Liczne prezentacje wyników badań i wykłady na kongresach polskich i zagranicznych. Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego (PTH) oraz członek Polskiej Grupy Ekspertów ds. Niealkoholowej Stłuszczeniowej Choroby Wątroby. Członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Członek – założyciel sekcji Chirurgii Bariatrycznej i Metabolicznej Towarzystwa Chirurgów Polskich.

Chirurgia metaboliczna a choroby kardiologiczne

Naturalnie, mamy wspaniały zawód. Naprawdę ratujemy ludzkie życie, każdego dnia, i to tak namacalnie. Ale nie dałoby się chyba tego robić przez całe życie bez świadomości realizacji osobistej pasji, ponieważ płaci się za to wysoką cenę. Jednak pasja wszystko łagodzi - mówi prof. Jarosław Drożdż, kierownik Kliniki Kardiologii w Centralnym Szpitalu Klinicznym Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/portrety/mk140224-5977.jpg" width="660"> Prof. Jarosław Drożdż. Fot. Małgorzata Kujawka / Agencja Gazeta
Zawsze chciał Pan zostać lekarzem, czy też wcześniej miał Pan inne plany?
Od połowy szkoły podstawowej byłem raczej przekonany, że będę studiował chemię, i to w Krakowie. 
Dlaczego?
Z wielu powodów. Po pierwsze mój tata jest chemikiem z wykształcenia i odkąd pamiętam zajmował się ochroną środowiska. Drugi powód stanowiła biblioteka domowa zasobna w wiele opasłych tomów preparatyki organicznej i nieorganicznej, tabele własności licznych substancji, itd. Trzeci powód nazywał się Stefan Sękowski, Lwowiak, który przez powojenną część swojego 89-letniego życia zajmował się popularyzowaniem chemii. Interesowało mnie wszystko, o czym pisał, a jego seria „Chemia dla Ciebie" daleka była od preparatyki substancji wybuchowych, czemu zawdzięczam absolutny brak katastrofy w moim bogatym laboratorium.
A dlaczego w Krakowie? 
Otóż to miejsce studiowania mojej Mamy, która zawsze mi powtarzała, abym choć trochę postudiował sobie w Krakowie. 
Jak to się stało, że te plany uległy zmianie?
Z mojego liceum o profilu biogiczno-chemicznym w Częstochowie byłem jedynym entuzjastą chemii i przy okazji, laureatem wszystkich etapów Olimpiady Chemicznej. Na jednym z nich zetknąłem się z podobnym do mnie pasjonatem, który miał w planach studiowanie medycyny, i to nie, jak niemal wszyscy z Częstochowy, w Zabrzu, lecz w Łodzi. Do dziś jestem absolutnie przekonany, że to był fantastyczny wybór. 
Dlaczego kardiologia? 
Tu już poszło prościej. Kardiologią interesowałem się od początku studiów, a od drugiego roku byłem założycielem i przewodniczącym studenckiego koła naukowego przy Szpitalu im Sterlinga w Łodzi. To tu powstało w 1954 roku Polskie Towarzystwo Kardiologiczne i tu pracował jego pierwszy Prezes, Prof. Jerzy Jakubowski. To miejsce znane jest z takich sław medycyny, jak na przykład Jan Moll czy Antoni Dziatkowiak, i tu dokonano w 1969 roku przeszczepu serca, a w roku 1970 pomost aortalno-wieńcowy na bijącym sercu. Tu także działał pierwszy bank zastawek aortalnych. Obok znajdowała się sala operacyjna badań eksperymentalnych na zwierzętach. Sala jest zresztą w niezmienionej postaci do dziś.
Jednak pierwszym wyborem miejsca pracy była Klinika Chorób Wewnętrznych o profilu kardiologicznym prowadzona przez prof. Marię Krzemińską-Pakułę w nieodległym małym szpitalu miejskim. Nie miałem wątpliwości co do wyboru Patrona. Tam też poznałem znakomitych lekarzy. Jednym z nich jest prof. Jarosław Kasprzak, z którym łączy mnie głęboka przyjaźń do dziś. 
Jak wygląda Pański dzień pracy? Na ile pandemia zmieniła tę pracę?
Niestety, warunki zmieniły się i to bardzo. Wcześnie, już w marcu bardzo mocno zmodyfikowaliśmy organizację naszej pracy. Jako pierwsza znana mi klinika prowadziliśmy odprawy on-line i  podzieliliśmy Zespół na 4 grupy pracujące sekwencyjnie.  Wziąłem na siebie obowiązek konsultacji pacjentów w poradni oraz większość konsultacji w dużym budynku Centralnego Szpitala Klinicznego. Chcieliśmy być pewni, że zarażenie nikogo z nas nie spowoduje przerwy w pracy Kliniki. I do pierwszej dekady października nam się udało... 
Jednocześnie uznałem, że wstrzymanie przyjęć planowych nas nie dotyczy. Odkąd prowadzę Klinikę Kardiologii tj. od 2008 roku z pełną determinacją rozwijałem ambulatoryjną opiekę kardiologiczną, gdzie trafiają zgłaszający się pacjenci w tzw. trybie planowym do szpitala. Tu wykorzystujemy całe spektrum diagnostyki nieinwazyjnej. Dziś np. liczba naszych pacjentów prowadzonych w poradni ponad 10-krotnie przewyższa liczbę pacjentów hospitalizowanych. Nie mamy zatem planowych przyjęć do Kliniki. Wszystkie są pilne. „Kolejkujemy" je jedynie, dziś na przykład, na dwa tygodnie do przodu.  
Dodatkowym, przeprowadzonym z pełną determinacją działaniem, jest wypisywanie pacjentów z poradni kardiologicznej do POZ. W połowie przypadków, już na pierwszej wizycie, a u kolejnych 40%, na wizycie drugiej. Stąd względnie krótka kolejka dla pacjentów. W klinice i w poradni pracują ci sami lekarze. Idąc do poradni wiedzą doskonale ile jest wolnych łóżek w klinice dziś, ile będzie jutro itd. W dobie pandemii te wieloletnie wysiłki dają wspaniałe wyniki. Realizujemy pełen kontrakt.
Czy objęcie stanowiska konsultanta wojewódzkiego wpłynęło na Pana ogląd sytuacji medycyny?
Zdecydowanie tak. Podejmując to wyzwanie nie wiedziałem, jak dużo pracy się z tym wiąże. I jaka odpowiedzialność. Czasowe zamykanie oddziałów, pracowni, wczoraj szpitale jednoimienne, dziś koordynacyjne. W związku z tym przeżywamy istotny ubytek kadry kardiologicznej w naszym województwie. Musimy zastępować prace dwóch bardzo pracowitych oddziałów... Nie idzie to łatwo, ale mogę powiedzieć, że na bieżąco spotykamy się w pełnym składzie kierowników klinik i ordynatorów oddziałów kardiologicznych i dyskutujemy. Zbieramy najbardziej aktualne dane i każdy z nas jest doskonale poinformowany, jaki odsetek wykonań mamy w pierwszym, a jaki w drugim kwartale 2020 w zakresie hospitalizacji i podstawowych rozpoznań głównych, procedur kardiologii interwencyjnej, elektrokardiologii. Te nasze spotkania i pełna orientacja w aktualnej sytuacji zdecydowanie uznaję za nasz wspólny sukces. 
To także bardzo ważne, że zawsze mogę liczyć na moich kolegów, ordynatorów. Uzgadniamy ruchy kadrowe, wymieniamy się kluczowym personelem lekarskim, miejsca specjalizacyjne, staże. To jest w dzisiejszych trudnych czasach niezwykle ważne. 
Skąd wzięło się Pańskie zainteresowanie internetem? Jak na Polskę bardzo wcześnie zaczął Pan wykorzystywać sieć do celów zawodowych.
Otóż w 1993 roku w Essen zostałem zapytany, czy mam już adres e-mail... Spojrzałem na kolegę z Budapesztu, uczącego się tak jak ja w jednym z najlepszych ośrodków kardiologicznych i oczywiście następnego dnia już miałem adres poczty elektronicznej. Po powrocie z rocznego stypendium, ówczesny Prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego prof. Michał Tendera zapytał na posiedzeniu Zarządu, kto podjąłby się organizacji witryny internetowej PTK. Gdy powstała profesjonalna strona PTK, była jedną z pierwszych witryn medycznych w kraju. Prowadziłem prace jako świeżo powołany Przewodniczący Komisji Informatyki PTK. Pozyskaliśmy grant Fundacji im Batorego na profesjonalne serwery. Napisaliśmy program pracowni echokardiografii. 
Potem kolejna Pani Prezes PTK prof. Janina Stępińska zapytała, czy nie stanąłbym do konkursu na przewodniczącego Multimedialnej Platformy Edukacyjnej PTK. Z pewnością Państwo znają te cyfry, publikujemy je na stronie PTK co jakiś czas. 3,5 tysiąca stałych użytkowników serwisu zamkniętego hasłem, ponad 1 milion odsłon stron dla lekarzy i ponad 3 miliony odsłon stron dla pacjentów. Te dane napawają mnie dumą, ale zawsze z wdzięcznością patrzę na powyżej wymienionych Wizjonerów.  
Jakie ma Pan plany na przyszłość?
Rozmawiamy w połowie października 2020. Plany mam klarowne. We względnym spokoju dotrwać z 22 oddziałami i 66 poradniami naszego województwa do spokojniejszych czasów. W pełnym składzie. Z długą listą uratowanych chorych, którzy mają przede wszystkim  kardiologiczne schorzenia. A czasy na to przyszły niełatwe. Tu mam niesamowite wsparcie mojego fantastycznego zespołu kliniki. 
Zabiegam o duży grant dla Kliniki i proszę wszystkich: mocno trzymajcie kciuki. Temat? Jak tylko zaczynam go wyjaśniać, każdy przerywa mi podnosząc wręcz głos i mówiąc „przecież ja zawsze chciałem/am to zrobić!". Drugi projekt, dla Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i tu jeszcze mocniej trzymajcie kciuki. Potrzeba realizacji tego grantu jest niezwykle wielka. Reakcje zaproszonych ekspertów... identyczne. 
Podnosi Pan temperaturę rozmowy, ale konkrety ukrywa.
Wszystkiego się Państwo dowiecie już wkrótce!
No jeszcze plan: utrzymać formę. Moja pasja to biegi średniodystansowe i cały czas dziś oscyluję wokół 5 min/km. A przez ostatnie 15 lat, jak to analizuję, czas się skracał ok. 5 s/rok. W tym roku niestety żadnej poprawy. Tu wyjaśnienie: jak facet mówi, że chce „utrzymać formę" to jasno oznacza, że chce przełamać kolejną barierę. Tłumaczę sobie, że przełamuje ją powoli, bezpiecznie, ale to tylko tłumaczenie. Cóż, może w przyszłym roku wreszcie „utrzymam formę".  
Panie Profesorze zbliżamy się do końca. Czas na trzy rady dla studentów medycyny i młodych lekarzy.
Pierwsza wiąże się z realizacją marzeń. Absolutnie trzeba je realizować, to jasne. Ale jak długo można czekać? I tu się rzeczywiście różnię od wielu znanych mi ludzi, ponieważ potrafię czekać długo. Nieraz bardzo długo, ale niemal zawsze ze skutkiem. Chyba, że marzenie było tego niewarte. Tylko wtedy odpuszczam. 
Druga: uczcie się póki macie na to czas. Wiedza jest na wyciągnięcie ręki. Tylko, że w toku dalszej pracy zobaczycie, że nie ochoty na naukę Wam zabraknie, ale właśnie czasu. Ponieważ tu mamy dyżur, gabinet, dokumenty, recenzje, artykuł, itp. Dziś macie (zdecydowanie) więcej czasu niż jutro. Wiem coś o tym. 
I trzecia rada: jeden pacjent= jedna poprawna decyzja. Cóż to oznacza? Dla przykładu przychodzi pacjent do poradni. Jeśli zamierzamy tam rozwiązać wszystkie problemy skupione wokół układu sercowo-naczyniowego, to uważam, że jest to niemożliwe. Wybieramy jeden, najważniejszy i najbardziej niebezpieczny dla pacjenta element i posuwamy się do przodu w diagnostyce lub terapii. Szybko uzgadniamy kolejną wizytę i znowu krok do przodu. Możemy też, co jest nawet skuteczniejsze w naszym systemie opieki zdrowotnej, wskazywać na kolejne problemy w naszym opisie przekazywanym lekarzom POZ do realizacji poza poradnią kardiologiczną.  
Niestety często nie daje się zrealizować tej rady w praktyce. Przykład? Intensywna terapia kardiologiczna. Tu zawsze jest ciąg decyzji, często szybko się zmieniających, nierzadko o 180'. Kardiologia interwencyjna - tu także trzeba działać kompleksowo. Echo - tak samo. Ale w warunkach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej często udaje mi się tego dokonać, choć zawsze jest niewielka podgrupa chorych, którzy jednak wymagają hospitalizacji. Ostatnio nawet to liczyłem, wyszło mi 8%. 
Co w życiu jest najważniejsze?
Prywatnym? Bez wątpienia rodzina. Ale pewnie chodzi Panu o coś innego, związanego raczej z życiem zawodowym, a tutaj mówię: pasja, pasja, no i jeszcze....pasja! Naturalnie, mamy wspaniały zawód. Naprawdę ratujemy ludzkie życie, każdego dnia, i to tak namacalnie. Ale nie dałoby się chyba tego robić przez całe życie bez świadomości realizacji osobistej pasji, ponieważ płaci się za to wysoką cenę. Jednak pasja wszystko łagodzi. I ten stres, i zmęczenie, niewyspanie i nadmiar obowiązków, biurokracje oraz trudne rozmowy z przełożonymi. Tego ostatniego doświadczenia akurat nie mam, ale słyszałem gdzieniegdzie już co nieco. 
Dziękuję za rozmowę i życzę szybkiej realizacji Pańskich tajemniczych planów.
Rozmawiał Andrzej Kaczmarczyk

Fantastyczny wybór czyli, pasja, pasja i jeszcze raz pasja

Głównym założeniem koordynacji leczenia bariatrycznego osób cierpiących na otyłość olbrzymią jest uzyskanie w długoterminowej perspektywie satysfakcjonujących efektów. I za takie efekty NFZ zamierza dodatkowo nagradzać ośrodki, które wejdą do pilotażu programu KOS-BAR.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/otyl.jpg" width="660">
Otyłość jest głównym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych – choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego oraz tak niebezpiecznych schorzeń jak cukrzyca typu II. Odchudzenie społeczeństwa przyniosłoby nie tylko odciążenie systemu ochrony zdrowia, ale również gospodarki poprzez zmniejszenie absencji chorobowej pracowników. 
Jako że otyłość leży u podstaw wielu problemów kardiologicznych, jej leczenie znajduje się również w spektrum zainteresowania kardiologów. Dlatego jedna z sesji XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego poświęcona była chirurgii metabolicznej. 
Sesję rozpoczęła Anna Rulkiewicz, prezes grupy Lux Med prezentacją dotyczącą epidemiologii nadwagi i otyłości. Otóż wśród pacjentów grupy Lux Med w latach 2016-2020 przeprowadzono badania dotyczące masy ciała. W sumie wzięło w nich udział blisko 932 tys. pacjentów. Ich średnia wieku wyniosła 36,5 roku. 
Co najbardziej niepokojące, w ciągu całego okresu trwania badania, stale rósł odsetek osób z nadwagą lub otyłością. W 2016 roku nadwagę miało 31,4% . W 2020 roku odsetek ten wyniósł już 33,5%. Jeśli chodzi o I stopień otyłości w 2016 roku został stwierdzony u 10,4% pacjentów. Cztery lata później problem ten dotyczył już 12,5% badanych. Wskaźniki dotyczące II stopnia otyłości wyglądały następująco: 2,5% w 2016 i 3,3% w 2020 roku. Wzrósł także odsetek osób dotkniętych otyłością III stopnia – z 0,7% do 0,9%.
- Stwierdzono korelację między otyłością a paleniem tytoniu. Osoby z niedowagą lub prawidłową masą ciała rzadziej deklarowały palenie tytoniu. Zależność tę stwierdzono w całym okresie trwania badania – mówiła Anna Rulkiewicz. - Sprawdzono również jak często z nadwagą i otyłością współwystępują inne choroby. Okazało się, że najbardziej istotną zależność zaobserwowano w przypadku nadciśnienia tętniczego orz cukrzycy typu II.
Biorąc pod uwagę powyższe dane i przyjmując, że połowa społeczeństwa zmaga się z nadwagą lub otyłością, ruch Narodowego Funduszu Zdrowia w kierunku utworzenia programu leczenia koordynowanego osób z nadwagą olbrzymią jest w najwyższym stopniu uzasadniony. Jak przekonuje dr Bernard Waśko, wiceprezes NFZ, pilotaż programu KOS-BAR zostanie uruchomiony pod koniec bieżącego lub na początku przyszłego roku.
Według danych NFZ w 2019 wykonano w Polsce ok. 4,5 tys. operacji bariatrycznych. Roczny przyrost liczby wykonywanych zabiegów sięga obecnie 20%. Operacje bariatryczne wykonywane są w ok. 60 ośrodkach w kraju. - Mamy liderów, którzy operują po kilkaset osób rocznie, ale mamy też małe ośrodki operujące kilkunastu pacjentów rocznie – powiedział wiceprezes NFZ.
Dlatego NFZ zamierza zmienić podejście do leczenia bariatrycznego i uruchomić pod koniec bieżącego lub na początku przyszłego roku program KOS-BAR. Nowością ma być zasada finansowania oparta na efektach leczenia oraz wprowadzona krótko- i długoterminowa ocena leczenia. 
- Pilotaż będzie oparty o sieć ośrodków referencyjnych, wykazujących się zdolnością do kompleksowej opieki na wszystkich etapach pilotażu. Oprócz kompleksowości ważne będzie doświadczenie mierzone dotychczasową liczbą wykonanych zabiegów w okresie poprzedzającym. Po roku lub dwóch nastąpi ocena pilotażu – wyjaśniał zasady włączania ośrodków do pilotażu dr Waśko.
Wśród głównych założeń programu jest jego etapowość. Założono trzy główne etapy. Pierwszy trwa od 3 do 6 miesięcy. W tym czasie wykonana zostanie diagnostyka i kwalifikacja pacjentów, którzy będą pod opieką dietetyczną i psychologiczną. Warunkiem przejścia do następnego etapu będzie uzyskanie odpowiedniego wskaźnika redukcji masy ciała, a w przypadku osób uzależnionych od tytoniu rzucenie palenia. Drugi etap to leczenie chirurgiczne – kilkanaście dni. Trzeci etap to rehabilitacja. Według założeń NFZ powinna trwać od kilku do kilkunastu tygodni. W tym czasie oczekiwana jest poprawa wydolności fizycznej, dalsza utrata masy ciała. Następnie przewidziane jest przejście do fazy monitoringu i kontroli. Ta część będzie trwała minimum przez 12 miesięcy. W tym czasie nastąpi ocena skuteczności efektów bariatrycznych. 
- Zależy nam na tym, żeby wyselekcjonować grupę pacjentów szczególnie zmotywowanych. Motywacja do skutecznego leczenia jest jednym z podstawowych prognostyków sukcesu, jeśli mówimy o odległych wynikach, a nie wyłącznie o powodzeniu samego zabiegu bariatrycznego – wyjaśniał dr Waśko. 
Uzyskiwanie dobrych wyników kwalifikowałyby ośrodek do uzyskiwania premii finansowych. W pilotażu przewidziano je za efekty mierzalne uzyskiwane już na pierwszym etapie leczenia (odsetek zmotywowanych pacjentów zrekrutowanych do etapów kolejnych). Na etapie drugim oceniane byłyby powikłania wczesne pozabiegowe oraz przeciętny czas hospitalizacji po operacji. Na etapie trzecim istotne są odległe efekty bariatryczne. 
NFZ bierze pod uwagę wprowadzenie mechanizmów podziału ryzyka, które stosowane są w negocjacjach cenowych z producentami leków. W sytuacji nieuzyskania pożądanych parametrów istnieje możliwość zwrotu części przedpłaconych środków. Brana pod uwagę jest również opcja, w której ośrodek za przeprowadzenie operacji otrzyma określoną kwotę bazową, a za efekty mierzalne, założone cele, które będą oceniane w określonych punktach kontrolnych wypłacane będą dodatkowe środki. 
- Poprawa jakości życia i powrót do aktywności zawodowej będzie finalną miarą sukcesu leczenia. W naszej ocenie osiągnięcie długofalowych efektów determinowane jest tym, co uda się osiągnąć na etapie pierwszym, czyli poprzez właściwą kwalifikację do leczenia – wyjaśnił dr Waśko. 
Dr hab. Justyna Domienik-Karłowicz z Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, omawiając wskazania pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym do chirurgicznego leczenia otyłości, zaznaczyła, że do operacji chorzy kwalifikowani są w szczególności na podstawie BMI.
- Dosyć prostą sytuację mamy z pacjentami z wysokim BMI, powyżej 40, natomiast wszyscy pacjenci z BMI pomiędzy 30 a 40 wymagają naszej szczególnej atencji i, w zależności od chorób współistniejących bądź też od wysokiego ryzyka sercowo naczyniowego, możemy po spełnieniu kryteriów zakwalifikować ich do programu chirurgicznego leczenia otyłości – wyjaśniła lekarka. 
Wskazania do operacji można opisać w trzech grupach – grupa pierwsza to osoby z BMI 40 i wyższym; druga grupa - BMI w przedziale 35-40, a redukcja masy ciała może przynieść w ich przypadku poprawę w zakresie chorób wywołanych otyłością, III grupa – BMI 30-34,9 oraz cukrzyca typu drugiego i utrzymująca się hiperglikemia mimo stosowania leków doustnych i insuliny. 
Wśród pacjentów obciążonych ryzykiem sercowo-naczyniowym należy wymienić pacjentów cierpiących na choroby tego układu, na cukrzycę (oba typy), hipercholesterolemię, przewlekłą chorobę nerek.
- Pierwsza grupa, która w mojej ocenie wymaga większej uwagi, to pacjenci z cukrzycą typu drugiego. W wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z 2019 roku jasno zostało napisane, że operacje bariatryczne prowadzą do długotrwałego zmniejszenia masy ciała, do zmniejszenia częstości występowania cukrzycy i innych czynników ryzyka. Co więcej, operacja jest interwencją o wiele bardziej skuteczną od zmian w stylu życia czy intensywnego postępowania zachowawczego – powiedziała dr hab. Justyna Domienik-Karłowicz.
Jej zdaniem, warto brać pod uwagę jeszcze jedną grupę pacjentów – chorych na cukrzycę typu pierwszego. - Ci pacjenci z reguły nie są otyli, ale u nich spadek masy ciała poprawia wyrównanie glikemii mierzone wskaźnikiem HbA1c i zmniejsza znacząco zapotrzebowanie na insulinę. Pierwszy taki przypadek opisano w Japonii. Później kilka kolejnych, w których uzyskano remisję cukrzycy typu pierwszego po operacji bariatrycznej. W tym zakresie potrzebne są dużo szersze badania, które udokumentują nam korzyści dla tej grupy pacjentów – dodała dr hab. Domienik-Karłowicz.
Do zabiegów bariatrycznych mogą być kwalifikowani pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek. Początkowo uważano, że paradoksalnie rokowanie tych pacjentów jest lepsze, kiedy są otyli. 
- Po pogłębieniu tych badań okazało się, że jednak nie ma takiego paradoksu niewydolności nerek związanego z otyłością. Wpływ na to ma w większym stopniu masa mięśniowa, a nie stopień zaawansowania otyłości, czy większa masa ciała – wyjaśniła kardiolog, po czym dodała, że najlepszym rozwiązaniem dla takiego pacjenta jest przeszczepienie narządu, ale takie postępowanie jest możliwe tylko przy BMI nieprzekraczającym 31,5-32.
- Co zatem zrobić w przypadku pacjenta, który jest otyły i ma schyłkową niewydolność nerek? Na ratunek przychodzi chirurgia bariatryczna – wyjaśniła. 
Kolejne choroby będące wskazaniami do operacji bariatrycznej to niealkoholowe stłuszczenie wątroby, a także niewydolność serca. - Pierwszy pacjent z niewydolnością serca skierowany do nas był kwalifikowany do przeszczepienia serca. Ze względu na to, że chirurdzy nie chcieli podjąć się operacji z powodu masy ciała, został skierowany do naszego ośrodka. Po wykonaniu zabiegu bariatrycznego pacjent spadł z listy transplantacyjnej – nie dlatego, że nastąpiły powikłania, lecz dlatego, że stracił wskazania do przeszczepienia serca – mówiła Justyna Domienik-Karłowicz.
Ostatnia grupa to pacjenci z migotaniem przedsionków. Wskazaniem do operacji jest zwiększona częstość nawrotów migotania po ablacji u pacjentów z nadwagą i otyłością. - Pacjent z migotaniem przedsionków powinien redukować masę ciała przed ablacją, a po ablacji utrzymać masę ciała, natomiast u pacjentów z otyłością olbrzymią i wcześniejszymi niepowodzeniami w leczeniu można rozważyć zastosowanie chirurgii bariatrycznej – dodała lekarka.
Dr hab. Justyna Domienik-Karłowicz wymieniła również przeciwwskazania do operacji: choroby nieuleczalne prowadzące do wyniszczenia (nowotwory, zespół nabytego niedoboru odporności), choroby stanowiące zagrożenie życia (świeży zawał, przewlekła obturacja dróg oddechowych dużego stopnia), choroby endokrynologiczne stanowiące podłoże otyłości, ciężkie zaburzenia krzepnięcia, brak współpracy pacjenta, uzależnienie od alkoholu lub narkotyków, choroby psychiczne nie poddające się kontroli, planowana w ciągu najbliższego roku ciąża. 
O wynikach chirurgicznego leczenia otyłości mówił prof. Wojciech Lisik, zastępca kierownika Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Zaznaczył na wstępie, że BMI nie jest najszczęśliwszym kryterium kwalifikacji chorych do operacji. Jego zdaniem niezbędne są pomiary zawartości tkanki tłuszczowej, które powinny stanowić kryterium kwalifikacyjne do zabiegu operacyjnego z zakresu chirurgii metabolicznej.
Okres przygotowania do zabiegu nie powinien być krótszy niż cztery miesiące i nie dłuższy niż pół roku. - Z prostej przyczyny – przez te cztery miesiące zidentyfikujemy choroby związane z otyłością i będziemy w stanie je prowadzić albo doprowadzimy do sytuacji, kiedy pacjent naprawdę przemyśli, czy operacja jest niezbędna, aby osiągnąć zamierzenia zdrowotne. Okres dłuższy powoduje, że chorzy świetnie przygotowani do operacji zniechęcają się i zaczynają wracać do wcześniejszych przyzwyczajeń – wyjaśnił profesor, po czym dodał:
- W Polsce według danych z 2017 roku wykonaliśmy 3150 zabiegów. W społeczeństwie mamy 300 tys. osób z otyłością typu trzeciego. Przy 3 tys. zabiegów jesteśmy w stanie leczyć ledwie jeden procent chorych rocznie. To chyba jedna z najgorzej leczonych chorób w całej populacji. 
Wprowadzenie laparoskopii, bardzo dokładna kwalifikacja i długi okres przygotowania do zabiegu doprowadziły do tego, że ryzyko poważnych powikłań okołooperacyjnych w przypadku zabiegów bariatrycznych jest bardzo małe. Operacja ma mniej powikłań niż apendektomia czy cholecystektomia, 
Oceniając skuteczność można odnieść się do procentowej utraty wagi ciała lub procentowego zmniejszenia BMI. Ważnym wskaźnikiem jest utrata nadmiaru wagi ciała mierzona w odniesieniu do wagi idealnej. 
- Chorzy po wszystkich zabiegach bariatrycznych chudną w sposób symetryczny – 6 miesięcy po operacji 50% nadmiaru wagi ciała, w rok – 65% do 70%. Za skuteczny zabieg uważamy ten, który w efekcie przynosi powyżej 50% utraty masy ciała w ciągu 3 lat. Takich chorych jest ok. 60%. Za zabieg nieskuteczny uważamy, kiedy ubytek masy ciała wynosi mniej niż 20%. Tacy pacjenci
stanowią ok. 10% wszystkich operowanych – mówił prof. Lisik.
Jego zdaniem kwalifikowanie pacjentów z BMI 40 do leczenia dietetycznego jest błędem. - Tacy chorzy powinni być a priori kierowani na konsultację do poradni bariatrycznej – stwierdził chirurg.
Operacja istotnie zmniejsza nasilenie cukrzycy, nadciśnienia, hiperlipidemii i bezdechu sennego. 
Osoby, które jeszcze nie chorują na cukrzycę i są leczone z powodu otyłości chirurgią metaboliczną, mają o wiele niższe ryzyko wystąpienia cukrzycy w okresie 15-letniej obserwacji. 
Profesor zwrócił uwagę na badania, które wskazują, że w efekcie operacji bariatrycznej u osób z nadwagą lub otyłością typu pierwszego chorujących na cukrzycę typu drugiego choroba ustąpiła lub wyraźnie się zmniejszyła. 
Chirurgia bariatryczna przynosi również doskonałe efekty w przypadku niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Prof. Lisik przytoczył badania, którymi objęto niemal 800 osób, u których pobrano biopsję wątroby przed i po operacji bariatrycznej. 
- Po zabiegu stłuszczenie występowało u 83%, ale zmniejszyło swoje nasilenie u 91%. Zapalenie ustąpiło niemal u 3/4 pacjentów – wyliczał korzyści. - Jako chirurg transplantolog zajmujący się wątrobą od lat uważałem, że zwłóknienie w 2. lub 3. stopniu jest w zasadzie nieodwracalne. W tej chwili wiem, że istotne obniżenie masy ciała i zmniejszenie ładunku zapalnego doprowadza do istotnego zmniejszenia włóknienia wątroby. 
Prof. Lisik zaznaczył, że w wieloletniej perspektywie operacja bariatryczna ratuje życie większości chorych, którzy umarliby z powodu swojej otyłości. Ponadto w ostatecznym rozrachunku leczenie zachowawcze jest droższe. 
Przewodniczącym sesji dotyczącej bariatrycznego leczenia otyłości olbrzymiej był prof. Piotr Pruszczyk. Ponadto w panelu dyskusyjnym uczestniczyli prof. Miłosz Jaguszewski oraz prof. Piotr Jankowski.

Motywacja, opieka, operacja 

Terapia niewydolności serca będzie tym skuteczniejsza, im lepsze będą warunki kompleksowej opieki nad pacjentami i komunikacja na linii kardiolog-pacjent-lekarz rodzinny. Nowoczesne terapie pomogą, o ile będą szeroko dostępne i stosowane możliwie najszerzej wśród pacjentów – mówi prof. Przemysław Leszek z Kliniki Niewydolności Serca i Transplantologii Narodowego Instytutu Kardiologii, Przewodniczący Asocjacji Niewydolności Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/prof-przemyslaw-leszek.JPG" width="660"> prof. Przemysław Leszek
Panie Profesorze, o niewydolności serca mówi się jako o niezakaźnej epidemii XXI wieku i schorzenia-widma. Czym z medycznego punktu widzenia jest niewydolność serca?
Rzeczywiście, skala niewydolności serca jest znacząca. Według analiz przeprowadzonych przez Ministerstwo Zdrowia w latach 2013-2018 schorzenie to dotyczyło ponad 1,9 mln osób wśród całej populacji polskiej. Dziś liczba chorych na niewydolność serca to ponad 1,2 mln osób w naszym kraju. To nadal ogromna skala. O epidemii-widmo wspomina się dlatego, że wielu pacjentów nie wie o swojej chorobie. Z punktu widzenia medycyny niewydolność serca to schorzenie spowodowane uszkodzeniem serca. 
Jak dochodzi do uszkodzenia serca?
Do uszkodzenia serca może doprowadzić wiele czynników, takich jak między innymi: niedokrwienie i choroba niedokrwienna serca, zawał serca, zapalenie mięśnia sercowego, wady zastawkowe serca czy choroby uwarunkowane genetycznie. Warto wiedzieć, że do niewydolności serca prowadzą także choroby towarzyszące, które nie leczone prawidłowo uszkadzają serce. To na przykład cukrzyca i nadciśnienie tętnicze. Niewydolność serca to schyłkowy etap wielu schorzeń kardiologicznych. Sama definicja tego schorzenia w ostatnich latach uległa modyfikacji.
Co i dlaczego się zmieniło?
Aby to wyjaśnić, warto przypomnieć, czym jest frakcja wyrzutowa. Przykładowo, jeśli serce w rozkurczu napełnia się krwią - powiedzmy, że mamy wtedy w sercu 100 ml krwi, to z tej objętości w trakcie skurczu 60-70 proc., czyli 60-70 mililitrów krwi, jest, jak to określamy, „wyrzucane na obwód”, czyli płynie do naszych narządów. Wszystkim organom i tkankom w ten sposób dostarczana jest natlenowana krew i substancje odżywcze. Frakcja wyrzutowa to zatem procent krwi wyrzucanej w trakcie skurczu serca w porównaniu do ilości krwi w czasie rozkurczu serca. Do 2016 roku niewydolność serca była definiowana jako upośledzenie frakcji wyrzutowej lewej komory serca. 
Dlaczego kryteria się zmieniły?
Do 2016 roku niewydolność serca definiowano jako redukcję frakcji wyrzutowej do wartości pomiędzy 35 a 40 proc., świadczącej o upośledzeniu funkcji serca i niewydolności serca. Dziś wiemy, że to jednak tylko część prawdy. Okazuje się bowiem, że nawet jeśli serce ma frakcję wyrzutową na poziomie 50 proc., to taki stan również może wywoływać objawy niewydolności serca. Stąd pierwszą grupę schorzeń określono mianem: HFrEF (ang. heart failure with reduced ejection fraction) – niewydolność serca z obniżoną frakcja wyrzutową, natomiast drugą grupę – HfpEF (ang. heart failure with preserved ejection fraction) – niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową. 
Okazało się, że niewydolność serca może się rozwijać pomimo zachowanej frakcji wyrzutowej?
Tak, nawet pacjenci mający frakcję wyrzutową 50 proc. i więcej mogą mieć inne objawy niewydolności serca. Wiąże się to z faktem, że wypełnienie krwią w trakcie rozkurczu lewej komory serca jest znacznie mniejsze. Spowodowane jest to przerostem ściany serca, co prowadzi do jej pogrubienia, usztywnienia i utrudnienia wypełnienia rozkurczowego komory przez napływającą krew. Dla przykładu: jeżeli serce wypełnia się krwią w 100 ml i z tego wyrzucane na obwód jest jakieś 35 proc, to ze skurczu na skurcz 35 ml krwi wędruje do narządów i tkanek. Jeśli mamy do czynienia z niewydolnością serca z zachowaną frakcją wyrzutową, a więc w praktyce z upośledzonym napełnianiem, to serce może wypełniać się nie w 100 ml, a na przykład w 50 ml. Jeśli z tych 50 ml wyrzucane jest 50 proc., to do narządów trafia tylko 25 ml krwi. Zatem zarówno w pierwszej, jak i w drugiej sytuacji ilość krwi wypompowywana z serca jest za mała. 
Jakie mogą być tego skutki?
W przypadku niewydolności serca obserwujemy również upośledzenia odpływu krwi z narządów, co związane jest z utrudnionym napełnianiem komór serca, czyli, mówiąc obrazowo, z zasysaniem krwi. Jeżeli dominuje upośledzenie pracy lewej komory, dochodzi do zastoju krwi w płucach, objawiającego się dusznością. Gdy obserwujemy gorszą pracę prawej komory serca, dochodzi do zastoju krwi na tak zwanym obwodzie i związanymi z tym faktem obrzękami. Wymienione objawy w początkowej fazie niewydolności serca występują jedynie podczas większego wysiłku, ale z czasem, kiedy funkcja komór serca się pogarsza, symptomy występują już nawet przy niewielkim wysiłku, a z czasem nawet podczas spoczynku.
A co z funkcją wyrzutu krwi?
Z tą funkcją wiąże się cel odpowiedniego ukrwienia i odżywienia narządów. Krew powinna być dostarczona na obwód pod odpowiednim ciśnieniem tętniczym. Jeśli serce nie funkcjonuje prawidłowo, rzut serca jest słabszy i, co za tym idzie, zaopatrzenie narządów w substancje odżywcze i tlen także jest słabsze. Reasumując, w niewydolności serca pompa naszego organizmu działa gorzej na dwóch poziomach: gorzej odpompowuje krew z narządów, które obciążone zalegającą krwią pracują słabiej, a dodatkowo otrzymują mniej krwi z powodu słabszego rzutu.
Czy niewydolność serca oznacza złe rokowania?
Trzeba przyznać, że niewydolność serca jest o charakterze postępującym, jedynie w pojedynczych przypadkach możemy doprowadzić do odwrócenia uszkodzenia i pełnej normalizacji funkcji serca. Jest to jednocześnie schorzenie, z którym pod odpowiednią kontrolą można żyć wiele lat. Aby skuteczniej leczyć pacjentów z niewydolnością serca, na pewno konieczna jest współpraca i komunikacja w zakresie opieki nad pacjentami pomiędzy lekarzami rodzinnymi a kardiologami. Kolejny ważny aspekt to lepsza komunikacja pomiędzy lekarzami a pacjentem oraz rozszerzenie opieki pielęgniarskiej i rehabilitacyjnej. Bardzo istotne są także zdalne formy opieki nad pacjentami: telemonitoring urządzeń wszczepialnych i różne formy konsultacji telemedycznych. Ważne jest również systemowe, kompleksowe ujęcie postępowania w niewydolności serca. Poszczególne rozwiązania w tym zakresie przewidywał Program Kompleksowej Opieki nad Pacjentami z Niewydolnością Serca (KONS). Warto, by został wdrożony.
Czy w zakresie terapii można skuteczniej pomagać pacjentom?
Jedną z form terapii niewydolności mocno rozwijanych w ostatnich latach jest farmakoterapia. Warto podkreślić: farmakoterapia jest skuteczna, ale pod warunkiem, że jest stosowana właściwie. Właściwie to znaczy: dobrana optymalnie przez specjalistę kardiologa i intensyfikowana w zależności od potrzeb klinicznych przez lekarza rodzinnego w porozumieniu z kardiologiem. W tym obszarze możemy jeszcze wiele poprawić.
Wspomniał Pan Profesor, że poprawić można komunikację. Co jeszcze?
Kardiolog powinien wiedzieć, jaki jest efekt zlecanego przez niego leczenia. Przykładowo, mając pacjenta w gabinecie, ordynujemy małą lub średnią dawkę leku, zakładając, że na dalszym etapie zostanie ona zwiększona przez lekarzy rodzinnych, którzy dostosują ją do aktualnych potrzeb pacjenta na podstawie późniejszych wyników kontrolnych badań biochemicznych czy pomiarów ciśnienia tętniczego, przeprowadzonych już w pierwszym etapie leczenia. Nierzadko pacjenci wracają jednak do gabinetów specjalistów z tą sama dawką leku, która kardiolog zalecił trzy miesiące lub nawet pół roku wcześniej. Możliwości łatwiejszego kontaktu pomiędzy specjalistami a lekarzami Podstawowej Opieki Zdrowotnej mogłyby pomóc poprawić ten obszar opieki. Dotyczy to oczywiście leków znanych i dostępnych.
A co z nowoczesnymi terapiami? Czy mogą skuteczniej pomagać chorym?
Tak, jednak na drodze stoi im kilka przeszkód. Po pierwsze, nowe innowacyjne leki w wielu przypadkach mogłyby i powinny być szerzej stosowane, jednak te z nich, które nie są refundowane, bywają poza zasięgiem możliwości finansowych naszych pacjentów. Pacjenci z niewydolnością serca nie są zamożną grupą. Nierzadko z powodu stanu zdrowia są na rentach, a muszą przyjmować nawet cztery czy pięć różnych leków (lub nawet więcej, jeśli uwzględni się terapie innych schorzeń współistniejących). To znaczący koszt w domowym budżecie, dlatego w przypadku swoich pacjentów zawsze zastanawiam się, czy będą oni w stanie udźwignąć koszt terapii. Łatwo stwierdzić, że pacjenci nie przyjmują leków, ale zawsze warto być uważnym na pacjenta i zastanowić się, jakie są tego rzeczywiste przyczyny. Nie zawsze chorym łatwo się przyznać, że leczenie jest dla nich zbyt kosztowne. Na przestrzeni lat pojawiają się więc nowe możliwości skutecznej terapii i warto po pierwsze szerzej je udostępniać, by były w zasięgu możliwości chorych, ale po drugie rzetelnie o nich edukować.
Niektóre leki okazują się skuteczne w terapii różnych schorzeń, tak jak znane z leczenia cukrzycy flozyny, które według najnowszych doniesień naukowych sprawdzają się także w terapii niewydolności serca. Lekarze znają już przecież te leki.
Oczywiście, ale trzeba pamiętać, że flozyny były historycznie stosowane u pacjentów z cukrzycą. To w trakcie leczenia cukrzycy okazało się, że te leki są skuteczne w terapii niewydolności serca. Zostały przeprowadzone badania (m.in. DAPA-HF i EMPEROR-Reduced), które udowodniły, że zastosowanie flozyn jest skuteczne w leczeniu niewydolności serca także u pacjentów bez cukrzycy. W przypadku dapagliflozyny najnowsze wyniki potwierdziły redukcję śmiertelności niezależnie od istniejącej cukrzycy, a w badaniu DAPA-CKD potwierdzono korzystane działanie nefroprotekcyjne leku (chroniące przez często towarzyszącą niewydolności serca niewydolnością nerek). To istotne klinicznie doniesienia, ponieważ wiemy, że możemy skutecznie poprawiać efekty terapii naszych pacjentów niezależnie od tego, czy mają cukrzycę (ma ją ok. 20 proc. pacjentów z niewydolnością serca) czy nie i chronić obciążone z powodu niewydolności serca funkcje poszczególnych narządów.
Co właściwie oznacza pojęcie „leczyć skuteczniej”?
Mówimy o wskaźnikach takich jak: poprawa rokowań, redukcja śmiertelności czy zmniejszenie liczby hospitalizacji. W przypadku flozyn mówimy o uzupełnieniu dotychczasowego schematu leczenia niewydolności serca. To istotne, ponieważ nie ma konieczności redukcji czy zamiany dotychczas stosowanej terapii. Aby jednak lek mógł być stosowany przez pacjenta, lekarz musi mieć wiedzę o tej terapii (nie tylko specjalista kardiolog, ale także lekarz rodzinny), a i pacjenci muszą wiedzieć, że proponowany im lek, który potencjalnie znali z terapii cukrzycy jest im ordynowany z powodu niewydolności serca (że to nie pomyłka lekarska). Wracamy więc do aspektu edukacji. Istotne jest także, by terapia była dostępna i w zasięgu możliwości naszych pacjentów.
Rozmawiała Marta Sułkowska

Niewydolność serca leczmy uważniej

Praca jest ważna, ale rodzina jest najważniejsza. Według mnie, bez dobrej rodziny ani życie, ani sukces w pracy nie są satysfakcjonujące. Mówię to z pozycji ojca trójki dorosłych już dzieci - mówi prof. Jarosław Kaźmierczak, kierownik Kliniki Kardiologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/portrety/zabrze2019-prof-j-kazmierczak.jpg" width="660"> Prof. Jarosław Kaźmierczak. Fot. MP
Andrzej Kaczmarczyk: Panie Profesorze, gdzie się Pan urodził?
Prof. Jarosław Kaźmierczak: W Białogardzie, gdzie spędziłem dzieciństwo i młodość. Aż do matury.
I jakie było to dzieciństwo?
Do końca podstawówki moim głównym terenem aktywności było podwórko. Gdy dziś pomyślę o tamtych zabawach, to jeży mi się włos na głowie. Rosły tam 20. metrowe topole, a my zakładaliśmy się kto wyżej na nie wyjdzie. Oczywiście, najlepiej na sam czubek. Mieliśmy po 8, 9 lat. Wspinaliśmy się ze scyzorykami w ustach, żeby zaznaczyć, jak wysoko każdy się wspiął. Czyja kreska była wyżej, ten wygrywał. To była dość ryzykowna zabawa. 
W dzisiejszych czasach Pańscy rodzice stanęliby przed sądem rodzinnym, oskarżeni o brak odpowiedniej opieki nad dzieckiem.
(śmiech) Zapewne, ale tak to wtedy wyglądało. 
A jak wspomina Pan szkołę?
Chodziłem do podstawówki numer jeden. Najstarszej w mieście. Przez pierwsze dwa lata mojej edukacji szkoła była w remoncie. Pierwszą klasę chodziłem do „czwórki”, drugą do „dwójki”, a ta nie cieszyła się dobrą renomą.
A słusznie?
Chyba trochę tak. Z tej szkoły pamiętam podłogę z czarnych desek z wielkimi szparami. Ołówki i długopisy, które do nich wpadały, ginęły bezpowrotnie. 
Ten kolor desek mógł być wynikiem konserwowania ich naftą. To była wtedy popularna metoda.
Zapachu nafty nie pamiętam. Może ta podłoga była taka brudna, albo po prostu deski były pomalowane na czarno. Z roku spędzonego w „czwórce” zbudowanej w latach 50, zapamiętałem dwie rzeczy. Porządne parkiety oraz schrony przeciwatomowe. Miały takowe być pod aulą i salą gimnastyczną.
 U mnie w szkole, w takim schronie była harcówka.
A u mnie nikogo tam nie wpuszczano, ale pamiętam prowadzące do schronu ciężkie, metalowe drzwi. Natomiast z liceum bardzo dobrze wspominam zestaw dobrych nauczycieli. Chodziłem do klasy matematyczno-fizycznej. To dobra podstawa dla przyszłych medyków. Medycyna jest bowiem nauką ścisłą i jako taka, wymaga logicznego myślenia. Drobnym potwierdzeniem tego jest fakt, że z mojego rocznika maturalnego, z mojej szkoły, na medycynę startowało 10 osób, a dostały się cztery. Wszystkie z mojej klasy. 
Coś w tym jest. Ja też kończyłem klasę mat-fiz. Pięć osób zdawało na medycynę i wszystkie się dostały. 
Szczególnie wiedza z chemii i fizyki, wyniesiona z liceum, przydała mi się na egzaminie wstępnym. Natomiast inaczej nieco było z biologią, ale to z powodu programu. Wiedza o roślinach i parkach narodowych, ważna z punktu widzenia wykształcenia ogólnego, w medycynie jest mało przydatna.
Patrzę dość krytycznie na obecne programy szkolne. Moja córka, która niedawno robiła maturę w klasie biologiczno-chemicznej, fizykę miała tylko przez półtora roku, a w związku z tym i wiedzę z tego przedmiotu dość ograniczoną. Chyba za wcześnie każemy dzieciom wybierać wąską specjalizację, jeszcze przed tym momentem kiedy zdołają one zdecydować, co chcą w życiu robić. Za moich czasów, pomimo specjalizacji klas, wszystkie profile otrzymywały znacznie szersze wykształcenie ogólne i to chyba było lepsze rozwiązanie. Owszem mieliśmy trochę więcej godzin z przedmiotów ścisłych, kosztem pozostałych, ale tylko kurs chemii był trzyletni. Reszta przedmiotów była wykładana, aż do matury. 
Skoro już mówimy o maturze i wyborze studiów, to dlaczego Pan wybrał medycynę?
Do dzisiaj nie wiem. Zawsze miałem zdolności do przedmiotów ścisłych. W klasie maturalnej, w roku 80., byłem laureatem ogólnopolskiej Olimpiady Wiedzy Technicznej w grupie materiałowo – technicznej. Zdobyłem pierwsze miejsce w tej grupie. To dawało mi prawo do indeksu bez egzaminu na każdej politechnice, lub uniwersyteckim kierunku ścisłym. Bardzo mnie pasjonowała fizyka. Doszedłem jednak do wniosku, że aby mieć szczególne osiągnięcia w tej dziedzinie trzeba być bardzo zdolnym, na granicy genialności. Co będzie jeśli nie okaże się, aż tak zdolny? Praca w szkole? Bardzo nie chciałem być nauczycielem. W ten sposób wybór padł na medycynę. Pierwszy rok był trudny, z dużą ilością pamięciowej nauki. Radziłem sobie dobrze, ale nie byłem zafascynowany. Drugi rok był już ciekawszy. Biochemia, fizjologia, a to już wymagało logicznego myślenia, a nie tylko dobrej pamięci. 
To kiedy stwierdził Pan, że to jest to?
Dopiero gdzieś na trzecim, może czwartym roku. Dość późno.
A dlaczego wybrał Pan kardiologię?
Jak już złapałem bakcyla, to rozpatrywałem trzy specjalizacje. Najpierw pediatria, ale to jakoś się rozmyło. Potem patologia. Byłem członkiem koła patologicznego, robiłem preparaty, a po czwartym roku byłem nawet przez 6 tygodni na praktyce patologicznej w Wlk. Brytanii. To w tamtym okresie był wyczyn. Pisaliśmy, z kolegą, do różnych uniwersytetów w Niemczech i Anglii. Dostaliśmy zaproszenie, ale to było tuż po stanie wojennym. Były więc problemy z wizami, a wcześniej oczywiście z paszportami. Mieliśmy wtedy bardzo przychylnego i otwartego na świat Dziekana. Napisał nam bardzo dobrą rekomendację i udało się.
Na miejscu okazało się, że przed nami był tam asystent z naszej uczelni, bardzo rzetelny człowiek, który wyrobił Polakom bardzo dobrą opinię. Zostaliśmy więc ciepło przyjęci, a nasz pobyt tam zakończył się napisaniem pierwszych studenckich prac naukowych, wygłoszonych potem na międzynarodowych sesjach kół naukowych. Podstawą mojej pracy były badania, które sam od a - z wykonałem osobiście. 
Widzę, że dobrze Pan to wspomina.
Tak. Bardzo miło. Ów Whittington Hospital, mieszczący się w starym budynku, miał zapewne najdłuższy korytarz w Europie. Chyba ponad kilometr. Od niego odchodziły korytarze do różnych zakładów, ambulatoriów i sal dla pacjentów. Te sale były ciekawe. Wieloosobowe, nawet na 20 osób, z łóżkami pooddzielanymi parawanami plus dyżurka pielęgniarek, które miały bezpośredni ogląd całej sali. W Polsce takich sal chyba nigdy nie było.
Panie Profesorze. Jak wygląda Pański dzień pracy?
Sam Pan widzi. Jest 21.40. Dopiero o takiej porze znalazłem czas, żeby z Panem porozmawiać, a robię to w przerwie pisania pytań do egzaminu specjalizacyjnego z kardiologii. No, ale takie jest życie lekarza i nauczyciela akademickiego. Nie pracuje się od 7 do 15. To jest często praca od rana do wieczora i w weekendy także. Przed ósmą przegląd korespondencji. Potem raport lekarski. Po nim trzy razy w tygodniu wizyty na oddziałach i zabiegi. Teraz robię ich trochę mniej, ale w okresie urlopowym całkiem sporo ich wykonałem. Do tego konsultacje pacjentów z zewnątrz, skierowanych do nas z poradni kardiologicznych. To około 10 nietypowych przypadków tygodniowo, dla których trzeba wybrać właściwe terapie. No i jeszcze studenci. 
Tak na marginesie, to mamy studentów polsko oraz anglojęzycznych (Norwegia, Szwecja, Niemcy) i muszę z zadowoleniem zaznaczyć, że o ile wybitni zdarzają się w obu grupach, to statystycznie Polacy bardziej przykładają się do nauki.
Przy tak licznych obowiązkach ważny jest wypoczynek.
Bardzo ważny.
Jak Pan wypoczywa?
Po pierwsze czytając książki. Po drugie sport.
Czynny czy bierny?
(śmiech) Czynny! My przez kilkanaście lat w ogóle nie mieliśmy w domu telewizora. Teraz dzieci na nas wymogły i czasami oglądamy z żoną jakiś film. Najlepiej polski, archiwalny. Natomiast zawsze biegałem, a od jakiś 12 lat biorę udział w 2-3 maratonach lub półmaratonach rocznie. Przeważnie w kraju, ale przebiegłem też trasę z Maratonu do Aten i maraton w Nowym Jorku.
Gratuluję. A ulubione miejsce na wypoczynek?
Nie, nie mam jednego ulubionego miejsca, ale jeżeli mogę wybierać to zawsze wybieram góry. Nie muszą być wysokie, chociaż wszedłem też na Aconcaguę (Argentyna 6962 m n.p.m.), czyli najwyższy szczyt Ameryki Południowej. Pochwaliłem się, ale przyznam, że było to spore wyzwanie. Teraz chcę zrealizować skromniejszy cel. Mam w planie zdobycie Korony Gór Polskich. To 28 szczytów.
No to w Tatrach, zamiast biegania, czeka Pana stanie w kolejce.
Na szczęście na Rysach byłem już dwa razy. W tym roku byliśmy z żoną w Górach Sowich i zaliczyłem kilka drobniejszych szczytów w pasmach dolnośląskich. To miejsca prawie bezludne. Spotyka się tam prawie tylko tych, którzy jak ja chcą zdobyć Koronę. Bardzo miłe wspomnienie i miłe spotkania.
Z wakacji powróćmy do medycyny. Rada doświadczonego profesora dla studentów i młodych lekarzy wchodzących w zawód.
Wszystkim stażystom na stażu podyplomowym mówię tak. Pamiętajcie, by odbywając staż w innym miejscu, niż jesteście zatrudnieni – np. jesteście na kardiologii, a musicie też odbyć staż na pediatrii czy internie – bądźcie tam solidni. Przychodźcie pierwsi, a wychodźcie ostatni. Zobaczycie, że te kilka tygodni tak odbytego stażu, zrobi wam dobrą opinię na całe wasze zawodowe życie. Jeszcze po latach będą was z nazwiska pamiętali, że nie należeliście do tych, którzy tylko czekali, żeby zamknąć za sobą drzwi. W medycynie jest bowiem tak, że lekarze różnych specjalności muszą ze sobą współpracować, a raz wyrobiona opinia o was, dobra lub zła, będzie za wami szła przez całe zawodowe życie.
No i na koniec pointa. Co w życiu jest najważniejsze?
Zdecydowanie rodzina. Praca jest ważna, ale rodzina jest najważniejsza. Według mnie, bez dobrej rodziny ani życie, ani sukces w pracy nie są satysfakcjonujące. Mówię to z pozycji ojca trójki dorosłych już dzieci. Bez rodziny nic się nie klei.
Rozmawiał Andrzej Kaczmarczyk

Bez rodziny nic się nie klei

Eksperci Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego opracowali listę kontrolną dla wszystkich pacjentów korzystających z e-wizyty lekarskiej. Jednostronicowy szablon pomoże zaoszczędzić czas pacjenta i lekarza oraz nie zapomnieć o niczym ważnym. Bezpłatny formularz do wydruku można pobrać ze strony SRS PTK.
<div class="floating_img" style="float:left; margin-right:10px; width:300px">
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/prof-andrzej-przybylski.jpg">
 Dr hab. n. med. Andrzej Przybylski</div>
<h4>E-wyzwania</h4>
– Jeśli chodzi o konsultacje lekarskie, obecna dynamiczna sytuacja epidemiczna powoduje, że zdalne formy opieki telemedycznej w wielu przypadkach są i wciąż będą formułą pierwszego wyboru – zarówno ze strony chorych, jak i placówek ochrony zdrowia, które zaproponują je swoim pacjentom – mówi dr hab. n. med. Andrzej Przybylski, prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego, kierownik Kliniki Kardiologii z Pododdziałem Ostrych Zespołów Wieńcowych w Klinicznym Szpitalu Wojewódzkim nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie, przewodniczący Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Z obserwacji z codziennej praktyki klinicznej kardiologów z Sekcji Rytmu Serca PTK wynika, że, pomimo początkowych obaw, coraz więcej pacjentów dobrze odnajduje się w zdalnych formach konsultacji medycznych. Eksperci SRS PTK zwracają przy tym uwagę, że najczęstszymi wyzwaniami w prawidłowej realizacji e-wizyty okazują się nie problemy techniczne, a kwestie organizacyjne.
– Brak przygotowanego numeru PESEL, gorączkowe poszukiwania ostatnich wyników badań czy wyciszony telefon to przykłady komplikacji, które od czasu do czasu się zdarzają, a których można łatwo uniknąć, odpowiednio przygotowując się do e-konsultacji lekarskiej. Z myślą o pacjentach przygotowaliśmy prosty jednostronicowy szablon w formie listy kontrolnej, który usprawni przygotowania i przebieg zdanej konsultacji – mówi prof. Przybylski.
<h4>Lista kontrolna</h4>
Opracowany przez ekspertów Sekcji Rytmu Serca PTK formularz zawiera miejsce na zapisanie daty i godziny planowanej e-wizyty oraz listę informacji, o które może zapytać lekarz.
– Pytanie o PESEL zadajemy zgodnie z przepisami prawa, by mieć pewność, że właściwie zweryfikowaliśmy tożsamość naszego pacjenta. Standardem, zwłaszcza w przypadku nowych pacjentów, są pytania o schorzenia przewlekłe i stale przyjmowane leki oraz o ich dawki. Lekarz może zapytać także o to, na co uczulony est pacjent. Przygotowanie tych informacji pozwoli uniknąć nerwowych poszukiwań i zaoszczędzić nawet kilkanaście minut. W realiach bardzo napiętego harmonogramu e-wizyt w obecnych trudnych warunkach epidemicznych każda minuta jest na wagę złota, a zatem naprawdę warto postarać się jak najlepiej przygotować do telekonsultacji – zachęca prof. Przybylski.
<h4>Tele-pomiary</h4>
Chociaż zdalna forma wizyty znacząco ogranicza możliwości zbadania pacjenta, pomocnymi informacjami dla lekarza są parametry, które w wielu przypadkach może samodzielnie zmierzyć i podać sam pacjent. 
– Jestem diabetykiem z innymi schorzeniami towarzyszącymi. W moim przypadku podczas wizyty zawsze pada pytanie o wartości poziomu cukru i ciśnienia tętniczego krwi. Regularnie prowadzę pomiary za pomocą domowego ciśnieniomierza i glukometru, a wyniki zapisuję w dzienniczku pacjenta. Na wizycie po prostu pokazuję lekarzowi ostatnie wartości – mówi Anna Grądzka, pacjentka z Warszawy.
<h4>Dla pamięci</h4>
Z doświadczenia pacjentów i lekarzy wynika, że podczas zdalnej wizyty dość często zdarza się pacjentom zapomnieć o ważnym pytaniu do lekarza lub poproszeniu go o wystawienie recepty na stale przyjmowane leki. Zdaniem prof. Andrzeja Przybylskiego przyczyną może być fakt, że w czasie e-wizyty poruszanych jest stosunkowo wiele kwestii - od organizacyjno-technicznych do medycznych - i nawet ważna sprawa może łatwo umknąć z pamięci.
– W formularzu pacjenta zaprojektowaliśmy osobne moduły: „Zapytać lekarza o” i „Poprosić o wystawienie recepty na”. Zależało nam, by pacjentom jak najłatwiej było uporządkować myśli i podczas wizyty jasno przedstawić lekarzowi swoje pytania, wątpliwości i potrzeby. Wtedy my, lekarze, jesteśmy w stanie możliwie najskuteczniej pomóc naszym chorym – wyjaśnia prof. Przybylski.
<h4>Z techniką za pan brat</h4>
Specjalne miejsce w formularzu pacjenta opracowanego przez ekspertów Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego zajmuje moduł poświęcony przygotowaniu technicznemu do e-wizyty. 
– Czy telefon jest naładowany a dzwonek niewyciszony? Czy mam dostęp do internetu a ustawienie internetowej kamerki jest właściwe? Czy przygotowałem notes i długopis, by łatwo zanotować zalecenia przekazywane przez lekarza? Zadanie sobie tych pytań przed e-wizytą pomoże zrealizować zdalną konsultację spokojnie i skorzystać z niej najlepiej, jak to możliwe – przekonuje prof. Przybylski. 
Bezpłatny formularz do wydruku można pobrać ze strony <a href="http://rytmserca.ptkardio.pl/resources/data/forms/aktualnosci/213/e_wizyta_lista_kontrolna.pdf">rytmserca.ptkardio.pl</a>

„Moja e-wizyta” - lista kontrolna dla pacjenta

Poszukiwanie przyczyn wyhamowania wzrostu średniej długości życia w Polsce nie należy do łatwych zadań. Jak wskazują eksperci zdrowia publicznego, krajowe dane dotyczące umieralności są na tyle niejasne, że ich analiza nie przynosi wiele ponad postawienie kolejnych pytań. Przykładając do rodzimych warunków kalkę danych z innych krajów, można jednak wysnuć wniosek, że głównym hamulcowym są choroby układu sercowo-naczyniowego.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/prewen.jpg" width="660">
Polacy żyją krócej. Organizatorzy XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego spróbowali poszukać przyczyn tego stanu rzeczy i opowiedzieć na pytanie, w jaki sposób to zmienić. Sekcja Prewencji i Epidemiologii PTK zorganizowała sesję zatytułowaną "Polacy żyją krócej. Jak zmienić ich styl życia?"
- Jeśli chodzi o długość życia w Polsce, obserwujemy niepokojącą sytuację. Długość życia kobiet ma tendencję spadkową, natomiast długość życia mężczyzn po roku 2014 praktycznie przestała wzrastać. Jako kraj nie jesteśmy odosobnieni. Podobne zmiany obserwujemy we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Zahamowanie jest wyraźnie widoczne w Wielkiej Brytanii czy Niemczech. Jeśli chodzi o kobiety, to wyraźne jest nawet w Szwecji – mówił pierwszy prelegent, dr Bogdan Wojtyniak, prof. NIZP-PZH, zastępca dyrektora ds. analiz i strategii w zdrowiu publicznym NIZP-PZH.
Ekspert wskazywał, że długość życia zależy od umieralności mieszkańców danego kraju. Natomiast zahamowanie spadku umieralności obserwujemy nie tylko u najstarszych mieszkańców Polski, ale również w młodszych grupach wiekowych. Co bardzo niepokojące, w grupach wiekowych 1-14 i 15-24 dostrzegalny jest nawet w ostatnich dwóch latach wzrost umieralności. 
Jakie są przyczyny zgonów? 
- Według analiz OECD, głównym czynnikiem jest spowolnienie spadku umieralności z powodu chorób układu krążenia – mówił prof. Wojtyniak, który zaznaczył, że dane dotyczą krajów OECD, w Polsce zaś za nadwyżkę liczby zgonów w ponad 50 proc. odpowiadają przyczyny i objawy niewyjaśnione.
- Gdybyśmy przyjęli, że nagłe zgony o nieznanej przyczynie w znacznym stopniu powodują choroby układu krążenia, to okazałoby się, że zahamowanie spadku zgonów z tego powodu może być iluzoryczne – stwierdził przedstawiciel NIZP-PZH. 
Kolejny wskaźnik, na który zwrócił uwagę ekspert zdrowia publicznego, to mieralność możliwa do uniknięcia. 
- Umieralność z powodów możliwych do uniknięcia ogółem jak i tych, którym można zapobiegać i które można skutecznie leczyć uległa wyraźnemu zahamowaniu w ostatnich latach, co wskazuje na pojawienie się słabości w ochronie zdrowia ogólnie rozumianej – mówił. - Po latach pięknego spadku umieralności z powodu chorób układu krążenia, których można uniknąć, nagle nastąpiło wyraźne zahamowanie spadku. Nie obserwujemy już postępu. 
Prof. Anna Fijałkowska, zastępca dyrektor ds. nauki Instytutu Matki i Dziecka w swoim wykładzie o stylu życia małych i dużych Polaków, który może mieć niebagatelny wpływ na dane, o których mówił dr Bogdan Wojtyniak. 
Minimalny wskaźnik MVPA (aktywności fizycznej średniej do intensywnej) wynosi dla dzieci i młodzieży przynajmniej 60 minut dziennie. Dla dorosłych wskaźnik VPA (intensywnej aktywności fizycznej) wynosi nie mniej niż 2 godziny przynajmniej 3 razy w tygodniu. 
- U przedszkolaków realizacja tych zaleceń jest dramatycznie niska. Według badań przeprowadzonych przez Instytut Matki i Dziecka zaledwie kilkanaście procent rodziców deklaruje spełnianie tego kryterium – wyliczała prof. Fijałkowska. 
Według badania COSI PL 2018 wśród 8-latków prawie 40% w czasie wolnym od szkoły spędza w ciągu tygodnia 2 godziny na aktywności fizycznej. 
- To zdecydowanie zbyt mało dla tej grupy wiekowej – alarmuje przedstawicielka Instytutu Matki i Dziecka.
Lepiej sytuacja przedstawia się w weekend, ale wciąż jedna czwarta ośmiolatków jest aktywna fizycznie przez mniej niż 2 godziny. 
Z oceny przeprowadzonej w 2013 i w 2018 roku widać, że poziom aktywności fizycznej polskich nastolatków spada z wiekiem. U nastolatków w okresie licealnym – tylko kilka proc. dziewcząt wypełnia kryteria dotyczące aktywności fizycznej. Bardzo źle wygląda realizacja zaleceń związanych z aktywnością fizyczną dla grup wiekowych z całego okresu szkolnego. Porównując obserwacje z 2014 i 2018 roku w ciągu czterech lat znacznie zmniejszył się odsetek dzieci spełniających kryteria aktywności fizycznej adekwatnej dla danej grupy wiekowej. 
Podobne dane dotyczą osób dorosłych. 
- Musimy sobie jasno powiedzieć, że w stylu życia Polaków i małych i dużych aktywność fizyczna odgrywa zbyt niską rolę. Pojawia się więc pytanie, czy możemy coś poprawić. Pewną podpowiedź dają obserwacje w grupie polskich nastolatków: aplikacje do monitorowania aktywności fizycznej na urządzenia mobilne. Ich użytkowanie wyraźnie koreluje z wyższym poziomem aktywności fizycznej. Być może tak należy zachęcać szczególnie polskie nastolatki, żeby były bardziej aktywne fizycznie – mówiła prof. Fijałkowska. 
Zwróciła ona również uwagę na długość snu. Zbyt krótki sen koreluje z częstszą nadwagą i otyłością. Z badań TNS wynika, że jedna trzecia dorosłych Polaków sypia po 5-6 godzin na dobę, a 6% po zaledwie 5 godzin i mniej. Z badań CBOS przeprowadzonych rok później, czyli w 2016 roku, wynika, że 8% Polaków sypia mniej niż 6 godzin, a połowa badanych ma przynajmniej jedną taką noc w tygodniu. 
- To nie tylko pogarsza kondycję psychofizyczną, ale również – jak wynika z obserwacji projektu COSI – u 8-latków sen krótszy niż 9 godzin był niezależnym czynnikiem ryzyka występowania nadwagi i otyłości, co szczególnie mocno było zaznaczone w grupie chłopców – dodała prof. Fijałkowska. 
Kolejny element stylu życia to odżywianie. We wszystkich grupach wiekowych wyraźnie widać, że zbyt rzadko spożywane są warzywa i owoce. Ponad 60% polskich nastolatków spożywa warzywa i owoce rzadziej niż codziennie. Za to częściej niż raz w tygodniu prawie 70% sięga po słodycze, a prawie połowa po słodzone napoje. 
- Tego rodzaju nawyki bezpośrednio przekładają się na występowanie nadwagi i otyłości. Badania populacyjne pokazują jak z wiekiem rośnie częstość występowania nadwagi i otyłości – podsumowuje prof. Anna Fijałkowska. 
Prof. Piotr Jankowski, przewodniczący Komitetu Organizacyjnego XXIV Międzynarodowego Kongresu PTK omówił bodźce, które mogą modulować styl życia Polaków. Jego wykład nosił tytuł: Nowe podatki, etykietowanie żywności, kampanie medialne. 
Na wstępie kardiolog zauważył, że na konsumpcję wpływa przede wszystkim cena produktów, ale też inne czynniki takie jak preferencje, zwyczaje i ceny produktów konkurencyjnych. Państwo zaś może wpływać na cenę poprzez podatki, czy też stosowanie subsydiów. 
- Warto pamiętać, że wybory konsumentów wpływają na efekty zdrowotne, chorobowość, umieralność i jakość życia. Efekty ekonomiczne wpływają na efekty zdrowotne, ale też efekty zdrowotne wpływają na efekty ekonomiczne – zauważył prof. Jankowski i przytoczył analizę opublikowaną dwa tygodnie temu w "Medical Journal", w której oceniono wpływ bodźców podatkowych na liczbę zgonów. Skoncentrowano się na alkoholu, tytoniu i słodzonych napojach. Próbowano ocenić w jaki sposób zwiększenie cen o 20% wpłynie na liczbę zgonów w perspektywie 50 lat.
- W przypadku alkoholu, liczba zgonów, których można uniknąć dzięki zwiększeniu cen, rośnie szybciej niż w przypadku tytoniu. Pokazuje to, że o ile palacz najczęściej nie umiera w ciągu kilku tygodni od rozpoczęcia palenia, o tyle alkohol ma wpływ na zwiększenie liczby wypadków komunikacyjnych czy popełnianych przestępstw. Autorzy doniesienia ocenili, że w perspektywie 50 lat dzięki zwiększeniu ceny alkoholu o 20 proc. można uniknąć 119 zgonów na 100 tys. osób. W przypadku tytoniu liczba ta jest podobna i wynosi 118 zgonów. Jeśli chodzi o słodzone napoje, mamy do czynienia z liczbą dziesięciokrotnie mniejszą, ale wciąż niemałą. Gdybyśmy przeliczyli ją na naszą populację, to poprzez podniesienie cen napojów słodzonych uniknęlibyśmy 80 – 90 zgonów rocznie – wyliczał prof. Jankowski. 
Autorzy analizy ocenili również ile dodatkowych lat życia można uzyskać dzięki zmianie ceny alkoholu, tytoniu i słodkich napojów. W przypadku alkoholu dało to 3 tys. lat życia na 100 tys. mieszkańców. W przypadku tytoniu wskaźnik ten wyniósł blisko 2,2 tys. lat życia, a słodkich napojów – 316 lat życia. 
W Danii, która wprowadziła podatek od zawartości tłuszczów nasyconych w produktach żywnościowych, zaobserwowano, że niezależnie od grupy wiekowej, nowe obowiązki fiskalne zmniejszyły spożycie tłuszczów o kilka procent. Miały również wpływ na większe spożycie błonnika. Jednocześnie zaobserwowano nieco większe spożycie soli.
- Mamy dowód na to, że jeśli wprowadzamy interwencje, w tym interwencje fiskalne, to warto robić to wszechstronnie, aby wpływać na szereg zachowań konsumentów – mówił kardiolog. 
Z podatku ostatecznie w 2013 roku zrezygnowano. Nie dlatego, że nie przynosił efektów zdrowotnych, lecz dlatego, że budżet Danii tego nie potrzebował. Okazało się bowiem, że został wprowadzony nie po to, aby zadbać o zdrowie obywateli, lecz żeby podreperować finanse państwa. Eksperci ocenili, że dzięki tym obciążeniom fiskalnym rocznie w Danii unikano 120 zgonów. 
- Można tak sterować podatkami, aby ostateczny wpływ na budżety domowe był zerowy. Oczywiście pod warunkiem, że chodzi nam o efekt zdrowotny, a nie zwiększenie wpływów do budżetu państwa – tłumaczył prof. Jankowski.
Poruszył on jeszcze jeden temat, który wpływa na wybory konsumenckie – etykietowanie. Na świecie stosowane są różne systemy – nutriscore, multiple traffic lights, znak serca, znak klucza. 
W większości państw, w tym w krajach Unii Europejskiej etykietowanie nie jest obowiązkowe. Mimo to w wielu przypadkach ten system stał się bardzo popularny. Badania naukowe pokazują, że najbardziej efektywne są systemy najprostsze typu multiscore.
Kolejny element to kampanie medialne. Im więcej kanałów komunikacji obejmują, tym są skuteczniejsze. Natomiast jeśli trwale mają zmienić nawyki, muszą iść w parze z innymi interwencjami.
- Przykład: zapinanie pasów. Myślę, że gdyby nie zmieniono przepisów i nie wprowadzono nakazu zapinania pasów, to pewnie ówczesne kampanie medialne nie spowodowałyby trwałej zmiany zachowań Polaków – stwierdził prof. Jankowski. 
Dr Piotr Bandosz z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, który od kilku lat jest zaangażowany w tworzenie modeli kampanii medialnych, interwencji fiskalnych czy etykietowania w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii miał zadanie trudne, ponieważ musiał przedstawić argumenty przeciw interwencjom przedstawionym przez prof. Jankowskiego. Jak sam stwierdził, było to zadanie wbrew jego przekonaniom, ponieważ w całości zgadza się ze skutecznością przedstawionych metod, która potwierdzona jest przez badania. 
Sesję zakończyła debata ekspercka, w której uczestniczyli: prof. Wojciech Drygas, prof. Aldona Kubica, dr hab. n. med. Jarosław Pinkas, dr n. med. Daniel Śliż.
Sesji przewodniczyli: prof. Adam Witkowski; dr hab. n. o zdr. Agnieszka Młynarska, prof. SUM oraz prof. Tomasz Zdrojewski.

Nawyki skracające życie

12 października Senacka Komisja Zdrowia zebrała się, aby wysłuchać informacji ministra zdrowia na temat obecnej sytuacji w kardiologii w czasie trwania epidemii COVID-19. Ministra reprezentował na posiedzeniu wiceprezes Narodowego Funduszu Zdrowia Bernard Waśko.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/cardio3.jpg" width="660">
 Fot. Łukasz Kamiński / Kancelaria Senatu
Przewodnicząca komisji Beata Małecka-Libera wyraziła ubolewanie, że na posiedzenie komisji nie przyszedł minister zdrowia. Jej zdaniem, partnerstwo i współpraca nie polega jedynie na tym, że w przypadku pilnej ustawy pilnie zwołuje się senacką komisję, ale także na tym, że na jej posiedzenia przychodzi minister albo wiceminister zdrowia. W posiedzeniu komisji udział wzięli m.in. prof. Przemysław Mitkowski (prezes elekt Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego), prof. Jadwiga Nessler (pełnomocnik zarządu PTK), prof. Adam Witkowski (prezes PTK), prof. Krzysztof Filipiak (Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego).
Senator Małecka-Libera wyraziła opinię, iż w okresie pandemii opieka nad pacjentem kardiologicznym uległa zdecydowanemu pogorszeniu. Według niej, zbliża się obecnie druga fala epidemii i cały system opieki zdrowotnej jest przygotowywany tak, aby sobie z nią poradzić, a dzieje się to niestety kosztem innych pacjentów. Zwróciła ona uwagę, że przygotowywana strategia dotyczy tylko pacjentów z koronawirusem, a trzeba pilnie poprawić dostępność do zabiegów dla pacjentów kardiologicznych.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/cardio2.jpg" width="660">
 Fot. Łukasz Kamiński / Kancelaria Senatu
Wiceprezes NFZ potwierdził, że zwłaszcza w początkowym okresie pandemii zmniejszyła się liczba planowych interwencji chirurgicznych, nawet w niektórych przypadkach o ok. 20 proc., a przyczyn po temu było wiele np. zmniejszyły się zasoby krwi w stacjach krwiodawstwa, zwiększyło się zapotrzebowanie na łóżka intensywnej terapii i respiratory, pacjenci sami rezygnowali z powodu leku przed koronawirusem. Powiedział również, że pandemia spowodowała zawieszenie przygotowywanych programów takich jak Narodowy Program Zdrowego Serca i KONS (kompleksowa opieka nad pacjentami z niewydolnością serca).
Prof. Jadwiga Nessler (pełnomocnik zarządu PTK) mówiła o potrzebie opieki wielospecjalistycznej koordynowanej, zwłaszcza nad pacjentem kardiologicznym wypisanym ze szpitala, obejmującej pomoc w warunkach domowych - wizyty domowe czy usługi telemedyczne. Prezes elekt PTK Przemysław Mitkowski wskazał na konieczność podjęcia pewnych decyzji, skoro liczba niektórych zabiegów w ciągu dwóch pierwszych miesięcy pandemii spadła o 20 proc i odnotowano wtedy niższą zapadalność na COVID-19, a obecnie zakażeń nie jest 300-400 dziennie, ale 4000-5000. Prof. Krzysztof Filipiak (Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego) podkreślił mniejszą liczbę wykonywanych testów koniecznych w profilaktyce chorób krążenia np. oznaczania cholesterolu.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/cardio1.jpg" width="660">
 Fot. Łukasz Kamiński / Kancelaria Senatu
Senator Alicja Chybicka zaproponowała utworzenie w placówkach szpitalnych stref buforowych chroniących pacjentów kardiologicznych i wszelkich innych przed zakażeniem koronawirusem.
Przewodnicząca Małecka-Libera poinformowała, że wobec nieobecności ministra zdrowia na posiedzeniu komisji zadane na niej pytania zostaną przesłane do resortu i oczekiwane będą szczegółowe odpowiedzi.

Pandemia uderzyła w kardiologię

Niektóre zaburzenia rytmu serca są tak skomplikowane, że trudno je uchwycić, by potem móc skutecznie leczyć. O tym, jak zrozumieć krążące w sercu impulsy elektryczne, zbudować mapę serca w 3D i skutecznie wyeliminować arytmię, mówi dr Grzegorz Karkowski, kardiolog z Oddziału Klinicznego Elektrokardiologii Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/dr-grzegorz-karkowski.jpg" width="660"> Dr Grzegorz Karkowski. Fot. Salus PR
<h4>Nieuchwytny wróg</h4>
Jak potwierdzają eksperci Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, arytmie złożone to jedno z największych wyzwań w dziedzinie elektrofizjologii. 
– Arytmie złożone to zaburzenia rytmu serca, w których podłoże arytmii jest bardzo skomplikowane. Mechanizm arytmii, czyli określenie punktu, z którego pochodzi zaburzenie rytmu serca, jak przebiega i gdzie powinna zostać wykonana ablacja, mająca na celu unieszkodliwienie arytmii, jest bardzo trudne do zdefiniowania – wyjaśnia dr Grzegorz Karkowski, kardiolog z Oddziału Klinicznego Elektrokardiologii Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II, członek Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Przykładem arytmii złożonych są arytmie przedsionkowe. Mogą to być częstoskurcze przedsionkowe lub trzepotania przedsionków u pacjentów po zabiegach kardiochirurgicznych, u których substrat arytmii, czyli jej podłoże, jest związane z blizną po operacji kardiochirurgicznej. Innym przykładem arytmii złożonych są arytmie występujące po rozległych ablacjach wewnątrzsercowych. Zgłaszają się z nimi na przykład pacjenci po dwóch-trzech zabiegach ablacji migotania przedsionków. Jak zaznacza dr Grzegorz Karkowski, w obydwu przypadkach określenie podłoża arytmii jest bardzo trudne.
<h4>Ostatnia deska ratunku</h4>
Badania potwierdzają: w terapii arytmii jedną z najskuteczniejszych metod leczenia jest ablacja. Na przykładzie migotania przedsionków wiadomo, że skuteczność ablacji w tym wskazaniu jest dużo wyższa niż w przypadku leczenia farmakologicznego. Odzwierciedleniem tej wiedzy są najnowsze wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, które przesunęły klasę zaleceń ablacji na wyższą pozycję.
– Warto podkreślić, że wysokie klasy zaleceń dotyczą nie tylko ablacji migotania przedsionków, ale także podłoża innych arytmii złożonych. Jest to związane z charakterem tych zaburzeń rytmu serca. Arytmie złożone są często uporczywe, nawracające i często nie poddają się leczeniu farmakologicznemu. W tego rodzaju przypadkach ablacja staje się metodą z wyboru, a często także przysłowiową ostatnią deską ratunku dla naszych pacjentów. To nierzadko jedyna szansa na skuteczne i trwałe wyeliminowanie zaburzeń rytmu serca oraz poprawę zdrowia i jakości życia chorych – mówi dr Karkowski.
<h4>Supermapa serca</h4>
We współczesnej elektrofizjologii integralną częścią zabiegów ablacji jest użycie systemu elektroanatomicznego, czyli systemu mapowania serca w 3D. Dzięki takiemu narzędziu elektrofizjolodzy w przestrzeni trójwymiarowej odzwierciedlają kształt jamy serca pacjenta. Najnowsze wersje systemów pomagają lekarzom także prześledzić mechanizm arytmii. Zdaniem ekspertów Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego to niezwykle istotna możliwość, zwłaszcza wtedy, kiedy ma się do czynienia ze złożoną, trudną w diagnostyce i terapii arytmią. 
– Jeśli zaburzenie rytmu serca ma na przykład charakter pętli nawrotnej krążących impulsów elektrycznych, dzięki wsparciu systemu elektroanatomicznego jesteśmy w stanie precyzyjnie określić, gdzie przebiega elektryczna pętla i zobrazować to w przestrzeni trójwymiarowej. Systemy mapowania 3D pomagają nam także określić substrat arytmii - dzięki nim wiemy, gdzie mamy tkankę zdrową, a gdzie tkankę chorą – tłumaczy dr Grzegorz Karkowski.
<h4>Szansa na wyleczenie</h4>
W trakcie procedury ablacji z wykorzystaniem systemów mapowania 3D istnieje możliwość „zapamiętania” przebiegu kolejnych działań lekarzy. – Jeśli chcemy na przykład wykonać w sercu jedną linię, której potrzebujemy, by skutecznie przerwać arytmię, systemy mapowania trójwymiarowego umożliwiają nam po pierwsze zapamiętanie kolejnych punktów, a po drugie wykonanie bardzo szczelnego „kordonu” ablacyjnego, który przerwie niepożądaną arytmię – wyjaśnia dr Karkowski.
Krakowski ośrodek jest jednym z pierwszych polskich szpitali, które zaczęły używać nowego modułu ablacyjnego CartoPrime. Ocena nowego narzędzia jest wśród ekspertów bardzo wysoka. 
– Dzięki nowemu narzędziu możemy w pełni korzystać z tak zwanego gęstego mapowania, tworzonego na podstawie kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu tysięcy zabranych punktów. To sprawia, że możemy dokonać pełnej interpretacji arytmii wewnątrz serca. W przypadku dotychczasowych rozwiązań musieliśmy weryfikować wskazania algorytmów - zdarzało się, że ocena technologiczna nie była w pełni prawidłowa i konieczna była korekta. W przypadku modułu CartoPrime mapowanie stało się szybsze, łatwiejsze, bardziej intuicyjne i co najważniejsze - skuteczniejsze. Chociaż sam jestem zwolennikiem klasycznego mapowania, muszę przyznać, że w przypadku najbardziej złożonych arytmii tradycyjna technika może okazać się nieskuteczna, a zatem możliwości nowego modułu są nieocenione – mówi dr Karkowski.
Jak zaznacza ekspert, możliwości najnowszych wersji systemów mapowania 3D są istotne także z punktu widzenia ośrodków. Poprzez skrócenie czasu zabiegu ablacji pozwalają na optymalizację pracy zespołu. – Dzięki temu, że możemy precyzyjnie prześledzić źródło i przebieg zaburzeń rytmu serca, arytmia stała się dla nas bardziej zrozumiała. Praca zespołów elektrofizjologicznych usprawniła się. Unikamy błędów w interpretacji mechanizmów złożonych zaburzeń rytmu serca i związanych z nimi niepotrzebnych działań – podsumowuje dr Grzegorz Karkowski.

Lepiej zrozumieć arytmię

Zobacz kulisy tworzenia największej konferencji medycznej w Polsce.

<div class="div-vimeo">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459660393" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Kongres, którego mogło nie być

Po 10 latach trwania cukrzycy typu 2 co 7. chory rozwija zawał mięśnia sercowego, ponadto wśród chorych z ostrym zespołem wieńcowym bez cukrzycy 2/3 spośród nich manifestuje zaburzenia tolerancji glukozy, zatem istotna jest wczesna diagnostyka, którą może prowadzić lekarz rodzinny lub diabetolog – mówi prof. Krzysztof Strojek, konsultant krajowy ds. diabetologii.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/prof-k-strojek.jpg" width="660"> Prof. Krzysztof Strojek/ Fot. MP
Agnieszka Krupa: Chorzy na cukrzycę są w grupie dużego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, choroby niedokrwiennej serca, niewydolności serca. Na jakim etapie leczenia diabetolog lub lekarz rodzinny powinni skierować chorego do kardiologa?
Prof. Krzysztof Strojek: Po 10 latach trwania cukrzycy typu 2 co 7. chory rozwija zawał mięśnia sercowego, ponadto wśród chorych z ostrym zespołem wieńcowym bez cukrzycy 2/3 spośród nich manifestuje zaburzenia tolerancji glukozy, zatem istotna jest wczesna diagnostyka, którą może prowadzić lekarz rodzinny lub diabetolog. 
Wskazaniem do pogłębionej diagnostyki są objawy kliniczne choroby niedokrwiennej serca: bóle za mostkiem, duszność, upośledzenie tolerancji wysiłku. Należy wówczas wykonać badanie EKG (które jednak może nie wykazać zmian), próbę wysiłkową, ewentualnie badanie obrazowe – ale o tym decyduje już kardiolog.
Lekarz rodzinny lub diabetolog mogą wykonać podstawowe EKG, zebrać wywiad i wykonać próbę wysiłkową, jeśli mają w gabinecie taką możliwość.
Ostatnio jeszcze mocniej niż wcześniej podkreśla się konieczność współpracy diabetologów i kardiologów w opiece nad chorym na cukrzycę. Czy udaje się pogodzić zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, dostęp do leków i schemat postępowania?
Zalecenia PTD i PTK w zakresie opieki nad chorym na cukrzycę są zbieżne, więc w podejmowaniu decyzji terapeutycznych nie ma wątpliwości.
Schemat postępowania w zakresie leczenia hipoglikemizującego jest również taki sam, przy czym zalecenia kardiologiczne tego nie precyzują. Określają to Zalecenia PTD, które wskazują, że lekiem pierwszego wyboru jest metformina, natomiast, gdy jest ona nieskuteczna, a tak się dzieje w miarę postępu choroby, zachodzi konieczność włączenia kolejnego leku i wówczas decyduje stan kliniczny pacjenta. 
Jeżeli w obrazie klinicznym pacjenta dominujące są powikłania bądź wysokie ryzyko sercowo-naczyniowe, wówczas lekiem drugiego wyboru po metforminie jest flozyna albo agonista glukagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1). Te dwa leki wybieramy także jeśli dominującym obrazem jest afekt nerkowy.
Jeżeli głównym problemem są hipoglikemie zalecamy leki, które nie działają na wyrzut insuliny, tylko na insulinooporność. Są to flozyny, agoniści GLP-1, pioglitazon, gliptyny. Jeżeli problemem jest przyrost masy ciała, wówczas flozyna lub agoniści GLP-1.
Jeżeli o wyborze leku decyduje jego cena, a w polskich warunkach niestety często bywa to głównym kryterium wyboru leczenia, wówczas zalecamy stosowanie pochodnych sulfonylomocznika albo pioglitazon.
Jeżeli chodzi o dostępność leków przeciwcukrzycowych, to tzw. stare leki: pochodne sulfonylomocznika, metformina czy insuliny są wydawane za opłatą ryczałtową, natomiast nowe leki – agoniści GLP-1, czy flozyny są refundowane, ale w ograniczonym zakresie – przy konkretnych wskazaniach jako trzeci lek hipoglikemizujący przy nieskuteczności dwóch poprzednich i przy wysokim ryzyku sercowo-naczyniowym. Wówczas wydatek chorego wynosi od 50 zł (flozyny) do 100 zł (agoniści GLP-1). Przy pełnej odpłatności flozyny kosztują 100-150 zł, a agoniści GLP-1 około 500 zł, a w przypadku nierefundowanych gliptyn 100-150 PLN
Refundacja leków na cukrzycę – czy chorzy na cukrzycę mogą być zadowoleni ze zniżek, czy też są jeszcze obszary, które wymagają wsparcia?
Biorąc pod uwagę dane z dużych badań klinicznych, które wskazują, że leki, zwłaszcza flozyny, są wysoce skuteczne w leczeniu powikłań sercowo-naczyniowych czy w ich profilaktyce, progresji chorób nerek czy niewydolności serca, wydaje mi się, że refundacja dla tych leków powinna być rozszerzona.
Pacjenci oczywiście chcieliby płacić za leki jak najmniej. Jest to grupa chorych dużo bardziej obciążona powikłaniami niż w innych chorobach przewlekłych. Chory na cukrzycę z powikłaniami choroby przyjmuje 10-15 tabletek dziennie, bo taki jest schemat postępowania – należy normalizować nie tylko glikemię, ale też lipemię, ciśnienie tętnicze, więc to wymaga złożonej terapii. W związku z tym, nawet jeśli chory płaci opłatę ryczałtową, wydaje na leczenie dużo pieniędzy. 
Czy wszystkie flozyny wykazują podobne działanie zmniejszające ryzyko sercowo-naczyniowe? 
Badania, które wskazują na działanie zmniejszające ryzyko sercowo-naczyniowe flozyn były prowadzone na różnych populacjach pacjentów, więc nie można tych leków jednoznacznie porównać. W przypadku empagliflozyny, badanie EMPA-REG OUTCOME objęło chorych po epizodzie sercowo-naczyniowym. W tym badaniu uzyskano najlepsze wyniki w zakresie prewencji. Wszystkie punkty końcowe: zgon z powodu choroby sercowo-naczyniowej, niewydolność serca czy progresja funkcji nerek wykazały znamienną poprawę. 
Przeciwstawne wyniki uzyskano dla ertugliflozyny w badaniu VERTIS CV, w którym na podobnej grupie pacjentów po epizodzie SN wykazano tylko korzyść w zakresie niewydolności serca, pozostałe punkty końcowe nie były znamienne.
Badania pozostałych cząsteczek z dapagliflozyną czy kanagliflozyną były prowadzone zarówno u chorych po epizodzie SN, jak i z wysokim ryzykiem SN bez przebytego epizodu. Wyniki tych badań są pośrednie. Wydaje się, że empagliflozyna wykazuje najlepsze działanie prewencyjne, chociaż działanie dapagliflozyny i kanagliflozyny są do empagliflozyny zbliżone.
Flozyny przed metforminą – jakie jest obecnie stanowisko dotyczące „złotego standardu leczenia cukrzycy”?
Zalecenie, aby u chorych dotychczas nieleczonych z powodu cukrzycy z wysokim i bardzo wysokim ryzykiem SN rozpoczynać leczenie od flozyny, ukazało się w schemacie zaproponowanym przez Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne. Póki co nie ma na to żadnych podstaw naukowych, żadne dotychczasowe badania kliniczne dotyczące flozyn nie obejmowały takiej grupy chorych, większość z badanych leczyła się wcześniej metforminą, dlatego zalecenie zaproponowane przez ESC nie spełnia warunku EBM (Evidence Based Medicine).
Rozmawiała Agnieszka Krupa

Kardiolog, diabetolog i lekarz rodzinny współpracują przy opiece nad chorym na cukrzycę

Czy ludzkie serce ma przed lekarzami jakieś tajemnice? Kiedy i po co tworzy się elektryczną mapę serca? Odpowiada dr Krzysztof Kaczmarek z Kliniki Elektrokardiologii Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/ya7y7537-2013-v-mars.jpg" width="660"> Dr n. med. Krzysztof Kaczmarek. Fot. Marcin Stępień / Agencja Gazeta
<h4>Tajemniczy organ</h4>
– Chociaż można powiedzieć, że serce człowieka znamy dziś „na wylot”, trzeba przewrotnie przyznać, że im więcej wiemy, tym jeszcze więcej chcielibyśmy się dowiedzieć. Serce człowieka wciąż ma przed nami wiele do odkrycia – mówi dr Krzysztof Kaczmarek z Kliniki Elektrokardiologii Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, członek Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Jako lekarz dr Krzysztof Kaczmarek praktykuje około 15 lat. Jak zaznacza, na przestrzeni tego stosunkowo niedługiego z punktu widzenia rozwoju nauki czasu, w dziedzinie kardiologii dokonał się postęp wręcz rewolucyjny. – Pamiętam, że kiedy zacząłem interesować się kardiologią strukturalną, wiedza medyczna w tym obszarze rozwijała się niezwykle szybko – wspomina dr Kaczmarek.
Wraz z postępem technologicznym nastąpił rozwój coraz bardziej zaawansowanych narzędzi, dzięki którym serce człowieka można oglądać niezwykle dokładnie i z różnych perspektyw. – Możemy dziś ocenić budowę anatomiczną poszczególnych struktur serca, ale także budowę morfologiczną różnych jego tkanek. Fascynującą możliwością jest prześledzenie „elektryki” mięśnia sercowego - zarówno poprzez nagrywanie biosygnału serca z klatki piersiowej, jak i z wewnątrz serca. Co więcej, zbadaną elektrykę serca możemy korelować z jego anatomią. Informacje o impulsach elektrycznych pozyskane z wewnątrz serca możemy nałożyć na anatomię organu stworzoną za pomocą rekonstrukcji komputerowych. Możemy precyzyjnie określić, gdzie w całym systemie elektrycznym tkwi ewentualny błąd, to jest gdzie dokładnie zlokalizowane jest źródło arytmii. Dzięki tej wiedzy możemy skutecznie ten błąd naprawić i pomóc naszym pacjentom z zaburzeniami rytmu serca – wyjaśnia dr Kaczmarek. 
<h4>Rekonstrukcja 3D</h4>
Jak przekonują eksperci Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, w dziedzinie elektrofizjologii inwazyjnej ważnym trendem w rozwoju technologii są nowe możliwości systemów elektroanatomicznych. Za pomocą specjalnych cewników można rejestrować w sercu sygnały elektryczne, które dzięki odpowiednim algorytmom i sprzężeniu z systemami nawigacyjnymi są przetwarzane przez komputer w taki sposób, że tworzą twójwymiarową mapę elektryczną serca pacjenta. 
– Taka mapa elektryczna serca zwiera wiele informacji, które są bardzo ważne z punktu widzenia diagnostyki wszelkiego rodzaju zaburzeń rytmu serca. Dzięki mapie 3D wiemy, czy w danym obszarze serca jest „dużo prądu” czy też „mało prądu”, to jest czy sygnał ma wysoką amplitudę, czy sygnał jest wysokiej czy niskiej częstotliwości, czy jest, jak to określamy, rozfragmentowany, jaka jest impredancja lokalna, czyli jaki jest opór tkanek, gdzie obraliśmy swój punkt informacyjny, jaka jest sekwencja sygnałów elektrycznych, czyli czy w danym miejscu sygnał występuje później niż w innym miejscu, czy też wcześniej. Dzięki temu możemy trafnie lokalizować źródło problemu i dokładnie tam skierować nasze działania terapeutyczne – mówi dr Kaczmarek.
<h4>Superprecyzja</h4>
Informacji, które systemy elektroanatomiczne mogą zebrać, jest bardzo wiele i, jak potwierdzają eksperci, z roku na rok ta tendencja dodatkowo wzrasta: na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat w technologii algorytmów systemów elektroanatomicznych zaszły ogromne zmiany. – Najpierw mogliśmy rejestrować sekwencję sygnałów elektrycznych i w pewnym zakresie szacować ich amplitudę. Kolejno doszły możliwości wykonywania coraz bardziej gęstych i precyzyjnych map serca, które powstają na podstawie nawet kilkunastu tysięcy punktów informacyjnych. To ogromna liczba, jeśli wziąć pod uwagę, że ludzkie serce ma wielkość pięści – mówi dr Kaczmarek.
Fakt, że serce człowieka jest stosunkowo niewielkie, wymusza na lekarzach możliwie precyzyjne interwencje. – Nieduże serce zawiera mnóstwo bardzo istotnych struktur. Interwencja o kilka milimetrów dalej od miejsca docelowego mogłaby mieć znaczenie dla stanu zdrowia pacjenta. Większa precyzja narzędzi, takich jak nowoczesne systemu elektroanatomiczne i najnowszy moduł CartoPrime, z których korzystamy w naszym ośrodku, oznacza, że i my lekarze jesteśmy w swoich działaniach terapeutycznych bardziej dokładni. Dzięki temu leczenie jest krótsze, bezpieczniejsze i okazuje się jeszcze bardziej skuteczne – wyjaśnia dr Kaczmarek.

Serce w rekonstrukcji - naprawić usterkę

Według szacunków Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego migotanie przedsionków, którego objawami są m.in. szybka i nieregularna praca serca, ma 700 tys. Polaków. Nierozpoznana albo nieleczona choroba pięciokrotnie zwiększa ryzyko udaru niedokrwiennego mózgu. Co więcej, udary wywołane migotaniem przedsionków mają cięższy przebieg i prowadzą do ciężkiej niepełnosprawności, a połowa pacjentów z takim rozpoznaniem umiera w ciągu roku. O ryzyku, jakie wiąże się z migotaniem przedsionków, i konieczności badań kontrolnych ma Polakom przypomnieć utwór i klip nagrany przez zespół Pectus w ramach ogólnopolskiej kampanii Stop Udarom.
<iframe width="620" height="379" src="https://embed.newseria.pl/obsadz_news/827525634" frameborder="0" allowfullscreen></iframe>
– Migotanie przedsionków jest jednym z najczęstszych zaburzeń rytmu serca. Dotyczy ponad pół miliona Polaków, ale szacujemy, że ta liczba może sięgać nawet 700 tys. – mówi prof. dr hab. n. med. Przemysław Mitkowski, prezes elekt Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i kierownik Pracowni Elektroterapii Serca i Kliniki Kardiologii Katedry Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Szybkie i nieregularne bicie serca, dyskomfort lub ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, nadmierne pocenie się, duszności, uczucie zmęczenia i osłabienie wydolności fizycznej, zawroty głowy, a nawet omdlenia – te symptomy mogą świadczyć o migotaniu przedsionków. Dlatego też ich pojawienie się trzeba jak najszybciej skonsultować z lekarzem. Tym bardziej że objawy te można powiązać z różnymi innymi dolegliwościami.
– U części chorych objawy są całkowicie niezauważalne, ale spora grupa, szczególnie przy pierwszym napadzie, skarży się na szybkie, nierówne bicie serca. Jednym z objawów migotania przedsionków, opisywanych w podręcznikach medycyny, jest też niemiarowość zupełna, czyli brak uporządkowania rytmu. To oznacza, że przerwy pomiędzy kolejnymi skurczami serca są całkowicie nieregularne, a rytm bardzo szybki – precyzuje prof. Przemysław Mitkowski.
Szybkie zdiagnozowanie migotania przedsionków jest ważne zwłaszcza w przypadku pacjentów wysokiego ryzyka – osób, które ukończyły 65 lat bądź mają inne schorzenia układu sercowo-naczyniowego, jak np. nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, cukrzyca albo przebyty wcześniej udar mózgu. Na wysokie ryzyko narażeni są też chorzy na miażdżycę naczyń mózgowych, naczyń wieńcowych w sercu albo tętnic kończyn dolnych.
– W tym roku ukazały się zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, które wskazują na konieczność monitorowania tej arytmii szczególnie w grupach wysokiego ryzyka – mówi prezes elekt Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. – Mamy różne metody monitorowania, począwszy od najprostszych, czyli badania pulsu. Każdy z nas może się tego szybko nauczyć i sprawdzać, czy tętno jest wyczuwalne, miarowe i jaka jest częstotliwość rytmu. Kolejne narzędzia, które przybliżają do rozpoznania choroby, to aparaty do mierzenia ciśnienia. Nawet te ze średniej półki już informują nas, że rytm jest niemiarowy. Nie stanowi to podstawy rozpoznania migotania przedsionków, jednak wskazuje, że należy się udać po poradę do lekarza i wykonać dalsze badania.
Podstawą do rozpoznania migotania przedsionków jest badanie elektrokardiograficzne. Arytmia, szczególnie w początkowej fazie choroby, może jednak trwać krótko, nawet kilkadziesiąt sekund do kilkunastu minut. Chory może w tym czasie nie zdążyć zgłosić się z objawami do lekarza.
– W takiej sytuacji możemy wykonać badanie holterowskie. To jest 24-godzinne badanie EKG, ale u części chorych również i ono nie jest w stanie wykryć arytmii. Stąd mamy różne metody monitorowania długookresowego, zwykle są to różnego rodzaju rejestratory zdarzeń. Część z tych narzędzi jest powszechnie dostępna, np. bransoletki czy zegarki, które potrafią monitorować rytm serca – wskazuje prof. Przemysław Mitkowski.
Jak podkreśla, najgorszym powikłaniem migotania przedsionków jest udar mózgu, ale wielu chorych nawet nie wie o bezpośredniej zależności między nimi. Tymczasem szybka i nieregularna praca przedsionków zmniejsza wydajność pompowania krwi do komór w sercu. Ze względu na zastój krwi mogą tworzyć się skrzepliny. Kiedy wydostaną się z przedsionka serca i zaczną przemieszczać wraz z prądem krwi, mogą zatkać naczynia krwionośne w mózgu, prowadząc do udaru niedokrwiennego (właśnie w ten sposób dochodzi do 15–20 proc. wszystkich przypadków).
Migotanie przedsionków zwiększa ryzyko udaru aż pięciokrotnie, a udary nim wywołane mają cięższy przebieg i prowadzą do ciężkiej niepełnosprawności. Połowa pacjentów umiera w ciągu roku od jego wystąpienia.
– Udar mózgu to najgroźniejsze powikłanie arytmii. Występuje zwłaszcza u osób, które mają dodatkowe schorzenia i czynniki ryzyka. Nieleczone migotanie przedsionków, czyli brak profilaktyki w postaci ciągłego stosowania leków przeciwkrzepliwych, u co 12. pacjenta może w ciągu roku doprowadzić do udaru – mówi prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Podkreśla, że obchodzony niedawno Światowy Dzień Serca jest najlepszą okazją, aby przypomnieć Polakom o profilaktyce i badaniach oraz zwrócić uwagę na fakt, że choroby serca mogą prowadzić do poważnych i groźnych dla życia powikłań.
– Najważniejsze w medycynie jest zapobieganie tym chorobom. Na to, jak będziemy się czuli i jak będziemy funkcjonować w wieku 50 czy 70 lat, pracujemy już we wczesnej młodości. Chodzi o prawidłowe odżywianie się, wykonywanie okresowo podstawowych badań takich jak morfologia, stężenie cukru i cholesterolu we krwi czy badanie ciśnienia tętniczego. Im wcześniej będziemy interweniować, w tym mniejszym stopniu umożliwimy rozwój choroby układu sercowo-naczyniowego – podkreśla prof. Przemysław Mitkowski.
By zwrócić uwagę Polaków na najczęstszą arytmię serca i jedną z głównych przyczyn udaru mózgu, grupa Pectus przygotowała wyjątkowy utwór pt. „Migotanie, kołatanie”. Premiera teledysku odbyła się 29 września z okazji obchodów Światowego Dnia Serca 2020. Projekt realizowany jest w ramach ogólnopolskiej kampanii społecznej Stop Udarom, pod honorowym patronatem Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
– Piosenka zespołu Pectus jest pewną wizją artystyczną problemu. Nie chodzi tutaj o szczegółowe ujęcie, ale o zwrócenie uwagi na problem migotania przedsionków i powiązanie go z możliwością wystąpienia udaru mózgu – mówi prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. – Ten przekaz, szczególnie od osób powszechnie znanych, jest bardzo ważny. Chodzi o to, aby zwrócić uwagę, że skutki nierozwiązywania tego problemu, zaniechania konsultacji lekarskiej czy niestosowania się do zaleceń lekarskich mogą powodować poważne powikłania.

Migotanie przedsionków nawet u 700 tys. Polaków

Psychoedukacja w zakresie reakcji lękowej i porozumienie z kardiologiem mogą być bardzo pomocne. Rozpoznanie i zaniechanie schematu zamartwiania się przynosi pacjentowi wymierne efekty - mówi Karolina Komorowska-Legierska, psycholog, certyfikowany psychoterapeuta poznawczo-behawioralny.
<div class="floating_img" style="float:right; margin-left:10px; width:300px"><img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/karolina-komorowska-legierska.jpg" width="300"> Karolina Komorowska-Legierska. Fot. arch. wł.</div>
Katarzyna Sajboth-Data: Jak często pacjent z objawami kardiologicznymi trafia do gabinetu psychoterapeuty?
Karolina Komorowska-Legierska: Co jakiś czas trafiają do mnie pacjenci skarżący się na bóle w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca, duszności czy inne somatyczne objawy tego typu. To, co ich często łączy, to chęć „poradzenia sobie ze stresem” i obawa, że jeśli nie będą potrafili nad nim zapanować, to pogorszy się ich stan zdrowia. W dużej mierze to efekt wciąż funkcjonujących społecznych przekonań na temat stresu, które paradoksalnie powodują u pacjentów jego wzrost. 
Jakie to przekonania?
„Jak będę się stresować, to będę czuć się gorzej”, „Jak będę się stresować, będę chorować”, „Muszę być spokojna, bo coś mi się stanie” i wiele podobnych. Wystarczy popatrzeć na tytuły dostępne w księgarniach nawołujące do tego, żeby „pokonać stres” lub „żyć bez stresu”, czy na nagłówki w prasie stwierdzające, że „stres jest przyczyną wielu chorób”. I choć fizjologiczne objawy stresu rzeczywiście wiążą się np. ze wzrostem ciśnienia, nie oznacza to, że zagrażają nam codzienne stresujące sytuacje, których każdy z nas doświadcza. Szkodliwy jest dla nas stres przewlekły. 
Wiara w to, że stres jest dla mnie destrukcyjny, zatem w ogóle nie powinnam się stresować, powoduje wejście w błędne koło, bo zaczynam stresować się tym, że się stresuję. Wyobraźmy sobie osobę przechodzącą przez jezdnię na przejściu dla pieszych i samochód hamujący z piskiem w jakiejś odległości od niej. Naturalną reakcją na to wydarzenie jest strach, wzrost ciśnienia, przyspieszone bicie serca, uczucie gorąca, płytszy oddech, czyli stres wraz z jego fizjologicznymi objawami. W taki – zdrowy – sposób organizm reaguje wobec pojawiających się wyzwań w naszym życiu. Problem zdrowotny powstaje wówczas, gdy ta osoba zamiast potraktować opisaną sytuację jako krótkotrwałe zagrożenie, której towarzyszyło typowe wzbudzenie organizmu, zaczyna rozmyślać o doświadczonych objawach, zwiększając tym samym ich natężenie i utwierdzając się w przekonaniu, że niepotrzebnie się zestresowała, bo to niekorzystnie wpłynęło na np. kondycję jej serca. Gdy zaczynamy stresować się stresem... stres staje się przewlekły. 
Stres fizjologiczny jest dla organizmu wysiłkiem, ale potrzebnym, bo mobilizuje do walki albo ucieczki. Należy go jednak odróżnić od stresu chronicznego, tożsamego z ciągłym stanem pobudzenia fizjologicznego i poznawczego, powodującego wraz z upływem czasu, słabnięcie organizmu – obniżenia zarówno rezyliencji, jak i odporności somatycznej. Dlatego kluczowe jest, żeby pacjent rozumiał to rozróżnienie.
Stres staje się przewlekły w dwóch rodzajach sytuacji: gdy ktoś doświadcza długotrwałego oddziaływania stresora i nieustannie funkcjonuje w środowisku nim nacechowanym albo kiedy ktoś stresuje się stresem. Pogłębiając zagadnienie drugiego przypadku wyniki badań wykazały, że negatywne przekonania na temat stresu są jednym z powodów, przez które stres się utrzymuje, przewleka i wówczas rzeczywiście niekorzystnie wpływa na zdrowie. 
Na ile psychoterapia sprzyja dobremu rokowaniu w przypadku schorzeń kardiologicznych?
Wyniki badań pokazały istotną korelację pomiędzy chorobą niedokrwienną serca a depresją. W takich przypadkach lecząc jedno leczymy drugie. Pracujemy nad aktywizacją pacjenta, motywacją do zmiany nawyków i stylu życia, które korzystnie wpłyną na jego stan zdrowia tak z psychologicznego punktu widzenia, jak i kardiologicznego. 
W terapii poznawczo-behawioralnej istnieje kilka protokołów przeznaczonych bezpośrednio do pracy z pacjentem kardiologicznym, np. ze wspomnianym pacjentem depresyjnym z ChNS. Wyniki badań wykazały objawy depresji u 60% pacjentów po zawale i choć u większości z nich objawy ustępują, jednak u pewnej części przeradzają się w długotrwały epizod depresyjny. Przebiega ona nieco inaczej niż w innych przypadkach – nie ma tak wielu aspektów poznawczych, zatem przeważają te somatyczne i może dlatego też często bywa późno rozpoznawana. Tymczasem jej wczesne wykrywanie jest tym ważniejsze, że dla poprawy ogólnego stanu zdrowia pacjentów z chorobami serca potrzeba wdrożyć odpowiednią dietę, ćwiczenia czy rehabilitację, a depresja skutecznie wpływa na zanik motywacji do jakiegokolwiek działania. Jeśli nie zajmiemy się leczeniem depresji, to zdecydowanie utrudni osiągnięcie jakichkolwiek efektów terapeutycznych i wydłuży czas leczenia. 
Bardzo ważna jest również psychoedukacja, zwłaszcza u pacjentów z napadami paniki, u których somatyczne przyczyny doświadczanych przez nich objawów zostały już w diagnostyce wykluczone, ale pozostał w nich lęk i niepewność, czy powracające objawy ze strony układu oddechowego czy sercowego jednak nie wywołają zawału serca. Psychoterapia uwzględnia wówczas specyfikę takich pacjentów, u których często potrzeba przepracować zasadnicze przekonania na temat stresu i lęku, a nie jest to łatwe. 
O ile u pacjentów, u których wykluczono przyczyny somatyczne, praca wydaje się łatwiejsza, co z pacjentami, którzy rzeczywiście cierpią na choroby kardiologiczne, u których opisane objawy mogą faktycznie znamionować zagrożenie zdrowia i życia?
To rzeczywiście bardzo ważne, dlatego gdy trafia do mnie taki pacjent, najpierw kieruję go na konsultację do kardiologa i na badania diagnostyczne. 
Kiedy przyszła do mnie pacjentka mająca problemy z zastawką serca i jednocześnie napady paniki, pracowałyśmy m.in. nad odróżnianiem objawów kardiologicznych i psychologicznych. Powodzenie terapii w takich przypadkach zależy od współpracy między kardiologiem, psychologiem i pacjentem. Również terapeuta potrzebuje wtedy precyzyjnych informacji o tym, jaki objaw będzie faktycznie pochodził z układu sercowo-naczyniowego. Równocześnie ważne jest, aby umiejętność odróżniania symptomów przez pacjenta nie przerodziła się w nagminne ich monitorowanie, a tym samym nadmierną czujność i lęk. 
Na jakie objawy u pacjenta, które mogłyby sugerować potrzebę konsultacji z psychologiem, psychoterapeutą lub psychiatrą, może zwrócić uwagę kardiolog? O co może zapytać już na etapie wywiadu, co teoretycznie nie dotyczy zakresu jego pracy, a byłoby istotne dla właściwego leczenia?
Na pewno pomocne byłoby zwrócenie uwagi na to, czy pacjent ma tendencję do monitorowania objawów, czyli do ciągłego sprawdzania czy doświadcza danego objawu, czy nie. Gdy ktoś szuka objawu, ma duże szanse go znaleźć i np. od pytania, czy serce bije mi szybciej niż zwykle, łatwo przejść do wniosku, że chyba faktycznie trochę przyspieszyło. I pojawia się kolejne pytanie, czy ta zmiana oznacza coś niebezpiecznego itd. 
Pracowałam też z wieloma pacjentami mającymi regularnie mierzyć ciśnienie, którzy zaczynali monitorować je nadmiernie i zamiast robić to np. trzy razy w ciągu dnia, mierzyli je co godzinę. Powodowało to u nich ciągłą czujność i niepewność, czy aby zaraz nie podwyższy się ono niebezpiecznie. Kiedy w wyniku m.in. tego pobudzenia nieco wzrastało, interpretowali je jako zagrożenie dla ich zdrowia i życia, zupełnie nie biorąc pod uwagę tego, co się do tego przyczyniło.
W takich przypadkach psychoedukacja w zakresie reakcji lękowej i porozumienie z kardiologiem będą bardzo pomocne. Motywujemy pacjenta do wypełniania zaleceń kardiologicznych, jednocześnie ograniczając nadmierne monitorowanie objawów, czyli np. mierzenie ciśnienia odbywa się o określonych godzinach, ale nie pomiędzy nimi.
To szczególnie ważne u pacjentów z lękiem uogólnionym i lękiem o zdrowie, dlatego że towarzyszy im duża nietolerancja niepewności, więc poza samą potrzebą upewniania się mogą podważać otrzymane wyniki lub sposób w jaki je uzyskali, mówiąc np. „Chyba nie miałam odpowiednio ułożonej ręki, więc zmierzę jeszcze raz” albo „Ktoś akurat wszedł i odezwałam się do niego, a to pewnie zaburzyło pomiar”. W takich sytuacjach otrzymanie przez pacjenta odpowiedniej edukacji od kardiologa, jako autorytetu w tej dziedzinie, niezaprzeczalnie wpływa na efekty pracy z takim pacjentem. 
Natomiast w przypadku pacjentów z problemami z nadciśnieniem czy z sercem pomocne by było dopytać pacjenta o martwienie się. Jeżeli mamy zamartwiającego się pacjenta, pozostaje on niemal przez większość czasu w stanie pobudzenia. 
Ale czy w naszym społeczeństwie martwienie się nie jest oczywistym elementem dnia?
Jest tak powszechne, że bywa mylone z odpowiedzialnością, tymczasem nadmierne martwienie się powoduje ciągły stan pobudzenia ponad normę. Rozpoznanie i zmniejszenie schematu zamartwiania się przynosi pacjentowi wymierne efekty. Gdy w procesie psychoterapii nauczy się wspomnianego już niestresowania się stresem i zaprzestania monitorowania jego objawów, wykształci umiejętność radzenia sobie z nim.
Równie ważna jest reakcja specjalisty wobec zamartwiającego się pacjenta – skwitowanie jego wypowiedzi stwierdzeniem, że jeśli będzie się tak martwił, to się „wykończy”, nie jest najlepszym pomysłem. Mógłby mu za to zasugerować, że warto byłoby przepracować ten zamartwiający się sposób przeżywania rzeczywistości.
Rozmawiała Katarzyna Sajboth-Data
Karolina Komorowska-Legierska – psycholog, certyfikowany psychoterapeuta poznawczo-behawioralny (Certyfikat PTTPB nr 637 oraz Certyfikat EABCT). Prowadzi psychoterapię osób dorosłych w zakresie zaburzeń lękowych (nerwic), zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, zaburzeń nastroju oraz zaburzeń osobowości. Jej specjalne zainteresowania dotyczą pracy z osobami nadmiernie martwiącymi się, żyjącymi w poczuciu ciągłego napięcia i stresu. Zajmuje się także rozwojem osobistym, Pracuje również w języku angielskim. Absolwentka UJ i SWPS. Ukończyła studia psychologiczne ze specjalnością psychologia kliniczna. Przewodnicząca Zarządu Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej. Obecnie przyjmuje również w Poradni Zdrowia Psychicznego Kraków - Krowodrza Szpitala Specjalistycznego im. dr J. Babińskiego. Posiada doświadczenie w zakresie psychoterapii, diagnozy psychologicznej oraz rehabilitacji neuropsychologicznej funkcji poznawczych u pacjentów z uszkodzeniami mózgu zdobyte na Oddziale Neurologicznym i Oddziale Rehabilitacji Neurologicznej Podhalańskiego Szpitala Psychiatrycznego w Nowym Targu.

Psycho-kardio-terapia

W Polsce system opieki nad dorosłymi pacjentami z wrodzonymi wadami serca nie istnieje - stwierdza dr hab. n. med. Grażyna Zofia Brzezińska-Rajszys, kierownik Kliniki Kardiologii i Pracowni Interwencji Sercowo-Naczyniowych w Instytucie "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka", Przewodnicząca Sekcja Wad Wrodzonych Serca u Młodocianych i Dorosłych Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe class="div-vimeo" id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459424358" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Trudny transfer do dorosłości

Nawet 75-78 tysięcy nowych przypadków zawałów serca stwierdza się w Polsce każdego roku. Na niewydolność serca cierpi łącznie około 1,2-1,3 miliona Polaków. Schorzenia sercowo naczyniowe jeszcze przed erą COVID-19 były określane mianem epidemii. Na szczepionkę na koronawirusa wciąż jeszcze czekamy, ale w przypadku schorzeń sercowo-naczyniowych już dziś dysponujemy skutecznymi narzędziami do walki – mówi prof. Jarosław Kaźmierczak, kierownik Kliniki Kardiologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/jaroslaw-kazmierczak.jpg" width="660"> Prof. Jarosław Kaźmierczak. Fot. Salus PR
Marta Sułkowska: Panie Profesorze, czy schorzenia sercowo-naczyniowe to problem społeczny?
Prof. Jarosław Kaźmierczak: Można tak powiedzieć - stanowią przecież według danych GUS 47 procent wszystkich przyczyn zgonów Polaków i jeszcze przed erą COVID-19 były określane mianem epidemii. Niechlubne pierwsze miejsca zajmują choroba niedokrwienna z zawałem serca i niewydolność serca. W Polsce każdego roku stwierdza się nawet 75-78 tysięcy nowych zachorowań na zawał serca, natomiast na niewydolność serca serca choruje łącznie ok. 1,2-1,3 mln Polaków, a rocznie z tego powodu umiera około 60 tys. osób. Tegoroczne spotkania naukowe przynoszą ciekawe doniesienia i wnioski w tym obszarze. Poznaliśmy wyniki wielu badań klinicznych oraz zalecenia, które będą wdrażane także do polskiej praktyki klinicznej.
Które doniesienia szczególnie zwróciły Pana uwagę?
Jednymi z najbardziej interesujących doniesień tegorocznego Kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego ESC 2020 były zalecenia dotyczące ostrych zespołów wieńcowych, w szczególności wytyczne dotyczące postępowania w zawale serca NSTEMI, czyli bez uniesienia odcinka ST. Jest to typ ostrego zespołu wieńcowego o bardziej różnorodnej patofizjologii i częstszym współistnieniu innych chorób. Zwykle dotyka też osób starszych. W zaleceniach uporządkowano zasady postępowania z pacjentami, ale pojawiły się także nowe trendy.
Jakie to nowości?
Do niedawna zawały NSTEMI, w których nie obserwuje się ewidentnych zmian w elektrokardiogramie, uznawano powszechnie za pewnego rodzaju bardziej „łagodne”, ale jednocześnie obarczone dużym ryzykiem. Być może ze względu na swój nieco wolniejszy przebieg, niejako skrycie wyrządzają większe szkody. Obserwacje te znalazły potwierdzenie w badaniach, między innymi w wynikach polskiego programu KOS-zawał, gdzie roczna śmiertelność okazała się wyższa w przypadku zawału NSTEMI niż w przypadku zawałów STEMI (z uniesieniem odcinka ST) – odpowiednio 5,0 procent w przypadku zawałów NSTEMI i 3,4 procent w przypadku zawałów STEMI. Warto dodać, że roczna śmiertelność wśród pacjentów z zawałem serca niewłączonych do programu KOS-zawał wynosi odpowiednio dla NSTEMI 8,8 procent i dla STEMI 5,7 procent.
Podczas tegorocznego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kariologicznego wiele miejsca poświęcono zawałowi serca, ale także niewydolności serca.
Tak, to także ważny temat, ponieważ w terapii niewydolności serca również odnotowaliśmy duży krok na drodze postępu w leczeniu tego schorzenia. Warto pamiętać, że zawał serca jest ściśle związany z niewydolnością serca, ponieważ w początkowym okresie zawału choremu grozi zatrzymanie krążenia i nagły zgon sercowy, a im dłuższy czas od początku bólu zawałowego do zastosowania procedur angioplastyki wieńcowej, tym większe ryzyko martwicy serca i rozwoju niewydolności serca. W przypadku niewydolności serca poznaliśmy nowe doniesienia na temat nowej grupy leków - flozyn. W przypadku dapagliflozyny poznaliśmy bardzo obiecujące wyniki badania DAPA-CKD u pacjentów z nieprawidłową funkcją nerek. W przypadku tej terapii wyniki potwierdziły redukcję śmiertelności pacjentów niezależnie od istniejącej cukrzycy.
Dostęp do nowoczesnych terapii o udowodnionej w randomizowanych badaniach klinicznych skuteczności to jeden z elementów programu KONS (program Kompleksowej Opieki nad Pacjentami z Niewydolnością Serca).
Tak, to jeden z wielu różnych i wielopoziomowych elementów tej strategii. O ile w przypadku programu KOS-Zawał skoncentrowano się na trzech zasadniczych elementach: opiece szpitalnej, ambulatoryjnej i rehabilitacji, to w przypadku programu KONS jest o wiele więcej elementów, które należy zintegrować. Wyzwanie stanowi już włączenie do programu nad pacjentami lekarzy rodzinnych. Pomimo najlepszej woli i chęci współpracy potencjalnym wyzwaniem jest bieżące - bardzo znaczące - obciążenie lekarzy POZ. Mamy jednak pewność, że zaproponowane rozwiązanie jest skuteczne, dlatego na KONS środowisko klinicystów, ale przede wszystkim pacjenci czekają z niecierpliwością. 
Skąd wiadomo, że ten program będzie skuteczny?
Podczas ostatniego spotkania naukowego środowiska kardiologicznego AZ Scientific Summit przedstawiłem podczas wykładu opublikowane w Hiszpanii dane dotyczące funkcjonowania tamtejszego odpowiednika programu KONS. Okazało się, że do problemu niewydolności serca w czasie pandemii COVID-19 Hiszpanie podeszli proaktywnie. Z każdym pacjentem znajdującym się pod opieką ośrodka uczestniczącego w programie kontaktowano się indywidualnie i konsultowano z nim bieżącą strategię postepowania terapeutycznego. Okazało się, że dzięki takiemu podejściu efektywnie wychwytywano tych pacjentów, którzy wymagali pilnej kontroli lub korekty w terapii. Chociaż w Hiszpanii, tak jak na całym świecie w okresie lockdownu, liczba wizyt w ośrodkach spadła, nie wiązało się to z tak znaczącym jak gdzie indziej pogorszeniem rokowania i wzrostem śmiertelności. Jako przykład odmiennego podejścia zaprezentowałem dane brytyjskie, w których liczba wizyt i hospitalizacji z powodu niewydolności serca spadła – znowu: jak wszędzie indziej na świecie w okresie pandemii COVID-19, ale tam nie kontaktowano się proaktywnie z pacjentami i to już wiązało się ze wzrostem zaostrzeń niewydolności serca. Niestety, taką sytuację obserwujemy także w polskich ośrodkach. Wniosek jest zatem oczywisty: w przypadku chorób sercowo naczyniowych w zasięgu możliwości już dziś mamy narzędzia, o których wiemy, że naprawdę działają. Nie mamy wątpliwości, że warto je wdrażać. 
Rozmawiała Marta Sułkowska

Mamy skuteczne narzędzia, by leczyć choroby społeczne

Coś, co było niemożliwe, stało się osiągalne i pacjenci ekstremalnego ryzyka sercowo-naczyniowego mogliby być dziś skutecznie leczeni – mówi prof. Dariusz Dudek. Jednak wciąż nie są, bo czekają na program lekowy z wykorzystaniem inhibitorów PCSK9. Specjaliści podkreślają, że taka terapia to ratunek dla wielu chorych, a dodatkowo lepsze monitorowanie wszystkich pacjentów kardiologicznych i mniej hospitalizacji.
<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/JNJEMMKx6V4" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>
Propozycja programu lekowego dla pacjentów szczególne obciążonych ze skumulowanymi czynnikami ryzyka została stworzona przez czołowych polskich ekspertów. Ewolukumab, który miałby być stosowany w tym programie, ma już od 2017 r. potwierdzoną w badaniach naukowych skuteczność w zakresie nie tylko obniżania poziomu LDL-c, ale i redukcji ryzyka wystąpienia różnych zdarzeń sercowo-naczyniowych. Terapia ta jest refundowana dla tej grupy chorych nawet w Czechach, na Słowacji, w Bułgarii i Estonii. Polscy pacjenci wciąż czekają. O tym, jakie korzyści przyniósłby takim program w Polsce, rozmawiano podczas debaty Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pacjentów z Chorobami Serca i Naczyń „EcoSerce” oraz Fundacji Żyjmy Zdrowo. 
Jak wyjaśnił prof. Dariusz Dudek, prezes Europejskiej Asocjacji i Interwencji Sercowo-Naczyniowych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, leczenie wysokiego stężenia cholesterolu, czyli hipercholesterolemii ma na celu obniżenie jego wartości, co będzie prowadziło do ustabilizowania, a nawet odwrócenia procesów miażdżycowych. To zapobiega udarom mózgu, zawałom serca i miażdżycy naczyń obwodowych. - Statyny i leki hamujące wchłanianie cholesterolu, jak aksytynib/ezetymib poprawiają rokowania pacjentów. Jeżeli mamy pacjenta z tzw. złym cholesterolem LDL 140, 160, 180 mg/dl i zaczynamy obniżać jego stężenie tymi lekami, jesteśmy w stanie osiągnąć redukcję 50-60 proc., ale nigdy poniżej 55 mg/dl. Tymczasem dla cierpiących z powodu chorób serca i naczyń, po zawałach i udarach oraz z miażdżycą kończyn dolnych celem terapeutycznym jest stężenie poniżej 55 mg/dl. Wytyczne europejskie ESC/EAS z 2019 r. mówią, że powinniśmy obniżyć cholesterol LDL nawet do 35- 40 ml/dl, a dla pacjentów ekstremalnego ryzyka oczekiwaną wartością jest 20-30 ml/dl – tłumaczył prof. Dudek. 
- W Polsce jest to wąska grupa kilku tysięcy pacjentów z rozpoznaną miażdżycą, po zawale serca oraz mających wysokie stężenie cholesterolu, którego nie jesteśmy w stanie obniżyć klasycznymi lekami. W związku z tym są oni narażeni na kolejne incydenty sercowo-naczyniowe grożące nawet śmiercią – wyjaśnił prof. Dudek.
Agnieszka Wołczenko, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pacjentów z Chorobami Serca i Naczyń „EcoSerce” poinformowała, że członkowie organizacji –pacjenci z niewydolnością serca i nadciśnieniem, po interwencjach kardiologicznych, po udarach i zawałach, a także z hipercholesterolemią - nie tylko rodzinną, ale i nabytą - mimo modyfikacji stylu życia i klasycznej terapii - w dalszym ciągu mają wysoki poziom cholesterolu. - Potrzebują leku, który w ich przypadku będzie ratował życie i da szansę funkcjonowania w komfortowych warunkach przez długi czas – apelowała.
– Mimo że choroby naczyniowe są wciąż pierwszą przyczyną zgonów w naszym kraju, nie pamiętam, żeby przez ostatnie kilka lat wprowadzono do refundacji jakakolwiek nową substancję dedykowaną pacjentom kardiologicznym. I to jest błąd, bo tracimy coraz więcej chorych i to nie tylko w wieku 65 plus. Rośnie liczba pacjentów z incydentami sercowo-naczyniowymi w przedziale od 30-35 do 55 lat. Te osoby mogłyby dalej pracować zawodowo, a są wykluczane - ubolewała Wołczenko.
Tymczasem badanie FOURIER (Further Cardiovascular Outcomes Research With PCSK9 Inhibition in Subjects With Elevated Risk) pokazało, że ewolukumab zdecydowanie zmniejsza ryzyko wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjentów zagrożonych ekstremalnie.
W Polsce działa już program z zastosowaniem inhibitorów PCSK9 dla pacjentów z rodzinną hipercholesterolemią. - Myśleliśmy, że będzie to kilka tysięcy osób, a w ciągu ostatnich 2 lat włączono zaledwie około 150 ze względu na zbyt wyśrubowane kryteria – powiedział prof. Dudek. - Potrzebujemy też nowego programu terapeutycznego, tzw. profilaktyki wtórnej u chorych po zawale serca, żeby byli precyzyjnie prowadzeni do właściwej wartości cholesterolu – przekonywał kardiolog.
Stworzenie nowego programu lekowego dla chorych z ekstremalnym ryzykiem sercowo-naczyniowym byłoby idealnym uzupełnieniem programu Kompleksowej Opieki nad Pacjentem po Zawale Serca KOS. Prof. Dudek zaznaczył, że kardiolodzy postulują, aby odpowiednie stężenie cholesterolu było jednym z mierników jakości programu.
- Cel terapeutyczny, czyli poziom LDL byłby monitorowany przez cały rok, więc moglibyśmy być pewni, że osiągnęliśmy dzięki lekom odpowiednie jego wartości. I to powinno być dołączone do KOS, bo te programy idealnie się nakładają - podkreślił. Zwrócił uwagę, że jeszcze nie wszystkie ośrodki w kraju mają możliwość uczestniczenia w KOS. Jego zdaniem, należy zwiększać ich liczbę. - Dodatkowo są problemy z utrzymaniem większej liczby pacjentów. Na szczęście premiowane są ośrodki mające powyżej 60-70 proc. pacjentów włączonych do skoordynowanej opieki medycznej przez rok – dodał.
Prof. Dudek podkreśla, że korzyścią z nowego programu byłaby skuteczna terapia ekstremalnie zagrożonych pacjentów i monitorowanie jakości leczenia. - 80-90 proc.chorych będzie leczona klasycznymi lekami. Nie ma więc obaw, że nagle 80 000 pacjentów z zawałem serca stanie się przedmiotem programu lekowego. Ale będzie to grupa około 2-3 tysięcy osób rocznie, u których przy zastosowaniu klasycznych terapii nie jesteśmy w stanie uzyskać celu terapeutycznego. Program pozwoli tę grupę leczyć optymalnie i umożliwi funkcjonowanie w dobrej jakości życia kilku tysiącom rodzin. A przy okazji 90 proc. pozostałych chorych będzie dobrze monitorowanych. Małe koszty, a ogromne korzyści – podsumował. 
Agnieszka Wołczenko podkreśla, że wszelkie nakłady na zdrowie procentują w dwójnasób. - Kiedy mamy do czynienia z pacjentem po udarze czy zawale, który ma bardzo wysoki cholesterol, to taka osoba z reguły nie wraca już do pracy. Jej choroba stanowi więc obciążenie dla budżetu państwa. Często jest też tak, że rodzina musi się takim pacjentem opiekować. I to są dodatkowe straty dla budżetu. Dlatego rozsądek podpowiada, że wdrożenie innowacyjnej farmakoterapii daje możliwość zaoszczędzenia środków w systemie - wyjaśniała. Dodała, że wprowadzenie innowacyjnych leków kardiologicznych ograniczyłoby nie tylko koszty pośrednie, ale także liczbę hospitalizacji, co w dobie pandemii ma ogromne znaczenia. - Refundacja tych leków dla wąskiej grupy najbardziej zagrożonych pacjentów stanowi koszt, ale per saldo pobyty takich osób w szpitalu to wielokrotność tych kosztów – podkreślała.

Światowy Dzień Serca - hipercholesterolemia

Choroby kardiologiczne to wciąż najczęstszy zabójca Polaków. Pośród nich od lat zaniedbany jest temat niewydolności serca, która stała się plagą naszych czasów. Jest końcowym etapem wielu chorób krążenia, procesem nieodwracalnym, postępującym, prowadzącym do przedwczesnej śmierci. Co godzinę z jej powodu umiera 16 Polaków. Przy okazji obchodów Światowego Dnia Serca Polskie Stowarzyszenie Osób z Niewydolnością Serca apeluje do decydentów o pilne działania i poprawę losu chorych.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/razem-dla-serca.png" width="660">
<h4>Cichy zabójca</h4>
Niewydolność serca to dotyka ponad 1,2 mln osób. Najnowsze dane ministerstwa zdrowia pokazują, że po raz pierwszy liczba zgonów przewyższyła liczbę nowych zachorowań (142 tys. vs. 127 tys. - dane z 2018). Rokowania są niejednokrotnie porównywalne z chorobami nowotworowymi. Chorzy z niewydolnością serca w zaawansowanych stadiach siedzą w domach i nawet najprostsze czynności są dla nich problematyczne, wymagają stałej opieki bliskich. Jednym z najpoważniejszych problemów jest liczba hospitalizacji spowodowanych zaostrzeniem niewydolności serca. Jest ich coraz więcej, a ich koszty znacznie obciążają system ochrony zdrowia, nie wspominając o tym, że zwyczajnie skracają życie osoby dotkniętej tym schorzeniem.
Nowy minister zdrowia Adam Niedzielski zauważa ten problem. W ramach działań resortu powstała platforma internetowa NFZ. Czego dowie się z niej chory? Na początek: jaki jest średni czas pobytu i ponownych hospitalizacji, ile wykonywanych w szpitalu jest zabiegów i operacji, a także, jakie są powikłania. Obecnie platforma działa w obszarach chorób narządu wzroku oraz chirurgicznego leczenia nowotworów. Minister zapowiada rozszerzenie jej działania na pozostałe obszary zdrowia.
- Podwyższona śmiertelność wynika z nieodpowiedniej kontroli choroby oraz nieoptymalnej farmakoterapii, będącej podstawową metodą leczenia niewydolności serca. Przez to stan pacjenta się pogarsza i jest on hospitalizowany. Każda kolejna hospitalizacja w wyniku zaostrzenia choroby wiąże się z pogorszeniem rokowania. Mediana czasu przeżycia pacjenta po 1. hospitalizacji wynosi 2, 5 roku, a po 4. hospitalizacji maleje aż do 0,9 roku [Lin AH et al. Mil Med. 2017;182(9):e1932-e1937]. Pod względem częstości hospitalizacji Polska zajmuje 1. miejsce w grupie krajów OECD, wskaźnik hospitalizacji w wyniku niewydolności serca przekraczał 2,5 krotnie przeciętną w tej grupie. To jest alarm do pilnego działania – mówi prof. Ewa Straburzyńska-Migaj, przewodnicząca Komisji ds. Współpracy ze Stowarzyszeniami Pacjenckimi Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Wartość refundacji świadczeń z powodu niewydolności serca w 2019 r. wyniosła ponad 1,6 mld zł i była o blisko 1 mld zł wyższa niż w 2014 r. (wzrost o 107%!), z czego 95% stanowiły świadczenia w leczeniu szpitalnym.
<h4>Razem dla serca – bo liczy się czas!</h4>
Jak widać, sytuacja osób z niewydolnością serca jest bardzo trudna, dlatego Porozumienie Organizacji Kardiologicznych zainicjowało kampanię na rzecz osób z niewydolnością serca: Razem Dla Serca – Bo Liczy Się Czas! Porozumienie Organizacji Kardiologicznych jest także inicjatorem, przygotowywanego w szerokim gronie Raportu dotyczącego niewydolności serca w Polsce.
- Ze wstępnych danych z raportu wynika, że już dziś istnieją rozwiązania ograniczające zaostrzenia niewydolności serca prowadzące do hospitalizacji i przedwczesnych zgonów z jej powodu: wprowadzenie zmian w organizacji systemu opieki – tj. stworzenie Kompleksowej Opieki nad Pacjentami z Niewydolnością Serca (KONS) w całym kraju oraz jednoczesne zapewnienie dostępu do nowoczesnej i skutecznej farmakoterapii, która jest kluczowa w leczeniu tego schorzenia. Zmniejszenie skali wspomnianych zjawisk finalnie pozwoliłoby na wydłużenie i podniesienie jakości życia chorych oraz ograniczenie kosztów bezpośrednich i pośrednich związanych z niewydolnością serca - mówi Marta Kałużna-Oleksy, kardiolog, autorka raportu. - Pełen raport zostanie opublikowany wkrótce – dodaje.
<h4>Nadzieja na zmiany w rękach parlamentarzystów</h4>
Kardiologia to jeden z priorytetowych obszarów zdrowia publicznego. Stanowi wyzwanie dla systemu opieki medycznej w Polsce, wymaga szybkich i zdecydowanych zmian. W parlamencie toczą się prace nad powołaniem Parlamentarnego Zespołu ds. Kardiologii, aby wspólnie z przedstawicielami środowiska lekarzy, pacjentów i ekspertów zniwelować bariery systemowe i poprawić los chorych kardiologicznie.
Poza niewydolnością serca są również inne obszary kardiologii, które wymagają zainteresowania. Choć odnotowujemy postęp w diagnostyce i leczeniu, coraz szerzej stosowane są rozwiązania z zakresu telemedycyny, to jednak choroby serca wciąż zajmują niechlubne pierwsze miejsce pod względem ilości zgonów, a w samej kardiologii możemy wyróżnić kilka obszarów, które od lat zbierają śmiertelne żniwo.
- COVID19 mocno ograniczył dostęp pacjentów do leczenia, a więc spodziewamy się, że wspomniane statystyki będą w kolejnych miesiącach jeszcze bardziej dramatyczne. Kardiologia wymaga stałej dyskusji: o realnych problemach pacjentów, możliwościach leczenia (zarówno w zakresie nowoczesnych procedur medycznych, jak i farmakoterapii), profilaktyki oraz zmian, których wymaga cały obszar, aby zapobiegać śmiertelności z powodu chorób, które dzisiaj można z powodzeniem leczyć, poprawiając jakość i długość życia Polaków. Mamy nadzieję, że wkrótce powstanie Parlamentarny Zespół ds. Kardiologii i dzięki wsparciu parlamentarzystów nastąpią długo wyczekiwane przez nas – chorych – zmiany. Oczywiście to wymaga czasu i priorytetyzacji obszarów – dzisiaj szczególnie dla nas ważna jest niewydolność serca, zaniedbana od lat – mówi Agnieszka Wołczenko, prezes Stowarzyszenia EcoSerce, przedstawicielka Porozumienia Organizacji Kardiologicznych.

Z sercem do kardiologii

Światowy Dzień Serca to coroczne święto poświęcone promocji zdrowego stylu życia i zapobieganiu chorobom układu krążenia, zainicjonowane przez World Heart Federation, którego członkiem jest Polskie Towarzystwo Kardiologiczne. Zamiarem organizatorów było, by Światowy Dzień Serca stał się szczególną okazją do upowszechniania wśród społeczeństwa, pracowników ochrony zdrowia, różnych instytucji i władz podstawowej wiedzy o chorobach serca i naczyń oraz o możliwościach ich leczenia i profilaktyki. Obchody Światowego Dnia Serca odbywają się z udziałem WHO, UNESCO i UNICEF. 
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/whf-covid19-facebook-post-fight-covid.jpg" width="660">
Co roku Polskie Towarzystwo Kardiologiczne aktywnie włącza się w obchody Światowego Dnia Serca #WorldHeartDay, który przypada na dzień 29 września, przypominając Polakom jak ważna jest profilaktyka i zdrowy styl życia, organizując rodzinne festyny, na których można skorzystać z bezpłatnych badań i zasięgnąć porad lekarzy i dietetyków. 
Ten rok – rok pandemii koronawirusa – zmienił formułę obchodów Święta Serca i przeniósł je do sfery medialnej i wirtualnej, ale nadal jesteśmy razem, łącząc się z innymi krajami w akcji iluminacji świetlnej znaczących obiektów w kraju. Polskie Towarzystwo Kardiologiczne wyszło z inicjatywą wyświetlenia na fasadzie Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie od ul. Marszałkowskiej animacji serca. 
Choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią nadal najczęstszą przyczynę zgonów na świecie. W Polsce w 2019 r. wystąpiło ok. 103 tys. ostrych zespołów wieńcowych, w tym prawie 80 tys. zawałów. Głównymi przyczynami chorób serca i układu krążenia są m.in. niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, ale także uwarunkowania genetyczne i zaburzenia gospodarki lipidowej. Choroby te potrafią rozwijać się przez długie lata bez widocznych objawów, dlatego tak ważne jest wykonywanie regularnych badan´ profilaktycznych. Regularne badania gwarantują nam wczesne wykrycie nieprawidłowości, co daje szanse na wyzdrowienie – im szybciej rozpoczniemy leczenie, tym będzie ono skuteczniejsze. 
W tym szczególnym czasie Polskie Towarzystwo Kardiologiczne przypomina również o akcji „Chroń życie, NIE #zostańwdomu z zawałem”. „W imieniu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego apelujemy do polskich pacjentów, aby nie bagatelizowali niepokojących objawów pracy serca i niezwłocznie zgłaszali się do szpitali, a jeśli to konieczne – wzywali pogotowie” – podkreśla prof. Adam Witkowski, prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. 
Minister zdrowia Adam Niedzielski w zapowiedzianym przez siebie „recovery plan” uwzględnił również znaczenie kardiologii w polskim systemie ochrony zdrowia. Do tych zapowiedzi szefa resortu zdrowia odniósł się Prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego prof. Adam Witkowski. „Cieszy nas, że jednym z filarów strategii rozwoju systemu opieki zdrowotnej w Polsce będzie kardiologia – powiedział. – Zgodnie z hasłem ministra Niedzielskiego 'wszystkie ręce na pokład', jako Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, jesteśmy gotowi do pomocy” – zadeklarował prof. Witkowski.
„Ucieszyła nas ostatnia deklaracja prezesa NFZ Filipa Nowaka o zwiększeniu o połowę budżetu m. in. na zabiegi kardiologiczne dla polskich pacjentów – powiedział prof. Przemysław Mitkowski, prezes-elekt Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. – Zwrócenie uwagi przez ministra zdrowia w kierunku pacjentów kardiologicznych cieszy tym bardziej, że rośnie liczba osób które pilnie oczekują na zabiegi. Mowa jest nie tylko pacjentach, którzy z powodu epidemii przełożyli operacje, ale również tych nowo zdiagnozowanych” – dodał. 
W ramach tegorocznych obchodów Światowego Dnia Serca Polskie Towarzystwo Kardiologiczne przenosi się do wirtualnego świata. Planowane są m.in. artykuły edukacyjne publikowane w mediach ogólnopolskich i regionalnych, wywiady z ekspertami, quiz nt. serca oraz aktywności w mediach społecznościowych. 
Polskie Towarzystwo Kardiologiczne dziękuje „Partnerom Polskiej Kardiologii”: Grupie Polpharma, Servier Polska, Boehringer Ingelheim i Adamed oraz „Przyjacielowi Polskiej Kardiologii” firmie KRKA Polska za wsparcie organizacji Światowego Dnia Serca 2020.

Światowy Dzień Serca 

Balonowa angioplastyka tętnic płucnych wciąż czeka na wycenę - zwraca uwagę prof. Grzegorz Kopeć z Oddziału Klinicznego Chorób Serca i Naczyń w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Pawła II.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe class="div-vimeo" id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/460073246" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Czekając na wycenę

Kwestia aktywności fizycznej bierze początek w dzieciństwie i powinna mieć wzór nie tylko w szkole, na lekcjach wychowania fizycznego, ale również w działaniach rodziców - wskazuje dr n. med. Anna Turska-Kmieć, Przewodnicząca Sekcji Kardiologii Sportowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe class="div-vimeo" id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459426882" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Bijmy na alarm

Lekarz POZ jest pierwszą osobą, do której pacjent udaje się z dolegliwościami lub na rutynową kontrolę, zna historię chorób sercowo-naczyniowych u członków rodziny, może więc dokładnie określić czynniki ryzyka. Profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych powinna objąć w zasadzie wszystkich pacjentów lekarza rodzinnego – mówi prof. dr hab. n. med. Jarosław Kaźmierczak, konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/ptk2019-prof-a-kazmierczak.jpg" width="660"> Prof. Jarosław Kaźmierczak. Fot. MP
Agnieszka Krupa: Jaka jest rola lekarza POZ w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia?
Prof. Jarosław Kaźmierczak: Śmiało możemy powiedzieć, że zasadnicza, bo lekarz POZ jest pierwszą osobą, do której pacjent udaje się z dolegliwościami lub na rutynową kontrolę.
Lekarz rodzinny opiekuje się całymi rodzinami, zna historię chorób sercowo-naczyniowych u członków rodziny, może więc dokładnie określić czynniki ryzyka. Jeśli u rodziców wystąpiły choroby sercowo-naczyniowe, zwłaszcza przed 50. rokiem życia u mężczyzn i 55. roku życia u kobiet, wiadomo, że u dziecka występuje duże ryzyko.
Profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych powinna objąć w zasadzie wszystkich pacjentów lekarza rodzinnego. Lekarz POZ powinien pacjenta nie tylko wyedukować, ale także w czasie kolejnych wizyt może modyfikować czynniki ryzyka, które u niego występują. 
Czy szacowanie ryzyka sercowo-naczyniowego z wykorzystaniem tablic SCORE u pacjenta poniżej 40. roku życia jest miarodajne? Jakie jest optymalne postępowanie w tej grupie, jeśli chodzi o ocenę ryzyka? 
Rzeczywiście, ta najpopularniejsza i najprostsza skala obejmuje pacjentów od 40. roku życia. Określamy w niej dość precyzyjnie 5 czynników. U pacjentów poniżej tego wieku musimy się posiłkować ogólnymi zaleceniami profilaktycznymi, które dotyczą w zasadzie wszystkich pacjentów. To są nawyki żywieniowe, prawidłowa masa ciała, palenie tytoniu, hipercholesterolemia. Bardzo ważny jest wywiad rodzinny. 
W tej grupie pacjentów, moim zdaniem, należy zwrócić największą uwagę na hipercholesterolemię rodzinną. To jest jedna z częstszych genetycznych chorób. Szacuje się, że w Polsce jest od 180-200 tys. osób z tą chorobą, ale wykryto ją tylko u 3-4 tys. ludzi. Ważne, aby te osoby „wychwycić” – to mogą być osoby poniżej 40. roku życia, a nawet dzieci. U tych osób profilaktyka jest niezwykle ważna – ryzyko sercowo-naczyniowe jest kilku- lub kilkunastokrotnie wyższe niż w porównywalnej grupie pacjentów bez hipercholesterolemii rodzinnej. Lekarz rodzinny powinien zaleć screeningowe wykonanie lipidogramu. U osób, które mają objawy, powinien przeprowadzić diagnostykę kaskadową – od rodziców „w dół” do dzieci i „w bok”, czyli rodzeństwo. To ważny element, który często umyka, a widzimy bardzo młodych pacjentów po 30-ce, zarówno mężczyzn, jak i kobiety, które doznają zawału serca czy udaru mózgu. Zwykle okazuje się, że w rodzinie występowała hipercholesterolemia rodzinna.
Czy chorzy onkologicznie są automatycznie w grupie dużego ryzyka, jeśli chodzi o choroby układu krążenia? Jak oceniać i jak szacować ryzyko sercowo-naczyniowe w tej grupie? 
W tej grupie pacjentów problem jest złożony. Próbowano opracować różne skale ryzyka sercowo-naczyniowego, nie do końca zostały one dobrze ocenione w prospektywnych badaniach epidemiologicznych. 
U pacjentów onkologicznych jest kilka ważnych elementów do uwzględnienia. Po pierwsze, sama choroba onkologiczna znacznie zwiększa ryzyko sercowo-naczyniowe: stanowi czynnik prozakrzepowy. Często obserwujemy powikłania zakrzepowe, np. zatorowość płucną, która nierzadko jest bezpośrednią przyczyną zgonu w tej grupie chorych. W bardziej zaawansowanych chorobach mamy do czynienia z niedokrwistością i ten czynnik wpływa na pogorszenie już istniejącej choroby albo sprzyja pojawieniu się objawów u osób, u których bez nowotworu ta choroba by się jeszcze nie objawiała, szczególnie choroba niedokrwienna serca. Mniej hemoglobiny, mniej krwinek czerwonych, gorsze przenoszenie tlenu do organów, większe ryzyko niedokrwienia – te elementy wynikają już z samej choroby onkologicznej. Poza tym, najczęściej choroby onkologiczne występują u starszych pacjentów, którzy są już obciążeni innymi chorobami.
Po drugie, leczenie onkologiczne niestety też nie jest obojętne, wpływa na cały organizm, w szczególności na układ krwiotwórczy oraz na serce. Leczenie onkologiczne jest kardiotoksyczne, szczególnie leczenie raka piersi u kobiet lekami z grupy antracyklin. Ważne jest, aby przed rozpoczęciem leczenia chemioterapią, bardzo dokładnie ocenić u pacjentów początkowe ryzyko sercowo-naczyniowe.
W jaki sposób?
Stosuje się tu standardowe metody oceny, może poszerzone o pewne elementy oznaczeń biomarkerów uszkodzeń serca (NT-proBNP czy troponiny - jak w zawale serca) i monitorowanie tych uszkodzeń. Bardzo ważna jest obrazowa ocena stanu uszkodzenia serca przed leczeniem onkologicznym – wykonujemy EKG, echokardiografię i czasem tomografię komputerową, ale tu zalecamy ostrożność ze względu na dodatkową dawkę promieniowania rentgenowskiego. Ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych należy przeprowadzić zarówno przy chemioterapii, leczeniu radioterapią czy chirurgicznym. Badania te powinny być rutynowo powtarzane w pewnych odstępach czasu w trakcie cykli chemioterapii. Należy wychwytywać zaburzenia i jeśli jest taka możliwość, korygować leczenie onkologiczne, by ograniczyć uszkodzenia serca. W opracowaniu leczenia onkologicznego powinien uczestniczyć także kardiolog, ponieważ należy wybierać jak najmniej kardiotoksyczne leczenie u danego pacjenta. To niestety nie zawsze jest możliwe.
Rozmawiała Agnieszka Krupa

Rola lekarza POZ jest zasadnicza

Hipercholesterolemia rodzinna jest olbrzymim problemem zdrowotnym. Po pierwsze, jest najczęstszą chorobą spowodowaną mutacją jednego genu występującą u około 1 na 311 osób. Po drugie, pomimo dostępnych badań diagnostycznych i wiedzy medycznej jest niewystarczająco diagnozowana. Na każde 10 osób urodzonych z FH, lekarz nie zdiagnozował choroby u 9 z nich. W konsekwencji, pomimo że dostępne są ratujące życie leki, które obniżają cholesterol, brak świadomości choroby nie pozwala skutecznie jej leczyć. Ponadto, pomimo ogłoszenia w 2019 roku nowych wytycznych europejskich i polskich postępowania w dyslipidemii, ostatnie badania pokazują, że pacjenci wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, którymi są pacjenci z FH, nie otrzymują dostępnych leków w skutek wysokiej ceny niektórych preparatów.
- Ponad 30 milionów ludzi na świecie ma FH. U 90% z nich, jeśli pozostaną nieleczeni, dojdzie do zawału serca, często przedwcześnie. Jeśli choroba jest rozpoznana w dzieciństwie i włączone są leki obniżające cholesterol, nikt z FH nie powinien dostać zawału serca – mówi Samuel Gidding, ekspert FH Europe i autor akcji „Międzynarodowego Wezwania do Działania w kierunku FH” (Global Call to Action on FH).
Międzynarodowe Wezwanie do Działania w kierunku FH zostało opublikowane wcześniej w tym roku pod parasolem Światowej Organizacji Serca (World Heart Federation) i łączy perspektywy pacjentów, klinicystów, organizacji, towarzystw naukowych i przedstawicieli zdrowia publicznego, by zwiększyć świadomość, rozpoznawalność i skuteczność terapii FH. Z okazji Dnia Świadomości FH zostało stworzonych 9 rekomendacji, by zaznaczyć powagę tych informacji dzisiaj i zapobiec chorobie serca jutro:
<ol><li>Świadomość – ponieważ FH jest zbyt rzadko rozpoznawane i leczone
<li>Poparcie – autorytety powinny pokierować działaniami, aby poprawić jakość opieki
<li>Screening, badanie i rozpoznanie – skuteczne modele do rozpoznania FH już istnieją i mogą być wdrożone
<li>Leczenie – jest oparte na dowodach i osadzone w światowych wytycznych dotyczących profilaktyki sercowo-naczyniowej
<li>Ciężka i homozygotyczna FH – ciężkie postaci choroby powodują zachorowalność i śmiertelność w młodym wieku, powodując duże obciążenie rodziny
<li>Opieka skupiona na rodzinie – FH jest chorobą genetyczną obciążającą wszystkie pokolenia rodziny i powodującą różne wyzwania na różnych etapach życia
<li>Rejestr – rejestry dostarczają kluczowych informacji na temat naturalnego rozwoju choroby
<li>Nauka – wiele jest jeszcze do odkrycia
<li>Koszty opieki – zysk z dostępności opieki nad pacjentem FH powinien być doceniony przez wszystkie strony</ol>
- Zespół Krajowego Centrum Hipercholesterolemii Rodzinnej w Gdańsku zaprasza wszystkich: potencjalnych pacjentów do diagnostyki w Ośrodku, zdiagnozowanych chorych do długoterminowej terapii przy wsparciu specjalistów, zaś lekarzy POZ, kardiologów, angiologów, internistów i neurologów do współpracy. Nasz ośrodek stara się realizować ww. rekomendacje już od wielu lat, ale większość wyzwań wciąż przed nami. Większość polskich pacjentów wciąż nie wie o swojej chorobie. Postawienie właściwej diagnozy może uchronić od choroby i przedwczesnej śmierci wielu Polaków – mówi dr Krzysztof Chlebus, koordynator Centrum.

Dzień Świadomości Hipercholesterolemii Rodzinnej

Wyceny procedur kardiochirurgicznych nie były już od dawna aktualizowane i nie przystają do obecnych kosztów - prof. dr hab. n. med. Piotr Suwalski, Kierownik Kliniki Kardiochirurgii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Centralnym Szpitalu Klinicznym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie, Przewodniczący Sekcji Kardiochirurgii Polskiego Towarzystwa Kardiochirurgii.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe class="div-vimeo" id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459425379" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Wycena odległa od rzeczywistości

Często po tym, jak wykluczymy problemy kardiologiczne, nie dociekamy przyczyn problemu w innych sferach życia pacjenta, by na ich podstawie móc np. zaproponować konsultację z właściwym specjalistą, lecz zostawiamy go, uznając, że nie mamy czego leczyć w zakresie własnej dziedziny - zwraca uwagę dr hab. n. med. i n. o zdr. Paweł Balsam, specjalista chorób wewnętrznych, adiunkt w I Katedrze i Klinice Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/dr-hab-n-med-pawel-balsam-640-.jpg"> Dr hab. n. med. i n. o zdr. Paweł Balsam. Fot. arch. wł.
Katarzyna Sajboth-Data: Jak często do Pana gabinetu trafiają pacjenci z kołataniem serca czy bólem w klatce piersiowej, u których nie stwierdza Pan kardiologicznych przyczyn takich objawów? 
Dr hab. n. med. i n. o zdr. Paweł Balsam: Dość często miewam tego typu pacjentów, myślę, że stanowią około 30% wszystkich trafiających do mnie chorych. Najczęściej to osoby między 30. a 50. rokiem życia. O ile arytmia serca może pojawić się niezależnie od wieku, u większość 30-40-latków nie stwierdza się choroby wieńcowej, stąd objawy tego typu są dla nich zaskakujące.
Oczywiście trzeba przeprowadzić pełną diagnostykę, ale często okazuje się, że jej wyniki każą wykluczyć przyczyny somatyczne, a szukać ich w psychice i stylu życia pacjenta.
Jakie pytania zadane już podczas wywiadu mogą pomóc w zróżnicowaniu przyczyn opisywanych przez pacjenta objawów?
Z pewnością różnicujący szczegół to moment, w którym objawy się pojawiają. O ile typowy dla pacjentów z chorobą niedokrwienną serca jest ból w klatce piersiowej występujący podczas wysiłku fizycznego czy sytuacji, w której odczuwa silne emocje, a ustępujący w chwili spoczynku, o tyle u pacjentów, o których rozmawiamy, jest dokładnie odwrotnie.
Opisałbym tę grupę jako młode osoby z dużym obciążeniem zawodowym, często aktywne fizycznie, prowadzące intensywny styl życia, które w ciągu dnia sprawnie funkcjonują i czują się dobrze, a gdy przestają działać, zaczynają rozmyślać, martwić się i doświadczać objawów, które interpretują jako niebezpieczne.
To, co jest charakterystyczne wśród tych pacjentów, to pora dnia, w której pojawiają się niepokojące symptomy. Niemal każdy z nich wskazuje wieczór, jako czas, gdy zaczynają je odczuwać. To znamienne, że w momencie, gdy zakończyli działania zawodowe, wykonali obowiązki domowe, zaprzestali aktywności i wreszcie usiedli na sofie czy w fotelu, zaczynają odczuwać np. przyspieszone bicie serca czy kłucie w klatce piersiowej.
Po uzyskaniu takich informacji, wykonaniu badań i wykluczeniu chorób kardiologicznych – co może zrobić kardiolog?
Skierować pacjenta do psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Stale współpracuję z psychiatrą, z którą konsultuję się w sprawie postępowania z tego typu pacjentami. Często kieruję do niej pacjentów, u których diagnostyka niczego nie wykazała, choć bywa też na odwrót, kiedy pacjenci z objawami kardiologicznymi zgłaszają się na psychoterapię, a kierowani są na badania, żeby wykluczyć somatyczne podłoże ich objawów.
Oczywiście są i tacy pacjenci, których leczymy wspólnie.
Którym schorzeniom kardiologicznym najczęściej towarzyszą zaburzenia psychiczne?
W wielu przypadkach przewlekłe choroby kardiologiczne z przeciągłymi objawami przyczyniają się do powstania np. depresji. Liczni pacjenci z niewydolnością serca, mający znacznie ograniczoną wydolność fizyczną, doświadczający duszności po zrobieniu kilkudziesięciu kroków, popadają w stany depresyjne, bezpośrednio wynikające z niskiej jakości ich życia i ograniczeń związanych z chorobą. Pacjent zaczyna funkcjonować niejako w błędnym kole, ponieważ z jednej strony choroba kardiologiczna powoduje niewydolność fizyczną, którą pacjent chciałby przełamać, a gdy nie daje rady, pojawia się frustracja, smutek i depresja, która z kolei obniża napęd i motywację do działania. Jedno schorzenie napędza drugie.
Jeżeli obydwa wymagają farmakoterapii, łatwo o niekorzystne interakcje pomiędzy lekami kardiologicznymi i psychiatrycznymi…
Spora część starszych leków przeciwdepresyjnych powoduje znaczny przyrost masy ciała i przyczynia się do rozwoju cukrzycy typu drugiego, natomiast leki przeciwpsychotyczne stosowane w schizofrenii zwiększają ryzyko arytmii komorowej. Dlatego należy być bardzo uważnym podczas wybierania farmakoterapii i wnikliwie porozmawiać z pacjentem.
W wytycznych kardiologicznych jest cały podrozdział poświęcony lekom przeciwdepresyjnym. Zanim pacjent kardiologiczny zacznie je przyjmować, powinno mu się wykonać EKG i zmierzyć odstęp QT – jeśli byłby wydłużony, to leki przeciwdepresyjne są przeciwwskazane. Natomiast jeżeli pacjent będzie je przyjmował, musi być regularnie kontrolowany pod kątem tego odstępu.
Zresztą nie tylko leki psychiatryczne wydłużają tak istotny odstęp QT. Wyobraźmy sobie pacjenta, który regularnie przyjmuje leki kardiologiczne i przeciwdepresyjne, a odstęp QT znajduje się na granicy akceptowalnej długości. W pewnym momencie przechodzi on infekcję i zwraca się do lekarza rodzinnego, który nie wie o przyjmowanych przez pacjenta lekach, więc przepisuje mu powszechnie stosowany antybiotyk, jak erytromycyna albo azytromycyna, który również wydłuża odstęp QT. Przy takiej kumulacji może dojść do groźnych dla życia komorowych zaburzeń rytmu serca.
Biorąc pod uwagę korzyści płynące z współpracy kardiologów z psychiatrami – czy jest ona w Polsce powszechna? 
Wydaje mi się, że nie niestety nie. Często po tym, jak wykluczymy problemy kardiologiczne, nie dociekamy przyczyn problemu w innych sferach życia pacjenta, by na ich podstawie móc np. zaproponować konsultację z właściwym specjalistą, lecz zostawiamy go, uznając, że nie mamy czego leczyć w zakresie własnej dziedziny.
Kiedy zacząłem przyjmować takich pacjentów, nie wiedziałem, jak im pomóc – nie znałem rozwiązania ich problemów, ani nie mogłem postawić diagnozy. Gdy trafił do mnie kolejny pacjent, u którego wykluczyłem wszelkie kardiologiczne schodzenia, a on wciąż skarżył się na te same dolegliwości, skonsultowałem się z psychiatrą. Dużo się od niej dowiedziałem i obecnie łatwiej mi rozpoznać, gdzie kończą się moje możliwości i jak zachęcić pacjenta do konsultacji z nią. Bywają też sytuacje, kiedy działamy wspólnie poprzez leczenie kardiologiczne i psychoterapię.
Takie współdziałanie jest tym ważniejsze u pacjentów, którym trudno wprowadzić zmiany w sposobie funkcjonowania lub nieregularnie przyjmują leki. Kiedy pacjent z niewydolnością serca przyjmuje leki niesystematycznie, będzie odczuwał dokuczliwe objawy, przez co ograniczać się będą jego aktywności, a nastrój będzie ulegał pogorszeniu. Zatem zarówno fizycznie, jak i psychicznie będzie się czuł gorzej. Praca z takim pacjentem w dużej mierze polegać będzie nad realną zmianą nawyków i stylu życia. Bardzo ważne okazuje się uregulowanie harmonogramu dnia i zawarcie w nim aktywności fizycznej – tylko te dwa aspekty istotnie wpłyną na jego zdrowie fizyczne i psychiczne. Istnieją większe szanse na powodzenie w leczeniu, gdy zarówno kardiolog jak i psychoterapeuta motywuje taką osobę do wprowadzenia i utrwalenia tych zmian w jej życiu, z wielu stron pokazując wynikające z tego korzyści.
Rozmawiała Katarzyna Sajboth-Data

Pacjent psychiatryczno-kardiologiczny

Telerehabilitacja daje szansę na zdalną pracę z pacjentami w czasie pandemii, ale tylko pod warunkiem uprzedniej dokładnej oceny stanu chorego w ośrodku – uważa dr hab. n. med. Ewa Piotrowicz, kierownik Centrum Telekardiologii Narodowego Instytutu Kardiologii w Warszawie.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/ewa-piotrowicz-foto.JPG" width="660">
 Dr hab. Ewa Piotrowicz. Fot. arch. wł.
Dr hab. Ewa Piotrowicz nie ma wątpliwości: w erze pandemii COVID-19 telemedycyna zdała egzamin na piątkę. Mimo że rozkwit rozwiązań zdalnych był podyktowany wytycznymi służb sanitarno-epidemiologicznych i został wymuszony związaną z nimi zmianą organizacji pracy, to przede wszystkim sprawdziły się rozwiązania przygotowane wcześniej, kiedy o groźnym koronawirusie nikt jeszcze nie słyszał. Ogromnym dobrodziejstwem okazały się być e-recepty.
– Wszyscy jesteśmy zgodni, zarówno lekarze jak i pacjenci, że po pierwsze, ułatwiło to organizację pracy, a po drugie dostęp do leków, zwłaszcza stabilnym klinicznie pacjentom ze schorzeniami przewlekłymi – stwierdziła kardiolog.
Jej zdaniem należy jednak pamiętać o tym, żeby w pogoni za nowoczesnymi rozwiązaniami nie odhumanizować telemedycyny. Dlatego też należy opierać się na procedurach hybrydowych.
– Pacjent najpierw musi zostać szczegółowo zbadany w ośrodku przez lekarza. Powinna być wykonana stosowna diagnostyka i zaplanowany proces terapeutyczny. Dopiero wówczas chory może być objęty teleopieką i telerehabilitacją – mówi kierownik Centrum Telekardiologii i podkreśla, że telerehabilitacja ma niejako wpisaną w siebie teleopiekę.
– W dobie COVID-19 Narodowy Instytut Kardiologii zdał egzamin, ponieważ w momencie, kiedy został ogłoszony lockdown zostaliśmy z kilkudziesięcioma pacjentami w trakcie opieki telemedycznej, ale – podkreślam – ci pacjenci byli wcześniej w ośrodku w celu wykonania diagnostyki i zaplanowania leczenia. Dopiero później długofalowa procedura objęła zdalną opiekę kardiologiczną i telerehabilitację – dodaje kardiolog.
Dotychczas telerehabilitacja była traktowana jako alternatywa dla klasycznych programów rehabilitacji oraz jako metoda podtrzymująca uzyskane efekty po cyklu rehabilitacji szpitalnej czy ambulatoryjnej. Pandemia spowodowała, że w związku z zamknięciem ośrodków stacjonarnych w wielu przypadkach telerehabilitacja stała się jedyną możliwą interwencją. Kiedy wytyczne służb sanitarno-epidemiologicznych ograniczyły w istotny sposób przemieszczanie się pacjentów, standardowe procedury stały się niewykonalne.
Dr hab. Ewa Piotrowicz podkreśla: – Do wdrażania telerehabilitacji wzywa także Europejska Asocjacja Kardiologii Prewencyjnej w opublikowanym w „European Journal of Preventive Cardiology” artykule „The future is now: a call for action for cardiac telerehabilitation in the COVID-19 pandemic from the secondary prevention and rehabilitation section of the European Association of Preventive Cardiology”.
Autorzy tekstu określają telerehabilitację jako optymalną formę profilaktyki wtórnej w dobie COVID-19. Wskazują także na stosowną modyfikację prowadzenia rehabilitacji ambulatoryjnej zgodnie z aktualnymi wymogami epidemiologicznymi, co nie zawsze jest łatwe z powodu istniejącej infrastruktury i zazwyczaj wiąże się z reorganizacją pracy.
– Warto podkreślić, że autorzy nawiązali do naszego, polskiego badania TELEREH-HF opublikowanego w „JAMA Cardiology”, którym miałam przyjemność kierować. Pierwszego w świecie, randomizowanego, wieloośrodkowego (5 ośrodków), prospektywnego badania zrealizowanego w grupie 850 pacjentów z niewydolnością serca, które oceniało kompleksową hybrydową telerehabilitację uwzględniającą także teleopiekę i zdalne monitorowanie urządzeń wszczepialnych – podkreśliła dr hab. Ewa Piotrowicz.
Projekt TELEREH-HF zrealizowany został przez konsorcjum w składzie: Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie, Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu, Gdański Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Warszawski Uniwersytet Medyczny oraz partnera przemysłowego firmę – PRO PLUS Sp. z o.o. przy współfinansowaniu przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Wyniki projektu TELEREH-HF pokazały, że 9 tygodniowa kompleksowa hybrydowa telerehabilitacja istotnie poprawia wydolność fizyczną i jakość życia chorych z niewydolnością serca w przeciwieństwie do opieki standardowej. Jest bezpieczna i organizacyjnie możliwa do realizacji. Ponadto jest neutralna w aspekcie wpływu na śmiertelność i hospitalizacje w obserwacji długoterminowej (14-26 miesięcy już po zaprzestaniu interwencji) w całej populacji. Warto jednak podkreślić, że w Narodowym Instytucie Kardiologii w obserwacji długoterminowej uzyskano względną redukcję śmiertelności całkowitej 58% i sercowo-naczyniowej 62%, natomiast w Gdańskim Uniwersytecie Medycznym odnotowano redukcję hospitalizacji.
– Jest to moim zdaniem bardzo ważny głos w dyskusji, która toczy się na temat telemedycyny – zaznacza kierownik Centrum Telekardiologii. – Podkreślam raz jeszcze, że musi to być procedura hybrydowa. Nie możemy telemedycznie prowadzić pacjenta, którego w ogóle nie znamy. Najpierw musimy go dobrze zbadać, a dopiero potem możemy wdrożyć długofalową teleopiekę i telerehabilitację. Wiemy wówczas, jakie są wyniki aktualnych badań (w tym laboratoryjnych), jakie pacjent uzyskiwał parametry w różnych testach czynnościowych, jakie jest leczenie farmakologiczne, jakie są schorzenia współistniejące etc. Ewidentnie jest to formuła hybrydowa, czyli łączenie klasycznej medycyny z telemedycyną.
A co z pacjentami, którzy byli diagnozowani po raz pierwszy? – dopytujemy.
– W przypadkach, które wymagały pilnej interwencji i diagnozy, pacjenci byli przyjmowani. Wszelkie procedury planowe albo takie, które mogły poczekać zostały odroczone. To, co mogło być odroczone i nie wpływało na pogorszenie stanu zdrowia pacjenta zostało przesunięte w czasie. Pacjenci początkowo też bali się kontaktu ze służbą zdrowia, ponieważ sądzili, że każde wejście na teren placówki ochrony zdrowia może skutkować infekcją – odpowiada dr hab. Ewa Piotrowicz i dodaje:
– Myślę, że obecnie jesteśmy lepiej przygotowani zarówno od strony infrastruktury, organizacji pracy, jak i zabezpieczenia lekarzy i pacjentów w środki ochrony osobistej. Pod tym względem jesteśmy w innym punkcie.
Okres jesienno-zimowy w Polsce to czas zwiększonej ilości infekcji różnego rodzaju. Z rozróżnieniem tradycyjnych infekcji od COVID-19 będzie musiała zmierzyć się opieka zdrowotna. Problem w tym, że u osób z problemami kardiologicznymi, przede wszystkich u chorych na niewydolność serca, infekcje mogą spowodować zaostrzenie choroby.
– Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne i Polskie Towarzystwo Kardiologiczne rekomendują u pacjentów ze schorzeniami kardiologicznymi szczepienia przeciwko grypie i przeciwko pneumokokom. Za chwilę będą dostępne szczepionki i to jest ten moment, w którym pacjenci powinni się zaszczepić, a to z kolei może wpłynąć na redukcję zaostrzeń niewydolności serca.
Tymczasem, mimo zaleceń Ministerstwa Zdrowia i ekspertów „wyszczepialność” przeciwko grypie w populacji osób z niewydolnością serca jest dalece niezadowalająca. Wynosi tylko 4,6% (dane z 2016 r.), kiedy np. w Wielkiej Brytanii czy Holandii przekracza 77%.
Jerzy Dziekoński

Telemedycyna bez dehumanizacji

W pierwszych miesiącach pandemii liczba świadczeń z zakresu kardiologii gwałtownie spadła – wynika z danych NFZ. W jaki sposób wpłynie to na kondycję finansową szpitali leczących pacjentów kardiologicznych w krótkiej i dłuższej perspektywie? Czy kardiolodzy powinni patrzeć z obawą na drugie półrocze 2021 roku, gdy rozpocznie się kolejna „czterolatka” sieci szpitali, a wraz z nią – nowe zasady finansowania? 
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/stethoscope-4820535-960-720.jpg" width="660"> Fot. Myriam Zilles / Pixabay
W okresie od marca do maja 2019 roku liczba miesięcznych hospitalizacji kardiologicznych wynosiła od 37 tysięcy do ponad 39 tysięcy. Marzec 2020 zakończył się wynikiem nieco ponad 25 tysięcy, w kwietniu liczba hospitalizacji kardiologicznych spadła do 12,2 tysiąca, w maju nastąpił wzrost, ale jedynie do 20,3 tysiąca. Duże, kilkudziesięcioprocentowe spadki, zwłaszcza w kwietniu, dotknęły również hospitalizacje w zakresie świadczeń kardiologii inwazyjnej, a także hospitalizacji planowych i hospitalizacji kardiologicznej specjalistycznej.
Kardiolodzy, podobnie jak specjaliści innych dziedzin medycyny, obawiają się negatywnego wpływu zmniejszenia liczby wykonanych świadczeń na poziom przychodów z NFZ. W krótkiej perspektywie, jak zapewnia NFZ, nie ma takiego zagrożenia. – Narodowy Fundusz Zdrowia wspólnie z Ministerstwem Zdrowia przygotował zestaw konkretnych instrumentów finansowych, które gwarantują placówkom medycznym stabilność w okresie epidemii COVID-19 – zapewnia Sylwia Wądrzyk, rzecznik prasowy Narodowego Funduszu Zdrowia.
Te „konkretne instrumenty” to wzrost wyceny punktu rozliczeniowego w ryczałcie PSZ od stycznia o 5 proc., płatność rat kontraktowych niezależnie od poziomu realizacji świadczeń, szybsze i częstsze wypłaty, na wniosek świadczeniodawcy, nawet do czterech razy w miesiącu. Terminy płatności zostały skrócone z 14 dni kalendarzowych do maksymalnie 5 dni roboczych. Od lipca, jako element amortyzujący ciężar podwyżek wynikających z ustawy o minimalnych wynagrodzeniach w podmiotach leczniczych, nastąpiło kolejne zwiększenie wycen świadczeń (o 3 proc.).
Ministerstwo Zdrowia i NFZ dają również szpitalom dodatkowe pół roku na „nadrobienie” kontraktów, i tym samym rozliczenie się z płatnikiem z kwot wypłaconych w miesiącach, gdy wykonywanie świadczeń było utrudnione. To budzi wątpliwości i sprzeciw dużej części dyrektorów szpitali, ale również organów założycielskich. Dobitnie wyraził to stanowisko obradujący na przełomie lipca i sierpnia Konwent Marszałków Województw RP, domagając się zwolnienia „podmiotów leczniczych z wymogu rozliczenia 1/12 wartości zawartego kontraktu i przekazanie z Narodowego Funduszu Zdrowia środków w wysokości 100 proc. wartości całej umowy – niezależnie od rzeczywistego stopnia realizacji kontraktu – w związku z ponoszeniem kosztów stałych wynikających z pozostawania w pełnej, bieżącej gotowości do udzielania świadczeń opieki zdrowotnej”. Jeśli konieczność rozliczenia byłaby utrzymana, zdaniem szpitali okres ten powinien być wydłużony do końca 2021 roku, bo pół roku – z niewiadomą, jak będzie przebiegać pandemia od jesieni 2020 do wiosny 2021 roku – to zbyt mało czasu.
Mniej lub bardziej nieoficjalnie przedstawiciele NFZ przyznają, że wydłużenie czasu na rozliczenie kontraktu do końca przyszłego roku jest rozważaną opcją, jednak – wymagającą zmian ustawowych. Wydłużenie do czerwca 2021 roku to kwestia techniczna, bo do końca czerwca 2021 roku NFZ ma podpisane umowy ze szpitalami. W lipcu 2021 roku ruszy drugi, czteroletni cykl „sieci szpitali”, i jeśli umowy za poprzedni miałyby zostać nierozliczone, minister zdrowia musiałby przygotować odpowiednią podstawę prawną. To usłyszeli marszałkowie, to – wcześniej – przedstawiciele NFZ mówili samorządowcom ze Śląska, sugerując, żeby jesienią – gdy będzie można więcej powiedzieć o „powrocie do normalności” również w ochronie zdrowia, gdy okaże się, jak szpitale radzą sobie w warunkach pandemii z wykonywaniem umów, jaki jest na początku ostatniego kwartału stopień realizacji umów – wrócić do tematu ewentualnego wydłużenia o kolejne miesiące czasu na rozliczenie kontraktu.
To, co można uznać za przesądzone, to gwarancja, że ryczałt na rok 2021 nie będzie niższy niż ryczałt na rok 2020. Co dalej?
W czerwcu zakończył prace wewnętrzny, powołany w Funduszu zespół, który pracował nad przygotowaniem propozycji zasad nowej kwalifikacji i nowego rozliczania szpitali sieciowych. Z naszych informacji wynika, że planowane jest powołanie zespołu zewnętrznego, z udziałem również przedstawicieli organów założycielskich i świadczeniodawców. O konieczności takich rozmów przy podniesionej kurtynie mówił kilka miesięcy temu były prezes NFZ Andrzej Jacyna.
Z głosów ekspertów na przestrzeni ostatnich miesięcy można wnioskować, że zmniejszenie sektora szpitalnego – i zmniejszenie nakładów na leczenie szpitalne – w najbliższych latach jest w zasadzie przesądzone. Środki uzyskane w ten sposób powinny trafić przede wszystkim do ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, co pozwoliłoby na przeniesienie znaczącej części świadczeń szpitalnych do opieki ambulatoryjnej. W czasie pandemii i zwiększonego zagrożenia epidemicznego w szpitalach jest to ruch naturalny i uzasadniony. Sieć szpitali, o tym również mówią eksperci, powinna zostać znacząco zmniejszona, przede wszystkim w zakresie pierwszego poziomu zabezpieczenia. Czy nowemu ministrowi zdrowia uda się przeprowadzić manewry, od lat zalecane na wszystkich konferencjach poświęconych racjonalizacji zarządzania w ochronie zdrowia? Rozstrzygnie się to w najbliższych miesiącach. W każdym razie – powinno.

Kardiologia po pandemii

<h2>Sobota, 19.09, podsumowania sesji</h2>

— Jest to sesja, która odbywa się na kongresach PTK od wielu, wielu lat. Omawiamy w niej postępowanie i sposób podejmowania decyzji w różnych przypadkach, które wymykają się ze standardowego sposobu diagnostyczno-terapeutycznego — mówi prof. Grażyna Brzezińska-Rajszys, a prof. Cezary Kępka zachęca do racjonalnego korzystania z metod obrazowych w kardiologii. Te i wiele innych tematów zostało poruszonych podczas ostatniego dnia tej części Kongresu PTK. Zapraszamy do zapoznania się z podsumowaniami sesji.




Ostatni dzień Kongresu dobiega końca. Prezentujemy zatem wybrane podsumowania dzisiejszych sesji, zachęcając jednocześnie do zapoznania się z pełną treścią wykładów.



dr hab. n. med. Przemysław Leszek, prof. IK, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/pacjent-z-dusznoscia-spoczynkowa/" tarbet="_blank">Pacjent z dusznością spoczynkową</a> 
Była to sesja nastawiona na objaw, czyli na to, z czym zgłasza się do nas pacjent. Pacjent nie zgłasza się do lekarza z kardiomiopatią rozstrzeniową czy rozpoznaniem zatorowości płucnej, pacjent zgłasza się z rozpoznaniem duszności. W związku z tym to bardzo cenna sesja, bo była nastawiona na codzienne podejście do pacjenta. Pacjent zgłaszający się, jest to pacjent objawowy, więc rozpatrujemy, jakie przyczyny prowadzą do objawów duszności. Duszność to objaw, który może mieć bardzo dużo przyczyn, przyczyn kardiologicznych i pozakardiologicznych. Tu w gronie wybitnych specjalistów kardiologów omówione zostały kardiologiczne przyczyny duszności w sposób jasny, systematyczny, na pewno ułatwiający zrozumienie tematu i wpływający na lepsze podejście do leczenia pacjenta.



prof. dr hab. n. med. Cezary Kępka, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/obrazowanie-w-planowaniu-przezcewnikowych-interwencji-strukturalnych-i-zastawkowych/
" target="_blank">Obrazowanie w planowaniu przezcewnikowych interwencji strukturalnych i zastawkowych</a> 
Jeden z najważniejszych wniosków, jakie można sfomułować po tej sesji, brzmi: korzystajmy z rozsądkiem z metod obrazowych. Jeżeli metody podstawowe nie dają odpowiedzi na pytanie, czy warto u danego pacjenta przeprowadzić zabieg i czy ten zabieg można zrobić bezpieczne, to należy skorzystać z dodatkowych, tak zwanych nowoczesnych, metod takich jak: rezonans, tomografia czy obrazowanie łączone. 
Ponadto zabiegi strukturalne, o których mówiliśmy, nie mają prawa – co do zasady – być we współczesnej kardiologii robione bez dobrego nowoczesnego obrazowania. Są to bowiem zabiegi z reguły skomplikowane, mogące wiązać się z ryzykiem powikłań. W związku z tym zoptymalizowanie ich – a do tego prowadzi obrazowanie: do optymalizacji zarówno kwalifikacji, jak i samej procedury takich zabiegów – jest kluczowe i powinno być elementem niezbędnym w procesie diagnostycznym i terapeutycznym u każdego chorego. 
Powinniśmy również pamiętać, że wykonanie i interpretacja badań obrazowych – szczególnie w tak wąskiej grupie pacjentów – o bardzo szerokich implikacjach klinicznych, czyli kwalifikacji do zabiegu bądź dyskwalifikacji z niego, powinny być prowadzone przez doświadczony zespół nie tylko echokardiografistów, ale – tak jak to zostało powiedziane – szeroki zespół kardiologów zajmujących się obrazowaniem. Być może powinniśmy powoływać obrazowy heart team w kwalifikacji i monitorowaniu wykonania zabiegów u większości pacjentów.



dr hab. n. med. Grażyna Brzezińska-Rajszys, prof. IPCZD, przewodnicząca sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/trudne-przypadki-wad-serca-czego-nas-nauczyly-continuum/" target="_blank">Trudne przypadki wad serca. Czego nas nauczyły – continuum</a> 
Jest to sesja, która odbywa się na kongresach PTK od wielu, wielu lat. Omawiamy w niej postępowanie i sposób podejmowania decyzji w różnych przypadkach, które wymykają się ze standardowego sposobu diagnostyczno-terapeutycznego. Spośród przysyłanych przykładów przypadków klinicznych wybieramy te najlepiej nadające się do celów dydaktycznych, które warto przedyskutować. W takiej sesji dyskusja jest najważniejsza. Jest wielostronna dzięki temu, że wśród debatujących są między innymi kardiochirurdzy: kardiochirurg dziecięcy i kardiochirurg osób dorosłych. Taka konfiguracja umożliwia bardzo drobiazgową i różnorodną ocenę prezentowanych problemów konkretnych pacjentów. Dzisiaj prezentowane przypadki były wyjątkowo trudne i pokazały, jak ważna jest wymiana doświadczeń, jak ważne jest – przy podejmowaniu decyzji i prowadzeniu kontroli pacjentów – wykorzystanie wielu aktualnie dostępnych możliwości obrazowania. W mojej ocenie sesja była bardzo ciekawa. Promowała spersonalizowane podejście do trudnych pacjentów na bazie decyzji heart teamu z uwzględnieniem doświadczenia profesjonalnego poszczególnych ośrodków.



dr hab. n. med. Renata Główczyńska, dr n. med. Anna Turska-Kmieć, przewodniczące sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/wytyczne-esc-dotyczace-kardiologii-sportowej/" target="_blank">Wytyczne ESC dotyczące kardiologii sportowej i aktywności fizycznej u chorych z chorobami sercowo-naczyniowymi</a> 
Od 2005 roku w poszczególnych dziedzinach pojawiały się krótkie opracowania, które dotyczyły aktywności fizycznej. Obecne wytyczne stanowią podsumowanie tych zaleceń. Dopiero więc po 15 latach pojawiły się wytyczne, które oceniają aktywność fizyczną na polu dzisiejszych zdobyczy nauki i dzisiejszych możliwości zarówno kontroli, jak i kwalifikacji. 
Poprzednie stanowiska dotyczyły aktywności fizycznej, natomiast w aspekcie stricte kardiologii sportowej to są pierwsze wytyczne. Z uwagi na poziom rekomendacji mają one charakter wręcz dogmatyczny, choć musimy zdawać sobie sprawę, że zawarte w nich zalecenia oparte są głównie o opinie ekspertów, ponieważ bardzo mało mamy wieloośrodkowych badań randomizowanych i metaanaliz w zakresie aktywności fizycznej czy kardiologii sportowej. 
Dzisiejsza sesja była prowadzona przez prof. dr hab. n. med. Annę Jegier, dr n. med. Annę Turską-Kmieć oraz dr hab. n. med. Renatę Główczyńską. W jej trakcie odbyły się 4 wykłady, które pokrywały wiele tematów zawartych w tych najnowszych wytycznych. 
Profesor Wojciech Braksator opowiedział o aktywności fizycznej u osób z wadami zastawkowymi serca. Problem bardzo powszechny, pojawiający się zarówno u sportowców wyczynowych, jak i u osób, które uprawiają sport rekreacyjnie. 
Następnie prof. Piotr Hoffman powiedział nam – jako światowej klasy ekspert w dziedzinie wad wrodzonych serca u dorosłych – o możliwościach podejmowania aktywności fizycznej przez osoby cierpiące na ciężkie schorzenia. 
Wykład dr Anny Turskiej-Kmieć dotyczył bardzo ważnego problemu, mianowicie aktywności fizycznej u osób, które mają zaburzenia rytmu serca i kanałopatie, czyli genetycznie uwarunkowane zaburzenia rytmu serca niosące ze sobą ryzyko nagłego zgonu sercowego. Nowe wytyczne ESC w niektórych aspektach są bardziej restrykcyjne niż amerykańskie. Wprowadzono m.in. nowo opracowane metody oceny poziomu wydolności wysiłkowej. Zrezygnowano z podziału na wysiłki dynamiczne i statyczne – teraz określa się poziom, wysokość aktywności i do tego poziomu dopasowuje się dyscypliny sportowe. Ponadto zwraca się uwagę na to, że nie tylko lekarz odpowiada za decyzję o podejmowaniu aktywności fizycznej, ale również pacjent musi być dokładnie poinformowany, czym grozi kontynuacja sportu w przypadku występowania jakiejś patologii. Jest to bardzo ważny element, ponieważ do tej pory aspekt ten nie był tak wyraźnie podkreślany. 
Jeśli chodzi o zaburzenia rytmu serca, to podczas posiedzenia podkreśliliśmy szczególną rolę zaburzeń rytmu związanych z genetycznie uwarunkowaną arytmią (np. zespół wydłużonego QT czy zespół Brugadów). 
Bardzo ważny jest ostatni wykład, który przedstawił prof. Artur Mamcarz. Wystąpienie dotyczyło rekomendacji w niewydolności serca. Profesor przypomniał postać Wojciecha Oczki, nadwornego lekarza królów polskich, który powiedział, że ruch jest lekiem. W związku z tym ruch, tak jak każdy lek, ma swoją dawkę, przeciwwskazania i efekty uboczne. Należy odpowiednio zatem dopasować dawkę ruchu w każdej z omawianych sytuacji. 
Komentowane wytyczne podkreślają znaczenie aktywności fizycznej jako prewencji. Uprawianie sportu zmniejsza ryzyko rozwoju wielu chorób układu sercowo-naczyniowego, aczkolwiek nadal nie jest jasne, jak aktywność fizyczna wpływa na przebieg naturalny poważnych chorób układu sercowo-naczyniowego u osób z zaawansowanymi problemami. Na pewno wiemy, że aktywność fizyczna o małej i umiarkowanej intensywności w wielu wypadkach jest korzystna i bezpieczna, natomiast podejmowanie wysiłku fizycznego o wysokiej częstotliwości powinno być dawkowane z rozsądkiem. 
Ponieważ ta sesja zebrała bardzo ważnych ekspertów (którzy od wielu lat zajmują się problematyką aktywności sportowej w różnej wersji: sportowej i rehabilitacyjnej) to uważamy, że sesja stanowi dużą dawkę nowych informacji o aktywności fizycznej i kardiologii sportowej. Miała ona wymiar praktyczny, bo wielu lekarzy spotyka się na co dzień z różnymi – dotyczącymi możliwości uprawiania sportów – pytaniami ze strony swoich pacjentów.



prof. dr hab. n. med. Andrzej Kutarski, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/zakazenia-w-elektroterapii-serca/" target="_blank">Zakażenia w elektroterapii serca</a> 
Problem infekcji w elektroterapii jest stary jak sama elektroterapia, czyli liczy sobie ok. 50 lat. Czy coś się zmienia? Z dwóch referatów wynikało, że liczba infekcji układów stymulujących w ostatnim pięcioleciu jest mniejsza niż była 15–20 lat temu. To jest dobra wiadomość. Dlaczego tak jest? Poprawiają się warunki, w jakich pracujemy. 
Druga kwestia, którą poruszaliśmy na sesji, to infekcje wczesne i późne. Wczesne występują do roku i nie stanowią takiego wyzwania. Większym problemem są infekcje późne, które się pojawiają po 3, 5, a nawet 8–10 latach od ostatniego zabiegu. Rana nieotwierana przez 10 lat, a tu nagle pojawia się ropienie. Co to zmienia? Gdy pojawia się infekcja po świeżo wszczepionym układzie, to w ośrodku, gdzie go wszczepiano, usuwa się w sposób prosty jednostkę i elektrody. Natomiast po roku, a już na pewno po dwóch, elektroda jest nie do usunięcia w sposób prosty. Stymulator tak, natomiast elektroda wymaga procedury usuwania przezżylnego. Takich pacjentów trzeba wysyłać do wyspecjalizowanych ośrodków, a procedury są kosztowne. Jakie są patomechanizmy infekcji, które pojawiają się późno, to już jest temat aktualnych badań i rozważań. Wiemy dużo o profilaktyce zabiegów infekcji wczesnych, a co z tymi późnymi, których jest &#8532;? Jak im zapobiegać? Jest to temat nie na jedną sesję, ale na szereg następnych konferencji, które – mam nadzieję – kiedyś się odbędą. 
Czy są alternatywy? Wbrew nadziejom wydaje się, że infekcjom układów nie zapobiegną urządzenia bezelektrodowe. Tam, gdzie istnieje implant i organizm, który jest podatny na infekcje bakteryjne, będą problemy.



prof. dr hab. n. med. Waldemar Banasiak, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/kardioonkologia-rozwiazmy-wspolnie-problem-kliniczny/" target="_blank">Kardioonkologia – rozwiążmy wspólnie problem kliniczny</a> 
Mamy fantastyczne wyniki badań, które pomagają budować standardy, i wiemy, że dla dużego odsetka pacjentów jesteśmy w stanie zastosować odpowiednią farmakoterapię. Nie można tego powiedzieć o pacjencie ze współistniejącym procesem nowotworowym. W takich przypadkach trzeba raczej liczyć na doświadczenie i zdrowy rozsądek, wszystkie bowiem standardowe terapie, które chętnie stosujemy u nieonkologicznych pacjentów, mogą doprowadzić do bardzo poważnych, czasami nawet zagrażających życiu, powikłań u osób z nowotworami. Nie wyobrażam sobie, żeby nie było kooperacji między nami a onkologami; proces onkologiczny bowiem determinuje nasze decyzje. W pewnych sytuacjach – przy bardziej zaawansowanych procesach – nie podejmujemy niektórych, zwłaszcza agresywnych, form terapii. Taka współpraca pozwala wybrać najlepszy moment na wykonanie operacji u takich pacjentów czy najlepszy moment na wdrożenie chemioterapii. Ale układ ten działa również w drugą stronę, onkolodzy bowiem – wprowadzając swoją terapię – mogą spowodować ujawnienie procesów kardiologicznych, które potęgują problem z kontynuacją leczenia onkologicznego. W tej sytuacji obowiązkiem kardiologów jest zrobić wszystko, aby jak najszybciej pacjent mógł wrócić do terapii onkologicznej.



Pierwsza część Kongresu PTK za nami. Teraz przez najbliżych kilka tygodni odbywać się będą sesje Sekcji i Asocjacji Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Zachęcamy do udziału również w tych spotkaniach, a także do śledzenia Wiadomości kongresowych, obserwowania naszego <a href="https://www.facebook.com/KongresPTK" target="_blank">profilu na Facebooku</a> oraz odwiedzania <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sponsorzy/" target="_blank">wirualnych stoisk sponsorów</a>. 
Dziękujemy za dotychczasowe uczestnictwo w Kongresie.




Z przewodniczącymi rozmawiał Jakub M. Figus

Dzień czwarty (19 września)

Czy kardiolog powinien być także geriatrą? To pytanie stanowiło tytuł jednej z piątkowych sesji XXIV Międzynarodowego Kongresu PTK. – I to jednej z najważniejszych – zauważył prof. Grzegorz Opolski, kierownik I Kliniki Kardiologii Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego WUM. – Bo kardiologia współczesna, a tym bardziej kardiologia przyszłości, to kardiologia wieku podeszłego – wyjaśnił rozpoczynając sesję.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/podsumowania_sesji/kardioger.jpg" width="660"> Prof. Tomasz Grodzicki, prof. Grzegorz Opolski, prof. Tomasz Pasierski. Fot. MP
Pierwszy wykład poprowadziła prof. Barbara Gryglewska z Katedry Chorób Wewnętrznych i Gerontologii UJ Collegium Medicum, która przedstawiając przesłanki demograficzne twierdząco odpowiedziała na pytanie tytułowe sesji. 
Pierwszy argument dotyczył wydłużającego się czasu życia – obecnie w Polsce to średnio 74 lata dla mężczyzn i 82 lata dla kobiet. Ponadto wydłużyło się przeciętne dalsze trwanie życia dla 60- i 75-latków. W przypadku 60-latków są to 24 lata dla kobiet i 19 lat dla mężczyzn, a w przypadku 75-latków – ponad 10 lat dla obu płci. 
Przy rosnącej długości życia, bez zwiększenia w strukturze demograficznej ludzi młodych, wzrasta procentowy udział osób 60 plus w populacji. Obecnie jedna czwarta społeczeństwa to osoby 60-letnie i starsze. Co więcej, prognozuje się, że w ciągu najbliższych 30 lat odsetek ten wzrośnie do 40%. Natomiast badania epidemiologiczne pokazują, że choroby sercowo-naczyniowe stanowią u osób w wieku podeszłym główną przyczynę problemów zdrowotnych. 
– Niepublikowane jeszcze badania PolSenior 2 pokazują, że ponad 70% osób w wieku 65 lat i więcej wie o tym, że cierpi na schorzenia kardiologiczne. Najczęstsze jest nadciśnienie, bo u osób powyżej 70. roku życia nawet 80% populacji prezentowało to zaburzenie – mówiła prof. Gryglewska, wyjaśniając, że osoby 80-letnie, które chorują na nadciśnienie, mają dwukrotnie wyższe ryzyko zachorowania na inne choroby układu sercowo-naczyniowego. 
Następnie profesor wykazała, że z wiekiem liniowo rośnie częstotliwość występowania najbardziej powszechnych schorzeń układu sercowo-naczyniowego. W dodatku jeżeli porównamy Polskę z krajami Europy Zachodniej, statystyka będzie świadczyć na naszą niekorzyść. 
Dane z rejestrów europejskich wskazują, że wśród chorujących na ostrą niewydolność serca aż 40% stanowią osoby po 70. roku życia. W przypadku przewlekłej niewydolności serca jest to jedna czwarta chorych. Dane te są bardzo zróżnicowane w zależności od regionu. I jeśli zwrócimy uwagę na statystykę polską, okaże się, że aż 60% pacjentów z ostrą oraz 30% pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca ukończyło 70. rok życia.
– Kardiolog zazwyczaj interesuje się cechami klinicznymi choroby, funkcją narządu i wprowadzeniem wytycznych postępowania, natomiast rzadko patrzy na deficyty funkcjonalne, jak wyglądają funkcje poznawcze pacjenta, czy pojawiają się inne problemy geriatryczne, w tym stan frailty, jak wygląda problem współchorobowości, no i wreszcie, jakie jest wsparcie socjalne tych chorych – to niezwykle istotny problem, który powinien być brany pod uwagę – przekonywała prof. Gryglewska, wskazując na wyniki badań udostępnione przez Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne, według których, mimo że po 80. rż. choroby układu sercowo-naczyniowego stanowią pierwszą przyczynę zgonów, to jednak po 85. rż. jednym z głównych problemów przekładających się na wzrost ryzyka zgonu staje się choroba Alzheimera. 
Podobny obraz wyłania się z badań przeprowadzonych przez szkockich lekarzy POZ, z których wynika, że u jednej trzeciej pacjentów po 85. rż. z problemami fizycznymi dochodzą choroby psychiczne.
Przytoczone wyniki badań holenderskich z kolei pokazały, że 91% pacjentów w wieku podeszłym obok chorób układu sercowo-naczyniowego cierpi również na choroby przewlekłe związane z innymi układami. Potwierdziły to również polskie badania ankietowe PolSenior 2. Problemy geriatryczne nakładają się na choroby układowe.
– Rzadko zdarza się, żeby kardiolog zapytał o problemy w poruszaniu się, o zaburzenia pamięci czy nietrzymanie moczu, a 63 % pacjentów prezentuje problemy geriatryczne, które powinny być brane pod uwagę w leczeniu kardiologicznym – stwierdziła lekarka i wyjaśniła, że w poradniach powinny funkcjonować zespoły interdyscyplinarne, w skład których będą wchodzić geriatrzy mogący prawidłowo ocenić pacjenta w podeszłym wieku.
Padło pytanie o to, czy w niedofinansowanym systemie jest szansa na włączenie geriatry w proces diagnostyczny i decyzyjny dotyczący terapii, czy też raczej możemy co najwyżej liczyć na edukowanie kardiologów.
– Jeśli nie będziemy o tym mówić, to nigdy tego nie uzyskamy, więc sądzę, że zawsze trzeba o tym wspominać. Należy korzystać w takich zespołach z opinii innych specjalistów, zawsze można korzystać z konsultacji, nawet telemedycznych – stwierdziła prof. Gryglewska.
O wpływie problemów geriatrycznych na efekty leczenia chorób układu krążenia mówił również prof. Tomasz Grodzicki, prezes Kolegium Lekarzy Geriatrów oraz Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego ds. Collegium Medicum.
– Ocena geriatryczna powinna obejmować nie tylko zdrowie fizyczne, ale również sprawność funkcjonalną, zdrowie psychiczne i sytuację socjalną. Całościowa ocena, czy wpływ sprawności funkcjonalnej na efekty leczenia jest czasem większy niż niektórych uznanych wskaźników kardiologicznych – stwierdził ekspert i wymienił najczęściej występujące zespoły geriatryczne, wpływające na pogorszenie rokowania pacjentów kardiologicznych – otępienie, depresję, delirium, problem bólu oraz niedołęstwo fizyczne i mentalne.
Prof. Grodzicki wskazał także na problem polipragmazji, który u pacjentów w wieku podeszłym staje się bardzo istotny. Temat rozwinął dr hab. Jarosław Woroń z Zakładu Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Collegium Medicum UJ. 
Mówił on o najczęściej występujących interakcjach lekowych w terapiach kardiologicznych, ale nie tylko. 
– O czym należy zatem pamiętać w praktyce klinicznej? Przede wszystkim o szczegółowych informacjach dotyczących stosowanej farmakoterapii, ale także o diecie i stosowanych suplementach diety. Druga bardzo istotna kwestia wiąże się z tym, że więcej wcale nie oznacza lepiej. Starajmy się stosować racjonalną polifarmakoterapię. Co to oznacza? Oznacza tyle leków, ile potrzeba, i ani jednego więcej – tłumaczył.
Przekonywał także, że niezbędna jest depreskrypcja, czyli racjonalne zarządzanie farmakoterapią. – A to wiąże się z odstawianiem tych leków, które szkodzą i które nie są potrzebne. Przede wszystkim pamiętajmy o chorych z leczenia. Takich pacjentów mamy dzisiaj coraz więcej, ponieważ polifarmakoterapia, a bardzo często polipragmazja doprowadza często do sytuacji, w której leki powodują działania niepożądane – zakończył dr hab. Jarosław Woroń.
Sesję prowadził prof. Grzegorz Opolski razem z prof. Tomaszem Grodzickim i prof. Tomaszem Pasierskim. Zakończyła się dyskusją ekspercką.
Jerzy Dziekoński

Ocena geriatryczna dla powodzenia terapii

Przewidywany impact factor „Kardiologii Polskiej” za rok 2020 wyniesie z 90-procentowym prawdopodobieństwem 2,5. A to z kolei daje tytułowi szansę na miejsce pośród pięciu najbardziej prestiżowych wydawnictw medycznych w kraju.
Kongres PTK to dobry moment na podsumowania osiągnięć, także wydawniczych. Oficjalne wydawnictwo towarzystwa, czyli „Kardiologia Polska” w ciągu ostatnich miesięcy umocniła pozycję najważniejszego pisma kardiologicznego w Polsce oraz utrzymała kierunek aspiracji do liczącego się pisma europejskiego.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/podsumowania_sesji/aundas.jpg" width="660"> Prof. Anetta Undas. Fot. MP
<h4>Zmiana wydawcy i rozwój</h4>
Wczorajsze podsumowania dokonań redaktor naczelna „Kardiologii Polskiej”, prof. Anetta Undas rozpoczęła od przedstawienia swoich współpracowników, z którymi udało się zamierzone cele osiągnąć. Jako associate editors w piśmie pracują: Grzegorz Gajos, Maciej Lesiak, Mateusz Siedliński, Maciej Sterliński i Katarzyna Stolarz-Skrzypek. Do ekipy dołączył także Piotr Rozentryt, który odpowiada za zeszyty edukacyjne „Kardiologii Polskiej”. Zespół redakcyjny pracuje pod przewodnictwem Joanny Łempickiej. Konsultantem statystycznym jest Maciej Polak.
Prof. Undas przedstawiła również najważniejsze zmiany, jakie zaszły w piśmie w ostatnich latach. Jedną z najważniejszych jest zmiana wydawcy – od 1 kwietnia 2019 r. „Kardiologię Polską” wydaje Medycyna Praktyczna. Wdrożono również nową szatę graficzną, która nawiązuje do wcześniejszych wydań i zachowuje znany czytelnikom układ.
Jedną z najważniejszych dokonanych w ostatnim czasie prac była digitalizacja tekstów archiwalnych. Zabieg ten przeprowadzono w 2019, co pozwoliło na udostępnienie artykułów online. Uruchomiona została również aktywna strona internetowa, która zanotowała od kwietnia 2019 roku ponad 400 tys. wejść.
– Wdrożony został także systemem editorial manager do obsługi manuskryptów, który znamy z wielu czołowych czasopism. Chcemy być coraz lepsi, zatem obsługa z poziomu autorów, recenzentów i redakcji powinna być nowoczesna. Od kwietnia 2019 roku ten system już działa. Udało się także wprowadzić system antyplagiatowy, który wcześniej był używany w formie manualnej, ale od momentu włączenia systemu editorial manager działa już automatycznie. Wszystkie prace są pod tym kątem sprawdzane – mówi prof. Undas. – Artykuły splagiatowane są odrzucane bez możliwości poprawienia i ponownego przesłania. W naszym czasopiśmie są przestrzegane najwyższe standardy etyczne obowiązujące w najlepszych czasopismach.
Ponadto od lipca 2019 rozpoczął pracę system Publons pozwalający na rejestrację recenzji przygotowanych przez recenzentów „Kardiologii Polskiej”. Od marca 2018 r. czasopismo obecne jest w mediach społecznościowych.
– Warto podziękować Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które na działalność upowszechniającą naukę w latach 2019-2020 dotowało „Kardiologię Polską” rekordową kwotą 680 tys. zł. Dzięki tym pieniądzom mogliśmy realizować cele, o których wcześniej wspomniałam – powiedziała redaktor naczelna.
<h4>Dobre pismo to sprawne pismo</h4>
Prof. Undas przedstawiła również statystyki dotyczące drukowanych tekstów. W roku 2019 odsetek artykułów przyjętych do druku wyniósł 21%. – Ktoś powiedziałby: mało, trzeba jednak pamiętać o tym, że zależy nam na tym, żeby to najlepsze artykuły ukazywały się w „Kardiologii Polskiej”. Ponad połowa artykułów odrzucanych jest bez recenzji, żeby nasze siły skupić na najlepszych tekstach, które rokują przyjęcie do druku – uzasadniła statystykę redaktor naczelna „KP”.
Podkreśliła również krótki czas recenzji i druku przekazanych tekstów. – Współczesne czasopismo, które chce ścigać się z najlepszymi, powinno być czasopismem sprawnym. Dowodem sprawności jest krótki czas recenzji. W „KP” na pierwsze recenzje czeka się 8-9 dni. Bardzo dobrym wskaźnikiem jest okres oczekiwania zaledwie 3,5 miesiąca od zgłoszenia do publikacji artykułu. Oczywiście artykuły oryginalne, artykuły typu review mają czasy krótsze. Najdłuższe czasy dotyczą artykułów clinical vignette. Jesteśmy bardzo sprawni i myślę, że autorzy to cenią – dodała prof. Undas.
Zwróciła uwagę również na nową formułę wydawniczą, czyli „Zeszyty Edukacyjne”. Dzięki nim „Kardiologia Polska” mogła stać się czasopismem w pełni anglojęzycznym.
– Polskie wersje wytycznych, stanowiska sekcji, asocjacji, opinie ekspertów oraz tłumaczenia wybranych artykułów z „Kardiologii Polskiej” znajdują się właśnie w periodyku drukowanym po polsku, który ma szansę zmienić praktykę lekarską, który staje się dostępny nie tylko dla kardiologów, lecz dla wszystkich zainteresowanych kardiologią lekarzy wszystkich specjalności. Wrześniowy numer poświęcony jest w całości COVID-19. Zawiera stanowiska ekspertów PTK, którzy przygotowali dla nas wszystkich rady, jak postępować w poszczególnych zagadnieniach w dobie epidemii – zachęcała do lektury redaktor naczelna.
„Zeszyty Edukacyjne” są również dostępne online na stronie internetowej „Kardiologii Polskiej”.
<h4>W najwyższej lidze</h4>
O wysokim poziomie „Kardiologii Polskiej” świadczy rosnący z roku na rok impact factor, który pozwala na utrzymanie pozycji najwyżej impaktowanego polskiego czasopisma kardiologicznego. Na 1 września wskaźnik oszacowany został na poziomie 1,76, kiedy rok wcześniej wynosił zaledwie 0,944. Prognozy o prawdopodobieństwie sięgającym 90% wskazują na to, że impact factor za rok 2020 wyniesie 2,5.
– To będzie wielki skok oznaczający zmianę ligi, w której pracujemy. Mamy szansę wejść do piątki najważniejszych polskich czasopism, co świadczy o sile „Kardiologii Polskiej” – cieszyła się prof. Undas.
Największą zasługę we wspomnianym wzroście odegrały artykuły oryginalne. – Nie wytyczne, nie stanowiska, ale artykuły oryginalne, czyli to, co może zmienić naukę i praktykę lekarską. Inne formaty reprezentowane są w mniejszych odsetkach – wyliczała redaktor naczelna pisma.
<h4>Nagrody „Kardiologii Polskiej”</h4>
Na koniec wręczono nagrody „Kardiologii Polskiej”. Pierwsza kategoria dotyczyła statuetek dla najczęściej cytujących autorów. – Jeśli jesteśmy cytowani, oznacza to, że publikujemy interesujące artykuły. I to jest dla nas najlepsza reklama – mówił prof. Grzegorz Gajos, który wspólnie z prof. Katarzyną Stolarz-Skrzypek ogłosił laureatów wyróżnień.
Statuetki trafiły do: prof. Jacka Legutko, prof. Dariusza Dudka oraz prof. Anetty Undas.
Pozostali najczęściej cytujący autorzy w roku 2019 zostali wyróżnieni dyplomami. Otrzymali je: prof. Krzysztof J. Filipiak, prof. Marek Grygier, prof. Mariusz Kuśmierczyk, prof. Jadwiga Nessler, prof. Piotr Ponikowski, prof. Krzysztof Bartuś, prof. Maciej Lesiak oraz prof. Grzegorz Opolski.
Kolejne nagrody trafiły do autorów najczęściej cytowanych w roku 2019 artykułów, które w „Kardiologii Polskiej” zostały opublikowane w latach 2017-2018. Autorzy otrzymali medale „For best cited authors” oraz dyplomy. Trafiły one do:
 &bull; mgr Beaty Jabłonowskiej-Lietz i współautorów za pracę: New indexes of body fat distribution, visceral adiposityt index, body adiposity index, waist-to-height ratio, and metabolic disturbances ine the obese
 &bull; dr Marty Kałużnej-Oleksy i współpracowników za pracę: Initial clinical experience with the first drug (sacubitril/valsatran) in a new class – angiotensin receptor neprilysin inhibitors in patients with heart failure with reduced left venticular ejection fraction in Poland
 &bull; dr. hab. Łukasza Szarpaka i współautorów za pracę: The quality of a newly developed infant chest compression method appplied by paramedics: a randomised crossover manikin trial
 &bull; Petera Olejnika i współpracowników za pracę: Utilisation of three-dimentionl printed heart models for operative planning of complex congenital heart defects
 &bull; dr. Francesco Violi i współautorów za pracę: Oxidative stress and cardiovascular disease: new insights
 &bull; dr Suxii Han i współpracowników za pracę: The prognostic value of the platelet-to-lymphocyte ratio in acute coronary syndrome: a systematic review and meta-analysis
Wyróżnieni zostali także najaktywniejsi recenzenci „Kardiologii Polskiej” w 2019 roku, czyli: Michał Mirosław Farkowski, Artur Dziewierz, Bartłomiej Perek, Agnieszka Bartczak-Rutkowska, Marek Kiliszek, Sylwia Iwańczyk, Marek Rygier, Tomasz Rakowski, Aleksander Prejbisz i Piotr Kukla.
Jerzy Dziekoński

Coroczne podsumowanie, czyli sukcesy Kardiologii Polskiej

Zapraszamy do obejrzenia krótkiego przeglądu dzisiejszego programu konferencji.
<div class="div-vimeo">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459621726" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Sobota – zapowiedź programu

„Żyć lepiej i dłużej dzięki kardiologii” - to hasło tegorocznego XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. PTK, wśród głównych wyzwań wskazuje m.in. poprawę funkcjonowania programu Koordynowanej Opieki dla Pacjentów po Zawale Serca, wprowadzenie programu Koordynowanej Opieki dla Pacjentów z Niewydolnością Serca (KONS) czy wprowadzeniem Narodowego Programu Chorób Układu Krążenia.
Główne zadania, jakie stoją przed Polskim Towarzystwem Kardiologicznym, to dalsze prace nad poprawą funkcjonowania programu Koordynowanej Opieki dla Pacjentów po Zawale Serca (KOS-Zawał), który był zainicjowany przez PTK i doprowadził do bezprecedensowego spadku śmiertelności. W Polsce na zawał serca zapada 75 tys. osób rocznie. Obecnie program jest realizowany w ponad 70. ośrodkach w kraju, to jest w około połowie wszystkich ośrodków leczących pacjentów z zawałem serca, jednak rozmieszczenie tych ośrodków jest nierównomierne. 
Cały artykuł w serwisie <a href="https://www.politykazdrowotna.com/64355,zyc-lepiej-i-dluzej-dzieki-kardiologii" target="_blank">politykazdrowotna.com</a>

Żyć lepiej i dłużej dzięki kardiologii

<h2>Piątek, 18.09, podsumowania sesji &ndash; część 2.</h2>

Druga część dnia obfitowała w sesje specjalne dotyczące najróżniejszych kwestii: pogranicza kardiologii i geriatrii, ostrej niewydolności serca, najnowszych wytycznych resuscytacji w obliczu pandemii COVID-19 czy patologii tętnic wieńcowych. Gorąco polecamy zapoznanie się z podsumowaniami niektórych z tych wydarzeń.




W drugiej części materiału podsumowującego kongresowy piątek wypowiedzieli się:



prof. dr hab. n. med. Tomasz Grodzicki, przewodniczący sesji pt. Czy kardiolog powinien być także geriatrą? 
Żyjemy w czasach, a w niedalekiej przyszłości będzie to jeszcze bardziej wyraźne, w których liczba pacjentów starszych w naszych gabinetach stale rośnie. Dlatego też wszyscy właściwie już się spotykamy z problemami pacjentów starszych. Sądzę zatem, że tematyka sesji była w pełni trafiona, bo wzięła pod uwagę problemy współczesnej medycyny. 
Odpowiedź na pytanie zawarte w tytule brzmi na pewno twierdząco: w pewnym zakresie kardiolog powinien być geriatrą. Myślę że to dotyczy nie tylko kardiologii, ale też lekarzy większości specjalizacji. Wszyscy powinniśmy tę wiedzę geriatryczną uzupełniać, tak jak uzupełniamy kardiologię. Zagadnienia, które w trakcie sesji zostały omówione, przekonują, że te zasady medycyny wieku podeszłego będą musiały być wdrożone przez wszystkich lekarzy, w tym również kardiologów.



dr hab. n. med. Agnieszka Kapłon-Cieślicka, przewodnicząca sesji pt. Ostra niewydolność serca niejedno ma imię… 
Na początku chciałam zaznaczyć, że jako Klub 30 PTK jesteśmy niezwykle zaszczyceni, że prof. dr hab. n. med. Agnieszka Tycińska, obecna przewodnicząca Asocjacji Intensywnej Terapii Kardiologicznej, oraz prof. dr hab. n. med. Marek Gierlotka, poprzedni przewodniczący AITK, zechcieli współprzewodniczyć tej sesji. 
Podczas spotkania przedstawiono różne sytuacje kliniczne, w których występuje ostra niewydolność serca, a także sposoby postepowania w tych sytuacjach. Poprosiłam każdego z wykładowców o krótki komentarz do ich wystąpień. 
prof. dr hab. n. med. Miłosz Jaguszewski: W sesji poruszono interesujące zagadnienie dotyczące potencjalnych patomechanizmów prowadzących do zespołu Takotsubo, zwanego do niedawna kardiomiopatią stresową. Biorąc pod uwagę przytoczone w trakcie sesji prace dotyczące obrazu klinicznego choroby oraz pierwsze wyniki badań wskazujące na uszkodzenie mikrokrążenia w tej grupie pacjentów i współistnienie miażdżycy w naczyniach nasierdziowych, Takotsubo klasyfikuje się jako jeden z typów ostrych zespołów wieńcowych lub ostrą niewydolność serca pochodzenia niedokrwiennego. 
dr hab. n. med. Agnieszka Kapłon-Cieślicka: Rozpoznanie ostrej niewydolności serca z zachowaną frakcją wyrzutową stanowi ciągle duże wyzwanie diagnostyczne. U pacjentów z zachowaną frakcją wyrzutową i objawami sugerującymi ostrą niewydolność serca należy: po pierwsze weryfikować rozpoznanie niewydolności serca przy pomocy peptydów natriuretycznych i badania echokardiograficznego, po drugie – dążyć do ustalenia, czy to właśnie niewydolność serca jest przyczyną ostrych objawów, a po trzecie należy aktywnie poszukiwać innych potencjalnych sercowych i pozasercowych przyczyn objawów. 
dr n. med. Maciej Wybraniec: Wstrząs kardiogenny obciążony jest wysokim ryzykiem zgonu sięgającym 40–50%, a wspomaganie farmakologiczne w postaci leków inotropowo dodatnich i wazopresyjnych, chociaż nieodzowne, nie ma udowodnionej skuteczności. Z uwagi na fakt, że wstrząs kardiogenny związany jest ze spadkiem pojemności minutowej, w pierwszej kolejności należy wybierać lek mający wpływ czysto inotropowo dodatni bez działania wazopresyjnego, tj. dobutaminę. Dopamina powoduje wzrost obciążenia następczego oraz istotny wzrost zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen, dlatego noradrenalina jawi się jako skuteczniejszy lek drugiego rzutu o charakterze wazopresyjnym. Znaczenie mechanicznego wspomagania krążenia w świetle dotychczasowych dowodów naukowych pozostaje niepewne. Podstawę leczenia wstrząsu kardiogennego w przebiegu ostrego zawału mięśnia sercowego stanowi szybka rewaskularyzacja dozawałowej tętnicy wieńcowej. 
lek. Jarosław Kępski: Kardioonkologia opiera się na współpracy lekarzy kardiologów i onkologów, których wspólnym celem jest optymalna terapia przeciwnowotworowa oraz minimalizowanie jej działań niepożądanych w zakresie układu sercowo-naczyniowego. W dobie szybkiego rozwoju nowych terapii, w tym immunoterapii, stajemy przed wyzwaniem diagnostycznym i terapeutycznym. Ostra niewydolność serca jest problemem w tej grupie chorych, a tylko niezwłoczne, optymalne leczenie może przełożyć się na lepsze rokowanie.



prof. dr hab. n. med. Janusz Andres, uczestnik sesji pt. Spotkanie z Ekspertem – Co nowego w wytycznych resuscytacji w erze COVID-19? 
Była to godzinna sesja – bardzo udana z mojego punktu widzenia – której celem było przedstawienie istotnych problemów i wytycznych resuscytacji na dziś, w dobie, kiedy tworzone są przez ILCOR nowe wytyczne. Proces ich opracowywania został zaburzony przez pandemię COVID-19. W naszej sesji zostały przedstawione najważniejsze założenia ogólne wytycznych z 2015 roku, wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji na czas epidemii oraz wyniki prac i publikacji, które do tej pory są znane na temat wyników leczenia nagłego zatrzymania krążenia w erze COVID.



prof. dr hab. n. med. Grzegorz Gajos, przewodniczący sesji pt. Patologie tętnic wieńcowych – nie tylko miażdżyca 
Sesja dotyczyła patologii tętnic wieńcowych niezwiązanych z miażdżycą i była bardzo ciekawa, choć dotyczyła stosunkowo rzadkich chorób. Rzadkich, ale śmiertelnych. 
Pierwszy wykład dotyczył choroby Kawasakiego, która szczególnie teraz znajduje się w centrum zainteresowania, gdyż podejrzewa się, że infekcja koronawirusem w przebiegu COVID-19 może, zwłaszcza u dzieci, prowadzić do choroby Kawasakiego. Jest to więc rzadka choroba, ale przeżywa renesans zainteresowania. 
Następne były dwa wykłady, z których jeden dotyczył patologii tętnic wieńcowych czy też nieprawidłowego odejścia tętnicy wieńcowej lewej lub prawej od pnia tętnicy płucnej, a drugi –poświęcony był przetokom tętnic wieńcowych. Ten pierwszy problem jest rzadki u dorosłych. W ogóle jest rzadką wadą wrodzoną, najczęściej objawia się w dzieciństwie, a objawy mogą być bardzo poważne: dotyczą niedokrwienia mięśnia sercowego, przeciążenia objętościowego, niewydolności serca, wreszcie zaburzeń rytmu i nagłej śmierci sercowej. Mogą zatem stwarzać problemy diagnostyczne nawet angiografom, gdyż wykonując angiografię poprzez aortę, takich tętnic odchodzących od tętnicy płucnej się nie uwidoczni. Temu jednak pomagają współczesne badania obrazowe: zarówno tomografia komputerowa, jak i magnetyczny rezonans jądrowy. Tych chorych skutecznie leczy się operacyjnie, pozostaje tylko pytanie, co dalej. Oczywiście, perfuzja wieńcowa jest już u nich prawidłowa, natomiast bardzo często pozostaje w sercu substrat arytmii związany z przebytymi niedokrwieniami mięśnia serca, a więc ryzyko nagłej śmierci sercowej. U wielu pacjentów pojawia się zatem konieczność wszczepienia kardiowertera-defibrylatora. 
Kolejny wykład dotyczył przetok tętnic wieńcowych, co jest znacznie częstszym problemem i stanowi duży problem interpretacyjny, gdyż w czasie angiografii takie przetoki są widoczne. Wtedy powstaje pytanie, jak duża powinna być przetoka, żeby wykonać zabieg – możemy bowiem skutecznie interweniować metodami przezskórnymi – i które z tych przetok należy leczyć, a które można zostawić. 
Ostatni wykład dotyczył narastającej grupy ludzi po operacji wady wrodzonej – serca jednokomorowego – metodą Fontana. Tych ludzi jest coraz więcej, z uwagi na bardzo dobrze rozwiniętą kardiochirurgię dziecięcą. Należy sobie postawić pytanie, co się z nimi dzieje, kiedy dojrzewają, stają się dorośli i mają rozliczne problemy, m.in. związane z niedokrwieniem mięśnia sercowego. Innym tematem poruszanym podczas tego wystąpienia były zaburzenia rytmu i przewodzenia. Coraz głośniej podnosi się konieczność stworzenia odpowiedniej opieki, poradni wysoko specjalistycznych, które takimi dorosłymi po niezwykle skomplikowanych operacjach wad wrodzonych mogłoby się zajmować. 



Ostatnim punktem programu było spotkanie Recenzentów i Rady Naukowej „Kardiologii Polskiej”. Zapraszamy do obejrzenia wszystkich materiałów, które sukcesywnie publikujemy na stronie głównej Kongresu.




Z wykładowcami rozmawiał Jakub M. Figus

Dzień trzeci (18 września) – cz. II

<h2>Piątek, 18.09, podsumowania sesji &ndash; część 1.</h2>

„Nadcisnienie tętnicze i migotanie przedsionków – razem czy osobno?”, „Jak skutecznie odwadniać chorego z niewydolnością serca?”, „Czy zamknięcie uszka lewego przedsionka zwalnia z konieczności antykoagulacji?”, „Wypadanie płatka zastawki mitralnej: jak oceniać ryzyko?”, „Stała stymulacja u dzieci i co dalej?” oraz „Nowe technologie telemedyczne – dlaczego ważne w kardiologii?” – takie pytania stawiali sobie dziś w pierwszej części dnia przewodniczący sesji dydaktycznych i wykładowcy. Zapraszamy do zapoznania się z kilkoma podsumowaniami z&nbsp;posiedzeń.




W tej części dnia głos oddajemy kobietom. Zaprosiliśmy do rozmowy trzy panie profesor, które przewodniczyły dzisiejszym sesjom od godziny 12 do godziny 15. Zachęcamy do zapoznania się z kilkoma podsumowaniami, które – mamy nadzieję – pozostawią u Państwa pozytywny niedosyt, dzięki czemu zechcą Państwo sięgnąć po pełne treści, które sukcesywnie publikujemy na stronie głównej Kongresu.



prof. dr hab. n. med. Hanna Szwed, przewodnicząca sesji pt. Nadciśnienie tętnicze i migotanie przedsionków – razem czy osobno? 
Na pewno razem. Na tej sesji przedstawiliśmy właśnie wzajemne powiązanie nadciśnienia tętniczego i migotania przedsionków. Można zaobserwować zarówno punkty wspólne w patofizjologii współwystępowania tych patologii, ale także, co pokazywały wykłady, terapia nadciśnienia tętniczego i migotania przedsionków w wielu miejscach jest tożsama. 
Z uwagi na to, że sesje musiały być ograniczone czasowo, nie było możliwości, aby szerzej przedyskutować te zagadnienia pomiędzy wykładowcami, przewodniczącymi, a zwłaszcza uczestnikami sesji. Mam nadzieję, że w przyszłości będzie to możliwe, ponieważ jest to zagadnienie niesłychanie istotne. U osób, u których te dwie jednostki występują równocześnie, należy przywiązywać niezwykłą wagę do tego, aby prowadzić profilaktykę pierwotną i profilaktykę wtórną, a także znać zasady farmakoterapii takiej, która obejmuje równocześnie obie jednostki chorobowe. Z drugiej strony trzeba też zwracać uwagę na to, aby nie wystąpiły powikłania leczenia jednej choroby przy współistnieniu drugiej. 
W wykładach o aspekcie praktycznym – zarówno prof. Rafała Dąbrowskiego, jak i prof. Marii Trusz-Gluzy – dotyczących farmakoterapii i postępowania u chorych z migotaniem przedsionków i nadciśnieniem tętniczym w kontekście profilaktyki występowania migotania przedsionków, a także profilaktyki udaru mózgu, występuje kilka punktów spornych, które można by było szerzej omówić i to powinno być przedmiotem kolejnych spotkań i wykładów.



prof. dr hab. n. med. Ewa Straburzyńska-Migaj, przewodnicząca sesji pt. Tips & tricks – jak skutecznie odwadniać chorego z niewydolnością serca? 
Myślę, że to była bardzo ważna sesja, ponieważ leczenie moczopędne chorego z niewydolnością serca wydaje się w założeniu proste, jednak jest dość skomplikowane. 
Prowadzenia leczenia moczopędnego tak naprawdę wymaga wzięcia pod uwagę wielu czynników, takich jak: choroby towarzyszące czy stan czynności nerek. Jest to zatem leczenie wymagające indywidualizacji. W trakcie tej sesji dość szczegółowo staraliśmy się pokazać różne aspekty, które należy uwzględniać podczas leczenia moczopędnego, np. badanie osmolalności osocza, badanie natriurezy. To jest coś, co podkreśla się obecnie: nie tylko wielkość diurezy powinna być monitorowana, ale także bardzo przydatne jest monitorowanie natriurezy. 
Kolejny aspekt, który należy podkreślić, to sytuacja pacjenta ze zdekompensowaną niewydolnością serca. U takich chorych leczenie diuretyczne powinno być włączane jak najwcześniej, ale powinno też być monitorowane wcześniej – nie po 12, ale już po 2, 4 czy 6 godzinach powinniśmy oceniać, jak wygląda diureza i natriureza. 
Zwrócono również uwagę na to, że powinniśmy wykorzystywać w naszej praktyce codziennej możliwość złożonego leczenia moczopędnego. Z jednej strony należy stosować różne leki diuretyczne działające w różnych punkach uchwytów w nefronie, a z drugiej strony leczenie moczopędne powinno być, zwłaszcza u pacjentów z zaostrzeniem niewydolności serca, kombinowane z lekami rozkurczającymi naczynia. 
Podkreśliliśmy także, że pojawiają się nowe leki – niezwykle ciekawa grupa leków, które pierwotnie były przewidziane dla chorych z cukrzycą. Okazuje się, że mają one efekt diuretyczny, bardzo korzystny w porównaniu z klasycznymi diuretykami, ponieważ – nie dając efektów niepożądanych – dodatkowo działają nefroprotekcyjnie. Nie są jeszcze co prawda umieszczone w żadnych wytycznych, ale oczekujemy, że na początku przyszłego roku pojawią się uaktualnione wytyczne dotyczące postępowania w niewydolności serca i na pewno te leki znajdą w nich swoje miejsce.



prof. dr hab. n. med. Katarzyna Mizia-Stec, przewodnicząca sesji pt. Wypadanie płatka zastawki mitralnej: jak oceniać ryzyko? 
Wypadanie płatka zastawki mitralnej to jest zawsze niezwykle ciekawy temat. Jest to zmiana strukturalna, którą możemy pięknie obrazować w echokardiografii – to jest pierwszy argument. Drugi argument jest taki, że przez lata nadinterpretowaliśmy zmiany widziane w echokardiografii i zbyt często rozpoznawaliśmy wypadanie płatka zastawki mitralnej; w ostatnim okresie trochę zweryfikowaliśmy, sprecyzowaliśmy kryteria diagnostyczne. Trzeci argument, przemawiający za tym, że temat jest ciekawy, brzmi: pacjenci z wypadaniem płatka zastawki mitralnej często mają różne dolegliwości, w tym kołatania serca, co u części przekłada się na zwiększone ryzyko nagłego zgonu sercowego i zwiększoną częstość złożonych arytmii komorowych. 
Zaczynając od bardzo błahego, na początku nadinterpretowanego rozpoznania, zbyt często stawianego, przechodzimy do wąskiej grupy pacjentów, u której ten problem będzie wiązał się z wyższym ryzykiem nagłego zgonu sercowego. Co więcej – część tych pacjentów to osoby młode. Spoglądamy więc na tę populację z dużą ostrożnością. W ostatnim okresie coraz więcej wiemy na temat samego wypadania i na temat czynników ryzyka związanych z arytmiami komorowymi. I w tym zakresie dla oceny występowania arytmii komorowych musimy oczywiście znać klinikę pacjenta, musimy właściwie zinterpretować zapis EKG – bo mogą być tam przesłanki wskazujące na wyższe ryzyko arytmii komorowych – musimy właściwie ocenić obraz echokardiograficzny i wynik rezonansu magnetycznego, patrząc trochę szerzej: nie tylko na wypadające płatki, na ich morfologię, grubość, ale też na to, co dzieje się z lewym przedsionkiem, w jaki sposób zbudowana jest lewa komora, czy w jej obrębie nie ma dodatkowych zmian, które będą predysponowały do arytmii komorowych... 
Nowością w ostatnim okresie jest rozpoznanie mitral annulus disjunction – przesunięcie miokardium lewej komory w okolicy pierścienia mitralnego w głąb komory lewej; ten fragment zastąpiony jest przez tkankę pozbawioną włókien mięśniowych. Co jest pierwsze: czy najpierw jest mitral annulus disjunction, potem wypadanie, czy odwrotnie – trudno powiedzieć. Myślę, że ta pierwsza wersja jest bardziej prawdopodobna, ale to jest nowe znalezisko, które możemy stwierdzić w badaniach obrazowych. 
Jeżeli mamy tak zdefiniowanego pacjenta, który ma pewne czynniki ryzyka, dodatkowo ma zmiany w obrębie lewej komory, w obrębie mięśni brodawkowatych, to na tego pacjenta patrzymy trochę szerzej. Drugą stroną medalu wypadania płatka zastawki mitralnej jest to, że jest to zmiana strukturalna, zastawkowa, która może dawać istotną niedomykalność mitralną. Zaczynając zatem od pacjenta z pozornie łagodnym schorzeniem, poprzez pacjenta z nieco wyższym ryzykiem zgonu sercowego, dochodzimy do pacjenta, który być może powinien być operowany z powodu wypadania płatków zastawki mitralnej. 
W kwestii kwalifikacji tych pacjentów do zabiegu, kierujemy się trochę innymi kryteriami i bierzemy możliwości naprawy tej zastawki, bo kardiochirurdzy są w stanie wykonać taki zabieg naprawczy. Jest to leczenie już wady zaawansowanej, które w konsekwencji wpłynie na poprawę stanu klinicznego pacjenta. 
Mamy więc bardzo duży wachlarz pacjentów, bardzo różne problemy, z którymi się na co dzień spotykamy w praktyce klinicznej. 
Arytmie komorowe, o których dosyć dużo rozmawialiśmy, mogą wiązać się z ryzykiem, jak mówiłam, nagłego zgonu sercowego. U części pacjentów można myśleć o bardziej inwazyjnym podejściu do zaburzeń rytmu serca – o ablacji arytmii komorowej. Niestety, te arytmie są zazwyczaj polimorficzne, zlokalizowane zazwyczaj w obrębie mięśniówki lewej komory, w obrębie mięśni brodawkowatych. Tam znajduje się ognisko tej arytmii, dlatego nie są to zaburzenia rytmu serca łatwe do leczenia przy pomocy ablacji. Oczywiście, część pacjentów z tej metody skorzysta, ale odsetek skutecznych zabiegów, w tym przypadku bardzo trudnych, jest zdecydowanie mniejszy niż tradycyjnie. 
Kolejnym tematem, który może wiązać się z tymi pacjentami, jest prewencja nagłego zgonu sercowego przy pomocy implantacji kardiowerterów-defibrylatorów. Jeżeli podejmujemy prewencję wtórną – mamy pacjenta po zatrzymaniu krążenia – ta kwestia nie budzi żadnych wątpliwości, powinniśmy to zrobić. Ale u kogo implantować kardiowerter-defibrylator w ramach prewencji pierwotnej? Raczej w bardzo wąskiej subpopulacji pacjentów z wypadaniem. Ale tak naprawdę nie do końca znamy definicję tej populacji, nie mamy stratyfikacji ryzyka, która by pozwoliła tę subpopulację wyodrębnić. Wydaje się, że pacjenci z zaawansowanym prolapsem, pacjenci z prolapsem wysokiego ryzyka arytmii komorowej, z omdleniami powinni być poddani bardzo dokładnej analizie i monitorowaniu, powinni także mieć wyeliminowane wszystkie czynniki mogące zwiększać ryzyko arytmii: alkohol, kawę, zaburzenia elektrolitowe, odwodnienie. Wtedy zmniejszymy liczbę arytmii, a w konsekwencji – ryzyko zgonu sercowego. W bardzo wąskiej populacji można myśleć o bardziej zaawansowanych formach elektrofizjologii czy elektroterapii.



Zamykamy pierwszą część dnia i z uwagą przysłuchujemy się kolejnym wykładom. Zachęcamy również do śledzenia Wiadomości kongresowych (aby niczego nie przegapić) oraz do odwiedzenia <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sponsorzy/" target="_blank">wirtualnych stoisk sponsorów</a>. Na kolejny odcinek podsumowań sesji zapraszamy po godzinie 22.00.




Z przewodniczącymi rozmawiał Jakub M. Figus

Dzień trzeci (18 września) – cz. I

Program KOS-Zawał w znaczący sposób poprawia rokowanie pacjentów po zawale serca – wynika z analiz Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Mimo to połowa ośrodków w Polsce jeszcze nie wdrożyła opieki koordynowanej. – Mam nadzieję, że dzięki argumentom naukowym i ekonomicznym uda się przekonać nieprzekonanych – mówi prof. Piotr Jankowski, pomysłodawca i współautor systemu KOS-Zawał.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/ptk2019-prof-p-jankowski.jpg" width="660">
 Prof. Piotr Jankowski. Fot. arch. wł.
Jerzy Dziekoński: Kiedy rozmawialiśmy przed rokiem, PTK dysponowało tylko danymi regionalnymi dotyczącymi KOS-Zawał. Czy w ciągu roku wskaźniki opisujące efekty programu uległy zmianie?
Prof. Piotr Jankowski: Ostatnie dane sprzed wakacji wskazują, że umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia na realizację programu KOS-Zawał podpisało dotychczas prawie osiemdziesiąt ośrodków w Polsce. Oznacza to, że około połowa szpitali zajmujących się leczeniem zawałów realizuje założenia opieki koordynowanej.
Mamy pierwsze wyniki obserwacji odległej pacjentów biorących udział w programie. Po uwzględnieniu zmiennych zakłócających okazuje się, że pacjenci objęci opieką w ramach programu KOS-Zawał mają o około 30% mniejsze ryzyko zgonu oraz o około 15% mniejsze ryzyko hospitalizacji z powodu chorób układu krążenia. Dysponujemy również wynikami analiz, które wskazują czynniki odpowiedzialne za zmniejszenie ryzyka. W pierwszym rzędzie jest to udział w rehabilitacji kardiologicznej. Co ciekawe, nie ma istotnych różnic pod tym względem między rehabilitacją w trybie stacjonarnym oraz w trybie ambulatoryjnym. Drugim najważniejszym czynnikiem związanym z poprawą rokowania są konsultacje kardiologiczne. Pacjenci konsultowani przez kardiologa w ciągu pierwszych sześciu tygodni od zawału i którzy w ciągu roku byli pod regularną opieką specjalisty, w znaczący sposób odczuli korzyści z uczestnictwa w programie. Trzeci mechanizm poprawy rokowania wiąże się z poprawą dostępności procedur z zakresu elektroterapii oraz rewaskularyzacji mięśnia sercowego.
Jak bardzo KOS-Zawał poprawia dostęp do rehabilitacji kardiologicznej?
Trzeba podkreślić, że pacjenci objęci opieką koordynowaną dwukrotnie częściej uczestniczyli w rehabilitacji kardiologicznej aniżeli chorzy, którzy leczeni byli poza programem KOS-Zawał. Szczególnie ważne jest, że udział w programie wiąże się z kilkunastokrotnie większym prawdopodobieństwem rozpoczynania rehabilitacji w ciągu pierwszych dwóch tygodni po wypisie. Ma to kolosalne znaczenie, ponieważ z innych badań naukowych, potwierdzonych również w Polsce, wiemy o tym, że im wcześniej rozpocznie się rehabilitacja kardiologiczna, tym lepsze będą jej rezultaty.
Jak często pacjenci są konsultowani przez kardiologa w ramach KOS-Zawał?
Pacjenci objęci opieką w ramach programu KOS-Zawał są konsultowani przez kardiologa średnio nieco ponad trzy razy w ciągu roku. Udział w programie w znaczący sposób zwiększył dostęp do kardiologa. Z naszych analiz wynika, że uczestnicy KOS-Zawał w ciągu pierwszych 6 tygodni od wypisu ze szpitala konsultowani byli siedmiokrotnie częściej niż pacjenci leczeni poza programem. Różnice te oczywiście wynikają z ograniczeń polskiego systemu, czyli w pierwszym rzędzie z kolejek do lekarzy specjalistów.
Wspomniał Pan również o większej dostępności elektroterapii.
Okazało się, że uczestnictwo w programie zwiększyło o około 40 proc. częstość implantowania kardiowerterów-defibrylatorów i innych urządzeń wszczepialnych. Wskazania do ich implantacji ma tylko część osób po zawale serca, jednak w grupie osób z tzw. złośliwymi arytmiami lub ciężką niewydolnością serca, gdy ryzyko nagłego zgonu jest szczególnie wysokie, rola tych urządzeń jest szczególnie duża. Dzięki poprawie opieki kardiologicznej tych pacjentów udaje się wychwycić, co z kolei przekłada się na poprawę rokowania.
Czy przedstawiciele PTK są zadowoleni z wyników programu?
Tak, wyniki w zakresie wpływu na rokowanie są zgodne z wcześniejszymi prognozami. Natomiast trzeba podkreślić, że nie jesteśmy zadowoleni z liczby ośrodków, które włączyły się do programu. Moim zdaniem połowa to zdecydowanie zbyt mało, żeby mówić o pełnym sukcesie programu. Nie możemy powiedzieć, że szklanka jest do połowy pełna. Ona jest w połowie pusta.
W ubiegłym roku w programie było nieco ponad 50 ośrodków. Dzisiaj mamy blisko 80. Wzrost jest jednak wyraźny. 
Zdecydowanie nie jesteśmy zadowoleni z liczby ośrodków uczestniczących w programie. Oczywiście, że jest postęp, naturalnie cieszymy się ze stopniowego wzrostu liczby ośrodków realizujących ten model opieki, niemniej jednak trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że większość pacjentów wciąż pozostaje poza programem. Gdy program był uruchamiany, spodziewaliśmy się, że w ciągu dwóch lat od wdrożenia będzie on realizowany niemal w każdym ośrodku zajmującym się leczeniem zawałów w Polsce. Tymczasem minęły trzy lata i opiekę koordynowaną wdrożono w połowie ośrodków. Ponadto w wielu ośrodkach, które mają umowę na realizację KOS-Zawał, w programie uczestniczy niewielki odsetek pacjentów.
Z jednej strony warto podkreślić sukces programu w postaci poprawy rokowania, który został dostrzeżony również przez NFZ, a z drugiej strony widać wyraźnie, że więcej pacjentów można by uratować, gdyby KOS-Zawał był szerzej dostępny. W skali całego kraju tylko kilkanaście procent hospitalizowanych pacjentów włączanych jest do programu KOS-Zawał. W ośrodkach, które w latach 2018 – 2019 miały podpisaną umowę na jego realizację, do programu włączono 32 proc. pacjentów hospitalizowanych z powodu zawału serca, czyli co trzeciego pacjenta. To nie są zadowalające statystyki. Trzeba też powiedzieć, że mamy w kraju ośrodki, w których odsetek pacjentów objętych opieką koordynowaną sięga 90 proc. Niestety, są również szpitale, gdzie KOS-Zawał obejmuje poniżej 10 proc. chorych. Dlatego cieszę się, że konsultacjom społecznym został poddany projekt zarządzenia prezesa NFZ o premiowaniu ośrodków zapewniających pacjentom szeroki dostęp do programu KOS-Zawał.
W jaki sposób NFZ chce zachęcać szpitale do udziału w programie?
NFZ oferuje premię w wysokości 2 proc. kontraktu dla szpitali, które obejmują opieką w ramach programu przynajmniej 60 proc. hospitalizowanych pacjentów z zawałem serca. Jeżeli odsetek ten wyniesie 70 proc. lub więcej, płatność zwiększy się o dodatkowe 3 proc. To są premie dla szpitali, które bardzo dobrze realizują program. Wydaje się, że kierownictwo NFZ przyjmuje, że dodatkowe premie spowodują, iż dyrekcje szpitali, ale też liderzy ośrodków kardiologicznych, będą mieli dodatkową motywację, by dobrze zorganizować realizację programu. Dodatkowe premie mogą być też argumentem dla menedżerów szpitali, którzy dotychczas nie brali pod uwagę włączenia się do programu. Cieszę się z tej inicjatywy, chociaż trzeba pamiętać, że to na razie projekt.
Gdzie, pańskim zdaniem, leżą przeszkody utrudniające jak najszersze wdrożenie programu KOS-Zawał?
Przyczyn jest kilka i są one zróżnicowane. Powiem o najważniejszych – na pewno w części przypadków ważną rolę odgrywają finanse. Wielu dyrektorów szpitali przyjmuje, że wysiłek organizacyjny może się nie opłacić, ponieważ przy liczbie hospitalizowanych przez nich pacjentów nie przyniesie oczekiwanego zwiększenia przychodów. Drugą przyczyną jest niechęć części pacjentów do udziału w programie. Myślę, że remedium jest wyjaśnienie korzyści płynących z udziału w nim. Znaczenie ma też nieprzekonanie części lekarzy, w tym liderów niektórych ośrodków, do korzyści płynących z realizacji programu. Wyniki, które przedstawiłem, zostały zaprezentowane podczas tegorocznego kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Na pewno będziemy kontynuować edukację przy użyciu tych danych i przekonywać, że nowoczesna kardiologia, a szerzej: nowoczesna medycyna, nie może obejść się bez opieki koordynowanej.
Zdaję sobie sprawę, że opieką koordynowaną nie da się objąć wszystkich pacjentów. Myślę jednak, że 60-70 proc. wszystkich pacjentów hospitalizowanych z powodu zawału serca w Polsce powinno stanowić nasz cel na najbliższe dwa lata. Mam nadzieję, że dzięki argumentom naukowym i ekonomicznym uda nam się ten cel osiągnąć.
Rozmawiał Jerzy Dziekoński

KOS-Zawał, czyli redukcja ryzyka 

Wystarczy spojrzeć na projekty realizowane w oparciu o finansowanie Agencji Badań Medycznych, żeby dojść do wniosku, że kardiologia stanowi jedną z najbardziej innowacyjnych dziedzin medycznych w kraju. I wiele danych wskazuje na to, że trend ten będzie się utrzymywał.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/podsumowania_sesji/abm-ptk.jpg" width="660">
 Dr Radosław Sierpiński, prof. Adam Witkowski. Fot. MP
W programie XXIV Międzynarodowego Kongresu PTK znalazła się sesja łączona, zorganizowana przez towarzystwo oraz Agencję Badań Medycznych. Na wstępie dr Radosław Sierpiński, prezes ABM przedstawił wykład: „ABM jako narzędzie rozwoju innowacyjnej kardiologii”.
Już od pierwszego konkursu dotyczącego dofinansowania badań klinicznych technologii lekowych wiadomo było, że kardiologią jest jedną z dziedzin wiodących w tworzeniu rodzimych innowacji. Agencja pozytywnie oceniła 77 aplikacji o łącznej wartości 1,35 mld zł. Przeciętna wartość projektu wyniosła 17,55 mln zł. Najmniejszy wyceniono na blisko pół miliona, a największy - na 73 mln zł.
Wśród zgłoszonych aplikacji najwięcej projektów dotyczyło onkologii, bo aż 32. Na drugim miejscu była właśnie kardiologia z 21 projektami. Kolejne dziedziny to pediatria (13 projektów), neurologia (9) oraz neonatologia (2).
Na 33 rozpoczęte badania kliniczne aż 12 projektów dotyczy właśnie chorób układu sercowo-naczyniowego. Łączną wartość tych projektów wyceniono na 237,95 mln zł.
– Jestem dumny z tego, że co najmniej połowa przeznaczonych na badania funduszy zasili polską kardiologię – mówił dr Radosław Sierpiński.
Kolejny konkurs (z marca br.) po raz kolejny udowodnił, że kardiologia jako dziedzina stanowi w kraju innowacyjną siłę. Tym razem na badania przeznaczono 200 mln zł. Ale nie tylko na technologie lekowe, lecz również urządzenia medyczne i sprzęt.
Do ABM wpłynęły 53 aplikacje o wartości 614 mln zł. Średnia wycena projektu to 11 mln zł. Tym razem 26 projektów badań dotyczyło kardiologii. Dla porównania – zgłoszono 17 projektów onkologicznych, 2 neurologiczne i 8 z innych dziedzin medycyny.
Łączna wartość projektów kardiologicznych wyniosła niemal 300 mln zł.
Dr Radosław Sierpiński poinformował również o planach ABM. Flagowym przedsięwzięciem jest utworzenie Centrów Wsparcia Badań Klinicznych, które miałyby powstać przy najważniejszych ośrodkach akademickich i szpitalach klinicznych. Założenie jest takie, aby centra włączyć do międzynarodowej sieci badań klinicznych. Ułatwiłoby to pozyskiwanie funduszy na prowadzenie badań, jak również pacjentów, którzy zechcieliby w nich uczestniczyć.
– Jestem przekonany, że dzięki centrom Polska ma szansę wyjść na pozycję lidera Europy Wschodniej i Środkowej w dziedzinie badań klinicznych – stwierdził szef ABM.
Zapowiedział również, że w przyszłym roku warto zastanowić się nad partnerstwem z Polskim Towarzystwem Kardiologicznym. Współpraca mogłaby przynieść ogłoszenie konkursu na grant, którego temat byłby ustalony właśnie wspólnie z PTK.
Prof. Adam Witkowski, prezes PTK stwierdził, że zapowiedź takiego partnerstwa to bardzo dobra wiadomość.
Wykład na temat innowacyjności wygłosił podczas tej sesji prof. Francesco Maisano, innowator, pedagog, kardiochirurg z Uniwersytetu w Zurychu.
Mówiąc o innowacjach, profesor w pierwszej kolejności podkreślił, że muszą one odpowiadać na rzeczywiste problemy i oczekiwania. Obecnie funkcjonujemy w erze, w której największy nacisk powinien być położony na zapewnienie jak najbardziej stabilnej opieki nad pacjentami chorymi przewlekle. I właśnie – zdaniem prof. Maisano – w konfrontacji z tym wyzwaniem powinny pomóc nam rozwiązania innowacyjne.
Ponadto rok 2020 przyniósł nam powrót do ery z pierwszej połowy XX wieku – społeczeństwo zachodniej cywilizacji ponownie musi mierzyć się z wyzwaniami jakie przynosi rozprzestrzenianie się choroby zakaźnej. I odpowiedzi na te problemy również należy szukać w innowacji.
– Wiedza szybko staje się przeterminowana, to co teraz jest odkrywcze za chwilę będzie stare – przekonywał prof. Francesco Maisano. – Dlatego trzeba działać szybko i być gotowym do zmian.
Profesor zwrócił uwagę na jeszcze jeden problem – powiązania innowacji z przemysłem, przejrzystości we wdrażaniu innowacji, łączeniu pozycji uniwersyteckich, szpitalnych z tworzeniem innowacji i narażaniu się na potencjalne problemy, które wynikają z różnego typu oskarżeń i konfliktu interesów.
Na koniec tej sesji odbyła się debata z udziałem krajowych ekspertów. Uczestniczyli w niej: prof. Piotr Ponikowski, prof. Mariusz Gąsior, prof. Adam Witkowski, dr n. med. Radosław Sierpiński, prof. Mariusz Kruk, prof. Tomasz Hryniewiecki oraz prof. Janina Stępińska.
Jerzy Dziekoński

Innowacja wpisana w kardiologię

Polskie Forum Profilaktyki obchodziło wczoraj 15. urodziny. Podczas XXIV Międzynarodowego Kongresu PTK zorganizowano z tej okazji specjalną sesja, której interdyscyplinarny charakter podkreślali zaproszeni goście – specjaliści z towarzystw naukowych, które przed 15 laty podpisały się pod deklaracją współpracy w ramach Forum.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/podsumowania_sesji/15pfp.jpg" width="660"> Fot. MP
W ramach XXIV Kongresu PTK 17 września odbyła się sesja z okazji 15-lecia Polskiego Forum Profilaktyki, którą poprowadził prezes towarzystwa prof. Piotr Podolec.
– Kiedy 15 lat temu powstawało Polskie Forum Profilaktyki, pod dokumentem powołującym organizację do życia podpisali się przedstawiciele siedmiu towarzystw naukowych. Kiedy po 10 latach działalności deklaracja współpracy została odnowiona, widniało już pod nią osiem podpisów – wspominał prezes Forum prof. Podolec.
Do deklaracji wówczas przystąpiło także 60 różnych instytucji, które otrzymały tytuł partnera i przyjaciela Polskiego Forum Profilaktyki.
Polskie Forum Profilaktyki postawiło sobie za cel wymianę informacji oraz przede wszystkim ujednolicenie wytycznych dotyczących profilaktyki w Polsce. Ważne było również dostosowanie zasad profilaktyki europejskiej do warunków i specyfiki naszego kraju.
Do dzisiaj ukazało się 16 biuletynów Forum Profilaktyki. Ukazały się również wytyczne w Kardiologii Polskiej w latach 2006-2011, a także wytyczne uaktualnione w 2015 i 2017 roku. Forum wydało również Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki oraz materiały dla pacjentów i dzieci.
W spotkaniu z okazji 15-lecia forum wykład na temat badań prewencyjnych w wieku podeszłym wygłosił prof. Tomasz Grodzicki, prezes Kolegium Lekarzy Geriatrów oraz rektor Collegium Medicum UJ.
– Spróbuję państwa przekonać do nieco innego podejścia do prewencji po 75. roku życia – mówił prof. Grodzicki. – Oczywiście zdrowie fizyczne i ocena kardiologiczna mają duże znaczenie, niemniej jednak z perspektywy osób starszych wydaje się, że równie duże znaczenie, o ile czasami nie większe, ma sprawność funkcjonalna, zdrowie psychiczne oraz sytuacja socjalna i ekonomiczna. Prewencja nie powinna koncentrować się na klasycznych czynnikach ryzyka sercowo-naczyniowego, bo będzie bardzo wybiórcza. Ocena medyczna to tylko mały fragment oceny osoby starszej, jeśli rzeczywiście chcemy o nią zabrać.
Geriatria przekonywał, że w tym kontekście nie powinno się mówić tylko o prewencji choroby wieńcowej, udaru czy niewydolności serca, ale również o prewencji upadków, niesprawności, ubóstwa czy otępienia lub samotności.
Profesor dodał, że po 80. roku życia 80% osób choruje już na nadciśnienie bądź na chorobę wieńcową. W związku z tym można mówić jedynie o prewencji wtórnej.
– Bardzo trudno mówić o prewencji pierwotnej i zaczynać ją po 75. roku życia – mówił rektor Collegium Medicum UJ. – Wytyczne europejskie dotyczące pacjentów w wieku podeszłym podchodzą bardzo ostrożnie do tematu prewencji. Na przykład w prewencji miażdżycy w przypadku dyslipidemii mówią o tym, żeby rozpoczynać leczenie statynami w niskich dawkach, również wtedy, kiedy mamy upośledzoną funkcję nerek czy interakcje lekowe, które u większości tych chorych występują. Generalnie zalecenie jest takie, żeby powoli dążyć do celu terapeutycznego. To wynika przede wszystkim z tego, że w tej grupie wiekowej występuje bardzo wysokie ryzyko zgonu w ciągu 10 lat z przyczyn sercowo-naczyniowych. U osób palących to ryzyko sięga 45% – dodał.
Autorzy tych wytycznych wskazali na czynniki, które również wpływają na zwiększenie ryzyka. Na pierwszym miejscu jest izolacja społeczna. Do tego dochodzi otyłość, brak aktywności fizycznej, stres i inne czynniki, które u osób najstarszych są mniej istotne. Ważne są zaburzenia o charakterze depresji, migotanie przedsionków, przewlekła choroba nerek czy uszkodzenia wątroby.
Podobnie podchodzą do kwestii leczenia wytyczne dotyczące nadciśnienia tętniczego: leczenie powinno być bardzo ostrożne. – Należy oceniać ryzyko związane z leczeniem, przede wszystkim pod kątem hipotonii ortostatycznej i upadków. Ocena sił witalnych w postępowaniu starszych pacjentów z nadciśnieniem jest kluczowa. U osoby silnej, sprawnej i relatywnie zdrowej możemy dążyć do wartości 130 do 150, natomiast jeżeli mamy osobę bardzo obciążoną i osłabioną, to leczenie powinno być bardziej ostrożne – przekonywał geriatra.
Prof. Grodzicki dodał, że nie ma granicy prewencji i zawsze trzeba o niej myśleć, niemniej jednak mocnych dowodów w przypadku osób starszych na jej skuteczność nie ma. – Szczególnie kiedy mówimy o chorych z zaawansowaną niewydolnością serca, dializowanych, w późnej starości, czy z zaawansowaną chorobą nowotworową. W takich sytuacjach należy się poważnie zastanowić, czy prewencja nie przyniesie więcej szkód niż korzyści. Zdolność do utrzymania homeostazy u tych osób jest bardzo ograniczona, dodatkowa interwencja ją zaburza i często doprowadza do gorszego stanu niż przed interwencją. Wiele badań wskazuje na to, że nieco wyższe ciśnienie, nieco wyższy poziom cholesterolu czy BMI może być czynnikiem ochronnym – wyjaśnił prezes Kolegium Lekarzy Geriatrów.
Prof. Maciej Małecki, prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego mówił natomiast o poszukiwaniu cukrzycy typu II i badaniach, które pozwalają na jej wykrycie. – Cukrzyca typu II z reguły przez wiele lat nie daje oczywistych klinicznych objawów. Badania epidemiologiczne mówią, że średnio mija 7-10 lat zanim zostanie rozpoznana – mówił profesor.
Tymczasem w momencie rozpoznania u połowy pacjentów występują już objawy późnych powikłań tej choroby, czyli zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, czasami zaburzenia wzroku, czy przewlekła choroba nerek. – Jeśli do takiej sytuacji dochodzi, to jest to porażka całego systemu opieki zdrowotnej – uważa prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
Zasada jest oczywista: im późniejsze rozpoznanie cukrzycy typu II, tym większe okienko bez pomocy lekarskiej. A to z kolei oznacza krótsze życie pacjenta. – Chorujący pacjent żyje krócej niż osoba zdrowa. Jeżeli u 50-letniego pacjenta rozpoznajemy cukrzycę typu II, to statystycznie będzie żył 6 lat krócej niż osoba bez cukrzycy. Najczęściej ci pacjenci umierają z powodu powikłań sercowo-naczyniowych – mówił prof. Małecki.
Lekarz dodał jednak, że jeżeli opanujemy wszystkie podstawowe czynniki ryzyka w cukrzycy typu II – hemoglobinę glikowaną, poziom LDL, palenie tytoniu, ciśnienie tętnicze oraz albuminurię – to ryzyko sercowo-naczyniowe odnoszące się do zawału serca nie różni się od ryzyka populacyjnego. Dramat zaczyna się wówczas, kiedy niekontrolowanych czynników jest wiele.
Diabetolog mówił również o wskazaniach do wykonania badań przesiewowych. – Jeśli krytycznie spojrzymy na wskazania do sprawdzenia glukozy, okaże się, że większość uczestników i słuchaczy tego kongresu powinno zrobić to raz do roku. Czy to zbyt daleko idące zalecenie? Może jednak nie, może warto wydać kilka złotych, żeby poziom glukozy zbadać. Jeżeli wymienionych czynników ryzyka nie ma, to powinniśmy mierzyć poziom cukru po 45. roku życia raz na trzy lata – mówił.
Przypomniał ponadto, że stan przedcukrzycowy sam w sobie jest już stanem zwiększonego ryzyka i że interwencja powinna mieć miejsce już na tym etapie.
– Po co nam hemoglobina glikowana? – pytał na koniec swojego wykładu prof. Małecki i po chwili odpowiedział: – Na świecie do diagnostyki, ale nie w Polsce. Osobiście uważam, że powinniśmy dopuścić hemoglobinę glikowaną do oznaczeń w diagnostyce. Marker ten jest również przydatny do monitorowania terapii, aczkolwiek jego znaczenie będzie stopniowo maleć.
Wskazał również, że oznaczenie HbA1c jako test diagnostyczny ma swoje plusy, ponieważ jest to bardzo dobry marker ekspozycji glikemicznej oraz ryzyka przewlekłych powikłań.
W kolejnej części sesji poświęconej profilaktyce prof. Jan Duława, prezes Towarzystwa Internistów Polskich mówił na temat zespołu metabolicznego. Wskazał, że oprócz czynników środowiskowych na jego rozwój mają wpływ również patologie w okresie rozwoju płodowego i czynniki genetyczne.
– Leczenie pacjenta z zespołem metabolicznym polega na leczeniu insulinooporności, nadciśnienia tętniczego i dyslipidemii. W leczeniu, a nie tylko w zapobieganiu, należy zredukować masę ciała, wprowadzić aktywność fizyczną, właściwą dietę bez alkoholu i abstynencję nikotynową. Nikotyna zwiększa insulinooporność – wyjaśniał prof. Duława.
Prof. Jerzy Stańczyk z Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego wygłosił wykład „Czy warto inwestować w profilaktykę chorób układu krążenia u dzieci?”. Wskazał, że rozwój czynników ryzyka sercowo-naczyniowych oraz metabolicznych jest głównie łączony z otyłością. Tymczasem liczba dzieci w wieku od 2 do 19 lat z nadwagą znacznie wzrosła w ostatnich dekadach.
– Pierwsze badania przeprowadzone w latach 90-tych ubiegłego wieku wskazywały, że dzieci z nadwagą i otyłością stanowią od 7 do 9%. Natomiast badania, które wykonano na dużej grupie uczniów w wieku od 7 do 18 lat w latach 2007-2009 wykazały, że już 14 proc. dziewcząt i aż 18 proc. chłopców miało nadwagę lub otyłość. Według danych WHO Polska jest w czołówce najbardziej otyłych krajów w Europie. Ponad 25% społeczeństwa to osoby otyłe – mówił profesor i przestrzegał przed znacznie gorszymi wynikami badań otyłej młodzieży w porównaniu do rówieśników z prawidłową masą ciała.
Dodał ponadto, że prewencją pierwotną powinny być objęte dzieci z rodzin obciążonych problemami sercowo-naczyniowymi, w sytuacji kiedy te schorzenia występują u członków rodziny poniżej 50. roku życia. Powinno to dotyczyć również dzieci z chorobami predysponującymi do nadciśnienia tętniczego, a także dzieci z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego.
Co należy zrobić, żeby poprawić stan układu krążenia u dzieci i młodzieży? – Ważna jest przede wszystkim odpowiednia dieta, ograniczenie tłuszczów nasyconych oraz cukru, dieta bogata w warzywa, owoce, orzechy, chude mięso i produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu. W profilaktyce wskazywane są korzyści wynikające z karmienia piersią oraz z opóźnienia wprowadzenia pokarmów stałych do diety. Uważa się, że dzieci do 6. miesiąca życia powinny być karmione w sposób naturalny. Ważna jest również aktywność fizyczna – wyliczał przedstawiciel Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego.
Dr hab. n. med. Tomasz Tomasik, prezes Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce poruszył temat szczepień przeciw grypie i pneumokokom. W przypadku dorosłych obie szczepionki są jedynie zalecane, natomiast w przypadku noworodków obowiązkowe jest szczepienie przeciwko pneumokokom.
– Istotne jest pytanie: kogo szczepić? Szczepienie przeciwko grypie wskazane jest w zasadzie u wszystkich osób, u których nie występują przeciwwskazania – tłumaczył lekarz. – Są jednak grupy, dla których to szczepienie jest szczególnie ważne. Stanowią ją na pewno osoby powyżej 55. roku życia, a także dzieci od 6. miesiąca do 5. roku życia. Zarówno wśród dzieci, jak i osób dorosłych szczególne wskazania dotyczą chorych na schorzenia układu sercowo-naczyniowego, z chorobami nerek, wątroby, z zaburzeniami neurologicznymi, cukrzycą, z chorobami układu oddechowego oraz pacjentów po transplantacji narządów z obniżoną odpornością. Podobne wskazania istnieją w odniesieniu do szczepienia przeciwko pneumokokom. Dotyczą także pacjentów palących papierosy i pacjentów z chorobą alkoholową.
Istotne kwestie dotyczą kobiet w ciąży – szczepionki przeciw pneumokokom nie stosujemy w tej grupie pacjentek, natomiast szczepienie przeciw grypie stosuje się w każdym momencie ciąży, ale z wyjątkiem szczepionki żywej podawanej w formie donosowej.
Spotkanie podsumował prof. Adam Witkowski, prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Odniósł się do profilaktyki chorób układu krążenia u dzieci oraz nadumieralności w grupie młodych mężczyzn.
– Z chorych dzieci wyrośnie armia chorych dorosłych. Wiemy, że w przypadku mężczyzn w wieku produkcyjnym mamy do czynienia ze zjawiskiem nadumieralności. Powinniśmy zrobić wszystko, żeby to zmienić – powiedział prof. Witkowski i dodał: – Mam nadzieję, że już służy temu program KOS-Zawał. Mam nadzieję, że wreszcie uda się wprowadzić program koordynowanej opieki nad chorymi z niewydolnością serca, bo to jest prawdziwy problem. Mamy ponad milion chorych na niewydolność serca. Wreszcie jeżeli zmiana ministra nie wprowadzi zmiany priorytetów, być może uda się wprowadzić program porównywalny do Narodowej Strategii Onkologicznej, czyli Narodowy Program Chorób Układu Krążenia.
Jerzy Dziekoński

Interdyscyplinarne spojrzenie na prewencję 

Zapraszamy do obejrzenia krótkiego przeglądu dzisiejszego programu konferencji.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459263677" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Piątek – zapowiedź programu

- Obecnie w Polsce jest ok. 3,8 tys. kardiologów, czyli na 1 mln mieszkańców przypada 99 lekarzy tej specjalności, a powinno ich być do 110 - informował prof. Jarosław Kaźmierczak, konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii podczas XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Wydarzenie to po raz pierwszy odbywa się w trybie online (16-19 września 2020 r.).
- Z danych GUS wynika, że do aż 50% zgonów w Polsce dochodzi wskutek chorób serca, udarów czy cukrzycy. Według informacji gromadzonych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, w 2019 r. wystąpiło w Polsce ok. 103 tys. ostrych zespołów wieńcowych (OZW), w tym 78,6 tys. zawałów serca - czytamy w raporcie „Polska kardiologia w 2020 r.”, zaprezentowanym podczas XXIV Międzynarodowego Kongresu PTK.
Cały artykuł w serwisie <a href="https://www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Kardiologia/XXIV-Miedzynarodowy-Kongres-PTK-o-kardiologii-podczas-ponad-100-zdalnych-sesji,212634,1014.html" target="_blank">Rynek Zdrowia</a>

XXIV Międzynarodowy Kongres PTK: o kardiologii podczas ponad 100 zdalnych sesji

„To, że KONS (program Kompleksowej Opieki nad Pacjentami z Niewydolnością Serca) nie może się przebić jest wstydem dla nas wszystkich. Pandemia powinna przyśpieszyć nad nim prace, a tymczasem je zahamowała” – mówił podczas konferencji prasowej inaugurującej Kongres PTK pt. „Żyć lepiej i dłużej dzięki kardiologii” Adam Witkowski, profesor zwyczajny Instytutu Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie-Aninie, prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (PTK). 
Przypomnijmy, że środowisko polskich kardiologów już w 2018 roku opracowało ten program, a w listopadzie tegoż roku Ministerstwo Zdrowia ogłosiło start pilotażu KONS. Program przewiduje rozwiązania organizacyjne, administracyjne i kliniczne, nakierowane na usprawnienie i wzrost efektywności systemowej opieki nad pacjentami z niewydolnością serca. Pomimo pozytywnych rekomendacji, program do dziś nie został wdrożony.
Caly artykuł w serwisie <a href="https://www.isbzdrowie.pl/2020/09/kardiolodzy-czekaja-na-kons/" target="_blank">ISBzdrowie</a>

Kardiolodzy czekają na KONS

<h2>Czwartek, 17.09, podsumowania sesji &ndash; część 2.</h2>

Anomalia Ebsteina, doniesienia z Kongresu ESC, echokardiografia, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, nadkomorowe zaburzenia rytmu serca, wady zastawek – to tematy, które pojawiły się w drugiej części dnia. Przed Państwem kolejna dawka podsumowań sesji z drugiego dnia Kongresu.




prof. dr hab. n. med. Miłosz Jaguszewski, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/najciekawsze-doniesienia-z-kongresu-esc-2020/" target="_blank">Najciekawsze doniesienia z Kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego 2020 – The best of ESC</a>: 
Tegoroczny kongres ESC obfitował w wiele ciekawych i ważnych z klinicznego punktu widzenia doniesień. Najciekawsze z nich omówiliśmy w trakcie sesji Klubu 30 PTK pt. The best of ESC. W temacie obrazowania w chorobach układu krążenia podkreślono konieczność szerszego wykorzystywania rezonansu magnetycznego w diagnostyce chorób serca, w tym u chorych z podejrzeniem kardiomiopatii i po zawale serca bez zwężeń w tętnicach wieńcowych (MINOCA). Zarówno w czasie sesji dydaktycznych, jak i doniesień oryginalnych omawiano rosnącą rolę oceny „ranliwego” komponentu blaszek miażdżycowych u chorych z przewlekłymi zespołem wieńcowymi. Nie zabrakło praktycznych sesji omawiających pułapki w wykonywaniu i interpretacji badań obrazowych serca. W temacie ostrych i przewlekłych zespołów wieńcowych tegoroczny kongres ESC dostarczył dowodów na zasadność optymalizacji terapii przeciwpłytkowej z wykorzystaniem tikagreloru u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek oraz u pacjentów powyżej 80 r.ż. W świetle zaprezentowanych danych kolchicyna jawi się jako nowy skuteczny lek u pacjentów z przewlekłymi zespołami wieńcowymi. Stosowanie kwasu eikozapentaenowego (EPA) u pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym i hipertriglicerydemią nie tylko poprawia rokowanie, ale prowadzi do zmniejszenia objętości wrażliwych blaszek miażdżycowych. 
Kongres ESC 2020 przyniósł również szereg ważnych doniesień z zakresu niewydolności serca (HF). Tak jak rok wcześniej dla dapagliflozyny, teraz również dla empagliflozyny udowodniono poprawę rokowania u pacjentów z HF z obniżoną frakcją wyrzutową, niezależnie od współistnienia cukrzycy typu 2 (badanie EMPEROR-Reduced). Pojawił się także pierwszy lek przeznaczony dla pacjentów z kardiomiopatią przerostową z zawężaniem drogi odpływu lewej komory (LVOTO) – mavacamten, którego stosowanie w badaniu EXPLORER-HCM prowadziło do istotnej redukcji LVOTO i poprawy wydolności wysiłkowej. Nadal natomiast brak przełomu w leczeniu pacjentów z HF z zachowaną frakcją wyrzutową. Podczas kongresu ESC zaprezentowano także wiele ciekawych doniesień z dziedziny elektrokardiologii. Badania pokazały m.in., że wprowadzenie wczesnej strategii kontroli rytmu serca u pacjentów z niedawno rozpoznanym migotaniem przedsionków daje lepsze wyniki leczenia, natomiast digoksyna może być lekiem pierwszego rzutu u pacjentów z utrwalonym migotaniem przedsionków i niewydolnością serca. Ponadto wytyczne wzmacniają pozycję ablacji w leczeniu migotania przedsionków. 
W trakcie kongresu zaznaczono również istotność promowania co najmniej umiarkowanej aktywności fizycznej w grupie pacjentów z chorobami układu krążenia. Odpowiednia stratyfikacja ryzyka i optymalna terapia są niezbędne, aby zapewnić zalecenie ćwiczeń o ustawicznie zwiększanej intensywności. Pacjenci powinni być zaangażowani w proces podejmowania decyzji, a zapis dyskusji i plan ćwiczeń powinien być udokumentowany w dokumentacji medycznej. Te ostatnie przesłania, związane ściśle z prewencją ch. układu krążenia, są niezwykle ważne gdyż w sposób istotny uzupełniają wszelkie strategie terapeutyczne mające na celu redukcję ryzyka sercowo-naczyniowego.



dr n. med. Radosław Sierpiński, przewodniczący sesji pt. Agencja Badań Medycznych jako narzędzie rozwoju innowacyjnej kardiologii: 
Zakończyła się bardzo istotna sesja, którą przygotowaliśmy wspólnie z prof. Adamem Witkowskim, prezesem PTK. Udział zagranicznych partnerów pozwala nam na wymianę doświadczeń z naukowcami, którzy, jak chociażby prof. Francesco Maisano, mają niezwykłe doświadczenie w zakresie komercjalizacji nauki, a tego w Polsce brakuje. Jako prezes Agencji Badań Medycznych z dużą atencją wsłuchuję się w głosy środowiska i mam nadzieję, że będziemy w stanie na te głosy odpowiedzieć. Już teraz chcę powiedzieć, że Agencja w tym roku zakontraktuje blisko miliard złotych, z czego około połowa będzie przeznaczona dla szeroko pojętego środowiska badaczy z obszaru kardiologii. Stworzymy w ten sposób szanse dla polskich kardiologów, którzy mają gigantyczny potencjał naukowy. Naszą rolą – jako decydentów, ale też twórców pewnej polityki naukowej kraju – jest utrzymanie tego potencjału i zapewnienie takich narzędzi, które pozwolą go maksymalnie wykorzystać. Cieszę się z tych programów, które są w trakcie realizacji, deklaruję dalsze wsparcie i sądzę, że kolejne programy będą również spotykały się z ciepłym przyjęciem przez badaczy. Ważnym osiągnięciem jest równieź powstania polskiej sieci Centrów Wsparcia Badań Klinicznych, które powstaną w uniwersytetach medycznych oraz w instytutach naukowo-badawczych i na pewno będą stanowiły wsparcie dla naukowców, również w zakresie kardiologii, tworząc – mam nadzieję – Polskę liderem badań klinicznych w Europie Środkowo-Wschodniej. 



prof. dr hab. n. med. Andrzej Wysokiński, przewodniczący sesji pt. Echokardiografia obciążeniowa poza chorobą wieńcową: 
Echokardiografia obciążeniowa jest badaniem bardzo pracochłonnym, trudnym i dlatego jest rzadko wykonywana przez młodych kolegów. Niemniej jednak jest to badanie interesujące, wnoszące dużo do diagnostyki, oczywiście w wybranych, dobrze zakwalifikowanych przypadkach. Dlatego sugerowałem na naszym posiedzeniu sesji, żeby młodzi koledzy – mimo iż nie mają jeszcze doświadczenia, ale doświadczenie zdobywa się z czasem – te badania częściej wykonywali. Szczególnie teraz, w dobie, kiedy propagowane są różne programy długoterminowej opieki nad pacjentami m.in. z niewydolnością czy wadami serca. Takie badanie jak echo obciążeniowe daje dużo wiadomości dodatkowych i jest szczególnie cenne w programowaniu wysiłków u tych chorych. Pozwala także prognozować ich dalsze przeżycie, ponieważ jest to badanie niewątpliwie – jak staraliśmy się w czasie sesji dowieść – cenne i w leczeniu wad serca, i u sportowców, u których można pewne rzeczy przewidzieć, zanim dojdzie do ekstremalnych wypadków, co się zdarza ostatnio, bo wiadomo, że sport wyczynowy wiąże się z różnymi obciążeniami, przede wszystkim serca. Wykonując badania obciążeniowe, możemy pewne rzeczy prognozować i im zapobiec, co jest sprawą najważniejszą.



prof. dr hab. n. med. Małgorzata Kurpesa, przewodnicząca sesji pt. Nadkomorowe zaburzenia rytmu – rozwiązywanie problemów w praktyce: 
Nasza sesja dotyczyła nadkomorowych zaburzeń rytmu. Nadkomorowe zaburzenia rytmu może wzbudzają mniej emocji niż komorowe zaburzenia rytmu, ale przysparzają też bardzo wielu problemów diagnostycznych i terapeutycznych. 
Mamy jednak aktualne, przedstawione 2 tygodnie temu na Kongresie Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, wytyczne dotyczące postepowania w migotaniu przedsionków, mamy ubiegłoroczne wytyczne dotyczące postępowania w nadkomorowych zaburzeniach rytmu, tak że dysponujemy aktualną wiedzą, którą sobie podczas tej sesji omówiliśmy w aspekcie bardzo praktycznym, poruszając różne problemy, które możemy napotkać u pacjentów z tego rodzaju arytmiami, jeżeli współistnieją jakieś inne objawy chorobowe, np. bóle zamostkowe wskazujące na chorobę wieńcową albo szybka praca serca. Omówiliśmy też zagadnienia związane z leczeniem przy pomocy kardiowersji elektrycznej oraz kwestie dotyczące powikłań zatorowo-zakrzepowych, które stanowią nieodłączny problem związany z nadkomorowymi zaburzeniami rytmu, zwłaszcza z przewodzeniem czy też migotaniem przedsionków.
W sesji uczestniczyli bardzo dobrzy wykładowcy, a także dwaj paneliści, którzy komentowali każdy z przedstawianych wykładów, uwypuklając dodatkowo te zagadnienia, które dla lekarza praktyka są szczególnie ważne.



Kończąc drugą część dzisiejszych podsumowań sesji dydaktycznych, chcemy również wspomnieć o pozostałych wydarzeniach, które mają miejsce podczas Kongresu. Mowa m.in. o sesjach satelitarnych, podczas których omawiane są szczegółowe zagadnienia wybrane przez firmy farmaceutyczne. Z ofertami firm mogą się zaś Państwo zapoznać na ich <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sponsorzy/" target="_blank">wirtualnych stoiskach</a>. 
W ten sposób zamykamy drugi dzień pierwszego internetowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Mamy nadzieję, że dzisiejsza ogromna dawka najnowszej wiedzy w zakresie kardiologii i dziedzin pokrewnych nie nasyciła jednak Państwa apetytu. Zapraszamy bowiem już teraz na jutrzejszy blok sesji dydaktycznych, satelitarnych i specjalnych, życząc Państwu dobrej nocy.




Z przewodniczącymi rozmawiał Jakub M. Figus

Dzień drugi (17 września) – cz. II

Filozofię postępowania, poczynając od opieki podstawowej przez specjalistyczną aż po szpitalną, można wyrazić sentencją "Od CC do ABC" - mówi prof. dr hab. n. med. Przemysław Mitkowski (Poznań).
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459075352" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Wytyczne ESC: migotanie przedsionków

Te wytyczne są ważne nie tylko dla kardiologów, ale i dla ratowników, lekarzy w izbach przyjęć czy szpitalnych oddziałach ratunkowych, a właściwie na każdym oddziale szpitalnym - podkreśla prof. dr hab. n. med. Jacek Legutko (Kraków).
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459072104" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Wytyczne ESC: ostre zespoły wieńcowe bez przetrwałego uniesienia odcinka ST

Ten dokument w dużej mierze oparty jest na opinii ekspertów, wciąż nie mamy randomizowanych badań, któreby pozowoliły na weryfikację sposobu leczenia - przyznaje dr hab. n. med. Lidia Tomkiewicz-Pająk, prof. UJ (Kraków).
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459077494" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Wytyczne ESC: wrodzone wady serca u dorosłych

Widoczny jest wyraźny przekaz, że regularna aktywność fizyczna niesie liczne korzyści również u pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego i powinna wręcz stanowić element terapii - mówi dr hab. n. med. Renata Główczyńska (Warszawa).
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe class="div-vimeo" id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/459070744" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Wytyczne ESC: kardiologia sportowa i aktywność fizyczna pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi

<h2>Czwartek, 17.09, podsumowania sesji &ndash; część 1.</h2>

Elektroradiologia, kardiologia sportowa, elektroterapia, terapia przeciwkrzepliwa, leczenie przeciwzakrzepowe, nadciśnienie płucne, wstrząs kardiogenny, rewaskularyzacja wieńcowa &ndash; to tematy sesji z pierwszej połowy dnia. Zapraszamy do zapoznania się z krótkimi podsumowaniami, których udzielili nam przewodniczący sesji.




Drugi dzień Kongresu PTK rozpoczął się w południe pełnym blokiem sesji dydaktycznych. Prezentujemy syntetyczne podsumowanie niektórych sesji, żeby dać Państwu pewien ogląd na to, o czym była dziś mowa. Zachęcamy, aby &ndash; po zapoznaniu się ze streszczeniami &ndash; sięgnęli Państwo do pełnych materiałów audiowizualnych, które znaleźć można na naszej stronie głównej.



prof. dr hab. n. med. Wojciech Braksator, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/serce-do-sportu-okiem-praktyka/" target="_blank">Serce do sportu – okiem praktyka</a>: 
2 tygodnie temu ukazały się nowe wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące szeroko rozumianej aktywności fizycznej, w tym sportu rekreacyjnego i sportu wyczynowego. Wszyscy w jakimś zakresie uprawiamy sport, a przynajmniej staramy się, w związku z tym ten temat jest żywy, także w sensie naukowym, gdyż kongresy PTK zawsze te wytyczne szeroko omawiają. W dzisiejszej sesji wykładowcy podjęli się zadania przedstawienia podstawowych informacji diagnostycznych, to znaczy: najpierw określenia zagrożeń związanych z uprawianiem sportu, następnie metod diagnostycznych, które mogą pozwolić uniknąć tego, co nazywamy ryzykiem nagłej śmierci związanej ze sportem. Sport to zdrowie oczywiście, natomiast nagłe zgony zdarzają się w populacji ludzi młodych, niezależenie od tego, czy sport uprawiają, czy nie, w związku z tym tak ważna jest odpowiednia diagnostyka wszystkich tych osób, które chcą podejmować aktywność fizyczną. 
Była mowa o badaniach przesiewowych, była mowa o badaniach elektrokardiograficznych, o echokardiografii, wreszcie o najnowszej metodzie &ndash; która pozwala dość jednoznacznie zająć stanowisko, czy dana osoba uprawiająca sport może go uprawiać dalej, czy nie &ndash; czyli o rezonansie magnetycznym serca. Te nowoczesne metody obrazowania przyczyniły się bardzo do rozwoju diagnostyki w kardiologii, także w kardiologii sportowej. Należy jednak pamiętać, że podstawą oceny zawsze pozostaje dobrze zebrany wywiad, badanie przedmiotowe i 12-odprowadzeniowe badanie elektrokardiograficzne, które &ndash; włącznie z oceną kliniczną &ndash; jest zalecane przez większość towarzystw. Nic nie zastąpi także doświadczenia na polu kardiologii sportowej, ponieważ odpowiednia czujność, która może wynikać wyłącznie z doświadczenia, jest tu niezwykle potrzebna.



prof. dr hab. n. med. Przemysław Mitkowski, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/terapia-przeciwkrzepliwa-w-wybranych-sytuacjach-klinicznych/" target="_blank">Terapia przeciwkrzepliwa w wybranych sytuacjach klinicznych</a>: 
Sesja była bardzo interesująca, dlatego że opierała się o najnowsze zalecenia terapii przeciwkrzepliwej w określonych sytuacjach klinicznych. Mówiliśmy o kardiowersji, o ablacji, o procedurach chirurgicznych, o leczeniu angioplastyką wieńcową, w tym o ostrych zespołach wieńcowych. 
Chorych z migotaniem przedsionków, którzy mają wskazania do przewlekłej terapii przeciwkrzepliwej, jest bardzo dużo. Szacujemy, że z różnymi formami migotania przedsionków żyje w Polsce co najmniej pół miliona osób. Do tego dochodzą chorzy z wszczepionymi protezami zastawkowymi, pacjenci z zakrzepicą żył głębokich i zespołami zakrzepowo-zatorowymi. To jest spora populacja. 
Mówiliśmy o tym, jak tę grupę chorych bezpiecznie przeprowadzić przez procedury. Najnowsze zalecenia są jeszcze bardziej restrykcyjne, jeżeli chodzi o czas wykonania kardiowersji bez oceny ryzyka zatorowo-zakrzepowego, a tak naprawdę obecności skrzepliny w uszku lewego przedsionka. Te 12 godzin od początku napadu jest okresem dosyć bezpiecznym, niemniej również wszystko zależy od tego, jakie jest ryzyko zatorowo-zakrzepowe w skali CHA2DS2–VASc. 
Dalej mówiliśmy o ablacjach. Są one takim zabiegiem, szczególnie ablacje w zakresie lewego serca, że cechują się dużym ryzykiem zakrzepowo-zatorowym, ale też wysokim ryzykiem krwotocznym. Oczywiście, w tym drugim przypadku olbrzymie znaczenie ma doświadczenie osób, które wykonują to badanie i kluczowe jest tutaj bezpieczne przejście przez przegrodę międzyprzedsionkową. W tej chwili &ndash; w zasadzie niezależnie od tego, jakimi lekami przeciwkrzepliwymi chorzy są leczeni &ndash; nie zaleca się przerywania tej terapii w przygotowaniu do zabiegów ablacji. 
Kolejna grupa to zabiegi chirurgiczne. Tutaj oczywiście bardzo ważne jest to, jakie jest ryzyko krwotoczne tego zabiegu. Druga rzecz: jaki lek chory przyjmuje i &ndash; w powiązaniu z tym &ndash; jaka jest funkcja nerek. Jeżeli zabieg należy do grupy wysokiego ryzyka, to oczywiście wstrzymanie terapii doustnymi antykoagulantami jest dłuższe, jeżeli niskiego ryzyka &ndash; odpowiednio krótsze. 
I w końcu ostatni temat, czyli wykonywanie angioplastyki wieńcowej. Mówiliśmy o preferowanym dostępie. W tej chwili &ndash; dzięki postępowi technologicznemu, produkcji nowych stentów &ndash; ograniczamy terapię potrójną, nawet u chorych z niskim ryzykiem zakrzepowo-zatorowym, do okresu okołozabiegowego albo do tygodnia bezpośrednio po zabiegu, potem wprowadzamy podwójną terapię i wreszcie po roku pozostajemy na samym antykoagulancie. Przeprowadzenie tych chorych wymaga indywidualnej oceny ryzyka zakrzepowo-zatorowego i krwotocznego i to również było poruszone w tej sesji.



prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gąsior, przewodniczący sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/kontrowersje-w-elektroterapii/" target="_blank">Kontrowersje w elektroterapii</a>: 
Pierwsze wnioski, które się pojawiły, były takie, żeby przestrzegać rekomendacji, szczególnie jeżeli mają one klasę I. Są jednak pewne sytuacje, w których trzeba indywidualizować wskazania, zwłaszcza tam, gdzie istnieje prawdopodobieństwo, że stopień uszkodzenia serca może być częściowo odwracalny. Taka sytuacja jest po ostrym zapaleniu mięśnia sercowego lub też po uszkodzeniu mięśnia sercowego przy terapii onkologicznej. Tutaj okres do podjęcia decyzji o wszczepieniu defibrylatora powinien być wydłużony do powyżej 3 miesięcy. 
Odnośnie do drugiego zagadnienia, jakim była kwestia, czy każdy chory wymaga wszczepienia stymulatora w przypadku bloku lewej odnogi po TAVI &ndash; odpowiedź brzmi: nie. Z reguły takiego wszczepienia będą wymagali pacjenci nie z tytułu bloku lewej odnogi pęczka Hisa, ale z tytułu występujących zaburzeń przewodzenia w obrębie węzła przedsionkowo-komorowego. Wystąpienie bloku przedsionkowo-komorowego, nawet I stopnia, wskazuje, że najpewniej tacy pacjenci będą mieli wskazania do wszczepienia rozrusznika, a niektórzy z nich &ndash; wskazania do wszczepienia układu resynchronizującego. 



prof. dr hab. n. med. Agnieszka Tycińska, przewodnicząca sesji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/wstrzas-kardiogenny-w-zawale-serca-jak-leczyc-w-2020/" target="_blank">Wstrząs kardiogenny w zawale serca &ndash; jak leczyć w 2020?</a>: 
Jeśli chodzi o leczenie wstrząsu zawałowego w dzisiejszych czasach, wciąż mamy nieakceptowalną śmiertelność. Farmakoterapia wstrząsu kardiogennego jest bardzo trudna &ndash; nie dysponujemy satysfakcjonującymi lekami. Wszystkie leki, które istnieją, poległy w badaniach, trudno jest stworzyć porównujące je badanie randomizowane head to head. Wydaje się, że stosowanie epinefryny, adrenaliny jest za późne, chociaż z drugiej strony ten lek bardzo zwiększa dług tlenowy, więc na pewno nie jest lekiem pierwszego wyboru u pacjentów we wstrząsie kardiogennym. Z pewnością lek, który nie zwiększa długu tlenowego, a ma działanie inotropowo dodatnie – lewozymendan – nie został dobrze przebadany w tej grupie pacjentów i niestety nie ma dobrych danych na to, aby ten lek miał swoje zastosowanie w grupie pacjentów z już rozwiniętym wstrząsem zawałowym. 
Jeśli chodzi o terapię interwencyjną: sooner is better, to jest jedyne, co nas ratuje w tej sytuacji. Im szybciej otworzymy naczynie dozawałowe, tym lepiej dla pacjenta i tym mniejsza śmiertelność. I tyle dobrych wieści. 
Jeśli chodzi o wspomaganie krążenia, balon do kontrpulsacji możemy stosować tylko w ograniczonych sytuacjach klinicznych, na pewno nie rutynowo. Być może brakuje jeszcze jednego badania, które by pokazało, że balon &ndash; tak jak kiedyś &ndash; ma zastosowanie powszechne. Oczywiście takim badaniem w tej chwili nie dysponujemy. Myślę, że każdy z nas wierzy, że ten balon jest wciąż niedoceniany, bo inne sposoby wspomagania krążenia są po prostu zbyt drogie. 
Jeśli chodzi o kwalifikację pacjentów, wydaje się, że to, o czym mówił pierwszy wykładowca, jest bardzo ważnym aspektem: fenotypowanie pacjentów, czyli wychwycenie pacjentów wysokiego ryzyka, może być szansą na poprawę ich rokowania. 
Wreszcie rola kardiochirurga. Jest bardzo trudna, dlatego że ci pacjenci mają niesłychanie wysoką śmiertelność okołooperacyjną. Kardiochirurg jest na pewno niezbędny w sytuacjach podbramkowych, a więc przede wszystkim kiedy mamy mechaniczne powikłania zawału serca przed- lub pozabiegowe.



Mamy nadzieję, że tą dawką streszczeń jedynie rozbudziliśmy Państwa ciekawość. Jeszcze raz zachęcamy do obejrzenia wykładów z dzisiejszej pierwszej części dnia. Na część drugą podsumowań zapraszamy wieczorem.




Z przewodniczącymi rozmawiał Jakub M. Figus

Dzień drugi (17 września) – cz. I

Jedna z pierwszych sesji specjalnych XXIV Kongresu PTK dotyczyła wyzwań kardiologii w dobie COVID-19. Z wystąpień prelegentów wynika, że po pierwszych perturbacjach sytuacja powoli wraca do normy. Skutki załamania będą jednak wyraźnie widoczne dopiero za kilka miesięcy. Dlatego niezbędne jest wdrażanie programów poprawiających poziom opieki.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/podsumowania_sesji/sesjacovid.jpg" width="660">
 Prof. Jarosław Kaźmierczak, prof. Zbigniew Gąsior, prof. Adam Witkowski. Fot. MP
W pierwszej kolejności głos zabrał prof. Bogdan Wojtyniak z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH. Starał się on odpowiedzieć na pytanie, czy pandemia COVID-19 mogła zmienić przyczyny umieralności Polaków. Zwrócił uwagę na to, że gdyby jako przyczynę zgonów uznać „nieznane objawy i przyczyny”, to byłaby ona na drugim miejscu po chorobach serca i układu krążenia.
– Dlatego polska statystyka umieralności uważana jest za statystykę złej jakości – powiedział prof. Wojtyniak.
Z dostępnych analiz wynika, że w pierwszym półroczu 2020 r. tylko 0,07 proc. zgonów było spowodowanych COVID-19. Mogą do tego dojść zgony z powodu powikłań pocovidowych oraz obiektywnych i nieobiektywnych utrudnień w dostępie do ochrony zdrowia, a także zgony spowodowane zmianami zachowań zdrowotnych.
– Żeby odpowiedzieć na postawione pytanie, trzeba będzie jak najdokładniej poznać przyczyny zgonów, a to będzie możliwe dopiero w roku 2022. Kluczową sprawą w orzekaniu, czy mamy nadwyżkę zgonów, czy być może liczba zgonów jest mniejsza, jest odpowiedź na pytanie, jakiej liczby zgonów moglibyśmy oczekiwać, gdyby nie było pandemii. Jest to zadanie niezwykle trudne, ale możliwe do wykonania, przy czym jednym z kluczowych elementów tego zadania jest właściwa ocena liczby zachorowań na grypę, ponieważ ma ona istotny związek z poziomem umieralności – wyjaśniał ekspert z NIZP-PZH, wskazując na zaobserwowany w tym roku, a niespotykany we wcześniejszych sezonach spadek liczby zarejestrowanych zachorowań na grypę oraz na kolejne istotne pytanie: czy liczba ta rzeczywiście się zmniejszyła, bo zostały ograniczone kontakty, czy też jest zaniżona, ponieważ chorzy rzadziej zgłaszali się do lekarza.
W szacowaniu oczekiwanej liczby zgonów przyjęto dwa warianty: pierwszy – z zaobserwowaną liczbą zachorowań na grypę, oraz drugi – większą liczbą zachorowań na grypę od zanotowanej. W kwietniu i w czerwcu br. liczba obserwowanych zgonów jest istotnie większa niż liczba zgonów oczekiwanych.
– Według szacunków w okresie marzec – czerwiec 2020 mieliśmy prawie 11 tys. zgonów więcej, niż moglibyśmy oczekiwać w ramach wariantu pierwszego, i ok. 7 tys. więcej, niż przewidywał to wariant drugi – powiedział prof. Bogdan Wojtyniak. Przy tym zgony z powodu COVID-19 stanowią niezbyt wysoki odsetek tej nadwyżki, zaledwie 14% w wariancie pierwszym i 20% w wariancie drugim. Dla porównania w Stanach Zjednoczonych nadwyżka zgonów w tym okresie wyniosła 18,6% i aż 78% tej nadwyżki wiązało się z COVID-19.
Pytanie kluczowe, jakie inne niż COVID-19 przyczyny złożyły się na tę nadwyżkę, na razie musi pozostać bez odpowiedzi. Być może są to właśnie choroby serca i naczyń.
Prof. Iwona Paradowska-Stankiewicz, konsultant krajowy w dziedzinie epidemiologii przekazała prognozy dotyczące rozwoju pandemii.
– Dzisiaj na pewno już wiemy, że nie jest to wirus sezonowy, lecz całoroczny – mówiła. – Trzeba przyjąć, że SARS-CoV-2 może stać się kolejnym endemicznym wirusem, co oznacza, że przez wiele lat będzie występował nie tylko na naszym obszarze, ale też na całym świecie. Bez interwencji w postaci szczepień szanse na eliminację wirusa są bardzo niewielkie.
– Z drugiej strony, pocieszające jest to, że im dłużej żyjemy z wirusem, tym łagodniejsze będzie jego działanie na populację. Wynika to z samej epidemiologii zakażeń i zgonów z powodu chorób zakaźnych, określanej jako endemizacja procesu epidemii – dodała.
O leczeniu ostrych i przewlekłe zespołów wieńcowych w dobie pandemii COVID-19 w Polsce mówił prof. Jacek Legutko, kierownik Oddziału Klinicznego Kardiologii Interwencyjnej Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II.
– Od początku pandemii zaczęła gwałtownie maleć liczba pacjentów zgłaszających się do ośrodków kardiologii inwazyjnej z zawałem serca – wskazał prof. Legutko. – W analizie z kilkunastu ośrodków referencyjnych spadek wyniósł ponad 25 % i był znacznie bardziej nasilony w grupie NSTEMI niż STEMI. Niemniej jednak analiza opublikowana przez prof. Siudaka w oparciu o dane z ogólnopolskiego rejestru procedur kardiologii inwazyjnej pokazała nam, że jest to blisko 40% zawałów STEMI i NSTEMI mniej w pierwszym okresie dwóch miesięcy pandemii. Jeżeli popatrzymy na zmniejszenie liczby pacjentów z przewlekłymi zespołami wieńcowymi poddawanymi rewaskularyzacji, to jest to ponad 70%. Co więcej, zaczęły się pojawiać problemy związane z zamykanymi z powodu zakażeń pracowniami. Wydłużył się również okres od pierwszego kontaktu pacjenta z systemem opieki medycznej do wykonania angioplastyki wieńcowej – wyliczał prof. Legutko.
Kardiolog przyznał, że te negatywne zjawiska spowodowały reakcję PTK: – Razem z prof. Adamem Witkowskim i prof. Stanisławem Bartusiem opracowaliśmy schemat wskazujący na to, że nie możemy wszystkich pacjentów podejrzewanych o zakażenie SARS-oV-2 kierować do szpitali jednoimiennych i musimy w każdym ośrodku kardiologii inwazyjnej stworzyć możliwość leczenia takich pacjentów, przynajmniej w ostrej fazie – mówił.
Stopniowe wprowadzanie tych procedur oraz kampania społeczna „nie zostawaj w domu z zawałem” poprawiły sytuację. Pokazują to dane z trzech krakowskich ośrodków, gdzie spadek w kwietniu 2020 r wyniósł niemal 38%, zarówno w przypadku zawałów STEMI jak i NSTEMI.
Ale to nie jedyny problem.
– Pacjenci zgłaszają się nie tylko rzadziej, ale również później. Analiza, która obecnie jest w recenzji w „Kardiologii Polskiej” pokazuje istotny wzrost mechanicznych powikłań zawałów serca i dwukrotny wzrost liczby pacjentów zgłaszających się powyżej 12. godziny od początku bólu. Wyższej śmiertelności nie zobaczymy od razu, ale będzie ona widoczna za rok, najdalej dwa, ponieważ są to pacjenci ze znacznym uszkodzeniem komory – dodał prof. Legutko.
Wykład na temat elektroterapii w dobie pandemii przedstawił prof. Przemysław Mitkowski, prezes-elekt PTK.
– Wzorem Asocjacji Interwencji Sercowo-Naczyniowcyh PTK przeprowadziliśmy ankietę w okresie pomiędzy 15 marca a 14 kwietnia, jeśli chodzi o liczbę zabiegów wykonywanych z zakresu elektrofizjologii, elektroterapii. Liczby te porównaliśmy z ilością zabiegów w roku poprzednim. Do ankiety włączyło się 13 ośrodków, które w sumie wykonały niespełna 900 procedur w roku 2019, co mniej więcej stanowi 25% zabiegów w całym kraju – mówił prezes-elekt PTK.
Okazuje się, że wyniki są bardziej przytłaczające niż w przypadku kardiologii interwencyjnej: na początku epidemii liczba procedur z zakresu elektroterapii, czyli wszczepienia stymulatorów, kardiowerterodefibrylatorów, układów do stymulacji resynchronizującej spadła w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego o 46%. Spadek wykonywanych ablacji sięgnął ponad 77%.
– Na początku byliśmy trochę zszokowani. Baliśmy się włoskiego rozwoju epidemii. Ochłodzenie liczby procedur było stosunkowo duże, trzeba jednak powiedzieć, że w przypadkach nagłych nie wyglądało to tak źle – stwierdził prof. Mitkowski.
To co bardzo ważne, czyli ocena ryzyka COVID-19 u chorych sercowo-naczyniowego i odmrożenie opieki i dostępu chorych do elektroterapii i elektrofizjologii, wiązało się z zaopatrzeniem w środki ochrony osobistej i możliwościami testowania.
– Zaczynaliśmy z dużym niedoborem procedur i rozwiązań logistycznych. Teraz jest zdecydowanie lepiej. Jesteśmy zdecydowanie lepiej zaopatrzeni w środki ochrony indywidualnej i możemy wykonywać większą liczbę testów u chorych przyjmowanych w trybie planowym – zauważył prof. Mitkowski i wskazał kolejny cel PTK: – Musimy dążyć do zmiany retoryki medialnej. Wciąż znacznie więcej chorych umiera nie tylko z przyczyn onkologicznych, ale też z powodu zawałów i opóźnionej terapii z zakresu elektrofizjologii i elektroterapii, aniżeli z powodu COVID. Musimy zachęcać chorych, żeby kontaktowali się z nami i zgłaszali się na wykonanie procedur, które były zaplanowane kilka miesięcy temu.
Ważnym elementem tej kardiologicznej układanki jest telemonitoring urządzeń wszczepialnych. I nie chodzi tylko o ograniczenie zbędnego kontaktu z systemem opieki medycznej, ale przede wszystkim o możliwość pełniejszej opiekę nad chorymi.
– Cieszy powrót zabiegów z zakresu elektroterapii. Można powiedzieć, że to odrodzenie nastąpiło w miarę szybko, kiedy w przypadku procedur wieńcowych nadal nie osiągamy wskaźników sprzed pandemii – dodał prof. Zbigniew Gąsior, przewodniczący Komitetu Naukowego Kongresu PTK, kierownik II Oddziału Kardiologii Górnośląskiego Centrum Medycznego w Katowicach.
Prof. Robert Gil, kierownik Kliniki Kardiologii Inwazyjnej Centralnego Szpitala Klinicznego MSW przedstawił temat leczenia pacjentów kardiologicznych w czasie pandemii z perspektywy szpitala jednoimiennego.
– Nie ma dzisiaj osoby w kraju, która chwaliłaby pomysł ze szpitalami jednoimiennymi – stwierdził na początku, dodając po chwili, że wprowadzenie takiego rozwiązania wynikało z lęku przed powtórką doświadczeń chińskich i włoskich.
Profesor wskazał, że w trakcie pracy jako jednostka jednoimienna w CSK MSW nie przekroczono 5 proc. hospitalizacji kardiologicznych z analogicznego okresu roku ubiegłego. Podobnie było w przypadku poradni kardiologicznej. Wniosek jest następujący – przekształcenie szpitala w jednoimienny w kontekście kardiologii było działaniem nieadekwatnym do potrzeb przebiegu epidemii i oznaczało drastyczne zmniejszenie liczby przyjęć i wykonywanych procedur.
Prof. Mariusz Gąsior, kierownik III Katedry i Oddziału Klinicznego Kardiologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego mówił o realizacji programu KOS-Zawał w trakcie pandemii.
– Na Śląsku przeprowadziliśmy analizę, w której porównaliśmy w 5-milionowej populacji dane dotyczące okresu marca i kwietnia 2019 i 2020. Spadek dotyczący hospitalizacji z powodu zawału serca wyniósł ok. 30%; z powodu niestabilnej choroby wieńcowej blisko 50%; stabilnej choroby wieńcowej o grubo ponad 50%, z powodu wad serca o 63% oraz z powodu migotania przedsionków o ponad 53% – wyliczał specjalista.
– Najgorszym miesiącem był kwiecień – stwierdził prof. Mariusz Gąsior i wskazał, że spadek wszystkich hospitalizacji kardiologicznych wyniósł ok. 50%, co automatycznie przełożyło się na spadek liczby wykonywanych procedur – w przypadku koronarografii o niemal 40%, a w przypadku angioplastyki - o 35%.
Prof. Mariusz Gąsior przytoczył także wyniki analizy dotyczącej pacjentów włączonych do programu KOS-Zawał w latach 2017–2020, czyli także w okresie pandemii.
– Przed pandemią włączano nawet 15% chorych do programu KOS-Zawał, w okresie pandemii ten odsetek spadł do 10%. Co prawda już w czerwcu wzrósł do 16%, należy jednak pamiętać, że mniejsza była ogólna liczba hospitalizowanych chorych z zawałem serca. Wzrost procentowy nie przełożył się na bezwzględną liczbę chorych włączanych do programu – wyjaśnił kardiolog.
Jego zdaniem, skutki zmniejszonej liczby hospitalizacji z powodu zawału serca, jak i późniejszego zgłaszania się do szpitala będą wyraźnie widoczne dopiero za kilka miesięcy.
Podczas tej sesji na pytanie, czy w obecnej sytuacji w ogóle wprowadzać program KONS i Narodowy Program Chorób Układu Krążenia, próbował odpowiedzieć prof. Adam Witkowski, prezes PTK. Zwracając uwagę na KOS-Zawał i osiągniętą wysoką redukcję śmiertelności, wyraził on zdanie, że wprowadzenie podobnego programu, tyle że dla niewydolności serca, jest niezbędne. Z prostego powodu – zarówno chorobowość, jak i umieralność z powodu niewydolności serca wzrasta. Niewydolność serca charakteryzuje się dużo wyższą śmiertelnością niż duża część nowotworów.
– W opiece nad chorymi na niewydolność serca jest bardzo dużo do poprawy: mamy zbyt późne rozpoznanie, chorzy są nieprzygotowani do samodiagnostyki i samooceny własnego stanu, brakuje optymalizacji monitorowania terapii, mamy za dużo hospitalizacji i za mało oddziałów hospitalizacji jednodniowej – wyliczał prof. Witkowski.
Prezes PTK wskazał ponadto, że w okresie pandemii korzyści wynikające z wdrożenia KONS są jeszcze bardziej wyraźne.
– Potrzeba koordynowanej opieki nad osobami z niewydolnością serca, podobnie jak w zawale, jest bardzo duża. Wiadomo, że jest to bardziej skomplikowany program, ale mamy tam cały szereg przygotowanych działań, które wpisują się w stan epidemiczny. Możemy zaproponować edukację zdrowotną pacjentów i wsparcie telefoniczne. Możemy odciążyć lekarzy przez większe zaangażowanie pielęgniarek. Możemy poprzez telekonsultacje kardiologiczne wesprzeć lekarzy POZ – wymieniał.
Tymczasem ostatnie spotkanie zespołu pracującego nad wdrożeniem KONS odbyło się w Ministerstwie Zdrowia w czerwcu. Zamiast oczekiwanej nowelizacji rozporządzenia w tej sprawie, ostatnie miesiące przyniosły jedynie ciszę.
Prof. Witkowski mówił również o potrzebie wprowadzenia Narodowego Programu Chorób Układu Krążenia. 11 sierpnia odbyło się telespotkanie, podczas którego określono cele programu oraz harmonogram działań umożliwiających dojście do tychże celów.
Zdaniem prof. Witkowskiego program powinien objąć programy KOS-Zawał oraz KONS, jeżeli zacznie funkcjonować, a także Program Leczenia Udaru Mózgu.
– Pacjenci w dobie pandemii COVID-19 powinni mieć dostęp do nielimitowanego nowoczesnego leczenia. I dlatego właśnie prace nad wdrożeniem Narodowego Programu Chorób Układu Krążenia nie powinny być zawieszone – skwitował prezes PTK.
Na zakończenie specjalnej sesji obyła się dyskusja, w której uczestniczyli lekarze i przedstawicielka środowiska pacjenckiego.
Gospodarzami pierwszej sesji specjalnej byli profesorowie Adam Witkowski, prezes PTK, Jarosław Kaźmierczak, konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii oraz Zbigniew Gąsior, przewodniczący Komitetu Naukowego Kongresu PTK.
Jerzy Dziekoński

Pacjenci powinni mieć dostęp do nielimitowanego nowoczesnego leczenia

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne po inauguracji XXIV Międzynarodowego Kongresu PTK przedstawiło na konferencji prasowej swoje cele na najbliższy rok. – Nasze cele łączą się z hasłem tegorocznego kongresu: „Żyć dłużej i lepiej dzięki kardiologii” – zauważył prof. Adam Witkowski, prezes PTK.
<img alt="" src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/konferencja.jpg" width="956" height="574" border="0">
Prezes PTK prof. Adam Witkowski i rzecznik ZG PTK prof. Marcin Grabowski. Fot. MP
PTK jest największym profesjonalnym stowarzyszeniem naukowym w Polsce, które skupia w swoich szeregach ponad 5,5 tys. członków. Naczelnym celem towarzystwa jest zwalczanie chorób układu sercowo-naczyniowego, a przez to obniżenie umieralności z tego powodu oraz poprawa jakości życia pacjentów. 

– Bardzo dobrze nasze cele łączą się z hasłem tegorocznego kongresu, które brzmi: „Żyć dłużej i lepiej dzięki kardiologii” – zauważył prof. Adam Witkowski, prezes PTK.

Omawiając zadania na najbliższy rok, prof. Witkowski wymienił przede wszystkim kontynuację programu KOS-Zawał. Projekt został zainicjowany przez PTK w 2017 roku i doprowadził do bezprecedensowego spadku śmiertelności wśród osób, które przeszły zawał serca. 

– Nie tylko chcemy ten program kontynuować, ale chcemy go rozpowszechnić – mówił prezes PTK. – W tej chwili tylko 42 proc. ośrodków w kraju kwalifikuje chorych do programu KOS-Zawał. Wiemy, że pacjenci, którzy wchodzą do programu mają znacznie niższą śmiertelność niż pacjenci leczeni poza programem. Warto przypomnieć, że w Polsce na zawał serca zapada ok. 75 tys. osób rocznie.

Kolejny punkt działalności towarzystwa, który leży prezesowi na sercu, dotyczy kolejnego programu koordynowanej opieki, tym razem nad pacjentami chorującymi na niewydolność serca (KONS). Cierpi na nią w Polsce ponad milion osób, a program został zainicjowany przez PTK już w 2017 roku. 21 listopada 2018 roku odbyło się uroczyste ogłoszenie rozpoczęcia pilotażu programu przez ówczesnego ministra zdrowia Łukasza Szumowskiego. I w tym punkcie wszystko utknęło.

– Było kilka spotkań dotyczących KONS w Ministerstwie Zdrowia, ostatnie w czerwcu tego roku. Liczyliśmy, że zaowocuje ono wydaniem stosownego rozporządzenia, które pilotaż rozpocznie, niestety nic takiego się nie stało – ubolewa prof. Witkowski. – Chcielibyśmy po zakończeniu kongresu PTK spotkać się z ministrem zdrowia i prosić go o to, żeby ten program ruszył. Chorzy z niewydolnością serca są w Polsce źle leczeni, zbyt często są hospitalizowani, są słabo wyedukowani, a poza tym brakuje oddziałów jednodniowej hospitalizacji – wyliczał prezes PTK. 

Zapewnił również, że zacieśniana będzie współpraca z organizacjami pacjenckimi. Poświęcone tej współpracy forum „Serce Pacjenta” już po raz drugi odbędzie się równolegle do Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. 

– Poza tym mamy na stronie PTK trzy specjalne portale edukacyjne dla pacjentów i dwa kolejne są w przygotowaniu. Chcemy również utrzymać granty naukowe i wyjazdowe dla naukowców, którzy chcą realizować programy naukowe i przedstawiać ich wyniki na międzynarodowych kongresach i w piśmiennictwie – mówił prezes towarzystwa.

Przewidywany jest dalszy rozwój platformy edukacyjnej PTK oraz wzmocnienie współpracy z Ministerstwem Zdrowia, Narodowym Funduszem Zdrowia i Agencją Badań Medycznych w celu poprawy jakości świadczeń i wprowadzania nowych leków. 

– Zapadalność na choroby układu krążenia jest w Polsce o 30% wyższa niż w tzw. krajach starej Unii Europejskiej czy Ameryki Północnej. Niestety spadek umieralności, który obserwowaliśmy w ostatnich 10 latach został zahamowany. To jest bardzo niekojące, bo jest spowodowane wzrostem umieralności właśnie z powodu chorób sercowo-naczyniowych – mówił prof. Witkowski. – Dlatego najważniejszym elementem naszej działalności będzie wprowadzenie zainicjowanego w 2017 roku Narodowego Programu Chorób Układu Krążenia, który w naszym zamiarze powinien pozwolić na nielimitowany dostęp pacjentów kardiologicznych i z innymi problemami naczyniowymi do diagnostyki i terapii, a następnie do koordynacji leczenia i programy prewencji pierwotnej i wtórnej. Niestety słabo leczymy czynniki ryzyka.

Okazuje się, że prace nad tym programem były już trzykrotnie wznawiane. Obecnie powołano komitet ekspertów, który pod auspicjami PTK oraz bezpośrednim nadzorem koordynatora, którym został Narodowy Instytut Kardiologii w Warszawie, zaproponuje główne i szczegółowe cele do zrealizowania w jego ramach. 

– Bardzo byśmy chcieli spotkać się z ministrem zdrowia w tej sprawie. Wczoraj uzyskaliśmy zapewnienie, że minister jest przekonany do realizacji programów KONS i NPChUK – podsumował prezes PTK. 

Prof. Przemysław Mitkowski, prezes-elekt PTK omówił najnowocześniejsze, stosowane w kraju metody leczenia. 

– O stymulacji bezelektrodowej po raz pierwszy było głośno w 2016 roku, kiedy pierwsze urządzenia zostały implantowane u polskiego pacjenta. Jak na polskie warunki, opóźnienie w stosunku do światowej premiery, która nastąpiła w 2013 roku, było bardzo krótkie – nieco ponad dwa lata. Jeśli chodzi o AV, czyli wersję dwujamową, która pojawiła się na początku tego roku i zyskała rejestrację w Stanach Zjednoczonych w styczniu, a w UE 11 maja br., pierwsze wszczepienie w Polsce nastąpiło 29 maja, czyli nieco ponad 4 miesiące po premierze światowej – mówił z zadowoleniem prof. Mitkowski. 

– Liczymy na wprowadzenie możliwości finansowania tej technologii. Póki co możemy ją rozliczać indywidualnie za zgodą płatnika – dodał.

Wspomniana metoda przynosi korzyści pacjentom z powikłaniami powiązanymi ze stosowaniem stałej elektrostymulacji serca. 

– Dotyczy to przede wszystkim osób z powikłaniami infekcyjnymi i pewnymi anomaliami anatomicznymi – wyjaśnił profesor. – Liczba powikłań w obserwacji rocznej przy użyciu tej technologii jest o połowę mniejsza. 

Kolejna nowoczesna technologia pozwala na zdalną kontrolę urządzeń wszczepialnych, która pozwala na ograniczenie liczby niepotrzebnych wizyt pacjenta w ośrodku wszczepiającym. 

– Dzięki temu możemy więcej uwagi poświęcić tym chorym, którzy jej rzeczywiście potrzebują. Skracamy czas wizyty, zmniejszamy liczbę niepotrzebnych terapii, co poprawia komfort życia i poprawiamy rokowanie – mówił prezes-elekt PTK. 

Poprzez teleinformatyczny system opieki możliwe jest nie tylko powiadamianie o zmianie stanu klinicznego czy o zmianie pracy urządzenia, ale również udostępnienie odpowiednich metod leczenia, chociażby ablacji w przypadku wystąpienia migotania przedsionków. Podobnie w przypadku licznych arytmii komorowych. Natomiast w sytuacji zmniejszenia aktywności fizycznej można wdrożyć zmiany w farmakoterapii. 

– Możemy przewidywać konieczność hospitalizacji zanim jeszcze pojawią się objawy – tłumaczył prof. Mitkowski. 

Jak wskazał kardiolog, badania naukowe potwierdzają, że chory poddany monitoringowi jest zdecydowanie bardziej bezpieczny i dzięki temu możliwe jest zwiększenie skuteczność terapii. Dostępne są również wyniki badań randomizowanych, które wskazały, że pacjenci poddani opiece telemedycznej mogą dłużej żyć. Ryzyko względne zmniejszenia śmiertelności wynosiło prawie 40%. 

– Kolejna kwestia to urządzenia diagnostyczne, które pozwalają na wykrycie pewnych objawów, takich jak kołatania serca czy utraty przytomności. U chorych po udarze kryptogennym, u których w sporym odsetku można wykryć migotanie przedsionków poprzedzające wystąpienie ponownego udaru, możliwe jest zastosowanie terapii przeciwkrzepliwej i zmniejszenie ryzyka nawrotu. Niestety ani we wspomnianym wskazaniu, ani w przypadku utraty przytomności technologia ta nie jest w Polsce dostępna – mówił prof. Mitkowski. – Po wyczerpaniu klasycznych metod diagnostycznych, powinniśmy móc wszczepiać pacjentom tego typu rejestratory zdarzeń, które mogą pracować od dwóch do czterech lat i przesyłać nam niezwykle istotne informacje wpływające na rokowanie i opiekę nad pacjentem. 

Mówiąc o nowoczesnych technologiach, prof. Przemysław skończył na zastawkach: – Przez wiele lat jedynymi dostępnymi były metody chirurgiczne. Obecnie bardzo dobrze rozwija się przezskórne wszczepianie zastawki aortalnej. Oprócz tego w Polsce dostępne są również metody leczenia mało inwazyjnego, bez otwierania klatki piersiowej, niedomykalności czynnościowej zastawki mitralnej. Technologia MitraClip bardzo dobrze się rozwija, ale wciąż liczba wykonywanych zabiegów jest w stosunku do potrzeb zbyt mała. Trwają również prace nad przezskórnym wszczepieniem protezy zastawki mitralnej. To będzie kolejna wada zastawkowa, która będzie mogła być skutecznie leczona metodami nieinwazyjnymi. 

O programie KOS-Zawał opowiedział w trakcie konferencji prof. Piotr Jankowski, przewodniczący Komitetu Organizacyjnego XXIV Kongresu PTK. Efekty programu przedstawione zostały pod koniec sierpnia podczas kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Wyniki analiz efektywności tego nowatorskiego systemu wzbudziły duże zainteresowanie międzynarodowego środowiska naukowego, zarówno kardiologów, jak i specjalistów z zakresu systemów ochrony zdrowia. 

Okazuje się, że osoby objęte opieką w ramach KOS-Zawał mają o około 30% mniejsze ryzyko zgonu i około 15% mniejsze ryzyko ponownej hospitalizacji w porównaniu z osobami pozostającymi w standardowej opiece. Analizy wskazują, że te znakomite wyniki uzyskiwane są dzięki poprawie dostępu do ambulatoryjnej opieki kardiologicznej, rehabilitacji kardiologicznej, a także zabiegów kardiologicznych. Pakiet „pozawałowy” pozwala na wykonywanie zabiegów kardiologicznych w terminie optymalnym z punktu widzenia potrzeb pacjentów, zwiększa i usprawnia dostęp do rehabilitacji kardiologicznej, a także do konsultacji kardiologicznych. 

Program „wymusza” realizację co najmniej kilku konsultacji kardiologicznych w ciągu pierwszych 12 miesięcy po zawale serca. Dzięki zmniejszeniu zbędnych opóźnień w realizacji procedur kardiologicznych, koordynacji i zmianie organizacji opieki medycznej, a także poprawie jej jakości KOS-Zawał zmniejsza liczbę niepotrzebnych hospitalizacji, co z kolei owocuje oszczędnościami dla systemu ochrony zdrowia. Obecnie program KOS-Zawał jest realizowany w ponad 70 ośrodkach w kraju, to jest w około połowie wszystkich ośrodków leczących pacjentów z zawałem serca, przy czym ich usytuowanie terytorialne jest nierównomierne.

Ponadto podczas dzisiejszej konferencji wyniki raportu dotyczącego polskiej kardiologii przedstawił prof. Jarosław Kaźmierczak, konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii.

Wnioski z raportu „Polska kardiologia w 2020 r. – kierunki rozwoju pod kierunkiem prof. Jarosława Kaźmierczaka, konsultanta krajowego w dziedzinie kardiologii

– Obecnie w Polsce jest ok. 3800 kardiologów, czyli 99/mln mieszkańców. Docelowo zachodzi potrzeba dostępności do 100-110/mln kardiologów. W trakcie specjalizacji jest aktualnie ok. 1000 kardiologów. 
– Z danych GUS wynika, że do aż 50% zgonów w Polsce dochodzi w skutku chorób serca, udarów czy cukrzycy. 
– Na podstawie danych NFZ w 2019 r. wystąpiło ok. 103 tys. Ostrych Zespołów Wieńcowych, w tym 78,6 tys. zawałów (27 tys. STEMI + 51,6 tys. NSTEMI).
<img alt="" src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/1111-proc.jpg" width="650" height="267" border="0">

– W okresie epidemii COVID-19 odnotowano mniejszą liczbę pacjentów przyjmowanych do pracowni kardiologii
interwencyjnej w dwumiesięcznych odstępach czasu (13 marca - 13 maja) w Polsce w 2019 i 2020 roku (163
pracownie, 15 zamkniętych).

<img alt="" src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/2222-proc.jpg" width="650" height="322" border="0">
– Od 2016 do 2019 r. odnotowujemy stały wzrost zabiegów ablacji – z 12 566 do 17 428 wykonywanych rocznie
zabiegów. 
– Na uwagę zasługuje fakt, że liczba zabiegów z system do mapowania elektroanatomicznego stale rośnie. 
– Wśród krajów europejskich Polska pod względem liczby wykonywanych zabiegów ablacji jest w czołówce. 
– Odnotowany został znaczny wzrost dostępności technologii medycznych w kardiologii w Polsce, w tym najbardziej
zaawansowanych kardiowerterów, defibrylatorów resynchronizujących (4199).
 
Potrzeby w kardiologii 
– Profilaktyka pierwotna 
– AOS 
– Opieka koordynowana chorych z niewydolnością serca 
– Opieka koordynowana dorosłych po korekcie wad serca w dzieciństwie 
– Nowe leki w kardiologii (refundacja) 
– Nowe technologie: TAVI, MitraClip, stymulatory bezelektrodowe 
– Problemy szczegółowe – migotanie przedsionków, niewydolność serca, powikłania elektroterapii

Strategia dla krajowej kardiologii

Najlepszymi specjalistami do oceny badań obrazowych serca są kardiolodzy – mówi prof. Jarosław Kasprzak, kierownik Katedry i Kliniki Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/zabrze2019-prof-j-kasprzak-2.jpg" width="660">
 Prof. Jarosław Kasprzak. Fot. MP
Jerzy Dziekoński: Jakie są najnowocześniejsze metody obrazowania w kardiologii? W jakich wskazaniach są stosowane?
Prof. Jarosław Kasprzak: Od kilku dekad możliwości diagnostyki obrazowej w kardiologii poszerzają się coraz bardziej i mają coraz większe znaczenie w podejmowaniu decyzji klinicznych. Pomijając rentgen klatki piersiowej, który stanowi właściwie metodę przesiewową i mówiąc o stricte kardiologicznej diagnostyce, poruszamy się w obrębie wielkiej czwórki: echokardiografii, badań radioizotopowych, tomografii komputerowej serca i rezonansu magnetycznego serca. Omówienie wskazań wymagałoby zorganizowania dużego sympozjum, a nie krótkiej rozmowy, bo w zasadzie każdy pacjent, u którego diagnostyka jest ukierunkowana kardiologicznie, ma jakiś rodzaj wskazania do wykonania badania echokardiograficznego. Częste sytuacje, w których potrzebna jest ocena czynnościowa, zwłaszcza perfuzji serca, kierują pacjenta w stronę badań radioizotopowych – scyntygrafii perfuzyjnej. Z kolei badania, w których mamy potrzebę poszerzonej oceny klatki piersiowej, a w szczególności pozasercowych naczyń w obrębie klatki piersiowej stanowią tradycyjną domenę tomografii komputerowej. Chodzi tu przede wszystkim o tętnice i żyły płucne, aortę, chociaż także w zakresie badania serca ta metoda posiada walory.
Rezonans magnetyczny jest metodą, która pozwala precyzyjnie wykonać większość zadań w pierwszej linii realizowanych przez wymienione wcześniej metody, oferuje też unikalne zalety w zakresie pomiarów i oceny struktury serca. Problem w tym, że nie dysponujemy wystarczającą liczbą kardiologicznie sprofilowanych pracowni, aby to skomplikowane i dość czasochłonne badanie mogło być wykonywane na szerszą skalę. Rezonans stanowi w tej chwili w większości wskazań drugi poziom diagnostyki, wykorzystywany zazwyczaj w sytuacji wątpliwości po badaniach „pierwszej linii”. W wielu wskazaniach można oczywiście wyobrazić sobie inną strategię, która pozycjonuje rezonans magnetyczny jako pierwszy wybór badania – ograniczenia są natury organizacyjnej.
Jaka jest dostępność nowoczesnej diagnostyki obrazowej w kraju? Czy odbiegamy pod tym względem od innych krajów europejskich?
Do echokardiografii, czyli podstawowego konia roboczego w diagnostyce serca, dostęp jest bardzo dobry, a poziom wyszkolenia lekarzy wysoki. Nie można tutaj pominąć zasług Sekcji Echokardiografii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego w zakresie wieloletnich, bardzo efektywnych działań szkoleniowych. Intensywność szkoleń, warsztatów i konferencji organizowanych przez wspomnianą sekcję PTK stanowi wzór do naśladowania dla całej Europy. Na dostępność echokardiografii składa się również cena aparatów USG serca. W odniesieniu do pozostałych urządzeń wykorzystywanych do obrazowania w kardiologii są relatywnie tanie. W związku z tym dostępność nawet wysokiej klasy aparatów jest dobra, a efektywność kosztowa metody – optymalna.
W zakresie scyntygrafii serca większość regionów posiada dobry dostęp do doświadczonych pracowni radioizotopowych. Pojawia się pewna luka, jeśli chodzi o najwyższy poziom tych technik, czyli o pozytronową tomografię emisyjną (PET) w zastosowaniach kardiologicznych. Istnieją wskazania, w których metoda ta powinna być stosowana do obrazowania serca, ale niestety są problemy zarówno z finansowaniem tych kosztownych badań, jak i dostępnością skanerów PET, a w szczególności – z dostępnością dla pacjentów innych niż onkologiczni. Można powiedzieć, że wykorzystanie PET w polskiej kardiologii jest niedostateczne.
Jeśli chodzi o tomografię komputerową, dobrze wyposażonych pracowni mamy dużo, ale zmagamy się z problemem innego rodzaju – stosunkowo mało z nich zajmuje się (w sposób celowany i na satysfakcjonującym poziomie) wykorzystaniem tomografii komputerowej do obrazowania serca. Jest to rodzaj podspecjalności, wymagający szczególnego zaangażowania i zainteresowania diagnostyką klatki piersiowej od radiologa. Z pewną frustracją muszę przyznać, że to badanie nie cieszy się szczególnym zainteresowaniem specjalistów radiologii – jest bowiem dość czasochłonne i obarczone dużym ryzykiem w przypadku błędnej interpretacji. Niestety, środowisko radiologiczne niezbyt chętnie dopuszcza do interpretacji tego typu badań kardiologów. Mamy zatem do czynienia z pewnego rodzaju błędnym kołem.
Najgorzej w kraju wygląda sytuacja dotycząca dostępności rezonansu magnetycznego serca. W zasadzie mogę powiedzieć to samo, co na temat tomografii komputerowej, uwypuklając niewielką liczbę pracowni przeznaczonych dla ośrodków kardiologicznych i małą liczbę ekspertów, którzy takie badania wykonują. Z racji kosztów tych badań i niedostatecznego ich ujęcia w systemie finansowania NFZ, to potencjalnie najbardziej obrazowe badanie serca jest wykorzystywane niedostatecznie, chociaż mogłoby zastąpić z korzyścią diagnostyczną inne, klasyczne badania. Przykładem jest perfuzja mięśnia sercowego – gdzie badanie obciążeniowe rezonansem magnetycznym stanowi najdokładniejszą spośród opcji nieinwazyjnych, przewyższającą np. scyntygrafię.
Czy można zatem stwierdzić, że poprzez utrudniony dostęp do diagnostyki obrazowej zalecenia dostosowywane są do polskich realiów, czy raczej się z nimi kłócą?
Polskie wytyczne idą ramię w ramię z wytycznymi światowymi. Towarzystwom naukowym nie wolno dokonywać autocenzury, bo to właśnie te dokumenty mają motywować menedżerów służby zdrowia do osiągania właściwych standardów organizacji i wyposażenia. Polskie wytyczne odzwierciedlają światową wiedzę, natomiast z ich implementacją bywa różnie. Najbliżej ideału jest echokardiografia. Polskie środowisko jest znaczącą siłą naukową i praktyczną w Europie. Scyntygrafia również jest dobrze rozwinięta, natomiast oczekiwalibyśmy poprawy dostępności i entuzjazmu kolegów radiologów do badania serca tomografem komputerowym i rezonansem magnetycznym.
Z czego wynikają ewentualne ograniczenia w dostępie do diagnostyki – z finansowania, sytuacji kadrowej, innych ograniczeń systemowych?
W jednostkach szpitalnych, gdzie częściej stosowane są bardziej zaawansowane metody, ich wykorzystanie jest niedostrzegalne dla płatnika. Posługujemy się jednorodnymi grupami pacjentów i metody, jakimi dochodzimy do celu są dla NFZ jak czarne skrzynki, do których nie należy zaglądać. Płatnik nie jest tą wiedzą zainteresowany. Trudno jednak nie dostrzec zależności między precyzją metod diagnostycznych a wynikami leczenia, o których również nie możemy powiedzieć, że są ściśle monitorowane i wykorzystywane do wyceny przez NFZ. Wobec tego finansowanie nie uwzględnia niuansów związanych z potrzebą dokładniejszej diagnostyki w jednostkach szpitalnych.
Dostęp do części badań radiologicznych w trybie ambulatoryjnym został w pewnym stopniu uwolniony poprzez nieograniczone finansowanie, ale np. w przypadku tomografii tętnic wieńcowych jest zawężony przez specyficzne i niezbyt odpowiadające potrzebom sformułowanie kryteriów.
Nakłada się na to problem kadrowy powiązany z dostępnością radiologów, którzy specjalizują się w diagnostyce serca. To podwyższenie poziomu trudności i wyzwań – pacjenci są trudniejsi, a badania czasochłonne. Dodajmy do tego fakt, że część ambitnych radiologów po żmudnym i kosztownym wyszkoleniu w Polsce z powodzeniem pracuje w innych krajach Europy.
Ograniczenia kadrowe połączone z hermetycznością i niechęcią oddania tej działki diagnostycznej w ręce kardiologów przez środowisko radiologiczne powodują, że mamy barierę nie do pokonania. Jedyny sposób na przecięcie tego węzła gordyjskiego to zdecydowane działania organizacyjne, łącznie z dopuszczeniem poprzez jasno sformułowane przepisy prawa kardiologów do opisu badań tomografii i rezonansu w zakresie oceny serca i naczyń klatki piersiowej. Optymalne rozwiązanie stanowiłby zespół, gdzie radiolog odpowiadałby za ocenę innych struktur klatki piersiowej i nieoczekiwanych nieprawidłowości (np. guzek płuca) – można sobie jednak wyobrazić kategorię badań (i ich finansowania) wymagającą jedynie oceny pod kątem pytań kardiologicznych. Regułą jest ocena badania pod kątem przypadkowych znalezisk w obrębie klatki piersiowej również przez radiologa. Podobna sytuacja dotyczy rezonansu magnetycznego. Nieustępliwie jednak będę bronił tezy, że najlepszymi specjalistami do oceny badań obrazowych serca, jego czynności i schorzeń są kardiolodzy.
Czy pandemia w znaczący sposób ograniczyła dostęp do badań? Czy pracownie ograniczyły przyjęcia, czy spadła zgłaszalność pacjentów na badania?
Tak, utrudnienia objęły wszystkie aspekty działalności ochrony zdrowia, w które można wpisać obawy przed szerzeniem się ognisk infekcji. W związku z tym niezbędne było nałożenie reżimów sanitarnych. Ograniczenie dostępności dotyczy tak podstawowych badań jak chociażby próba wysiłkowa, która z punktu widzenia epidemiologicznego jest zadaniem trudnym, bo z dużym potencjałem generowania zakaźnych aerozoli przez pacjenta. Sama echokardiografia jest badaniem wysoce kontaktowym! Hierarchia wykorzystywania badań została trochę przemeblowana. W przypadku pracowni tomografii czy rezonansu mówimy o zamkniętych salach, które w dodatku intensywnie pracują pod kątem diagnozowania COVID-19. Stanowi to dla dostępu pacjentów ambulatoryjnych lub planowych niezakaźnych duże ograniczenie. Dodatkowym czynnikiem jest zmniejszenie migracji specjalistów między ośrodkami. W wielu przypadkach doszło do ograniczenia możliwości pracy wyłącznie do jednej placówki – część szpitali, które miały dojeżdżającego do rezonansu lub tomografii radiologa, nie może w okresie pandemii tych badań wykonywać. Można zatem jednoznacznie stwierdzić, że pandemia ograniczyła dostęp do badań, zwłaszcza w jej pierwszej fazie, kiedy brakowało procedur i schematów postępowania.
Mam poczucie, że obecnie dostępność badań ambulatoryjnych nadal jest bardzo zróżnicowana. Jednostki szpitalne, zwłaszcza te lepiej zorganizowane, wypracowały schematy postępowania – np. w naszym szpitalu obowiązuje wykluczenie zakażenia SRAS-CoV2 dzień przed planowym przyjęciem. Większość szpitali doświadczyła jednak spadku liczby wykonywanych procedur, opóźnieniem leczenia najpoważniejszych ostrych stanów, pogorszenia organizacji pracy i ograniczenia dostępu do diagnostyki. Obecnie powoli wracamy do stanu zbliżonego do normalności. Nie da się leczyć schorzeń serca bez nowoczesnej diagnostyki, także obrazowej!
Czy przełożyło się to na pogorszenie stanu pacjentów, którzy trafiają do szpitali?
To jest szerszy problem. Nie wynika tylko z braku dostępności do diagnostyki obrazowej, ale z zablokowania przez COVID-19 wielu aspektów diagnostyki i terapii, a dodatkowo – obaw pacjentów, zwłaszcza starszych, przed kontaktem ze szpitalem. Rzeczywiście nie da się nie dostrzec pacjentów, którzy mieli półroczną lukę w terapii albo przez pół roku kontynuowali zalecenia, które ze względu na wczesną fazę doboru leków nie były optymalne. Placówki ambulatoryjne, oględnie mówiąc, też nie oferowały dostatecznego dostępu… Nie zapomnijmy też o pacjentach, których stan nie poprawił się z powodu braku dostępu do rehabilitacji.
Obecnie Katedra Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi próbuje ocenić konsekwencje kardiologiczne u pacjentów, którzy wyzdrowieją z COVID-19. Sądzę, że badania, w których pokładamy duże nadzieje, pozwolą nam w niedalekiej przyszłości odpowiedzieć na to pytanie.
Rozmawiał Jerzy Dziekoński

Poprawić dostęp do badań obrazowych

W ostatnich latach obserwujemy wyraźny wzrost jakości przesyłanych aplikacji, co budzi nasz podziw. Konkursy są bardzo zacięte, a o zwycięstwie decydują często ułamki punktów – mówi prof. dr hab. n. med. Miłosz J. Jaguszewski, FESC, przewodniczący Klubu 30 Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<div class="floating_img" style="float:left; margin-right:10px; width:300px">
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/wokol_kongresu/profjaguszewski-fot-pawel-paszko.jpg" width="300"> Prof. Miłosz J. Jaguszewski. Fot. Paweł Paszko</div>
Karolina Krawczyk: Kto może zostać członkiem Klubu 30? Jakie warunki musi spełnić?
Prof. Miłosz Jaguszewski: W ostatnim czasie kryteria przyjęcia do Klubu 30 PTK zostały zaostrzone. Stało się tak na wniosek członków Klubu 30, który został przegłosowany na jednym z ostatnich dorocznych spotkań wiosennych w trakcie Walnego Zgromadzenia. Obecnie, by przystąpić do naszej sekcji należy spełnić następujące warunki: wiek <35 lat w chwili złożenia wniosku oraz impact factor co najmniej 5, uzyskany poprzez opublikowanie jednego lub dwóch oryginalnych artykułów jako pierwszy autor.
Jakie korzyści płyną z dołączenia do Klubu?
Klub 30 jest jedną z najbardziej prężnych sekcji PTK. Jego członkowie są aktywni zarówno w Polsce, jak i za granicą, w tym głównie współpracują z Europejskim Towarzystwem Kardiologicznym (ESC). Mamy także wiele inicjatyw grantowych, takich jak np. grant dla młodego naukowca, nagroda naukowa Klubu 30 czy od 2 lat grant wyjazdowy Specialized Research Fellowship (SRF). Nasz Zarząd zainicjował także Platformę Naukową Klubu 30, w której publikujemy działalność naukową naszych członków. Pracujemy we wspólnych projektach, wymieniamy się wiedzą i umiejętnościami. Nade wszystko, obok działalności naukowej, w Klubie można spotkać wielu wspaniałych ludzi. Mamy spotkania integrujące, w tym doroczne, rodzinne Spotkanie Wiosenne oraz spotkania w trakcie kongresów PTK czy ESC.
Kim są członkowie Klubu?
Klub tworzą ambitni kardiolodzy, posiadający już przy przyjęciu do naszego grona określony dorobek naukowy i najczęściej mogą pochwalić się wartościowymi osiągnięciami na arenie międzynarodowej. Obserwuję Klub od wielu lat – jego członkowie są nie tylko wspaniałymi lekarzami i ekspertami w wielu dziedzinach, ale zdobywają też bardzo prestiżowe nagrody. Wielu z nich szybko (jak na swój wiek) osiąga samodzielność naukową, nie tylko dzięki wyjątkowym zdolnościom, ale przede wszystkim poprzez ciężką pracę. Są to najczęściej bardzo pracowici ludzie. To w nich cenię szczególnie.
Ilu członków obecnie liczy Klub?
Do zeszłego roku Klub 30 tworzyło 227 osób. W tym roku, podczas Spotkania Wiosennego on-line przyjęliśmy 11 nowych członków, m.in. z Warszawy, Krakowa, Katowic, Bydgoszczy, Białegostoku i z Wrocławia.
Klub udziela wsparcia w postaci grantów i stypendiów na projekty naukowe. Jakie warunki należy spełnić, aby móc ubiegać się o takie wsparcie? Kto podejmuje decyzje o przyznaniu grantu i jak wygląda proces decyzyjny?
Ideą Klubu jest wsparcie młodych kardiologów. Nie patrzymy więc szczególnie na dotychczasowy dorobek naukowy, ale na pomysł i wartość merytoryczną projektów aplikantów. W ostatnich latach obserwujemy wyraźny wzrost jakości przesyłanych aplikacji, co budzi nasz podziw. Konkursy są bardzo zacięte, a o zwycięstwie decydują często ułamki punktów, jak to miało miejsce np. w trakcie tegorocznego konkursu o Grant dla Młodego Naukowca Klubu 30. Decyzja o przyznaniu grantu bądź stypendium podjęta jest najczęściej w oparciu o oceny największych ekspertów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, włączając obecnych i byłych prezesów PTK.
W jaki sposób pandemia SARS-CoV-2 wpłynęła na prace Klubu, w tym na decyzje dotyczące przyznania nagród i przyjęcia nowych członków do Klubu?
Pandemia w sposób istotny wpłynęła na działalność Klubu. Po raz pierwszy w historii Spotkanie Wiosenne odbyło się on-line (31.05), podobnie jak konkurs o Grant dla Młodego Naukowca. Wszystkie spotkania Zarządu Klubu 30 odbywają się również on-line. To niełatwa sytuacja dla nas wszystkich, ale chcąc stanowić przykład dla innych, trzymamy się wszelkich reguł i ograniczeń związanych z epidemią.
Rozmawiała Karolina Krawczyk

Klub 30

Zapraszamy do obejrzenia krótkiego przeglądu dzisiejszego programu konferencji.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/458883759" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Czwartek – zapowiedź programu

Ponad 10 tys. lekarzy bierze udział w kongresie Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. „To rekordowa frekwencja. Z powodu pandemii kongres odbywa się jako wydarzenie Internetowe. Taka formuła ułatwiła wielu uczestnikom udział” – uważa prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski, przewodniczący komitetu organizacyjnego kongres PTK.
Na program kongresu składa się 110 sesji. Wśród nich są zarówno sesje bardzo specjalistyczne, skierowane do wąskiego grona ekspertów zajmujących się danym tematem, jak i sesje mogące zainteresować każdego lekarza.
„Kongres cieszył się ogromnym zainteresowaniem. Myślę, że możemy mówić o sukcesie frekwencyjnym, bo już w pierwszym dniu wzięło w nim udział ponad 10 tys. osób” – powiedział prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski.
Cały artykuł w serwisie <a href="https://pulsmedycyny.pl/trwa-kongres-ptk-najliczniejszy-w-historii-1002724" target="_blank">Puls Medycyny</a>

Trwa kongres PTK. Najliczniejszy w historii

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne jest największym stowarzyszeniem profesjonalno-naukowym w Polsce, które skupia prawie 6 tys. członków. Naczelnym celem Towarzystwa jest zwalczanie chorób układu sercowo-naczyniowego, a przez to obniżenie umieralności z ich powodu i poprawa jakości życia.
Nawiązuje do tego hasło tegorocznego XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego: „Żyć dłużej i lepiej dzięki kardiologii”.
Cały artykuł w serwisie <a href="https://medicalpress.pl/system/jakie-wyzwania-stoj-przed-polsk-kardiologi-wskazuj-eksperci-trwajcego-kongresu-ptk_OZKAqgeRjp/" target="_blank">MedicalPress</a>

Jakie wyzwania stoją przed polską kardiologią - wskazują eksperci trwającego Kongresu PTK

XXIV Międzynarodowy Kongres Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego rozpoczął się wspomnieniem tych, którzy odeszli i uhonorowaniem pracy ich godnych następców. – Ceremonia otwarcia pokazała, jak bardzo lekarzom zależy na tym, żeby publikować dobre prace naukowe, i żeby zdobywać nagrody przyznawane przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne – stwierdził podczas inauguracji wydarzenia prof. Adam Witkowski, prezes PTK.
<img alt="" src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/wokol_kongresu/_kongres.jpg" width="660">
 Na zdjęciu członkowie Komitetu Naukowego Kongresu PTK, od lewej: prof. Wojciech Wojakowski, prof. Zbigniew Gąsior, prof. Piotr Lipiec. Fot. MP
Po raz pierwszy w historii rodzimej kardiologii ze względu na ograniczenia sanitarne związane z pandemią COVID-19 Kongres PTK został przeniesiony do świata wirtualnego. Jak to określił prof. Piotr Jankowski, Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego, kongres stał się w ten sposób najważniejszym wydarzeniem naukowym w polskim Internecie.
– Już dzisiaj przekroczona została liczba 10 tys. uczestników. Mamy nadzieję, że później będzie ich ponad 20 tys. – powiedział na wstępie prof. Jankowski, po czym przekazał głos do Warszawy, gospodarzowi kongresu, czyli prof. Adamowi Witkowskiemu.
Prezes PTK na wstępie swojego wystąpienia przypomniał tych członków towarzystwa, którzy w ciągu ostatniego roku odeszli. Chwilą ciszy uczestnicy kongresu uhonorowali i pożegnali: prof. Zdzisławę Kornacewicz-Jach, prof. Wiesławę Tracz, prof. Marka Sznajdermana, prof. Stanisława Pasyka, doc. Wandę Śmielak-Korombel, dr. Łukasza Biedrzyckiego, dr. Jerzego Waśkiewicza, dr. Jana Lipko oraz dr. Marka Zalewskiego. 
Mimo że pandemia pokrzyżowała plany PTK dotyczące organizacji kongresu w tradycyjnej formie, prof. Witkowski zwrócił uwagę na fakt, że organizatorzy zadbali o to, aby nie zabrakło tych wszystkich elementów, na które uczestnicy mogli liczyć w trakcie wydarzenia odbywającego się w formie tradycyjnej. 
Liczby wskazują na to, że kongres on-line nie będzie ustępował rozmachem poprzednim wersjom organizowanym w formie tradycyjnej – zaplanowano ponad 100 sesji, które zostaną wyemitowane z pięciu studiów telewizyjnych. W kongresie weźmie udział 290 wykładowców i moderatorów. 
– Mam nadzieję, że mimo niecodziennej formy kongresu przyniesie on państwu wiele informacji przydatnych w codziennej praktyce – dodał prof. Witkowski. 
Prof. Zbigniew Gąsior, przewodniczący Komitetu Naukowego Kongresu PTK ze swojej strony zapewnił, że program został przygotowany ze szczególną starannością. Przez rok pracowały nad nim 42 osoby w 8 grupach tematycznych. 
W ten sposób przygotowano 114 sesji: 50 sesji dydaktycznych, 6 wytycznych, 16 sesji specjalnych, 23 satelitarne i 19 kolejnych sesji, które zostaną zrealizowane już po zakończeniu trzech dni kongresowych. Ponadto w czasie kongresu zaprezentowane zostaną 132 najlepsze prace oryginalne, 14 przypadków klinicznych i 12 prac studenckich. – Żeby mieli państwo możliwość zapoznania się z tym co najlepsze i najbardziej aktualne w kardiologii – mówił przewodniczący Komitetu Naukowego.
Kolejnym ważnym punktem programu był wykład inauguracyjny prof. Petara Seferovića, prezydenta Sekcji Niewydolności Serca Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Jego wystąpienie nosiło tytuł: „Inhibitory SGLT-2 w leczeniu niewydolności serca – krok milowy czy tylko krok naprzód?”.
Zaprezentowane przez profesora wyniki badań, które zostały opublikowane w ubiegłym miesiącu w European Journal Of Heart Failure, dowodziły, że dzięki nowym lekom na cukrzycę w wyraźny sposób można zredukować ryzyko hospitalizacji oraz zgonu z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego.
Po wykładzie nastąpiło wręczenie prestiżowej Nagrody Prezesów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego 2020. Przewodnicząca Kapituły, prof. Janina Stępińska, poinformowała, że tegoroczny wybór nie był łatwy, ponieważ zgłoszono aż 15 kandydatów. Ostatecznie zdecydowano, że nagrodę za cykl 13 prac dotyczących zastosowanie nieinwazyjnych i inwazyjnych technik obrazowania w diagnostyce, leczeniu oraz stratyfikacji ryzyka pacjentów z chorobą wieńcową i anomaliami tętnic wieńcowych otrzymał dr hab. n. med. Maksymilian Opolski. 
– To podwójnie szczęście: robić to, co się lubi i otrzymać tak prestiżowe wyróżnienie. Nagroda prezesów PTK nie tylko nobilituje, ale przede wszystkim zobowiązuje. Dla mnie to dodatkowa motywacja do dalszej pracy – mówił laureat Nagrody Prezesów PTK. 
Kolejne wyróżnienie ogłoszone w środowy wieczór to Nagroda Naukowa roku 2019. PTK przyznało ją zespołowi autorów: Wojciech Kosmala, Monika Przewłocka-Kosmala oraz Andrzej Mysiak za cykl prac „Obrazowanie echokardiograficzne w diagnostyce, fenotypowaniu, prognozowaniu i monitorowaniu efektów leczenia w klinicznym i przedklinicznym stadium niewydolności serca z zachowaną frakcją wyrzutową lewej komory”. 
Nagrodę za Publikację Naukową w roku 2019 przyznano zespołowi autorów: Wojciech Kosmala, Monika Przewłocka-Kosmala, Aleksandra Rojek, Thomas H. Marwick za opublikowaną w piśmie „JACC Cardiovascular Imaging” pracę: „Comparison of the Diastolic Stress Test With a Combined Resting Echocardiography and Biomarker Approach to Patients With Exertional Dyspnea: Diagnostic and Prognostic Implications”.
Kolejna nagroda za Publikację Naukową w roku 2019 trafiła do zespołu autorów: Mariusz Tomaniak, Ply Chichareon, Yoshinobu Onuma, Efthymios N. Deliargyris, Kuniaki Takahashi, Norihiro Kogame, Rodrigo Modolo, Chun Ching Chang, Tessa Rademaker-Havinga, Robert F. Storey, George D. Dangas, Deepak L. Bhatt, Dominick J. Angiolillo, Christian Hamm, Marco Valgimigli, Stephan Windecker, Philippe Gabriel Steg, Pascal Vranckx, Patrick W. Serruys za opublikowaną w piśmie „JAMA Cardiology” pracę: „Benefit and Risks of Aspirin in Addition to Ticagrelor in Acute Coronary Syndromes: A Post Hoc Analysis of the Randomized GLOBAL LEADERS Trial”.
Ostatnią Nagrodę za Publikację Naukową w roku 2019 PTK przyznało zespołowi autorów: Aleksandra Ciepłucha, Olga Trojnarska, Agnieszka Bartczak-Rutkowska, Anna Kociemba, Justyna Rajewska-Tabor, Lucyna Kramer, Małgorzata Pyda za opublikowaną w piśmie „Canadian Journal of Cardiology” pracę: „Severity Scores for Ebstein Anomaly: Credibility and Usefulness of Echocardiographic vs Magnetic Resonance Assessments of the Celermajer Index”.
Podczas inauguracji kongresu przyznano również nagrody za najlepsze prace z zakresu badań klinicznych, badań podstawowych oraz badań studenckich. Przyznano także granty naukowe ufundowane przez Servier Polska oraz wyróżnienia przyznane przez Klub 30 PTK.
Wyróżnienia powędrowały także do partnerów przemysłowych współpracujących z PTK. Jak zauważył prof. Przemysław Mitkowski, prezes-elekt PTK, inauguracja jest zawsze okazją do wyróżnienia firm, które w obszarach edukacyjnych i naukowych współpracują z towarzystwem co najmniej przez trzy kolejne lata. Tytuły Partnera Polskiej Kardiologii 2020 otrzymały firmy: Abbott, Adamed, Berlin Chemie, Boehringer Ingelheim, Pfizer, Polpharma oraz Servier.
Tytuł Przyjaciela Polskiej Kardiologii otrzymały firmy AstraZeneca oraz KRKA.
Podsumowując otwarcie kongresu, prof. Adam Witkowski nie ukrywał, że formuła internetowa rodziła pewne obawy. 
– Bałem się, że nie zmieścimy się w czasie, że wszystko będzie się rwało – mówił na koniec, po czym dodał: – Jestem bardzo zadowolony z ceremonii otwarcia, bo pokazała jak bardzo ludziom zależy na tym, żeby publikować dobre prace naukowe, żeby zdobywać nagrody przyznawane przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne. W tym roku było aż 15 zgłoszeń do Nagrody Prezesów PTK, co świadczy o tym, że jest to coś, na czym młodym naukowcom zależy. Pokazały to też nagrody Klubu 30. Możemy być spokojni o dalszy rozwój polskiej kardiologii – stwierdził prezes PTK na zakończenie inauguracji, życząc uczestnikom, żeby kongres był równie udany jak wszystkie poprzednie.
Jerzy Dziekoński

Spokojni o przyszłość polskiej kardiologii 

Według definicji słownikowej kongres to zjazd przedstawicieli określonej grupy czy organizacji społecznej, w czasie którego dyskutuje się o najważniejszych kwestiach związanych z profilem działalności członków zjazdu. Skoro jednak przenieśliśmy się do Internetu, to czy nadal możemy mówić o kongresie jako zjeździe specjalistów? Jak najbardziej, a nawet jeszcze bardziej! Dzięki całkowitej internetyzacji wydarzenie stało się dostępne dla wszystkich zainteresowanych lekarzy. Przed nami Kongres PTK 2020 w Internecie. Kongres 2.0.




Plany tegorocznego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego zmieniały się jak w kalejdoskopie. Początkowo liczono na tradycyjne spotkanie na żywo, jednak pandemia COVID-19 szybko zweryfikowała te plany. Ostatecznie uczestnicy spotykają się w Internecie, a Kongres nie tylko na niczym nie stracił, ale wręcz zyskał – nowy wymiar. Można więc mówić o Kongresie 2.0, jak na 2020 rok przystało.



Zmiany w koordynacji wydarzenia komentuje prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski, Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Kongresu: 
&mdash; Rok 2020 przyniósł duże wyzwania dla całego polskiego społeczeństwa, ale też, czy może: w jeszcze większym stopniu &ndash; dla medyków, w tym dla członków Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Kongresy PTK od lat są uznawane za najważniejsze i najbardziej prestiżowe spotkania naukowe. Tegoroczny Kongres okazuje się największym wydarzeniem w polskim Internecie. Organizacja tego wydarzenia nie byłaby możliwa bez pracy zespołowej, bez drużynowego wysiłku &ndash; zarówno całego Komitetu Organizacyjnego, Komitetu Naukowego, który przygotował bardzo ciekawy program, jak i bez wielu osób, które, pracując całodobowo, przygotowywały Kongres w wersji zdalnej.



Nowa formuła spotkania nie przeszkodziła w zrealizowaniu większości planów, które założyli Organizatorzy. Dzień rozpoczął się od prezentacji prac oryginalnych nominowanych do nagrody Komitetu Naukowego Kongresu. Krótki komentarz do tego punku programu dał prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gąsior, Przewodniczący Komitetu Naukowego: 
&mdash; W pierwszym dniu Kongresu, jeszcze przed uroczystą ceremonią otwarcia, odbyły się trzy sesje specjalne, do których recenzenci wybrali najlepsze prace oryginalne. Te sesje podzielono na trzy kategorie: <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/sesja-prac-oryginalnych-nominowanych-nauki-podstawowe/" target="_blank">nauki podstawowe</a>, gdzie wybrano 4 najlepsze prace, <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/sesja-prac-oryginalnych-nominowanych-nauki-kliniczne/" target="_blank">nauki kliniczne</a>, gdzie wybrano 6 najlepszych, oraz <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/sesja-prac-oryginalnych-nominowanych-prace-studenckie/" target="_blank">prace oryginalne zgłoszone przez studentów</a> &ndash; tutaj nominowanych było 6 prac. Przewodniczący tych sesji, którzy jednocześnie byli recenzentami, wyłonili laureatów w postaci najlepszego doniesienia z każdej z trzech sesji prac oryginalnych. Wyniki zostały ogłoszone w czasie centralnej inauguracji Kongresu.



W dziedzinie nauk podstawowych palmę pierwszeństwa komisja przyznała autorom pracy pt. Okołonaczyniowa tkanka tłuszczowa tętnicy piersiowej wewnętrznej u pacjentów z ciężką miażdżycą naczyń wieńcowych, spośród przypadków klinicznych wyróżniono nagrodą Analizę skuteczności i bezpieczeństwa antazoliny w kardiowersji farmakologicznej migotania przedsionków: wyniki wieloośrodkowego badania CANT, a w sesji prac studenckich za najlepsze uznano badanie pt. Występowanie niepożądanych incydentów sercowo-naczyniowych i krwawień wśród pacjentów przed i po zabiegu zamknięcia uszka lewego przedsionka.



Ważnym wydarzeniem naukowym były dwie sesje specjalne, podczas których omówiono wpływ SARS-CoV-2 na współczesną kardiologię.


&mdash; Moje wystąpienie dotyczyło tego, co może być, ale o czym jest zawsze trudno powiedzieć, bo cała nasza wiedza o tym, jak przebiegają epidemie, jest wiedzą historyczną &mdash; mówi prof. dr hab. n. med. Aleksander Garlicki, konsultant wojewódzki ds. chorób zakaźnych, uczestnik sesji <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/covid-19-a-czynniki-ryzyka-sercowo-naczyniowego/" target="_blank">COVID-19 a czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego</a>. Profesor zwrócił również uwagę, że tym, co może wyhamować pandemię, jest profilaktyka nieswoista, czyli przestrzeganie określonych zasad: utrzymywanie dystansu społecznego, noszenie masek, ochrona oczu oraz higiena rąk, kaszlu i kichania. 
&mdash; Z wielką przyjemnością wysłuchałem też pana profesora Januszewicza, który udowodnił w sposób jednoznaczny właściwie, że nadciśnienie tętnicze &ndash; co początkowo wydawało się istotnym czynnikiem ryzyka &ndash; tego ryzyka nie zwiększa &mdash; kontynuuje prof. Garlicki. &mdash; Jest to ważna konstatacja.



O wypowiedź został poproszony również jeden z panelistów dyskusji pt. <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/sesja-specjalna-kardiologia-i-ptk-w-dobie-pandemii-covid-19/" target="_blank">Kardiologia i PTK w dobie pandemii COVID-19</a> &ndash; dr n. med. Radosław Sierpiński, Prezes Agencji Badań Medycznych: 
— Wysłuchaliśmy niezwykle ciekawego panelu, w którym pojawiły się dosyć poważne dane. Koledzy z zakresu elektroterapii czy leczenia choroby wieńcowej zaprezentowali dane, które pokazują, jak bardzo spadła ilość zabiegów, szczególnie w tych zabiegowych częściach kardiologii. To budzi duży niepokój, ponieważ wynika to niewątpliwie z mniejszej zgłaszalności pacjentów do szpitali, a więc obawą przed COVID-em. Wyraźnie wskazuje też potrzebę zdecydowanych działań resortu zdrowia. Myślę, że zapowiadany recovery plan przez ministra zdrowia Adama Niedzielskiego zaadresuje te potrzeby i pozwoli nam wrócić na właściwe tory. Mam nadzieję, że lekarze POZ otworzą gabinety i będą mogli wrócić do normalnego funkcjonowania. Niewątpliwie pozytywną informacją jest to, że zarówno środowisko kardiologów, jak i nowy Minister, który otwarty jest na pewno na dialog z tym środowiskiem, ale również różne agencje, takie jak chociażby Agencja Badań Medycznych czy Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, będą te działania wspierały i będziemy mogli wrócić do post-COVID-owej rzeczywistości.



Początek Kongresu to jednak nie tylko sesje naukowe, lecz także wydarzenie specjalne, jakim była <a href="https://www.mp.pl/ptkardio/kongres/2020/sesja/uroczysta-inauguracja-kongresu/" target="_blank">uroczysta inauguracja</a>. Na gorąco skomentował ją prof. Piotr Jankowski z Komitetu Organizacyjnego: 
&mdash; Jesteśmy już po ceremonii otwarcia; pierwsze, to największe napięcie minęło. Cieszymy się, że udało się nam zainteresować tysiące polskich lekarzy kardiologów, ale nie tylko, bo oglądają nas też interniści i lekarze rodzinni. Obecnie jest ponad 10 tys. uczestników. Jestem przekonany, że do soboty ta liczba wzrośnie do ponad 20 tys. i w ten sposób podkreślimy i dowiedziemy, że tegoroczny Kongres PTK jest największym wydarzeniem w polskim Internecie.



Pierwszy dzień Kongresu dobiega zatem końca. Było gorąco i intensywnie. Jutro zaczynamy w południe pełnym blokiem sesji dydaktycznych. Do zobaczenia na ekranach Państwa komputerów!

Dzień pierwszy (16 września)

Ich prace naukowe, pomysły na dalszy rozwój sprawiają, że polska kardiologia utrzymuje się w europejskiej czołówce – tak o zgłoszeniach do tegorocznej Nagrody Prezesów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego mówi prof. Janina Stępińska, Przewodnicząca Kapituły NP PTK.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/wokol_kongresu/glownekonf-2102262397w-580-small.jpg">
 12 grudnia 2019 r. w Warszawie wręczono nagrodę Prezesów PTK. Laureatem został dr hab. Miłosz Jaguszewski, profesor nadzwyczajny z Katedry i Kliniki Kardiologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Kapituła, której przewodniczyła prof. Janina Stępińska, doceniła cykl prac pt. „Nowoczesne techniki diagnostyczne oraz optymalizacja interwencyjnych strategii terapeutycznych pacjentów kierowanych do pracowni hemodynamicznej”.
Karolina Krawczyk: Za nami ogłoszenie wyników Nagrody Prezesów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. To wyjątkowe wyróżnienie.
Prof. Janina Stępińska: To już 20. nagroda, która uważana jest za najważniejszą nagrodę Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Przez pierwszych pięć lat była nagrodą firmy Bayer, a od 2005 roku stała się Nagrodą Prezesów PTK. Do dziś firma Bayer jest jej fundatorem. Patrząc na listę laureatów i ich osiągnięcia mogę powiedzieć, że Kapituła dokonuje naprawdę dobrych wyborów, choć nie należą one do najłatwiejszych.
Jak Pani ocenia poziom tegorocznych kandydatur? Ile zgłoszeń napłynęło?
Z roku na rok obserwujemy coraz większą liczbę kandydatów, co nas niesamowicie cieszy. W tym roku otrzymaliśmy 15 zgłoszeń. Co ważne, Nagroda Prezesów PTK stwarza możliwość zgłaszania się na różnym etapie zaawansowania pracy zawodowej. Nagroda nie jest wyróżnieniem za całokształt pracy naukowej czy zawodowej. Zgodnie z regulaminem oceniamy osiągnięcie naukowe lub nowatorskie rozwiązanie wdrożeniowe w zakresie kardiologii klinicznej lub doświadczalnej, udokumentowane pracami opublikowanymi w recenzowanych czasopismach naukowych. Dodatkowo oceniamy umiejętność i pasję skoncentrowania się na jednym zagadnieniu badawczym. Trudność wyboru polega na tym, że jest coraz więcej kandydatów spełniających kryteria. Jednak ten „kłopot” bogactwa nas cieszy.
Ile lat miał najmłodszy kandydat? 
W tej edycji najmłodszy kandydat miał 27 lat, a na swoim koncie posiada już bardzo duży dorobek naukowy. To zostało zauważone przez Kapitułę, szeroko omawialiśmy tę kandydaturę.
Dorobek naukowy to nie wszystko. Co zatem sprawia, że wygrywa ten, a nie inny kandydat?
Istotne jest to, jak kandydat przedstawia się w aplikacji, którą wysyła. Sam życiorys jest ważny, ale to nie wszystko. Jak już wspomniałam, nie oceniamy tylko dorobku, tak, jak ma to miejsce w sytuacji ubiegania się o stopień czy tytuł naukowy. Istotne jest pokazanie szczególnego zainteresowania konkretną dziedziną i zaproponowanie nowatorskich rozwiązań badawczych. Szukamy ludzi, którzy są doświadczeni, robią coś szczególnego, zaistnieli już w środowisku naukowym, są rozpoznawalni, a jednocześnie mają osobowość.
Kim jest tegoroczny laureat?
Dr hab. Maksymilian Opolski jest pracownikiem Narodowego Instytutu Kardiologii oraz adiunktem w Klinice Kardiologii i Angiologii Interwencyjnej prowadzonej przez prof. Adama Witkowskiego. To młody naukowiec, który w 2008 roku ukończył studia z bardzo dobrym wynikiem. Z Instytutem Kardiologii jest związany od samego początku swojej pracy. Niemniej, laureat ma za sobą także doświadczenie pracy w ośrodkach zagranicznych, m.in. w Bad Nauheim w Niemczech, w holenderskim Amsterdamie. Jego szczególnymi zainteresowaniami są obrazowanie i kardiologia interwencyjna.
Jakie osiągnięcia dr. hab. Opolskiego zadecydowały o przyznaniu mu tegorocznego wyróżnienia?
Jego osiągnięcie to 13 oryginalnych prac naukowych, o łącznej wartości wskaźnika Impact Factor 61,492 oraz całkowitej liczbie cytowań 171. We wszystkich publikacjach laureat jest pierwszym autorem. Prace dotyczą zastosowania inwazyjnych i nieinwazyjnych technik obrazowania w diagnostyce, leczeniu oraz stratyfikacji ryzyka pacjentów z chorobą wieńcową i anomaliami tętnic wieńcowych.
Całkowity dorobek naukowy laureata jest znacznie większy: Impact Factor przekracza 220, a liczba cytowań 319. Świadczy to zarówno o szerszych zainteresowaniach naukowych, jak i o umiejętnym wyborze prac zgłoszonych jako osiągnięcie badawcze.
Dr hab. M. Opolski jest laureatem wielu nagród dla młodych naukowców. Między innymi w 2017 roku otrzymał nagrodę Polityki w kategorii „Nauki o życiu”. Jako pierwszy na świecie wykonał zabieg kardiologiczny w kardiologii interwencyjnej w oparciu o obraz 3D. Obrazy tomograficzne tętnic wieńcowych były wyświetlane na okularach rozszerzonej rzeczywistości (VR) w pracowni zabiegowej. To przykład współpracy interdyscyplinarnej – taki zabieg wymagał wykonania aplikacji we współpracy z fizykami i informatykami z Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego. Jednym słowem – poza rzetelnym wykształceniem kardiologicznym i zainteresowaniami naukowymi, ma również sukcesy w zakresie nowych technologii, co oczywiście zostało zauważone przez Kapitułę Prezesów PTK.
Proszę uchylić rąbka tajemnicy na temat innych zgłoszeń.
Do Nagrody zgłosili się młodzi profesorowie, szefowie zespołów z ogromnym, wyróżniającym się dorobkiem naukowym. Jestem przekonana, że ich osiągnięcia również powinny zostać nagrodzone, ale może nieco inną nagrodą. Regulamin Nagrody Prezesów nie przewiduje nagród w innych kategoriach. Oceniamy zgłoszone osiągnięcie badawcze.
Z przyjemnością odnotowaliśmy fakt, że w tym roku zgłosili się do nas także kardiochirurdzy! Muszę przyznać, że przedstawili bardzo interesujące osiągnięcia naukowe. Te kandydatury również były traktowane bardzo poważnie i były szeroko omawiane.
Czy do nagrody można zgłosić się kilkakrotnie?
Tak, bardzo zachęcamy do tego kroku. Dziś młodzi ludzie bardzo szybko osiągają wysoki poziom naukowy, a limit wieku kandydatów to 45 lat. Uważamy też, że samo zgłoszenie się do nagrody, a zatem spełnienie kryteriów, jest już sukcesem. Niektórzy z tegorocznych kandydatów zgłaszali się również do wcześniejszych konkursów.
Jak na przestrzeni lat zmienia się charakter konkursu?
Regulamin konkursu w zakresie oczekiwań wobec kandydatów nie zmienił się od lat. Zwiększyło się jednak zainteresowanie nagrodą i różnorodność wniosków. Zwiększyła się też liczba członków Kapituły; czas mija, a członkami są byli Prezesi PTK i Prezes-Elekt.
Wybory odbywały się w cieniu pandemii. Jak przebiegały prace w tym wyjątkowym czasie?
To prawda, że przebieg tegorocznych obrad musiał wyglądać inaczej. Przede wszystkim musieliśmy zmienić regulamin tak, aby kandydaci nie byli zobligowani do dostarczenia papierowych wersji swoich zgłoszeń. Dzięki temu uniknęli po prostu kolejek na poczcie i potencjalnego zagrożenia zakażeniem SARS-CoV-2. Na ogół wersje papierowe są kserowane i wysyłane dodatkowo do każdego z członków Kapituły. W tym roku zrezygnowaliśmy z takiej formy prac.
Zmiana polegała też na tym, że w tym roku prace przenieśliśmy do sieci. Do tej pory tradycją było spotkanie prezesów PTK w Krakowie. Ta tradycja wiązała się również z wieloma drobnymi przyjemnościami: wspólnym obiadem, spacerem. Posiedzenie Kapituły służyło dokonaniu wyboru laureata, ale było tez okazją do omówienia innych kwestii ważnych dla dalszego funkcjonowania PTK.
Dzięki wsparciu firmy Bayer tegoroczne wybory mogły bez przeszkód odbyć się w formie on-line. Firma umożliwiła nam korzystanie z systemu tajnego głosowania elektronicznego, dzięki czemu od strony formalnej wszystkie kryteria wyboru zostały zachowane. Przestrzegaliśmy wszystkich zasad, które obowiązują podczas posiedzeń Kapituły.
Laureata wybrano jednogłośnie?
Nie jednogłośnie, ale w pierwszej turze głosowania. Przy tak wysokim poziomie zgłoszonych osiągnięć badawczych było to miłym zaskoczeniem.
Rozmawiała Karolina Krawczyk

Z dumą przyglądaliśmy się pracom tych młodych ludzi

Liczba interwencji ratujących życie w ośrodkach kardiologii inwazyjnej na początku pandemii zmalała nawet o 30%. Niestety, dwukrotnie zwiększyła się także liczba pacjentów z poważnymi powikłaniami zawału serca spowodowanymi zbyt długim odwlekaniem wezwania pomocy. O konsekwencjach tego zjawiska opowiada prof. Jacek Legutko, sekretarz Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz kierownik Oddziału Klinicznego Kardiologii Interwencyjnej Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II. 
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/legutko-brano-640x360.jpg">
 Prof. Jacek Legutko. Fot. MP
Jerzy Dziekoński: Czy na początku pandemii SARS-CoV-2 w kraju odnotowano zmniejszenie liczby interwencji kardiologicznych? 
Prof. Jacek Legutko: W pierwszych miesiącach pandemii rzeczywiście obserwowaliśmy znaczne zmniejszenie liczby pacjentów zgłaszających się nie tylko do naszego szpitala, ale generalnie do większości ośrodków kardiologii inwazyjnej w Polsce. Według analizy, do której posłużyły dane z kilkunastu polskich szpitali, spadek ten dotyczył ok. 20% pacjentów z zawałem serca z uniesieniem odcinka ST (STEMI) i ponad 30% pacjentów z zawałem serca bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI). Wyniki tych badań zostały opublikowane w „Kardiologii Polskiej”. 
Patrząc z perspektywy kilku miesięcy można powiedzieć, że po początkowym załamaniu w marcu i kwietniu liczba pacjentów z zawałem serca kierowanych do ośrodków kardiologii inwazyjnej stopniowo się zwiększała, ale wciąż jest ona mniejsza niż w analogicznym okresie w latach poprzednich. Do tego dochodzi jeszcze jedno niekorzystne zjawisko – wśród osób zgłaszających się po pomoc coraz częściej mamy do czynienia z chorymi, którzy odwlekają moment zaalarmowania służb ratunkowych. Często są to osoby powyżej 12., a nawet 24. godziny od początku bólu zawałowego, z bardzo dużym uszkodzeniem serca, z objawami ostrej niewydolności serca oraz z innymi poważnymi powikłaniami. 
Proszę powiedzieć, o jakich powikłaniach rozmawiamy.
Kolejna analiza, jaką przeprowadziliśmy w kilkunastu ośrodkach południowo-wschodniej Polski, pokazała, że mamy do czynienia ze zwiększoną ilością bardzo często śmiertelnych powikłań mechanicznych zawału serca, takich jak pęknięcie wolnej ściany lewej komory, pęknięcie przegrody międzykomorowej czy ostra niedomykalność zastawki mitralnej. Niestety w porównaniu do analogicznego okresu z roku ubiegłego nastąpił dwukrotny wzrost tego typu powikłań. Dwukrotnie wzrosła również liczba pacjentów zgłaszających się do szpitala późną prezentacją zawału serca z uniesieniem odcinka ST powyżej 12. godziny od wystąpienia bólu zawałowego. Skutkuje to dużą liczbą chorych w ciężkim stanie, we wstrząsie kardiogennym. Tacy pacjenci ciągle kwalifikują się do leczenia pierwotną angioplastyką wieńcową, ale ze względu na już wyjściowo duże uszkodzenie mięśnia sercowego odnoszą mniejsze korzyści z interwencji. Ma to oczywiście bardzo negatywny wpływ na ich odległe rokowanie. 
Polskie Towarzystwo Kardiologiczne już w kwietniu br. opublikowało stanowisko mówiące o konieczności przeprowadzenia kampanii informacyjnej na temat zawałów czy innych stanów kardiologicznych zagrażających życiu w dobie pandemii. Czy, w pańskiej opinii, pojawiające się w mediach informacje przyniosły oczekiwane efekty? 
Kampania ciągle trwa. Kardiolodzy wciąż wypowiadają się na ten temat w różnych mediach. Staramy się uspakajać i edukować pacjentów. Nikt z nas nie bagatelizuje znaczenia pandemii, bo pacjenci kardiologiczni – z chorobą wieńcową, z niewydolnością serca, z nadciśnieniem tętniczym – znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19. Trzeba jednak jasno powiedzieć, że przy zastosowaniu w szpitalach odpowiednich procedur i środków ochrony osobistej ryzyko zakażenia zostaje zminimalizowane.
Do pacjentów musi również dotrzeć informacja, że ryzyko zgonu z powodu zakażenia SARS-CoV-2 jest zdecydowanie mniejsze niż ryzyko zgonu z powodu zawału serca. Obecnie, przy optymalnym leczeniu interwencyjnym śmiertelność szpitalna w zawale serca z uniesieniem odcinka ST dla szerokiej populacji pacjentów nie powinna przekraczać 5- 6%, wliczając w to nawet pacjentów we wstrząsie kardiogennym. Natomiast ryzyko śmierci wewnątrzszpitalnej z powodu nieleczonego zawału serca sięga 30%. Liczby te znacząco odbiegają od poziomu ryzyka jakie niesie ze sobą COVID-19.
Osoba z objawami zawału serca nie powinna mieć najmniejszej wątpliwości, że należy wezwać pomoc, a najlepiej zespół ratownictwa medycznego, który wykona EKG, zbierze wywiad epidemiologiczny i po kontakcie z ośrodkiem kardiologii inwazyjnej pokieruje jej dalszymi losami. Jeżeli będzie to pacjent z zawałem serca z uniesieniem odcinka ST wymagający natychmiastowej interwencji, powinien być przetransportowany do najbliższego ośrodka kardiologii inwazyjnej, a zabieg powinien być wykonany przez zespół medyczny, który w odpowiedni sposób będzie zabezpieczony przed ryzykiem zakażenia.
Ponadto w optymalnym modelu każdy pacjent poddawany pilnej interwencji kardiologicznej powinien mieć wykonamy test na obecność wirusa SARS-CoV-2 i podlegać izolacji do czasu uzyskania ujemnego wyniku. Jeżeli wynik okaże się dodatni, pacjent powinien być przekazany po zabiegu do dalszego leczenia w ośrodku przeznaczonym dla pacjentów chorujących na COVID-19. 
W przypadku pacjentów z ostrym zespołem wieńcowym bez uniesienia odcinka ST sytuacja jest bardziej komfortowa. Oczywiście istnieje grupa największego ryzyka, która powinna być leczona dokładnie tak jak STEMI. Jednak zdecydowana większość tych pacjentów stabilizuje się po zastosowaniu leczenia farmakologicznego, co daje czas na pogłębienie diagnostyki przed koronarografią, w tym pobranie wymazu w kierunku obecności SARS-CoV-2. Uzyskanie ujemnego wyniku testu pozwala na wykonanie zabiegu bez konieczności stosowania przez zespół zabiegowy specjalnych środków ochrony osobistej, co ma dla nas niebagatelne znaczenie. Rzadko o tym mówimy, ale potwierdzi to każdy operator kardiologii inwazyjnej: wykonywanie zabiegu koronarografii i przezskórnej interwencji wieńcowej w pełnym rynsztunku przeznaczonym do ochrony przed zakażeniem nie należy do rzeczy łatwych. 
Wdrożenie opisanych przeze mnie środków bezpieczeństwa mających na celu ochronę personelu i pacjentów przed przypadkowymi zakażeniami wewnątrzszpitalnymi ma według mnie fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania opieki kardiologicznej w okresie pandemii, gdyż każde zamknięcie oddziału i pracowni hemodynamiki z powodu przypadkowego zakażenia wiąże się z utrudnieniem dostępu pacjentów do ratujących życie zabiegów kardiologii inwazyjnej.
Wspomniał Pan o pracy w pełnym rynsztunku. Warto przy tym podkreślić, że poziom zabezpieczenia personelu, podobnie jak poziom wiedzy na temat wirusa, zmienił się od początku pandemii.
W marcu, kiedy wszystko się zaczęło, bali się nie tylko pacjenci. Nie ukrywajmy tego, to żaden wstyd, że zakażenia koronawirusem bał się także cały personel medyczny. Lęk potęgowały informacje docierające do nas z krajów Europy Zachodniej, bo z napływem pacjentów chorujących na COVID-19 nie radziły sobie szpitale funkcjonujące w ramach bardzo rozwiniętych systemów opieki zdrowotnej. Drastyczny przebieg epidemii w północnych Włoszech, z dużą ilością pacjentów wymagających intensywnej terapii znacznie przekraczającą możliwości tamtejszych szpitali, a także dużą liczbą zakażeń i zgonów wśród lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych pokazał, że w trakcie epidemii ochrona personelu medycznego przed zakażeniem staje się problemem pierwszoplanowym. Postępowanie według zasady, że zabezpieczenie personelu jest równie ważne, jak ratowanie życia pacjentów było dla nas początkowo czymś trudnym do przyjęcia. Dzisiaj jest to już oczywiste. Wiemy, że przestrzegając odpowiednich procedur, także w przypadku wykonywania zabiegu u zakażonego pacjenta, możemy zminimalizować ryzyko zakażenia personelu oraz innych pacjentów. Istotną kwestią jest tutaj powszechne stosowanie testów, także u pacjentów przyjmowanych do planowych procedur kardiologicznych. 
W jaki sposób na ryzyko związane z pandemią zareagowali pacjenci planowi?
To, co w dużym stopniu dotknęło nas i naszych pacjentów na początku pandemii, wiązało się z wstrzymaniem na jakiś czas wykonywania procedur planowych. Oczywiście musieliśmy stopniowo wrócić do ich wykonywania. Jak wcześniej wspomniałem, w zapewnieniu bezpieczeństwa znaczenie ma wykonywanie przesiewowych testów w kierunku COVID-19 i wychwytywanie chorych bezobjawowych, którzy po kilkudniowym pobycie w szpitalu mogą zakazić wielu innych pacjentów i personel. Z reguły kończy się to czasowym zamknięciem jednego lub kilku oddziałów szpitala, co dodatkowo potęguje lęk pacjentów przed kontaktem z placówkami ochrony zdrowia. 
Przykładem jest prowadzony przeze mnie oddział kliniczny – mimo że nie doszło tutaj dotychczas do wewnątrzszpitalnego zakażenia personelu czy pacjentów, jest spora grupa chorych, którzy odmawiają hospitalizacji planowych, prosząc o przesunięcie terminu na czas późniejszy. Oczywiście są sytuacje, w których jest to w miarę bezpieczne. Niestety nie jest to reguła. W niektórych przypadkach opóźnienie może źle się skończyć. 
Dlatego musimy uświadomić pacjentów, że czas nie działa na ich korzyść, a ryzyko związane z rozwojem choroby układu krążenia może znacznie przekraczać ryzyko związane z COVID-19.
Rozmawiał Jerzy Dziekoński

Ze strachu przed zakażeniem

– Liczyliśmy na to, że spotkamy się wszyscy na żywo w Krakowie, ale podczas pandemii bardziej bezpieczna jest formuła online. Jestem przekonany, że nawet w tej trudnej sytuacji uda nam się zachować najwyższą jakość i standard kongresu – mówi prof. dr hab. n. med. Adam Witkowski, prezes PTK.
Podczas dwudziestego czwartego Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (16-19 września) specjaliści przedstawią najnowsze doniesienia ze świata kardiologii oraz omówią wyzwania leczenia chorób układu krążenia. I w tym roku będą w nim uczestniczyli wybitni eksperci z kraju i z zagranicy. Jednym z nowych wyzwań jest leczenie chorób serca w czasie pandemii, co znalazło odzwierciedlenie w programie, bowiem część wykładów została poświęcona temu tematowi.
Cały artykuł w serwisie <a href="https://www.termedia.pl/wartowiedziec/Zaczal-sie-XXIV-Miedzynarodowy-Kongres-PTK,39541.html" target="_blank">Termedia</a>

Zaczął się XXIV Międzynarodowy Kongres PTK

O skutecznych sposobach na zmniejszenie śmiertelności pacjentów po przebytym zawale serca, zaskakujących nowościach w wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i priorytetach polskiej kardiologii mówi prof. Adam Witkowski, prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, kierownik Kliniki Kardiologii i Angiologii Interwencyjnej Narodowego Instytutu Kardiologii w Warszawie.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/prof-adam-witkowski-.jpg" width="660"> Prof. Adam Witkowski. Fot. PTK
Marta Sułkowska: W swoich działaniach edukacyjnych Polskie Towarzystwo Kardiologiczne podkreśla, że interwencyjna terapia zawału serca w Polsce jest jedną z najlepszych w Europie. Jednocześnie zwracają Państwo uwagę na wysoką śmiertelność wśród grupy pacjentów w miesiące i lata po przebytym zawale serca. Co jest tego przyczyną?
Prof. Adam Witkowski: Rzeczywiście, na przestrzeni ostatnich lat obserwowaliśmy ten problem. Po wyjściu ze szpitali, po świetnie przeprowadzonej terapii interwencyjnej, chorzy często nie mieli kontynuacji leczenia farmakologicznego, rehabilitacji czy kolejnych etapów rewaskularyzacji. W wielu przypadkach w odpowiednio krótkim czasie nie implantowano chorym niezbędnych urządzeń wszczepialnych. Istotnym problemem był także brak właściwej kontroli czynników ryzyka, takich jak między innymi: leczenie otyłości, nadciśnienia tętniczego, hiperlipidemii. Na szczęście odkąd program KOS-Zawał wszedł w fazę realizacji i kwalifikowanych jest do niego coraz więcej pacjentów, obserwujemy stopniową poprawę w tym zakresie. 
Jaki był główny cel programu KOS-Zawał?
Celem tego programu było uporządkowanie i zintegrowanie opieki nad pacjentami po przebytym zawale serca. Dziś wiemy, że program zdaje egzamin i że pacjenci po zawale serca nie muszą umierać po wyjściu ze szpitala. Pacjenci korzystający z tej ścieżki mają lepsze rokowanie odległe w porównaniu z pacjentami leczonymi poza tym programem. Istotnie niższa jest śmiertelność, i to w każdej grupie wiekowej pacjentów. Szczególnie duża różnica w śmiertelności pomiędzy pacjentami włączonymi do programu i leczonymi poza nim obserwowana jest u osób powyżej 60. roku życia. 
Dziś w programie KOS-Zawał nie uczestniczą jeszcze wszystkie ośrodki i zmiana tej sytuacji jest w tej chwili jednym z priorytetów środowiska kardiologicznego. To istotne wyzwanie zwłaszcza w odniesieniu do ośrodków prywatnych, w których kwalifikacja chorych do programu jest nadal niemożliwa lub bardzo utrudniona. W grudniu 2019 roku w programie KOS-Zawał brało udział 42 procent polskich szpitali, gdzie zabiegowo leczy się zawały serca. Dziś, we wrześniu 2020 roku, odnotowujemy stale rosnący udział ośrodków w programie KOS-Zawał.
Zawał serca to wciąż jedno z największych wyzwań w obszarze kardiologii. Co w tym kontekście zostało przedstawione podczas Kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego ESC 2020?
Jeśli chodzi o chorobę wieńcową, w ramach ESC opublikowano nowe wytyczne dotyczące leczenia i prowadzenia chorych z ostrymi zespołami wieńcowymi bez uniesienia odcinka ST. Największe zmiany dotyczą leczenia przeciwkrzepliwego i przeciwpłytkowego. Według najnowszych wytycznych leczenie to może być zarówno wydłużane, jak i skracane, w zależności od indywidualnych wskazań klinicznych. Ciekawa jest także słabsza niż w poprzednich wytycznych pozycja aspiryny. Stwierdzono, że u chorych po przebytym ostrym zespole wieńcowym leczonych interwencyjnie, po trzech miesiącach skutecznej podwójnej terapii przeciwpłytkowej, u chorych z niskim ryzykiem krwawienia, można odstawić aspirynę i przez następne dwanaście miesięcy leczyć chorych jednym lekiem przeciwpłytkowym - tikagrelorem. Uzasadnienie zastosowania tej terapii potwierdzają dane z kilku badań randomizowanych. Te rekomendacje stanowią największą nowość w wytycznych.
Zmiany w wytycznych omawiali Państwo podczas spotkania naukowego AZ Scientific Summit 2020. Jakie były wnioski ekspertów?
Wspominaliśmy, że do tej pory w kontekście leczenia przeciwkrzepliwego i przeciwpłytkowego mówiło się raczej o przedłużaniu terapii przeciwzakrzepowej - w grę wchodziła albo aspiryna w połączeniu z jednym z leków z grupy inhibitorów receptora płytkowego P2Y12 (klopidogrel, tikagrelor lub prasugrel) albo przedłużanie terapii aspiryną w połączeniu z małą, tak zwaną naczyniową, dawką rywaroksabanu. Do tej pory w zaleceniach wszędzie była zatem obecna aspiryna. Tym razem po raz pierwszy zalecenia mówią o tym, że już po trzech miesiącach od wykonania zabiegu angioplastyki wieńcowej, przy niskim ryzyku krwawienia, można leczyć pacjentów za pomocą samego tikagreloru. W badaniach potwierdzono, że zmniejsza to częstość krwawień, a przy tym nie zwiększa ryzyka epizodów niedokrwiennych, takich jak wytworzenie się zakrzepicy w stencie czy wstąpienia powtórnych zawałów.
Jak te doniesienia mogą przełożyć się na polską praktykę kliniczną?
Wskazana w wytycznych terapia jest w Polsce dostępna, ale nie jest refundowana. W opinii środowiska kardiologicznego warto, aby ta sytuacja się zmieniła: lek ma bardzo dobre wyniki badań i to zarówno, jeśli chodzi o przedłużenie terapii pacjentowi w zastosowaniu go z aspiryną, jak i w zakresie możliwego skrócenia podwójnej terapii. Ta dodatkowa ścieżka jest w naszej ocenie istotną możliwością.
Jakie znaczenie ma edukacja w kontekście terapii zawału serca w kolejnych tygodniach, miesiącach i latach po przebytym zawale, kierowana do środowisk medycznych, ale także do pacjentów? 
Jako Polskie Towarzystwo Kardiologiczne podejmujemy w tym kontekście liczne inicjatywy. Ostatnia kampania świadomościowa pn. „NIE #zostańwdomu z zawałem” była adresowana do opinii publicznej i dotyczyła edukacji w zakresie objawów ostrego zespołu wieńcowego, w tym zawału serca i konieczności pilnego zgłaszania się po fachową pomoc medyczną w przypadku ich wystąpienia. Tu przyczyną działań była epidemia COVID-19 i obserwowany w polskich ośrodkach realizujących interwencyjną terapię zawału serca spadek liczby pacjentów zgłaszających się po pomoc. Przestrzegaliśmy, że zwłoka w udzieleniu pomocy może mieć tragiczne konsekwencje. Na szczęście prowadzone działania odnoszą pozytywny skutek – pacjenci wracają do ośrodków. 
Ważną częścią działalności PTK jest także ścisła współpraca ze środowiskiem pacjentów. W tym roku już po raz drugi odbywa się Forum Serce Pacjenta, tworzone we współpracy z organizacjami pacjenckimi. W kontekście zawału serca współpracujemy także ze środowiskiem ratownictwa medycznego. Tu celem jest skrócenie czasu, w którym pacjent z objawami ostrego zespołu wieńcowego trafia do ośrodka realizującego interwencyjną terapię zawału serca. Do środowiska lekarzy rodzinnych kierujemy zaproszenia do udziału w konferencjach Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, między innymi poświęconych właśnie odległej terapii zawału serca i sygnowanych hasztagiem #wybierzżycie. Lekarze POZ są także stałymi uczestnikami dorocznych kongresów PTK, gdzie organizowane są specjalne sesje. Podczas naszych wspólnych spotkań wiele miejsca poświęca się prowadzeniu chorych po przebytym zawale serca po opuszczeniu przez nich ośrodków realizujących terapię interwencyjną, ale także niewydolności serca, nierozerwalnie związanej z problemem zawałów serca. 
Ogromnym wsparciem dla działań wielu środowisk lekarskich w Polsce byłoby zapowiadane wdrożenie programu KONS (Program Koordynowanej Opieki nad Pacjentami z Niewydolnością Serca) oraz Narodowego Programu Chorób Serca. Bardzo na nie czekamy.
Rozmawiała Marta Sułkowska

Pacjenci po zawale nie muszą umierać po wyjściu ze szpitala

Na podstawie tych moich doświadczeń powstał scenariusz filmu „Trzeba zabić tę miłość”. Napisał go Janusz Głowacki, który był przyjacielem rodziny i którego zaciekawiły opowiadania 18-letniej dziewczyny o jej pierwszej pracy w szpitalu. Do dziś mam dokument podpisany przez dr Felicjana Lotha, przenoszący mnie na stanowisko salowej - mówi prof. dr hab. n. med. Janina Stępińska, która jako pierwsza kobieta w historii pełniła funkcję prezesa zarządu głównego Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (2011-2013).
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/portrety/zabrze-2018-janina-stepinska-proc.jpg"> Prof. Janina Stępińska. Fot. MP

Andrzej Kaczmarczyk: Pani Profesor, jakie jest Pani pierwsze wspomnienie z dzieciństwa?
Prof. Janina Stępińska: W moich wspomnieniach z wczesnego dzieciństwa dominują raczej wrażenia niż wydarzenia. Przede wszystkim wielkie wrażenie, jakie na mnie robiło fantastyczne pokolenie moich rodziców. Fantastyczne, bo niesłychanie pozytywnie nastawione do życia, a to przecież były lata 50., nie tak długo po wojnie! Jak to się mówiło: „nikt nic nie ma, wszyscy mają wszystko”. Choć jak myślę o tym z perspektywy lat, to dopuszczam, że może właśnie dlatego tacy byli. Dużo pracowali, a równocześnie bardzo dużo balowali. Mój Ojciec był wtedy asystentem na polonistyce, a Mama właśnie ukończyła studia prawnicze. Mieli bardzo wielu przyjaciół, tak z kręgów naukowych, jak i kultury. Przychodzili oni razem z dziećmi, z którymi ja szalałam na podwórku, a dorośli balowali w najlepsze. Niektórzy z tych gości wręcz pomieszkiwali u nas przez jakiś czas. Bardzo dużo pozytywnej energii. To się chyba nie mogłoby dziać w dzisiejszych czasach, a w mojej pamięci powraca jako wspomnienie czegoś bardzo, bardzo radosnego.
A jak Pani wspomina szkołę?
Świetnie, bo życie szkolne było sympatyczne. Chodziłam do szkół w śródmieściu Warszawy i ze szkolnymi koleżankami i kolegami spędzaliśmy wspólnie mnóstwo czasu również poza szkołą. Byliśmy trochę snobami, ale można powiedzieć, że takimi pozytywnymi. Chodziliśmy dużo do filharmonii i czytaliśmy „Ulissesa”. Oczywiście, ponieważ były to lata 60. to powstawało też sporo szkolnych zespołów muzycznych. Równocześnie miałam szczęście do dobrych nauczycieli i wychowawców. Tak więc z czasów szkolnych też mam pozytywne wrażenia.
Tak doszliśmy do matury i momentu wyboru. Dlaczego wybrała Pani medycynę?
Prawda jest taka, że najpierw wybrałam biologię z myślą o biochemii. Właśnie odkryto DNA i mnie to zafascynowało. Chciałam się tym zajmować. Nawet złożyłam papiery na biologię. Ojciec skontaktował mnie wtedy z prof. Magdaleną Fikus, żebym się lepiej zorientowała, na czym te studia polegają i jakie są po nich perspektywy naukowe. Rozmowa była szalenie interesująca, ale dzięki niej uświadomiłam sobie, że ja się na ten kierunek nie nadaję, bo znacznie lepiej będę się czuła pracując z ludźmi, a nie z probówkami. Natychmiast przeniosłam papiery na medycynę.
W mojej rodzinie nie było żadnych tradycji medycznych. Byłam pierwsza. Wystartowałam, i… się nie dostałam. Wtedy obowiązywały limity przyjęć dla kobiet i dla mężczyzn. To była pochodna przynależności do Układu Warszawskiego, co zobowiązywało Polskę do posiadania odpowiedniej liczby lekarzy - mężczyzn. Zdobyłam wystarczająco dużo punktów, by się dostać, gdybym była chłopcem, ale byłam dziewczyną. Następny rok przepracowałam w szpitalu, najpierw jako sprzątaczka, a potem jako salowa, bo to miało mi zagwarantować przyjęcie na medycynę w następnym roku i tak się stało. Nota bene, na podstawie tych moich doświadczeń powstał potem scenariusz filmu „Trzeba zabić tę miłość”. Napisał go Janusz Głowacki, który był przyjacielem rodziny i którego zaciekawiły opowiadania 18-letniej dziewczyny o jej pierwszej pracy w szpitalu. Do dziś mam dokument podpisany przez dr Felicjana Lotha, przenoszący mnie na stanowisko salowej.
Tak oto moja kariera zawodowa to droga od salowej, poprzez pielęgniarkę, do profesora i Prezesa Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Wszystkie te etapy okazały się potem bardzo przydatne. Niedawno spotkałam prof. Fikus i bardzo jej podziękowałam za spotkanie sprzed lat. Niestety nie stworzyłam nowej tradycji rodzinnej. Obie moje córki wybrały prawo.
Czy wybór kardiologii był równie świadomy?
Widziałam w niej duży potencjał i to się potwierdziło. Na moich oczach kardiologia się niesłychanie rozwinęła i to wielokierunkowo. Zarówno diagnostyka, jak i terapia, także interwencje, kardiochirurgia. Sprawdziły się moje przewidywania, że tu dużo się będzie działo. Jeśli mam być szczera, to trochę się wahałam, czy nie wybrać ginekologii i położnictwa, ale obawiałam się, że zapału do tego kierunku nie wystarczy mi na całe życie. No i stało się, i znowu tego nie żałuję.
Jak wygląda Pani dzień pracy?
Nie jest powtarzalny, bo poza stałymi godzinami odpraw w Klinice Intensywnej Terapii Kardiologicznej trudno coś zaplanować. Najważniejsze są strategiczne decyzje w stosunku do najciężej chorych. Obchody mają też trochę charakter edukacyjny. Staram się, żeby pielęgniarki były włączone w proces leczenia. Czas wypełniają mi działania naukowe, edukacyjne, konsultacyjne. Działam w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, w Asocjacji Intensywnej Terapii, Word Heart Federation.
A co z czasem wolnym?
Może z powodu tej stałej gotowości w pracy staram się mieć miłe plany w niedalekiej przyszłości. Łatwiej mi pracować i dłużej i ciężej, jeśli wiem, że czeka mnie coś, co lubię. To mogą być drobne przyjemności. Od czasu spędzonego z rodziną, czy przyjemnej kolacji z przyjaciółmi do atrakcji kulturalnych (premiera, film, książka), czy ciekawej podróży. Oczywiście wszystko to, co mówię, dotyczy czasu poprzedzającego pandemię. Nie mam szczególnego hobby. Lubię nowe miejsca, ładne widoki, brydża i wyjazdy na narty. Mój mąż jest ekspertem w tej dziedzinie, znajduje wyjątkowe miejsca. Lubię być w otoczeniu interesujących, sympatycznych ludzi, więc staram się prowadzić bogate życie towarzyskie.
Ma Pani Profesor ulubione miejsce?
Uwielbiam Chałupy na Helu. To jest moje miejsce na ziemi i muszę je odwiedzić przynajmniej raz w roku.
To miejsce odkryło pokolenie Pani rodziców.
To prawda i to z nimi byłam tam po raz pierwszy. Moje dzieci i wnuki też tam się świetnie czują, więc jest to rodzinne miejsce. Niestety spotykamy tam mniej znajomych niż kiedyś i charakter tego miejsca się zmienił, ale ciągle jest z kim powspominać. Natomiast na narty najchętniej jeżdżę do Włoch. Lubię tamtejsze krajobrazy, nastrój, ludzi, znakomitą kuchnię. Bardzo dobrze tam się czuję.
Co w życiu jest najważniejsze?
Umiejętność odróżniania spraw ważnych od mało ważnych. Mimo że to drobne sprawy sprawiają w życiu przyjemność, składają się na codzienność, to w ważnych chwilach umiejętność zdystansowania się od spraw nieważnych jest konieczna. Ważne są dla mnie relacje z ludźmi, i świat wartości, w których wyrosłam. 
Skoro już mówimy o doświadczeniu, to trzy rady dla młodych lekarzy.
Po pierwsze trzeba robić to, co się lubi i co człowieka naprawdę interesuje. Poza tym zalecam pokorę. Przestrzegam młodych lekarzy przed etapem rozwoju zawodowego, w którym jest się przekonanym, że się już wszystko wie i potrafi. Jeśli się coś robi bez żadnych powikłań X razy, a statystyki mówią, że powikłania się zdarzają, to trzeba pamiętać, że to się musi zdarzyć. Do tego radzę stawiać na jakość i edukować się całe życie. Nie ma dnia, w którym nie przeczytałabym chociaż jednej publikacji. 
Tak więc ciekawość, pokora, wysoka jakość, edukacja i dodam jeszcze umiejętność pracy w zespole, czego w Polsce się nie uczy, a co w pracy klinicznej jest bardzo ważne. Na koniec natomiast coś, co można oczywiście umieścić na początku: przysięga Hipokratesa!
Rozmawiał Andrzej Kaczmarczyk

Wolałam pracować z ludźmi, a nie z probówkami

Zauważyliśmy, że istnieje zapotrzebowanie pacjentów na na dostarczanie rzetelnej wiedzy na temat chorób sercowo-naczyniowych - mówi prof. Ewa Straburzyńska-Migaj, Przewodnicząca Komisji Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego ds. Współpracy ze Stowarzyszeniami Pacjenckimi.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe class="div-vimeo" id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/460567926" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Pacjent wyedukowany lepiej współpracuje

Serdecznie zapraszamy na uroczystą inaurugację XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, która odbędzie się w Internecie 16 września o godz. 17.30.
Wykład inauguracyjny pt. "SGLT-2 inhibitors in the treatment of heart failure: a milestone or only a step ahead?" wygłosi Petar M. Seferović (Belgrad, Serbia).
Podczas uroczystej sesji zostaną wręczone nagrody:
 &bull; Nagrody Prezesów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego 2020
 &bull; Nagroda Naukową w roku 2019
 &bull; Nagroda za Publikację Naukową w roku 2019
 &bull; nagroda za najlepszą pracę z zakresu badań klinicznych wygłoszoną na Kongresie PTK w roku 2020
 &bull; nagroda za najlepszą pracę z zakresu badań podstawowych wygłoszoną na Kongresie PTK w roku 2020
 &bull; nagroda za najlepszą pracę studencką wygłoszoną na Kongresie PTK w roku 2020.
Ponadto Polskie Towarzystwo Kardiologiczne przyzna Granty Naukowe.
„Klub 30” Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego przyzna też Nagrodę Naukową im. Profesora Leszka Ceremużyńskiego za rok 2019. Do Klubu zostaną przyjęci nowi członkowie.
Polskie Towarzystwo Kardiologiczne przyzna również tytuły Partnera Polskiej Kardiologii 2020 i Przyjaciela Polskiej Kardiologii 2020 jako wyraz uznania za bardzo dobrą współpracę ze środowiskiem kardiologicznym.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/457748794" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Zapraszamy na inaugurację Kongresu

Tyjemy, chociaż analizy pokazują, że nasza dieta nie zmieniła się istotnie w ciągu ostatnich lat. Powodem wzrostu wagi jest więc w znacznym stopniu brak odpowiedniej ilości ruchu. Widać to zarówno u dorosłych, jak i u dzieci – o stylu życia Polaków rozmawiamy z prof. dr hab. med. i n. o zdr. Anną Fijałkowską, Przewodniczącą Komisji Promocji Zdrowia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/prof-a-fijalkowska.jpg" width="660">
 Prof. Anna Fijałkowska. Fot. MP
Renata Kołton: Choroby układu krążenia stanowią w Polsce od wielu lat pierwszą przyczynę śmierci. W 2017 r. były odpowiedzialne za 41,5 proc. wszystkich zgonów. Dla porównania dodajmy, że w tym samym czasie nowotwory były odpowiedzialne za 26,5 proc. śmierci.
Prof. dr hab. med. i n. o zdr. Anna Fijałkowska: Oceniając strukturę przyczyn zgonów w Polsce, choroby sercowo-naczyniowe niestety przodują. Polacy często umierają z powodu zawałów mięśnia serca, niewydolności serca, a także udarów mózgu. Należy nadmienić, że w 2018 roku choroby układu krążenia były główną przyczyną zgonów w utraconych latach życia u mężczyzn i drugą u kobiet.
Nasze wskaźniki śmiertelności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego są wyższe niż średnia unijna. Na tle krajów naszego regionu nie wypadamy najgorzej. Natomiast szczególnie niekorzystnie dane te przedstawiają się w porównaniu z mieszkańcami krajów skandynawskich, Polacy znacznie częściej umierają z powodu tych schorzeń. Dlatego w Polsce niezbędna jest wielokierunkowa prewencja kardiologiczna, szczególnie prewencja pierwotna, czyli dotycząca osób, u których nie wystąpiła jeszcze choroba układu sercowo-naczyniowego. Powinno to istotnie ograniczyć liczbę incydentów sercowo-naczyniowych i ryzyko zgonu z powodu tych schorzeń. 
Wśród przyczyn chorób układu sercowo-naczyniowego, poza skłonnościami genetycznymi i różnymi czynnikami środowiskowymi, bardzo istotne znaczenie mają te elementy stylu życia, które mogą zmniejszać bądź zwiększać ryzyko sercowo-naczyniowe, takie jak aktywność fizyczna czy odpowiednia dieta. Niewątpliwie należą one do tak zwanych modyfikowalnych czynników ryzyka.
Co można powiedzieć o dzisiejszej aktywności fizycznej Polaków?
Nie ruszamy się. Z kolejnych badań przeprowadzanych w ostatnich latach wynika, że co trzecia osoba dorosła w Polsce nie podejmuje żadnej aktywności fizycznej. A wskaźniki dotyczące nadwagi i otyłości w Polce są coraz bardziej niepokojące. Z Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ II) wynika, że obecnie prawie 70% mężczyzn i 43% kobiet w Polsce w wieku około 40 lat ma nadwagę lub otyłość. Tyjemy, chociaż analizy pokazują, że nasza dieta nie zmieniła się istotnie w ciągu ostatnich lat. Powodem wzrostu wagi jest więc w znacznym stopniu brak odpowiedniej ilości ruchu. Widać to zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. 
Jak ocenia Pani kondycję fizyczną polskich dzieci?
W Instytucie Matki i Dziecka od wielu lat prowadzimy badania i analizujemy wyniki różnych obserwacji w tym zakresie. Na poziomie krajowym IMiD od ponad 30 lat koordynuje międzynarodowe badania nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży - Health Behaviour in School-aged Children (HBSC), które przeprowadzane są co 4 lata u uczniów w wieku 11, 13 i 15 lat. Wśród młodszych dzieci w ramach dwóch edycji międzynarodowego projektu realizowanego pod nazwą „Childhood Obesity Surveillance Initiative” (COSI) w Polsce w 2016 i 2018 roku przebadaliśmy łącznie prawie 6 tys. 8-latków z 148 szkół podstawowych z 12 województw. Były to grupy reprezentacyjne dla całego kraju, z równomiernym udziałem dzieci wiejskich i miejskich. Wyniki, jakie uzyskaliśmy są niepokojące. 
Co szczególnie niepokoi?
Odnosząc się do kryteriów WHO zaobserwowaliśmy, że aż 1/3 polskich 8-latków ma nadwagę lub otyłość. W krajach Europy południowej wskaźniki te są jeszcze gorsze. Jednak porównując się z krajami naszego regionu, polskie wskaźniki są najbardziej niekorzystne. Szczególnie niepokojący jest wzrost nadwagi i otyłości u chłopców. 
W badaniach COSI uczestniczy obecnie już 45 krajów, głównie europejskich, ale też z innych części świata. Podczas edycji w latach 2016 i 2018 jedynie w Polsce mierzyliśmy 8-latkom także ciśnienie tętnicze krwi. Zauważyliśmy, że mimo braku zmian w częstości występowania nadwagi i otyłości, zwiększył się odsetek dzieci z nieprawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego krwi. W 2016 nieprawidłowe ciśnienie skurczowe odnotowaliśmy u 21% badanych, w 2018 u 28% dzieci. Ten wynik z pewnością wymaga głębszej analizy. 
Odnośnie do sposobów odżywiania niepokoi nas, że coraz mniej dzieci spożywa posiłki wspólnie z rodziną. To wskazuje na brak dobrych zwyczajów żywieniowych w rodzinach. Dodatkowo, z ankiet wypełnianych przez rodziców wynika również, że tylko niecałe 60% polskich dzieci spożywa codziennie warzywa, a aż 10% je warzywa rzadziej niż raz w tygodniu. Z owocami jest nieco lepiej, prawie 70% 8-latków spożywa je w większość dni tygodnia. Zamiast po warzywa i owoce sięgają niestety po słodkie i słone przekąski, a także spożywają napoje słodzone, które w przypadku tak małych dzieci powinny być z diety właściwie wyeliminowane.
A jak prezentują się wyniki badań odnoszące się do aktywności fizycznej?
W ramach badania COSI analizowaliśmy aktywność fizyczną 8-latków w czasie wolnym. Z ankiet wynika, że tylko 42-44% dzieci spędza podczas dni szkolnych w czasie wolnym co najmniej 2 godziny na aktywności fizycznej, w przypadku 20% jest to nawet mniej niż godzina. W weekendy jest lepiej, 70% 8-latków aktywnie spędza co najmniej 2 godziny. Jeśli chodzi o zorganizowane zajęcia sportowe to bierze w nich udział około 60% dzieci. Zakładamy, że część tej aktywności to zajęcia organizowane w szkołach. 
Zapytaliśmy też rodziców, ile czasu dzieci spędzają na odrabianiu lekcji. Okazuje się, że 35% 8-latków w dni szkolne przeznacza na to co najmniej 2 godziny, także w weekendy lekcje przez co najmniej 2 godziny odrabia 25% dzieci. Dodatkowo, w naszym badaniu okazało się, że jednym z najsilniejszych czynników ryzyka wystąpienia nadwagi i otyłości jest zbyt krótki sen. 8-latki powinny spać dłużej niż 9 godzin, tymczasem co 10-ty z nich śpi krócej.
Dodając do tego tzw. „screen time”, czyli czas, jaki dzieci poza nauką spędzają przy ekranach – komputera, tableta, smartfona czy telewizora – to rysuje nam się bardzo niepokojący obraz. Co trzeci ośmiolatek w Polsce spędza przy ekranie 2 godziny i więcej dziennie!
A jak wygląda sytuacja w przypadku nastolatków?
W badaniach HBSC wyniki były zbieżne. Częstość występowania nadwagi i otyłości, choć rzadsza niż w pierwszych klasach szkoły podstawowej, wśród nastolatków rośnie. Podobnie jak w przypadku 8-latków, nadmiar masy ciała obserwujemy częściej u chłopców niż u dziewcząt. Chłopcy każdego dnia dłużej grają w gry komputerowe, oglądają więcej filmów i mają też wyraźnie gorszą dietę niż dziewczęta. Rzadziej jedzą owoce i warzywa, za to częściej sięgają po słodkie napoje. 
Nastoletnie dziewczęta w porównaniu z chłopcami mają natomiast gorszą samoocenę masy ciała. Ponad 60% polskich 15-latek uważa się za osoby otyłe, podczas gdy rzeczywistą nadwagę bądź otyłość notujemy u około 20% z nich. W porównaniu do innych krajów, w Polsce to zjawisko występujące najczęściej. Niewłaściwa samoocena masy ciała powoduję, że nastolatki zaczynają się odchudzać. Oznacza to, że połowa nastoletnich dziewcząt w naszym kraju, które mają zupełnie prawidłową masę, podejmuje działania prowadzące w przyszłości do zaburzeń odżywiania. Za 10 lat grozi nam plaga anoreksji i bulimii. W porównaniu z chłopcami, u dziewcząt częściej notujemy unikanie jedzenia pierwszego śniadania, niewystarczającą ilość aktywności fizycznej oraz spożycie większej ilości słodyczy i alkoholu. 
Bardzo niepokojące są dane dotyczące aktywności fizycznej naszych nastolatków. Wraz z wiekiem kolejno u 11-, 13- i 15-latków systematycznie spada odsetek młodzieży, która spełnia kryteria zalecanej dla tej grupy wiekowej 60-minutowego umiarkowanego wysiłku fizycznego każdego dnia. 
W odniesieniu do zachowań ryzykownych zaobserwowaliśmy, że obecnie u nastolatków wcześniej dochodzi do inicjacji alkoholowej niż np. papierosowej. Zwiększone spożycie alkoholu wpływa negatywnie na ryzyko sercowo-naczyniowe, więc temu zjawisko należy się w najbliższej przyszłości dokładniej przyjrzeć. 
Co możemy zrobić aby sytuację poprawić?
Z najnowszej metaanalizy 654 badań dotyczących wpływu interwencji modyfikujących styl życia na zapobieganie rozwojowi otyłości oraz leczenie otyłości u dzieci i młodzieży, która została opublikowana w czasopiśmie „Nutrients” w lipcu tego roku, jednoznacznie wynika, że najskuteczniejsze jest równoczesne oddziaływanie na kilka czynników. Najlepsze efekty w zapobieganiu rozwojowi otyłości dają interwencje wpływające łącznie na dietę i aktywność fizyczną oraz aktywność fizyczną z terapią behawioralną. To pierwsza tak obszerna praca, która wykazuje, że warto wprowadzać działania interwencyjne, ponieważ redukują one zagrożenie wystąpienia otyłości, która z kolei jest najbardziej czytelnym czynnikiem wpływającym na ryzyko sercowo-naczyniowe w dorosłym życiu.
W latach 2018/2019 prowadzony był przez Instytut Matki i Dziecka projekt „Zdrowa Ja”, w którym wzięło udział 2000 15-latek z całej Polski. Podjęliśmy w nim interwencję ukierunkowaną na poprawę ich aktywności fizycznej. Podzieliliśmy dziewczęta na 3 grupy. W pierwszej zastosowaliśmy tzw. pełną interwencję – uczestniczki dostały opaski elektroniczne, które monitorowały ich aktywność fizyczną, miały dostęp do stworzonej specjalnie na potrzeby projektu aplikacji mobilnej, w której dostawały informację na temat ich zarejestrowanej aktywności - ile kroków zrobiły, jaka była częstość pracy ich serca i jakość snu. Otrzymywały też krótkie komunikaty dotyczące zdrowego stylu życia oraz indywidualne i grupowe wyzwania dla całej klasy. Wprowadziliśmy bowiem także elementy rywalizacji pomiędzy szkołami. W grupie pełnej interwencji organizowano też szkolenia dla koordynatorów ze szkół, które uczestniczyły w badaniu. W drugiej grupie zastosowano tylko opaski i aplikację, w której dostępne były odczyty z telemonitoringu oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. Trzecia grupa korzystała z opasek i aplikacji z dostępem do z informacjami z telemonitoringu, ale już bez jakichkolwiek dodatkowych komunikatów. 
Która grupa uzyskała najlepsze wyniki?
Generalnie najlepsze wyniki, czyli największy wzrost aktywności fizycznej odnotowaliśmy u dziewcząt, które postrzegały projekt jako atrakcyjny. Interwencja była też skuteczniejsza w przypadku dziewcząt, które mają nadwagę i otyłość. Dodatkowo, poprawa w zakresie aktywności fizycznej pociągała za sobą również inne pozytywne zmiany w obszarze diety i zachowań ryzykownych. Porównując grupy, to najsłabsze efekty zaobserwowaliśmy w grupie pełnej interwencji. Oznacza to, że zbyt intensywna stymulacja nie przekłada się na poprawę aktywności fizycznej u nastolatek. Ale najważniejszy wniosek to spostrzeżenie, że poprawa aktywności fizycznej u 15-latek wpływa na poprawę innych zachowań prozdrowotnych.
Jakie są optymalne zachowania, jeśli chcemy zminimalizować ryzyko sercowo-naczyniowe w populacji dorosłych? 
Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ang. European Society of Cardiology, ESC) z 2016 roku dotyczącymi elementów stylu życia, które wpływają na ryzyko sercowo-naczyniowego, do tzw. prozdrowotnych zachowań zaliczamy przede wszystkim: niepalenie papierosów, w tym także e-papierosów; stosowanie diety ubogiej w tłuszcze nasycone, zawierającej głównie produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce i przynajmniej dwa razy w tygodniu ryby, w tym raz w tygodniu ryby tłuste; ograniczenie spożycia alkoholu – pamiętajmy, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu dla serca, czyli nie mówimy o dawkach dopuszczalnych dla kobiet i mężczyzn; odpowiednią ilość aktywności fizycznej – w przypadku dorosłych jest to co najmniej 150 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego w tygodniu, czyli 30 minut przez 5 dni w tygodniu, lub 75 minut intensywnego wysiłku tlenowego w ciągu tygodnia, a najlepiej łączyć oba te rodzaje aktywności; odpowiednią długość snu. Dodać do tego należy, szczególnie w okresie letnim, picie odpowiedniej ilości płynów, szczególnie przez osoby starsze, aby nie nasilać niewydolności nerek. 
Z punktu widzenia parametrów zdrowotnych wskazane jest utrzymywanie właściwej wagi ciała, czyli dbanie aby nasz wskaźnik BMI mieścił się w granicach 20–25. Optymalne ciśnienie tętnicze krwi to 120/80 mm Hg, a zalecana przez ESC wartość to utrzymanie ciśnienia tętniczego w normie czyli <140/90 mmHg . Ważne jest zachowanie prawidłowego profilu lipidowego, w przypadku osób z cukrzycą utrzymanie stężenia hemoglobiny glikowanej HbA1c na poziomie poniżej 7%. Wszystko te czynniki w dużej mierze zależą od naszej aktywności, naszego stylu życia. 
Aby móc skutecznie redukować ryzyko sercowo-naczyniowe należy także monitorować swój stan zdrowia. U osób po 40. roku życia zalecana jest regularna ocena ryzyka sercowo-naczyniowego z wykorzystaniem wiarygodnych skal oceny, na przykład POLSCORE właściwej dla naszej populacji. W przypadku pacjentów, u których pewne czynniki ryzyka występowały już w młodszym wieku, taką ocenę należy robić wcześniej. Do tej grupy należą m. in. młode kobiety, które będąc w ciąży miały stan przedrzucawkowy bądź cukrzycę ciążową. 
W obecnej sytuacji epidemiologicznej związanej z COVID-19 i ograniczoną możliwością działań, łącznie z niemal całkowitym zakazem wyjścia z domu, z jakim mięliśmy do czynienia wiosną realizacja celów związanych a aktywnością fizyczną jest utrudniona. 
Niezależnie od sytuacji epidemiologicznej musimy pamiętać, że aktywność fizyczna skutecznie redukuje ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Wyraźnie potwierdziły to najnowsze badanie opublikowane w „British Medical Journal” przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych, gdzie podano obserwacji prawie 500 tys. osób powyżej 18. roku życia. Analizując wpływ aktywności fizycznej na śmiertelność dowiedziono, że ryzyko zgonu sercowo-naczyniowego najskuteczniej redukuje kombinacja treningów kardio i siłowych. 
Dlatego też Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne wydało stanowisko dotyczące konieczności aktywności fizycznej osób dorosłych w erze COVID-19. Jeśli tylko sytuacja pozwala, to rekomendowana jest aktywność fizyczna na świeżym powietrzu. Oczywiście pojawia się pytanie, jak realizować wskazane cele w sytuacji lockdownu. Większość osób nie ma przecież w domu rowerków stacjonarnych czy bieżni. Ale aby zapewnić sobie odpowiednia dawkę ruchu często nie potrzeba żadnych szczególnych sprzętów. Wystarczą regularnie wykonywanie ćwiczenia, których mnóstwo znajdziemy w Internecie. Z łatwością wybierzemy zestaw, który dostosowany jest do naszych możliwości. Bo trzeba oczywiście pamiętać, że wdrażając prewencję kardiologiczną należy dochodzić do zalecanych celów stopniowo, sukcesywnie zwiększając intensywność treningu. 
Rozmawiała Renata Kołton
Prof. dr hab. med. i n. o zdr. Anna Fijałkowska – Z-ca Dyrektora ds. Nauki Instytutu Matki i Dziecka, Przewodnicząca Komisja Promocji Zdrowia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Kierownik naukowy kursów CMKP i wykładowca licznych kursów kształcenia podyplomowego, wykładowca Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Organizator wielu konferencji naukowych, współorganizator dwóch międzynarodowych Kongresów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, European Respiratory Society i European Society of Cardiology, członek Komisji do spraw Szkoleń i Wytycznych Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Autorka i współautorka licznych prac naukowych.

Styl życia Polaków okiem kardiologa

Wszystko wskazywało, że pójdę w ślady ojca i zostanę inżynierem. Najprawdopodobniej informatykiem. Duże wrażenie zrobił na mnie kalkulator, który ojciec przywiózł z zagranicy pod koniec lat 70. – mówi prof. Przemysław Mitkowski, prezes elekt Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i członek Sekcji Rytmu Serca PTK, kierownik Pracowni Elektroterapii Serca w Szpitalu Klinicznym Przemienienia Pańskiego w Poznaniu (I Klinika Kardiologii Katedry Kardiologii. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego).
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/wiadomosci/mitkowski.jpg" width="660">
 Prof. Przemysław Mitkowski. Fot. PTK
Andrzej Kaczmarczyk: Panie Profesorze dziękuję, że zgodził się Pan na rozmowę bardziej o sobie niż o medycynie, choć i ona będzie tematem naszej rozmowy. Zacznijmy od początku, czyli od pierwszych wspomnień z dzieciństwa.
Prof. Przemysław Mitkowski: Dzieciństwo miałem generalnie bardzo szczęśliwe, ale tu przywołam dwa wspomnienia. Jedno bardzo traumatyczne, a drugie bardzo miłe. Tuż po ukończeniu trzeciego roku życia zacząłem chodzić do przedszkola i tam najbardziej traumatyczne było dla mnie leżakowanie po obiedzie. W tym czasie, w porze poobiedniej byłem niezwykle aktywny, a przymusowe leżakowanie było dla mnie czymś w rodzaju kary. Śniło mi się to po nocach i z tego powodu nie chciałem chodzić do przedszkola lub pod jakimkolwiek pozorem owego leżakowania starałem się uniknąć.
Natomiast niesłychanie przyjemnym wspomnieniem jest mój pierwszy samochód. To był jasnoniebieski Moskwicz napędzany siłą mięśni przy pomocy pedałów. To była bardzo luksusowa zabawka. Gdy pojawiałem się na podwórku w moim Moskwiczu, to było coś! Możliwe, że wpłynęło to na moje późniejsze zamiłowanie do samochodów.
Obudził Pan moje wspomnienia z dzieciństwa. Bardzo zazdrościłem posiadaczom takich limuzyn. Czy szkoła była dla Pana też taką traumą jak przedszkole?
Pierwszy dzień tak. My pierwszoklasiści staliśmy w holu szkoły nr 90 w Poznaniu, uczestnicząc w czymś w rodzaju apelu. Mama, ledwie widoczna gdzieś daleko, no i po prostu się rozpłakałem. Potem już było bardzo dobrze. 
Przez całe życie miałem szczęście do ludzi, których spotykałem. Grono pedagogiczne, tak w podstawówce jak i w szkole średniej, to byli wspaniali ludzie. Moim wychowawcą w 90., od klasy piątej, był matematyk pan Wojciech Górny, który świetnie uczył swojego przedmiotu, ale co ważne, był też przewodnikiem PTTK (Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze). Zaszczepiona wówczas miłość do matematyki pozostała do dziś. Moja klasa miała profil sportowy, a ja byłem raczej fajtłapą, okazało się jednak, że mam pewien talent do sprintu i skoków w dal. Wychowawca często zabierał nas na wycieczki w góry, co było męczące, ale połączone z rywalizacją w zdobywaniu kolejnych odznak PTTK. Podczas tych wycieczek i na swoich lekcjach mój nauczyciel premiował pracę zespołową oraz koleżeńskość i to była cenna nauka.
W liceum chodziłem do klasy matematyczno-fizycznej. Moim matematykiem był profesor Marian Niewczyk, a fizyki doskonale uczyła moja wychowawczyni, profesor Aleksandra Słabęcka. Oni nie tylko uczyli, ale naprawdę wychowywali - kształtowali nasze osobowości, a czasy były burzliwe, bo to były lata 80-84. To, kim jestem, na pewno zawdzięczam m.in. tym wspaniałym ludziom.
Dlaczego mając zamiłowanie do matematyki, fizyki i sportu wybrał Pan medycynę?
Nie potrafię tego wyjaśnić. Wszystko wskazywało, że pójdę w ślady ojca i zostanę inżynierem. Najprawdopodobniej informatykiem. Duże wrażenie zrobił na mnie kalkulator Hewlett Packard, który ojciec przywiózł z zagranicy pod koniec lat 70. Miał on nietypowe oprogramowanie oparte na teorii polskiego matematyka ze Szkoły Lwowskiej – Jana Łukasiewicza. Poza tym, ja mdlałem zawsze, gdy zaledwie mówiono o krwi. (śmiech) Pobieranie krwi w moim przypadku było całym ceremoniałem, wymagającym zaangażowania kilku osób. Już na studiach zajęcia w prosektorium nie robiły na mnie większego wrażenia, ale podczas praktyki na oddziale chirurgii urazowej zrobiło mi się słabo, gdy po raz pierwszy zobaczyłem podłączoną kroplówkę ze zwykłą solą fizjologiczną. Potem na szczęście prawie mdlałem jedynie gdy widziałem własną krew, a i to minęło.
Ostatecznie do wyboru medycyny namówiła mnie Mama oraz przyjaciel, który wybrał te studia. W sumie z naszej 35-osobowej klasy matematyczno-fizycznej poszło na medycynę 7 osób.
Medycynę wybrał Pan trochę przez przypadek, a jak było potem z wyborem kardiologii?
To trochę łatwiejsze pytanie, choć nie do końca. Kardiologia pod koniec lat 80. była nauką, w której było dużo prądu, czyli znowu fizyki i matematyki. Były aparaty elektrokardiograficzne, aparaty echokardiograficzne, polikardiografia, więc wydawało mi się, że kardiologia będzie najlepiej łączyła moje predyspozycje do przedmiotów ścisłych z możliwością wykorzystania ich w medycynie. Zresztą obecnie zajmuję się różnymi formami interwencji kardiologicznych, w tym elektroterapią, czyli leczeniem przy użyciu urządzeń wszczepialnych. Natomiast gdy zaczynałem pracę zawodową, stymulatory wszczepiali kardiochirurdzy, hemodynamikę robili radiolodzy, a nakłucie żył centralnych było zarezerwowane dla anestezjologów. To był ostry podział i nieprzestrzeganie go groziło poważnymi konsekwencjami. Ja jednak od początku miałem szczęście do wspaniałych szefów, którzy wspierali chcących zrobić coś nowego lub czegoś nowego się nauczyć. Więc, gdy jeszcze na stażu podyplomowym ówczesny szef kardiochirurgii zapytał, czy chciałbym się nauczyć wszczepiać stymulatory, to oczywiście odpowiedziałem „tak”. Tu muszę zaznaczyć, że ówczesny proces szkolenia był… nieco obciążony ułańską fantazją i praktykantom bardzo szybko zezwalano na samodzielne przeprowadzanie zabiegów. Miałem okazję obserwować i brać udział w ciekawym procesie. Kardiologia stawała się inwazyjna na moich oczach i z moim udziałem.
Przejdźmy do współczesności. Jak wygląda Pański dzień pracy?
Z wiekiem mniej śpię. Wstaję więc wcześnie i staram się być w pracy najpóźniej o 7:30. Pół godziny przeznaczam na sprawy administracyjne i odpowiedzi na najważniejsze maile. Potem odprawa. Od 8:30 dzień staje się nie do końca przewidywalny, a to ze względu na konieczność łączenia moich obowiązków w pracowni elektroterapii serca i w pracowni hemodynamiki. Poza tym prowadzę też część oddziału, gdzie mam wspaniały zespół samodzielnych i świetnie wykształconych ludzi, którym przede wszystkim nie należy przeszkadzać, choć czasem – jako szef – muszę podejmować wiążące decyzje i rozstrzygać spory. Jestem zwolennikiem pracy zadaniowej, więc wychodzę ze szpitala o różnych godzinach, po prostu gdy praca jest skończona. 
Oczywiście to nie koniec. Wspieram też kilka ośrodków w trudniejszych procedurach, bywając tam raz w miesiącu. Pomogłem tam wprowadzić różne procedury z zakresu elektroterapii, które obecnie tamtejsze zespoły lekarskie wykonują już własnymi siłami. Do tego wykłady i konferencje, tak, że na 10 do 12 godzin wystarczy. Staram się jednak przynajmniej jedno popołudnie w tygodniu mieć wolne.
To przejdźmy do tego wolnego czasu.
Spośród różnych rzeczy, które kupiłem w życiu, dwie niezmiennie sprawiają mi przyjemność. Rower, na którym staram się chociaż raz w tygodniu przejechać kilkanaście kilometrów, i aparat fotograficzny, którym od czasu do czasu udaje mi się coś fajnego uchwycić. Lubię też podróże, ale nie zwiedzam zbyt intensywnie. Oczywiście, gdy byłem na południu Francji, to specjalnie pojechałem zobaczyć Pałac Papieski i most w Avignion. Jednak przede wszystkim staram się raczej uchwycić atmosferę miejsca. Siadam więc przy kawie lub kieliszku wina i obserwuję przechodzących ludzi. 
Jeśli mówimy już o hobby, to miałem epizod w klubie tańca towarzyskiego i z tego okresu pozostał mi wielki sentyment do tanga argentyńskiego. Jest niesamowicie żywiołowe i widowiskowe. Dzieci kiedyś wyciągnęły mnie do Niemiec na nieoficjalne mistrzostwa Europy w tańcu towarzyskim i była to dla mnie wielogodzinna, niebywała uczta dla oczu i uszu.
No i wino, ale koniecznie w dobrym towarzystwie. Bez tego nawet dobre wino traci smak.
Skoro mówimy o podróżach, to jakie jest Pańskie ulubione miejsce?
Kiedyś preferowałem zgiełk dużych miast, ale teraz stawiam raczej na sielskość. Nie powiem tu niczego odkrywczego. Lubię wyjazdy do Toskanii. Tamtejsi mieszkańcy kultywują apoteozę życia. Zarażają czerpaniem przyjemności ze wszystkiego. Doskonałe miejsce do wypoczynku. Ale zauroczył mnie także półwysep Tihany nad Balatonem (taka Prowansja w pigułce) czy też nasze polskie Wigry. To bardzo ciekawe miejsce. W Suwałkach jest cmentarz, na którym są pochowani wyznawcy siedmiu religii! W Sejnach jest żydowska synagoga, ufundowana przez Ojców Dominikanów. W Krasnogródzie, w dawnym dworku ciotek Czesława Miłosza miałem przyjemność spotkać prof. Timothy Snydera, intelektualistę, znawcę Europy Środkowej i badacza systemów totalitarnych. Miałem szczęście, bo akurat prowadził warsztaty dla fundacji Pogranicze. Fascynujące miejsca.
Pański najtrudniejszy dzień w życiu?
Należę do tych, którzy wypierają takie wspomnienia. Bardzo bliskie jest mi podejście Scarlett O’Hary w „Przeminęło z wiatrem”. Jak jest problem, to stwierdzam, że pomyślę o tym jutro. Przeważnie po wypoczynku widzimy problem z innej perspektywy, a czasem rozwiązanie potrafi się „przyśnić”.
A najradośniejszy dzień?
W życiu zawodowym radość zawsze przynosi mi możliwość wprowadzenia nowej technologii, nowego rozwiązania organizacyjnego, skuteczniejszej formy leczenia. To powoduje u mnie wydzielanie sporej ilości endorfin, a więc i sporo radości.
W życiu prywatnym największą radością są po prostu narodziny dzieci. Mam dorosłą córkę i syna, i to były właśnie te dwa dni. 
Wybierają się w Pańskie ślady?
Syn jest inżynierem po Wydziałach Automatyki i Robotyki oraz Informatyki, a córka rozpocznie właśnie czwarty rok medycyny. 
Jakie ma Pan plany na przyszłość?
Mam kilka, ale zupełnie nie wiadomo, na co pozwoli rzeczywistość. Ponieważ w medycynie ważna jest także ekonomia i zarządzanie, ukończyłem podyplomowe studia zarządzania podmiotami medycznymi, a teraz jestem słuchaczem Akademii na Rzecz Dobrego Przywództwa. W każdym zespole są ludzie posiadający różne predyspozycje do wykonywania zadań na rzecz tego zespołu, a cechą szefa powinna być umiejętność optymalnego wykorzystania tych predyspozycji. To służy tym osobom, zespołowi i celom, jakie zespół ma osiągnąć. 
A ja pomyślałem, że to ma związek z faktem, że jest Pan Prezesem Elektem PTK.
A do tego też się to może przydać. Zarząd i komisje to ostatecznie też zespoły.
Trzy krótkie rady doświadczonego profesora dla studentów medycyny i młodych lekarzy.
Pierwsza to krytycznie korzystać z doświadczenia szefów. W medycynie znalezienie sobie mistrza jest ważne, bo nie wszystko wyczytamy w podręcznikach i standardach. Doświadczenie zdobywane latami jest rzeczą niezwykle istotną. W medycynie jest sporo kazuistyki i szanse chorego rosną, gdy lekarz wpadnie na właściwe rozwiązanie. Taki mistrz widział rzeczy, których młody lekarz jeszcze nie doświadczył, może nigdy nie doświadczy, ale jeśli zetknie się z podobną sytuacja kliniczną, będzie mógł sobie przypomnieć, że doświadczony szef już mu o czymś takim mówił.
Druga rada to konieczność zdobywania doświadczenia i koncentrowania się, dopóki jesteśmy w pracy, tylko na niej.
Następna uwaga jest następująca. Jest pewna różnica między pracą lekarza a pracą w fabryce czy urzędzie. Nie pracujemy od 8 do 16. My wykonujemy zadania. Czasami skończymy je do południa, a czasami dopiero wieczorem. Pacjenci czują się bezpieczniej, gdy przychodzi do nich ten sam lekarz i mówi tym samym językiem. Pojawianie się różnych lekarzy, nawet jeśli mówią to samo, ale w różny sposób, powoduje, że pacjent nie czuje się komfortowo. Oferowanie pacjentom poczucia bezpieczeństwa jest równie ważne jak właściwa diagnoza i leczenie. 
To na koniec najtrudniejsze pytanie. Co w życiu jest najważniejsze?
Może skromniej – ograniczę się do odpowiedzi na pytanie, co jest najważniejsze w życiu lekarza? Po pierwsze sama praca, bo mało kto wygrywa los na loterii, i na sukces trzeba sobie zapracować. 
Po drugie: pokora! Nigdy nie będziemy wszystkiego wiedzieć. Po trzydziestu latach praktyki medycyna w dalszym ciągu mnie zaskakuje. Trzeba słuchać współpracowników, innych lekarzy, nawet - a może zwłaszcza wtedy, gdy mają inną koncepcję. Ta odmienna opinia może być słuszna.
Trzecia równie ważna rzecz to pasja. Bez pasji nie ma w medycynie sukcesu. I na koniec - niech każdy sukces będzie jedynie motywacją do podjęcia kolejnego wyzwania.
Rozmawiał Andrzej Kaczmarczyk

Mdlałem, gdy zaledwie mówiono o krwi

W dobie walki ze pandemią COVID-19 organizatorzy XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego wychodzą naprzeciw zmieniającym się warunkom i oczekiwaniom lekarzy, przenosząc największe w Polsce spotkanie naukowe do Internetu. Tegoroczne spotkanie odbędzie się w dwóch etapach. W dniach 16–19 września strona kongres2020.ptkardio.pl zamieni się w portal telewizyjny z pięcioma równoległymi oknami transmisji. 
Ponad 250 najwybitniejszych polskich ekspertów wygłosi swoje wykłady, których główną osią będzie motyw przewodni Kongresu 2020: żyć lepiej i dłużej dzięki kardiologii. Transmisje prowadzone będą ze specjalnie wybudowanych na tę okazję studiów nagraniowych w Krakowie.
Cały artykuł w serwisie <a href="https://www.gabinetprywatny.pl/index.php?id=post&postid=5f5b68b1be846" target="_blank">Gabinet Prywatny lekarza POZ</a>

XXIV Międzynarodowy Kongres Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego

W dobie walki ze pandemią COVID-19 organizatorzy XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego wychodzą naprzeciw zmieniającym się warunkom i oczekiwaniom lekarzy, przenosząc największe w Polsce spotkanie naukowe do Internetu.
Każdy, kto choć raz wziął udział w tradycyjnym Kongresie PTK wie, jak wielkie i złożone jest to wydarzenie. Największe kongresy liczyły po 6 tysięcy uczestników, a napięty program rozłożony był na 12 równolegle użytkowanych sal. Jak taki format przenieść do świata wirtualnego? Organizatorzy Kongresu postanowili zmierzyć się z tym wyzwaniem.
Cały artykuł w serwisie <a href="https://www.medexpress.pl/16-19-wrzesnia-odbedzie-sie-xxiv-miedzynarodowy-kongres-ptk/78902" target="_blank">Medexpress</a>.

16-19 września odbędzie się XXIV Międzynarodowy Kongres PTK

Nagrody Naukowe PTK przyznane w latach 2002-2019

W erze pandemii, kiedy wszystkie przyjęcia były zawieszone, nasi pacjenci byli w warunkach domowych zdalnie rehabilitowani i cały czas poprzez rozwiązania telemedyczne mieli kontakt z kardiologiem. Pozostaje tylko pytanie, dlaczego u nas niemal połowa pacjentów z programu KOS-Zawał jest pod opieką w trybie zdalnym, a w innych ośrodkach nie – zastanawia się prof. Ryszard Piotrowicz, przewodniczący Komisji Informatyki i Telemedycyny Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, konsultant Kliniki Choroby Wieńcowej i Rehabilitacji Narodowego Instytutu Kardiologii w Warszawie, a także wykładowca Wyższej Szkoły Rehabilitacji w Warszawie.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles///wiadomosci/prof-ryszard-piotrowicz.jpg" width="660">
 Prof. Ryszard Piotrowicz. Fot. Przemysław Wierzchowski / Agencja Gazeta
Jerzy Dziekoński: W jakim zakresie pacjenci kardiologiczni mogą korzystać w dobie pandemii z rozwiązań telemedycznych?
Prof. Ryszard Piotrowicz: Dokładnie opisują to rekomendacje Komisji Informatyki i Telemedycyny Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Jest to dokument unikatowy, ponieważ jak dotąd żadne inne towarzystwo tak szczegółowych rekomendacji nie opublikowało. 
Dodajmy, że rekomendacje zostały przygotowane w 2018. Możemy zatem stwierdzić, że dzięki temu udało się w pewien sposób wyprzedzić COVID-19. 
Możemy tak powiedzieć. Pandemia to element postępu cywilizacji. Tak jak telemedycyna, która może być odpowiedzią na wyzwania pandemii. Cywilizacja tworzy narzędzia, przy pomocy których pewne cywilizacyjne szkody możemy naprawiać. 
Tylko czy polskie szpitale są gotowe na rozwiązania telemedyczne? Czy są gotowe na to, żeby przygotowane pod pańskim przewodnictwem rekomendacje wdrożyć i je stosować?
To trudne pytanie. Na pewno Narodowy Instytut Kardiologii, w którym pracuję, jest do tego przygotowany. Mamy kierowane przez dr hab. Ewę Piotrowicz Centrum Telekardiologii, w którym rutynowo procedury telemedyczne: telerehabilitacja hybrydowa i telekonsultacje są realizowane. 
Jeśli chodzi o telemonitoring urządzeń wszczepialnych, czyli stymulatorów CRT i ICD, przoduje w tym ośrodek w Zabrzu. Jest jeszcze w kraju kilka ośrodków, które realizują procedury telemedyczne, a przede wszystkim telerehabilitację hybrydową. Skończyliśmy unikatowy w skali świata projekt TELEREH HF, który dotyczy telerehabilitacji u pacjentów z niewydolnością serca, a więc w grupie najbardziej zagrożonej nie tylko z powodu istoty choroby, ale także z powodu COVID-19. W projekcie uczestniczyło pięć ośrodków i mogę powiedzieć z pewnością, że mogą one realizować telerehabilitację hybrydową. Projekt dobiegł końca, teraz jesteśmy na etapie podsumowań. 
Pozostaje pytanie, czy uczestniczące w nim ośrodki nadal będą z tych doświadczeń korzystać. Państwo polskie dało ku temu wszelkie powody, żeby tę pracę kontynuować. Jesteśmy jednym z niewielu krajów, które finansują ze środków publicznych telerehabilitację hybrydową. Wszyscy nam tego zazdroszczą. Niestety działa tutaj prawo skali. Jeśli telemedycyna będzie dostępna tylko w pojedynczych ośrodkach, trudno będzie mówić o przełożeniu rozwiązań zdalnych na sytuację zdrowotną społeczeństwa. Gdyby upowszechniły się, a są ku temu stworzone administracyjne warunki, moglibyśmy zwiększyć dostęp do świadczeń i zlikwidować dysproporcje w poszczególnych zakątkach kraju. To jest podstawowa korzyść wynikająca z rozwiązań telemedycznych. 
Stan wiedzy w kardiologii jest bardzo dobry. Problem polega na tym, żeby z wiedzą i możliwościami dotrzeć do możliwie dużego odsetka społeczeństwa. Jako że nie wszędzie fizycznie dotrzemy ze swoją wiedzą i standardami, warto zwrócić się w kierunku telemedycyny, która to umożliwia. Możemy być wszędzie tam, gdzie jest zasięg telefonii komórkowej, gdzie jest dostęp do internetu. Powinniśmy najpierw rozpropagować te możliwości wśród lekarzy, a następnie wykorzystać nowoczesne narzędzia w realizacji teleprocedur z pacjentami. Oni nie muszą być w Warszawie, mogą być w Giżycku, mogą być gdziekolwiek, bo dzięki technologii dotrzemy do nich z usługą na światowym poziomie. 
Telemedycyna w istotnym zakresie nie jest lepsza od kardiologii jako takiej, jednak umożliwia realizację procedur, które w danym miejscu są niemożliwe do realizacji w tradycyjny sposób. To główny aspekt non-inferiority. 
Można powiedzieć, że telemedycyna redukuje dystans do świadczeń do odległości do wtyczki światłowodu.
No i mamy drugi aspekt, który mówi o tym, że telemedycyna może więcej niż tradycyjna kardiologia. Przykładem jest telemonitoring urządzeń wszczepialnych. To prawda, że pacjenci muszą raz na pół roku do nas przyjechać, ale wgląd w to jak pracuje ICD mamy nawet wtedy, kiedy śpią. Dzięki temu wiemy, czy np. pojawiają się alarmy. To jest już wartość dodana telemedycyny. 
Ale nie jedyna, bo telemedycyna tworzy nowy model pacjenta, który staje się partnerem w pracy kardiologa. Można powiedzieć, że telemedycyna humanizuje medycynę, która na co dzień poprzez system organizacji kreowany przez płatnika prowadzi do uprzedmiotowienia pacjenta. Pacjent staje się partnerem. Najlepiej wyedukowani pacjenci to ci, którzy podlegają telerehabilitacji hybrydowej. A wyedukowany pacjent umie ocenić, co się dzieje z jego organizmem, potrafi zareagować, wie jak zmierzyć ciśnienie i tętno. Taki pacjent realizuje trening kilkaset kilometrów od instytutu, bo jest tego nauczony, bo rozumie swój organizm i zna korzyści, jakie ten trening przyniesie. Wyedukowany pacjent codziennie bierze leki – z jednej strony, bo codziennie musi to zrelacjonować, a z drugiej – bo mając świadomość swojej choroby jest odpowiednio zmotywowany. 
W kraju realizowany jest program KOS-Zawał, PTK podejmuje próby wdrożenia programu KONS. Jaką rolę, pańskim zdaniem, ma do odegrania telemedycyna w obu tych programach?
Powiedziałbym, że ogromną. Obecnie 40% pacjentów biorących w naszym ośrodku udział w programie KOS uczestniczy w telekonsultacjach i telerehabilitacji. Zajmuje się tym Centrum Telekardiologii, którego kierownikiem jest dr hab. n. med. Ewa Piotrowicz. W erze pandemii, kiedy wszystkie przyjęcia były zawieszone, nasi pacjenci byli w warunkach domowych zdalnie rehabilitowani i cały czas poprzez rozwiązania telemedyczne mieli kontakt z kardiologiem. Pozostaje tylko pytanie, dlaczego u nas niemal połowa pacjentów z programu KOS-Zawał jest pod opieką w trybie zdalnym, a w innych ośrodkach nie. Na to pytanie nie potrafię odpowiedzieć. Wszystkie możliwości w tej kwestii zostały przez państwo polskie zabezpieczone. Trzeba przejść mentalną ewolucję albo nawet rewolucję i zacząć działać. 
Co może stać na przeszkodzie?
Najłatwiej stwierdzić, że zastany stan nam odpowiada i nie robić nic. Wprowadzenie do praktyki klinicznej rozwiązań telemedycznych oznacza przeszkolenie zespołu w tym zakresie, poza tym trzeba już mieć doświadczonych i bardzo zaangażowanych ludzi. Praca zdalna z pacjentami wcale nie jest łatwiejsza. Podobnie jak w telefonie zaufania, musimy wejść w relacje z pacjentami i potrafić je utrzymać. Żeby ktoś po drugiej stronie nam zaufał, musimy z nim złapać kontakt. Wówczas możemy liczyć na efekty. W przeciwnym razie pacjent weźmie do domu system do telemonitoringu, ale „rzuci go w kąt”. 
Pamiętajmy o tym, że telemedycyna umożliwia zdalny dostęp do obiektywnie mierzalnych parametrów. Możemy uzyskać informacje o ciśnieniu, tętnie, EKG, saturacji czy poziomie cukru. Ale to nie wszystko. Możemy pacjenta zobaczyć i – co więcej – usłyszeć jego głos. Jeśli pacjent czuje się źle, ale nie skarży się wprost, z głosu również możemy wiele wyczytać. Dlatego uważam, że telemedycyna jest wbrew wielu opiniom humanistycznym elementem medycyny. 
Wróćmy jeszcze do telemedycznej opieki nad pacjentami z niewydolnością serca.
U tych pacjentów telemedycyna powinna odegrać kapitalną rolę. To są chorzy, którzy z jednej strony mają dość szpitali, a z drugiej wymagają permanentnej opieki. Można ją zapewnić tylko poprzez narzędzia telemedyczne. W programie KONS dostrzegam bardzo dużą rolę telemedycyny. W Narodowym Instytucie Kardiologii taki projekt niebawem przygotujemy. Jesteśmy w trakcie tworzenia założeń wykorzystania telemedycyny w totalnej opiece nad pacjentem z niewydolnością serca. Totalnej, czyli rozpoczynającej się od telerehabilitacji hybrydowej, obejmującej teleopiekę i kończącej się na „selfmenedżmencie”, kiedy pacjent staje się w leczeniu swojej choroby partnerem dla lekarza. 
Czy doświadczenia związane z COVID-19 przyniosą pańskim zdaniem nowe rozwiązania bądź zaowocują rozszerzeniem rozwiązań, którymi dysponujemy obecnie?
Według mnie powinny. Moim zdaniem należy rozpocząć działania na różnych szczeblach organizacji służby zdrowia, które doprowadziłyby do upowszechnienia telemedycyny. Oznacza to potrzebę akceptacji tych rozwiązań ze strony lekarzy, pacjentów i ich rodzin. Taka zmiana mentalna sama się nie dokona. Musi być poprzedzona działaniami, które zostaną zaplanowane i profesjonalnie przeprowadzone. 
COVID-19 spowodował, że należałoby się zastanowić nad stworzeniem nie tyle systemu pojedynczych procedur, co telezarządzania chorobą (od ang. telemanagement) w opiece zdrowotnej, który uwzględniałby wszystkie procedury, jakie jesteśmy w stanie realizować zdalnie. Telemedycyna wchodzi przecież w obszary diagnostyki, terapii, rehabilitacji, prewencji i opieki. To wszystko jest już możliwe, tylko powinno zostać ubrane w rozwiązania prawne – rozporządzenia i zarządzenia. 
Jest to chyba o tyle łatwiejsze, że rzeczywistość epidemiczna wymusiła akceptację rozwiązań telemedycznych po stronie płatnika. 
Oczywiście, że tak. COVID-19 wprowadził pewną mobilizację. Podobnie jak ja, wielu moich kolegów prowadzi teraz telekonsultacje. Trzeba jednak bardzo precyzyjnie zdefiniować w jakiej sytuacji wystarczy telekonsultacja, a kiedy niezbędne jest fizyczne zbadanie pacjenta, żeby nie popełnić błędu. COVID-19 dał asumpt do zastanowienia się nad tym, czy w niektórych przypadkach konsultacje on-line nie byłyby lepsze, zwłaszcza w tych przypadkach, kiedy nie trzeba pacjenta fizycznie zbadać. Wówczas będziemy mieli więcej czasu dla tych pacjentów, których rzeczywiście musimy dotknąć, zbadać i zobaczyć. 
Czy doświadczenia „covidowe” przyniosą w jakiś sposób weryfikację wytycznych, które zostały dwa lata temu opublikowane?
Rekomendacje są na bieżąco uzupełniane. Pierwszego września będzie ich aktualizacja, zapewne również pod kątem SARS-CoV-2. Ważne w mojej opinii jest to, że pandemia zmieni podejście do telemedycyny. Okazuje się, że wiele procedur można zrealizować nie zapełniając poczekalni w przychodniach, w których pacjenci czekają po kilka godzin. I to na dzisiaj jest bardzo ważne.
Rozmawiał Jerzy Dziekoński

Telekardiologia nie tylko na czas epidemii

Dziś w czasie pandemii życzę wszystkim optymistycznego podejścia do życia i wiary, że jak w znanej piosence „jeszcze będzie przepięknie, jeszcze będzie normalnie” – mówi prof. dr hab. n. med. Kalina Kawecka-Jaszcz, w latach 1991–2011 kierownik I Kliniki Kardiologii i Nadciśnienia Tętniczego Instytutu Kardiologii WL UJ CM.
<div class="floating_img" style="float:left; margin-right:10px; width:300px">
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/portrety/prof-kawecka-jaszcz.jpg">
 Prof. Kalina Kawecka-Jaszcz. Fot. arch. wł.</div>
Andrzej Kaczmarczyk: Pani Profesor, dlaczego wybrała Pani studia medyczne?
Prof. Kalina Kawecka-Jaszcz: Decyzję podjęłam dość późno, bo dopiero w roku poprzedzającym maturę. Uczęszczałam do, nieistniejącego już, a ówcześnie jednego z najlepszych, a może najlepszego, żeńskiego liceum w Krakowie im. Joteyki, byłam więc dobrze przygotowana do egzaminu wstępnego. 
Joteyko? Na Podwalu?
Tak
Pani Profesor. To krakowskie zagłębie edukacyjne. Tuż obok Nowodworek i Witkowski, a niewiele dalej Sobieski. Wtedy i dziś krakowska licealna ekstraklasa.
Ale wtedy te wszystkie wymienione przez Pana licea były męskie. Z domu wyniosłam zainteresowania przyrodnicze; oboje moi rodzice ukończyli biologię na Uniwersytecie Jagiellońskim, w rodzinie miałam kilku profesorów biologii, a w środowisku w którym wyrosłam bardzo cenione były osiągnięcia naukowe. Jednak ja nie chciałam powtarzać ścieżek rodzinnych.
Młodzieńczy bunt przeciw tradycji?
To może za dużo powiedziane. Raczej wybór samodzielnej drogi. Medycyna wydawała mi się wyborem ambitnym i stwarzającym wiele możliwości pracy w naukach podstawowych. 
Mówiąc szczerze pierwsze lata studiów bardzo mi się nie podobały, ze względu na ciągłe „wkuwanie” i ograniczenie innych aktywności życiowych. To się zmieniło dopiero po drugim roku studiów, gdy na wyprawie kajakowej poznałam doktora Andrzeja Kuliga (późniejszego profesora patomorfologii), który był opiekunem studenckiego koła naukowego przy Katedrze Anatomii Patologicznej i on zachęcił mnie do uczestnictwa w tym świetnie prowadzonym kole. Podobnie jak inni studenci – uczestnicy tego koła naukowego miałam szansę być włączaną do działalności naukowej i dydaktycznej Katedry, której kierownikiem była profesor Janina Kowalczykowa, dziekan Wydziału Lekarskiego, potem prorektor Uczelni, znakomity wykładowca o wybitnej osobowości. 
To tam medycyna zaczęła mnie fascynować. Z tego powodu oraz dzięki otrzymywaniu stypendium naukowego związałam się z Katedrą do końca studiów i uzyskania specjalizacji. 
A dlaczego potem Pani wybór padł na kardiologię?
Pod uwagę brałam także onkologię, ale Instytut Onkologii znajdował się poza strukturami Akademii Medycznej, a ja nie chciałam zrezygnować z pracy na uczelni. Miałam już pierwsze publikacje z klinicystami. Podjęłam więc studia doktoranckie w wysoko cenionej Klinice Chorób Wewnętrznych, kierowanej po rektorze, Leonie Tochowiczu przez profesora Władysława Króla, promotora mojej rozprawy doktorskiej. 
A skąd związki z Polskim Towarzystwem Kardiologicznym?
Naturalną kontynuacją działalności w Studenckim Towarzystwie Naukowym było zaangażowanie w działalność krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, który potem prowadziłam przez ponad dekadę, uczestnicząc też w pracach Komisji i Zarządu Głównego PTK. Dziś jestem dumna z najwyższego wyróżnienia przyznanego mi przez Towarzystwo tj. Członkostwa Honorowego, a także zdobytego w Towarzystwie grona przyjaciół. 
Które wydarzenia ze swojej kariery zawodowej wspomina Pani jako najprzyjemniejsze?
 Zawsze dużą radość sprawia mi wspomnienie związane nie tyle z moją karierą, co raczej z awansem całej polskiej kardiologii. Mam na myśli spotkanie podczas Kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) w Monachium przy stoisku PTK, z okazji wyboru pierwszego Polaka, profesora Michała Tendery na Prezesa ESC. 
Ze wzruszeniem wspominam profesora Leszka Polońskiego, który pomógł mi dopłynąć do brzegu, gdy zaczął się odpływ oceanu w Salwadorze w Brazylii. Odpoczywaliśmy wtedy po obradach Kongresu Kardiologicznego i gdyby nie prof. Poloński, ta przygoda mogłaby się źle zakończyć.
Ciepło wspominam profesora Stefana Rywika, który podczas jednej z moich pierwszych ustnych prezentacji na zjeździe Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego wspierał mnie w dyskusji, a podczas Kongresu Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego czuwał przy moim plakacie, gdy zbliżał się wzbudzający ogólny postrach – „zażarty” dyskutant profesor J. Rose. 
Pani Profesor. Zwyczajowo, żeby uciec od tematów zawodowych pytam rozmówców o hobby. To chyba jednak „beznadziejna” próba, bo wydaje mi się, że Pani hobby to medycyna. Pomyliłem się?
(śmiech) Nie. Medycyna kliniczna okazała się dla mnie tak fascynująca, że zajęła miejsce hobby. Przy takim zaangażowaniu zawodowym, naukowym i dydaktycznym, nie starczało mi czasu na inne pasje. Owszem, zazwyczaj na pytanie o hobby odpowiadałam: WNUKI – ale to miłość, a to zupełnie co innego.
No to spróbuję inaczej. Co Pani preferuje w czasie wolnym?
Turystykę. Udało mi się zwiedzić kawał świata i to była wielka przyjemność, ale przyjemność to jednak nie pasja.
Skoro mowa o przyjemności, to czas na najprzyjemniejsze miejsce na świecie.
Duże wrażenie zrobiła na mnie Ushuaia na Ziemi Ognistej, skąd wypływa większość antarktycznych wypraw. Prawdziwy koniec świata. Pięknie tam jest, ale to oczywiście zbyt daleko, żeby mogło być miejscem ulubionym. Postawiłabym raczej na włoskie Alpy, gdzie mam przyjaciół, a prosecco na Piazza Unita w Tarvisio smakuje wyśmienicie i skąd już niedaleko do mojej ulubionej Wenecji.
No to się rozmarzyliśmy. Pani profesor, czas wrócić na Ziemię i to tę nie Ognistą. Poproszę o trzy rady dla studentów i młodych lekarzy.
Na podstawie własnych doświadczeń radzę znaleźć dobrze działające koło naukowe przy katedrze teoretycznej lub klinicznej. Zdobyta „nadobowiązkowa” wiedza ułatwi wybór dalszej drogi zawodowej, a nawiązane kontakty, czasami przyjaźnie, zaowocują na dalszych etapach pracy zawodowej i naukowej. 
Kolejna rada to starać się wyjechać podczas studiów na staż lub praktykę zagraniczną (np. Erasmus), aby poznać inne szpitale oraz organizację służby zdrowia. Ta rada odnosi się do wszystkich młodych lekarzy, naturalnie też kardiologów, gdyż pomimo nowoczesnych technik komunikacji, osobiste kontakty zawodowe i naukowe są nie do przecenienia. W mojej młodości, nawet dla lekarzy z Europy Zachodniej, nobilitacją były staże w znanych ośrodkach amerykańskich. Teraz istnieje wiele łatwiejszych możliwości, w wiodących ośrodkach medycznych krajów Unii Europejskiej. Nadal o wyborze partnerów do realizacji medycznych programów europejskich i światowych decyduje, obok osiągnięć, wiarygodność partnerów, wynikająca z wcześniejszej wspólnej pracy w laboratoriach lub oddziałach znanych centrów medycznych. Taką współpracę prowadzi np. Wydział Lekarski (UCMJ) z Katolickim Uniwersytetem w Leuven i jej efekty są nie do przecenienia.
W wymiarze krajowym, w Polskim Towarzystwie Kardiologicznym działa Klub 30, odgrywający ważną rolę w integracji młodego środowiska kardiologicznego. Uzyskanie członkostwa w tym klubie jest traktowane przez młodszych kolegów jako szczególne wyróżnienie. Wielu członków jest już dzisiaj docentami i profesorami. W kierowanej przeze mnie klinice było dla mnie zawsze wielką radością, zdobywanie kolejnych szczebli kariery naukowej przez młodych kolegów. Członkowie tego klubu współpracują i wspierają się wzajemnie co pomaga w rozwoju indywidualnym, ale także nie szczędzą wysiłków intensywnie przyczyniając się do rozwoju kardiologii w kraju. Moja rada dla młodych kardiologów: zdobądź członkostwo Klubu 30.
Na koniec chciałabym złożyć wszystkim (lekarzom, studentom i pacjentom) życzenia. Mogę?
 Ależ proszę bardzo Pani Profesor.
Dziś w czasie pandemii życzę wszystkim optymistycznego podejścia do życia i wiary, że jak w znanej piosence „jeszcze będzie przepięknie, jeszcze będzie normalnie”.
Niech się stanie. Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiał Andrzej Kaczmarczyk
Prof. Kalina Kawecka-Jaszcz była kierownikiem I Kliniki Kardiologii i Nadciśnienia Tętniczego Instytutu Kardiologii WL UJ CM w latach 1991–2011, konsultantem wojewódzkim w Małopolsce w dziedzinie hipertensjologii, prezesem Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego oraz przewodniczącą Komisji Nauk Medycznych Oddziału Polskiej Akademii Naukowej w Krakowie. Prekursorskie działania w zakresie prewencji chorób serca rozpoczęła już w latach 1975-1981 w ramach pierwszego europejskiego programu realizowanego w Polsce - International Program for Primary Prevention of Coronary Heart Disease, następnie poprzez udział w Narodowym Programie Ochrony Serca. W 1996 roku stworzyła Krakowski Program Wtórnej Prewencji Choroby Niedokrwiennej.

Jeszcze będzie przepięknie

Słuchacze będą mieli możliwość oglądania wykładów na swoich komputerach i urządzeniach mobilnych w dowolnym miejscu na świecie – o organizacji 24. Międzynarodowego Kongresu PTK mówi prof. Piotr Jankowski, Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/wokol_kongresu/prof-piotr-jankowski.jpg" width="660">
 Prof. Piotr Jankowski. Fot. MP
Agnieszka Krupa: Międzynarodowy Kongres PTK to olbrzymie przedsięwzięcie organizacyjne. Kiedy zaczynają się przygotowania? 
Prof. Piotr Jankowski: Przygotowania do Kongresu rozpoczynają się 2 lata przed planowanym wydarzeniem. Od stycznia prace są bardzo intensywne. W tym roku pandemia nieco zaburzyła nasz rytm pracy – wiosną wstrzymaliśmy przygotowania, bo nie wiedzieliśmy, jak rozwinie się sytuacja epidemiologiczna. W czerwcu stało się jasne, że organizacja Kongresu w tradycyjnej formule nie będzie możliwa. Podjęliśmy decyzję o przeniesieniu Kongresu do internetu. Prace ruszyły wtedy pełną parą. Nad organizacją tego największego Kongresu naukowego w Polsce i, mam nadzieję, w tym roku również największego wydarzenia w polskim internecie, pracuje duży zespół ludzi.
Jak będzie wyglądał tegoroczny Kongres PTK w formule online?
Słuchacze będą mieli możliwość oglądania wykładów na swoich komputerach i urządzeniach mobilnych w dowolnym miejscu na świecie. Główna część Kongresu odbędzie się w dniach 16-19 września, będziemy wtedy prowadzić transmisję przez 8 godzin dziennie. Uczestnicy będą mieli do wyboru 5 kanałów, na których będą transmitowane sesje naukowe i dydaktyczne. Następnie, przez kolejnych 5 tygodni, codziennie będziemy transmitować sesję przygotowaną przez jedną z 21. sekcji PTK. Sesje w formie webinarium będą poświęcone specjalistycznym problemom, np. kardiologii interwencyjnej, elektrofizjologii czy kardiologii sportowej. 
Dlaczego zdecydowano o rozciągnięciu całego Kongresu na 5 tygodni?
W czasie tradycyjnego kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego wykłady prowadzone są jednocześnie na dwunastu salach. Zdajemy sobie sprawę, że jednoczesna transmisja takiej liczby sesji nie miałaby pełnego uzasadnienia. Uznaliśmy, że przenosząc kongres do internetu lepiej ograniczyć liczbę równoległych sesji do pięciu. Choroby układu krążenia są tak powszechne, tak dużo zmienia się w ich diagnostyce, wciąż pojawiają się nowe doniesienia naukowe, zmieniają się wytyczne postępowania w leczeniu chorób serca i naczyń, uznaliśmy więc, że sesje transmitowane na 5 kanałach w ciągu 4. dni to za mało, żeby w szczegółach przedyskutować cały obszar kardiologii. 
Pamiętając o lekarzach, którzy być może z powodu dyżuru czy innych obowiązków będą mieli utrudniony dostęp do transmisji na żywo, zdecydowaliśmy, że sesje będą nagrywane, a dominująca większość z nich będzie dostępna na stronie internetowej także po zakończeniu Kongresu. Wszystko po to, żeby w jak największym zakresie zapewnić dostęp do najwyższej jakości wiedzy medycznej nie tylko kardiologom, ale także internistom, lekarzom rodzinnym, hipertensjologom. Mamy nadzieję, że w ten sposób dotrzemy do jeszcze większej grupy lekarzy. 
Jak decyzja o formie 24. Międzynarodowego Kongresu PTK została przyjęta przez środowisko? 
Decyzja spotkała się z akceptacją i pozytywną reakcją środowiska. A wiele osób wyraziło radość. Cieszę się, że zachowamy ciągłość Kongresów i zrobimy wszystko, żeby uczestnicy wynieśli ze spotkań jak najwięcej wiedzy. Przygotowaliśmy narzędzia, które umożliwią uczestnikom aktywny udział w sesjach, będzie możliwe głosowanie czy zadawanie pytań wykładowcom w czasie rzeczywistym. 
Jak wybiera się miejsce i termin Kongresu?
Kongres tradycyjnie odbywa się we wrześniu. Miejsce spotkania z kilkuletnim wyprzedzeniem wybiera Zarząd Główny PTK. Cieszę się, że Kraków został wybrany na miejsce organizacji Kongresu już po raz drugi. Pierwszy raz spotkaliśmy się tu w 2018 roku. I choć aktualna sytuacja epidemiologiczna uniemożliwiła nam spotkanie osobiście, ze względu na zasady dystansowania fizycznego i bezpieczeństwo, wszyscy prelegenci będą łączyć się online z centrum transmisji w Krakowie i na żywo wygłaszać swoje wykłady. 
Ilu uczestników spodziewają się organizatorzy?
Mamy nadzieję, że będzie nas śledzić od kilkunastu do nawet dwudziestu tysięcy lekarzy. Dostęp do wszystkich wykładów jest bezpłatny, a uczestnicy będą mogli uzyskać punkty edukacyjne.
Rozmawiała Agnieszka Krupa

Kongres w czasach zarazy

W dobie walki ze pandemią COVID-19 organizatorzy XXIV Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego wychodzą naprzeciw zmieniającym się warunkom i oczekiwaniom lekarzy, przenosząc największe w Polsce spotkanie naukowe do Internetu.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/pisza_o_kongresie/notebook-1814343.jpg" width="660"> Fot. Juraj Varga / Pixabay
Każdy, kto choć raz wziął udział w tradycyjnym Kongresie PTK, wie, jak wielkie i złożone jest to wydarzenie. Największe kongresy liczyły po sześć tysięcy uczestników, a napięty program rozłożony był na 12 równolegle użytkowanych sal. Jak taki format przenieść do świata wirtualnego? Organizatorzy Kongresu postanowili zmierzyć się z tym wyzwaniem.
Cały artykuł w serwisie <a href="https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,kongres-ptk-odwaznie-wkracza-w-cyfrowa-rzeczywistosc,artykul,10422681.html" target="_blank">Medonet</a>

Kongres PTK odważnie wkracza w cyfrową rzeczywistość 

Wykrojenie z programu KONS fundamentów nie pozwala na realizację jego założeń – wyjaśnia prof. Jadwiga Nessler, autorka programu Koordynowanej Opieki nad Osobami z Niewydolnością Serca, pełnomocnik Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego ds. niewydolności serca i opieki paliatywnej oraz kierownik Kliniki Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca Collegium Medicum UJ Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/problemy/prof-jadwiga-nessler.jpg">
 Prof. Jadwiga Nessler. Fot. MP
Jerzy Dziekoński: Niemal dwa lata temu ówczesny minister zdrowia Łukasz Szumowski wspólnie z przedstawicielstwem Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego zainaugurował wdrożenie pilotażu KONS, czyli Kompleksowej Opieki Nad Osobami z Niewydolnością Serca. Wedle zapowiedzi, gdyby program przyniósł pozytywne rezultaty, już w 2021 roku byłby wdrażany do powszechnej praktyki. Jak dotąd KONS nie otrzymał szansy sprawdzenia się w klinicznej rzeczywistości, ponieważ nie został uruchomiony. Dlaczego?
Prof. Jadwiga Nessler: Od samego początku pojawiały się problemy natury merytorycznej. Rozporządzenie ministra zdrowia, które określało zasady, organizację i finansowanie programu nie pokrywały się z tym, czego oczekiwało środowisko kardiologiczne. Poza tym określone ramy nie dawały szans na osiągnięcie celów, jakie postawiono przed programem. Zmiana rozporządzenia z jesieni 2019 roku nie rozwiązała problemów. Zapisy rozporządzenia nie pozwalały nam na wdrożenie programu. Od tego czasu cały czas trwają pertraktacje w sprawie nowelizacji i kształtu kolejnego rozporządzenia. 
Pamiętam, że ostatnia nowelizacja określiła rolę koordynatora opieki, zmieniła kryteria kwalifikacji pacjentów czy wymazała klasyfikację poziomów referencyjności. W czym obecnie tkwi problem?
To były drobiazgi. Tymczasem jeśli chodzi o kwestie kluczowe, rozporządzenie z punktu widzenia autorów programu ma wiele niedociągnięć, które uniemożliwiają z różnych względów realizację programu. Z jednej strony chodzi o finansowanie, a z drugiej o założenia programu. Naszym celem jest poprawa opieki ambulatoryjnej nad pacjentami z niewydolnością serca. Na tę poprawę ma złożyć się szereg różnych interwencji. Projekt zakłada, że opieką mają być objęte osoby, które są w grupie wysokiego ryzyka, wypisywane ze szpitala po zaostrzeniu niewydolności serca i kwalifikowane do programu przez jednostki szpitalne, a także pacjenci ze świeżo rozpoznaną chorobą zdiagnozowaną na poziomie POZ. Właśnie ci pacjenci mieli mieć poprzez odpowiednio zorganizowaną opiekę ambulatoryjną dostęp do kardiologa w celu ustalenia etiologii choroby, a następnie po wdrożeniu terapii, możliwość powrotu pod opiekę lekarza rodzinnego. Terapia byłaby optymalizowana na poziomie POZ w oparciu o aktualne wytyczne dotyczące leczenia niewydolności serca. 
Na pełną opiekę, jak już wspomniałam, składa się wiele różnych interwencji, które zostały przez nas opisane. Nie bez znaczenia jest tutaj sposób finansowania. Nie można dobrze leczyć pacjenta z niewydolnością serca, jeśli będzie on oczekiwał w długiej kolejce na kolejne interwencje. Obecne finansowanie tychże procedur jest skonstruowane w taki sposób, że przy wyczerpaniu środków, pacjent oczekuje rok czy nawet dwa lata na niektóre świadczenia. To wiąże nam ręce i nie pozwala osiągnąć założonych celów. Nie mamy możliwości leczenia pacjenta w danym momencie. Jeżeli po rozpoznaniu nie ustalimy etiologii choroby i nie wdrożymy właściwego leczenia, zapewniając dostępem do różnych interwencji, to nie możemy liczyć na to, że pacjent będzie dobrze leczony i w oczekiwaniu na zaplanowane procedury nie będzie wracał raz po raz do szpitala. 
Naszym celem było pokazanie, że jeśli na etapie szpitalno-ambulatoryjnym zaopiekujemy się pacjentem w taki sposób, jak wskazują europejskie standardy, to po przekazaniu pacjenta do wspólnej opieki kardiologa i lekarza POZ, odsuniemy go jak najdalej od szpitala. Projekt ma zapewnić opiekę nad pacjentem w warunkach domowych, żeby jak najmniej przebywał w szpitalu. Każda kolejna hospitalizacja oznacza progres choroby. Wyznacznik rokowania w przypadku pacjentów z niewydolnością serca to liczba dni spędzonych w domu. W miarę postępu choroby wyznacznik ten jest coraz niższy. Jeśli rozwój choroby nie zostanie wyhamowany, pacjent będzie spędzał w szpitalu więcej czasu niż w domu. 
Wykrojenie z tego projektu fundamentów, a tym właśnie jest ostatnie rozporządzenie ministra zdrowia, nie pozwala na realizację jego założeń. 
Przeszkody we wdrożeniu KONS to jednak nie tylko finanse.
Poza finansowaniem, które zostało niewłaściwie zaplanowane, problematyczne jest pozbawienie nas możliwości prowadzenia edukacji pacjentów w takim zakresie, w jakim zaplanowało to PTK. Chcielibyśmy, aby pacjent był partnerem w leczeniu. Można to osiągnąć tylko wówczas, kiedy wie na czym polega jego choroba, w jaki sposób powinien reagować w różnych sytuacjach i jak prowadzić kontrolę własnych objawów. Chodzi również o analizowanie parametrów takich jak ciśnienie tętnicze, częstość serca czy waga ciała. Na podstawie analizy tych parametrów lekarze mogą nawet nie oglądając pacjenta, zwiększyć zdalnie dawkę diuretyku, żeby nie doszło do ponownego zaostrzenia choroby. To nie są drogie czy wymagające procedury. Wystarczy dobrze przygotowana pielęgniarka, która wyedukowałaby pacjenta, a następnie sprawowała nad nim pieczę. Pacjent powinien być aktywnie kontrolowany, powinien mieć dostęp do porady pielęgniarskiej, a w razie potrzeby również do porady lekarskiej. 
Kiedy zatem można spodziewać się, że KONS zacznie działać? 
O wiele punktów rozporządzenia musieliśmy zawalczyć i wydaje się, że czerwcowe spotkanie z przedstawicielami Ministerstwa Zdrowia oraz nasze działania w lipcu powinny doprowadzić do rozpoczęcia programu. Początkowo planowaliśmy, że będzie to połowa bieżącego roku. Dzisiaj już wiemy, że termin znowu się oddali, ponieważ nie mamy żadnych wieści z resortu. Na pewno zmiany, które dzieją się teraz w ministerstwie nie stawiają programu KONS w centrum uwagi. 
Rozwiązania telemedyczne w okresie epidemii niosą nieocenioną wartość. W kontekście niewydolności serca, gdyby program został wdrożony, moglibyśmy dzisiaj obserwować jego pozytywne efekty właśnie poprzez pryzmat samokontroli wyedukowanego pacjenta i po części zdalnego zarządzania leczeniem.
Pacjenci z niewydolnością serca to chorzy przewlekli przewlekle leczeni, którzy w rzeczywistości zdominowanej przez pandemię mogą mieć trudności z dostępem do lekarza. Może to wynikać z ich stanu zdrowia albo ograniczeń systemowych. W odniesieniu do zastosowania rozwiązań telemedycznych, nie mówię o pacjentach ze świeżo rozpoznaną niewydolnością serca albo z zaostrzeniem choroby, kiedy rzeczywiście potrzebny jest bezpośredni kontakt, żeby ich zbadać i podjąć właściwe decyzje. Mam na myśli sytuację pacjentów w trakcie leczenia, kiedy ewentualnie coś trzeba zmodyfikować i poprawić. Jeśli jest współpraca na poziomie lekarz – pielęgniarka z pacjentem w środku, to część interwencji można załatwić poprzez teleporadę. Nasz program zakłada, że co najmniej cztery wizyty odbywałyby się za pośrednictwem rozwiązań telemedycznych. I nawet nie wymaga to udziału lekarza, wystarczy wyedukowana pielęgniarka, która sprawdziłaby wszystkie parametry zebrane samodzielnie przez pacjenta. 
Mamy dobrze wykształcone pielęgniarki, prowadzimy dla tej grupy szkolenia i dzięki temu możemy radykalnie zmniejszyć obciążenie lekarzy i liczbę wizyt osobistych w AOS czy POZ. Teledziałania pod różną postacią są wpisane w program i mogą w obecnych realiach odegrać znaczącą rolę. 
Tak jak pacjentów edukujemy poprzez stronę internetową www.slabeserce.pl, tak samo możemy wykorzystywać środki zdalnej komunikacji do przekazywania zaleceń. Nie mówię o włączaniu kluczowych leków, ale bez wątpienia terapię diuretykami można w ten sposób modyfikować. W wielu krajach już tak jest, że to pielęgniarki nadzorują terapię odwadniającą. 
System ochrony zdrowia przygotowywany jest do drugiej fali zakażeń SARS-CoV-2. A jak przedstawia się sytuacja osób chorujących na niewydolność serca?
Chcielibyśmy, żeby KONS zaczął funkcjonować. Gdybyśmy mieli wdrożony program, nie obawialibyśmy się tak bardzo jesieni, kolejnej fali zachorowań i przestraszonych pacjentów unikających wizyt u lekarza. Tymczasem przewidywany efekt jest fatalny, ponieważ pacjenci unikając kontaktu, będą zjeżdżać na izby przyjęć z ostrymi objawami niewydolności serca. Wielu takich sytuacji moglibyśmy uniknąć. 
Jakie działania można jeszcze wdrożyć, żeby poprawić opiekę nad pacjentem z niewydolnością serca? 
Chcę zwrócić również uwagę na to, że mamy tzw. pobyt dzienny. Żeby zmodyfikować terapię, pacjent może być przyjęty w trybie jednodniowym, na kilka godzin. W szpitalu Jana Pawła II już w taki sposób działamy. Zlecamy i oceniamy badania, modyfikujemy terapię i po godzinie 15 wypisujemy pacjenta do domu. Chodzi o to, żeby nie kłaść pacjenta do szpitala, żeby wychwycić ten moment, kiedy możemy zadziałać w warunkach ambulatoryjnych, a później sprawdzić efekty telefonicznie. Dopiero, kiedy te działania nie przyniosą skutku, przyjmujemy pacjenta do szpitala. W ten sposób można uniknąć wielu niepotrzebnych hospitalizacji - myślę, że przynajmniej o 25%. I to właśnie zakłada KONS. Chcielibyśmy w wybranych sześciu ośrodkach, w zbudowanej sieci z ośrodkiem koordynującym w środku, z POZtami oraz z pielęgniarkami, które przejmą pacjentów, te założenia przetestować. A później rozszerzyć nasze działania o opiekę domową nad pacjentami z niewydolnością serca. Chcielibyśmy, aby na wzór paliatywnej opieki w onkologii, wprowadzić podobne rozwiązania u pacjentów z zaawansowanymi postaciami niewydolności serca, które mogą i powinny być nadzorowane w domu. 
Rozmawiał Jerzy Dziekoński

Inauguracja bez końca, czyli systemowa blokada KONS

Uważam za niesłychanie istotne przesłanie skierowane do nas przez Mariana Turskiego, byłego więźnia Auschwitz, podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia obozu. Sformułował on 11. przykazanie: „Nie bądź obojętny”. Obawiam się, że wielu młodych ludzi o tej powinności nie pamięta. Musicie pamiętać o tym, żeby nie być obojętnymi. Jako ludzie, jako obywatele i jako lekarze. To jest bardzo, bardzo ważne w życiu - mówi prof. Michał Tendera, w latach 1995–2014 kierownik III Katedry Kardiologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, w latach 1995-1998 prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<div class="floating_img" style="float:left; margin-right:10px; width:250px">
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/portrety/5mtenderaproc.jpg" width="250">
 Prof. Michał Tendera. Fot. arch. wł.</div>
Andrzej Kaczmarczyk: Panie Profesorze, dlaczego wybrał Pan medycynę? Wiem, że miał Pan wcześniej inne plany.
Prof. Michał Tendera: Rzeczywiście. Gdy 56 lat temu kończyłem liceum Kopernika w Katowicach, głównie interesowałem się biologią i fizyką. Rozważałem fizykę teoretyczną, ale doszedłem do wniosku, że mam za słabe podstawy merytoryczne i zbyt małą wyobraźnię matematyczną. Poza tym fizyka teoretyczna była dość ezoterycznym zajęciem, które nie dawało konkretnego zawodu poza wąskim gronem fizyków jądrowych. 
Zostawała biologia, z której byłem dobrze przygotowany. Miałem nauczyciela nazywanego przez nas Ciliatem. Ciliata to jednokomórkowce, które teraz określa się ładnie jako orzęski, a wtedy nazywano je wymoczkami. Przydomek wziął się stąd, że Ciliat był bardzo chudy i nieco zaniedbany. Był świetnym pedagogiem, dzięki któremu biologia wydała mi się bardzo interesująca. Dodatkowo, w tych czasach rodziła się przecież współczesna genetyka czy fizjologia. Kiedy byłem w liceum nagrody Nobla przyznano między innymi odkrywcom struktury DNA i naukowcom, którzy wyjaśnili mechanizmy pobudzenia komórkowego i przewodzenia impulsów w układzie nerwowym. Podobne mechanizmy działają zresztą przy pobudzeniu elektrycznym komórek serca. O tych wszystkich nowościach mówił nam Ciliat. No i tak z biologicznych zainteresowań w sposób dość naturalny urodziła się medycyna, czego szczęśliwie nigdy nie żałowałem.
A dlaczego kardiologia? W medycynie jest więcej równie ciekawych dziedzin.
Kiedy po drugim roku zdałem egzamin z fizjologii, zainteresowało mnie to na tyle, że wstąpiłem do studenckiego koła naukowego przy Katedrze Fizjologii w Zabrzu-Rokitnicy. Miałem wiele szczęścia, bo moim opiekunem został wtedy doktor, a niedługo prof. Witold Tuganowski. Wybitny uczony tego okresu, znawca historii, prawdziwy człowiek renesansu, któremu nic co ludzkie nie było obce. Zajmował się on elektrofizjologią serca na poziomie komórki, co miało związek ze wspomnianym Noblem i co było wtedy absolutną nowością. W tym czasie nie było do tego typu badań żadnej aparatury i Witold skonstruował całą tę aparaturę sam, z wyjątkiem oscyloskopu i aparatu fotograficznego. Mnie nauczył myślenia eksperymentalnego. Przewidywania na dwa-trzy kroki naprzód i reakcji na różne możliwe wyniki. Jeszcze w czasie studiów byłem jednym ze współautorów kilku jego prac, które były drukowane w międzynarodowych pismach, co też wtedy nie było częste. No i tak się związałem z elektrofizjologią serca. Gdy byłem na ostatnim roku pojawił się w pracowni prof. Adam Wolański, który zakładał właśnie nowy ośrodek kardiologiczny w Zabrzu. Ten, który obecnie kojarzony jest z prof. Religą. Zastanowiłem się i doszedłem do wniosku, że medycynę kończy się w sumie po to, żeby leczyć ludzi, i ten wniosek spowodował, że zostawiłem fizjologię i zostałem kardiologiem podejmując pracę w ośrodku prof. Wolańskiego. 
Ładna sentencja: medycynę kończy się po to, by leczyć ludzi.
 (śmiech) Rzeczywiście może trochę trywialne.
Ja bym raczej powiedział: proste, ale celne. Został więc Pan kardiologiem i jak teraz wygląda dzień pracy kardiologa prof. Michała Tendery.
Teraz zupełnie inaczej niż kiedyś. Przez całe życie pracowałem bardzo dużo starając się łączyć obowiązki lekarza, nauczyciela akademickiego i naukowca z działalnością w towarzystwach zawodowych. Najpierw byłem prezesem Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, potem prezydentem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. To zajmowało sporo czasu. Kiedyś zapytano mnie ile czasu zajmują mi owe prezydenckie obowiązku, a ja odpowiedziałem, że jakieś 120 procent, a resztę poświęcam na pozostałe zajęcia. To oczywiście był żart, ale bliski prawdy. Poza tym przez 20 lat kierowałem III Katedrą i Kliniką Kardiologii w Katowicach. Jednak sześć lat temu doszedłem do wniosku, że zespołowi jest potrzebna zmiana pokoleniowa, „świeża krew” i teraz jestem profesorem w tej samej Katedrze, a moim szefem jest mój młodszy kolega prof. Wojciech Wojakowski, który obejmując stanowisko miał czterdzieści parę lat. Zostawiłem więc Katedrę naukowcowi o światowym formacie i świetnemu człowiekowi. To była jedna z moich lepszych życiowych decyzji.
Oczywiście dalej leczę, nauczam i działam w międzynarodowych zespołach badawczych. Staram się dużo publikować. Udzielam się dalej w PTK, a także pilotuję ciekawą inicjatywę, jaką jest oficjalna współpraca z Uzbeckim Towarzystwem Kardiologicznym. Mam nadzieję, że zdołamy nieco pomóc uzbeckim lekarzom, tak jak nam kiedyś pomagano, gdy byliśmy w potrzebie. Nie pracuję już na 120 procent, ale też absolutnie się nie nudzę.
Czy poświęcanie dużej ilości czasu działalności w towarzystwach zawodowych, gdzie nie ma się kontaktu z pacjentami, nie kłóci się aby z Pańską tezą, że medycynę kończy się po to, by leczyć ludzi?
Nie kłóci się, a nawet daje się łatwo pogodzić. Na przykład Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne opracowuje wytyczne dotyczące postępowania w różnych chorobach układu krążenia. Przez wiele lat pracowałem w komisji tworzącej te wytyczne i uważam to za bardzo ważne działanie. Wbrew pozorom, to nie jest praca administracyjna ale naukowa, która ma poważny wpływ na praktykę kliniczną. Dodatkowo, kongresy i inne spotkania organizowane przez towarzystwa zawodowe to także okazja do poznania niezwykle ciekawych ludzi i wymiany poglądów na rożne tematy medyczne. Śmiem twierdzić, że działalność w towarzystwach miała bardzo pozytywny wpływ na moją praktykę lekarską.
Skoro ma Pan wreszcie trochę więcej wolnego czasu, to jak go Pan lubi spędzać?
Zawsze starałem się mieć choć trochę czasu na moje zainteresowania, a należy do nich np. muzyka klasyczna, w tym opera, a także literatura i podróże. Szczęśliwie te wszystkie zainteresowania dzielę z Żoną, chociaż rozwinęły się jeszcze w dzieciństwie. Muzyka klasyczna pojawiła się zupełnie przypadkowo. W czasach powojennych do większych mieszkań dokwaterowywano sublokatorów. Naszą sublokatorką była profesorka wyższej szkoły muzycznej, która prowadziła klasę fortepianu. Zajęcia organizowała w domu. Jak nie trudno się domyślić mieszkanie było przepełnione muzyką, co dla moich rodziców było udręką, a dla mnie wprowadzeniem w świat muzyki. 
Co do opery, to przyjaciel mojego ojca był jednym z dyrektorów Opery Śląskiej, która wtedy w kraju była operą wiodącą. Warszawska jeszcze nie istniała, a śląska miała bogatych mecenasów w postaci kopalń. Chodziłem z rodzicami na wszystkie premiery. Poza tym w domu było dużo książek. Wśród nich moją ulubioną była 18-tomowa Encyklopedia Gutenberga mojego Ojca, która jakimś cudem przetrwała wojnę. Miała piękne obrazki. Dziś to może brzmi dziwnie, ale w tamtych czasach służyła mi za coś w rodzaju dzisiejszego internetu. Było też dużo albumów o sztuce. To wszystko mnie ukształtowało i tak już zostało.
Ma Pan swoje ulubione miejsce na świecie?
Zdecydowanie tak i jest to nasz dom na wsi, który zbudowaliśmy 25 lat temu. Malownicza wieś o niezbyt szczęśliwej nazwie Bolęcina, która obecnie znajduje się administracyjnie w granicach Andrychowa. Przez ten czas zżyliśmy się z tamtejszymi, bardzo sympatycznymi mieszkańcami, wzajemnie sobie pomagamy i bardzo nam tam dobrze. Niestety teraz się to zmienia. Ludność autochtoniczna wymiera albo się wyprowadza, a w jej miejsce pojawia się ludność napływowa, która niestety nie zawsze szanuje to spokojne odludzie. Ciągle jednak jest to miejsce szczęśliwe. Nawet jeżeli robi się to samo w Katowicach i Bolęcinie, to w Bolęcinie wszystko przychodzi łatwiej.
Świat jest mały Panie Profesorze. Ponieważ rozmawiamy przez telefon, to nie może Pan widzieć, że siedzę właśnie przy dębowym biurku, które szczęśliwie przetrwało dwie wojny światowe i odnalezione na jednym z andrychowskich (!) strychów trafiło w moje ręce.
A ja siedzę przy biurku używanym jeszcze przez mojego Ojca. Porządne biurko to niezwykle ważna rzecz. Są takie miejsca, na których siada Pegaz i daje inspiracje, i są takie miejsca, na których nie chce siadać. Na tym biurku Pegaz siada.
No to wykryliśmy Pana drugie ulubione miejsce: biurko.
 (śmiech) To prawda.
Pańskie plany na przyszłość?
No, to trudne pytanie. Raz ze względu na pandemię, dwa ze względu na wiek. Ogólny plan jest taki: cieszyć się życiem dokąd to będzie możliwe, chociaż staram się ciągle być użytecznym tak zawodowo jak i społecznie. Staram się też, żeby nie zapominać treści piosenki Młynarskiego „Przedostatni walc”. „Żeby wyczuć, kiedy w szatni płaszcz pozostał przedostatni, żeby wiedzieć, kiedy wstać i wyjść”. Mam nadzieję, że będę w stanie uchwycić ten moment.
W takim razie z perspektywy doświadczonego człowieka i lekarza trzy rady dla początkujących medyków.
Po pierwsze, dobrze jest pamiętać, że uczyć się trzeba od wszystkich. Starszych, młodszych, od lekarzy i od pielęgniarek, także od pacjentów, ale jednocześnie zachować zdolność samodzielnego myślenia.
Po drugie, w każdym pacjencie trzeba widzieć człowieka. Kto o tym nie wie lub zapomniał, nie może być dobrym lekarzem.Wreszcie trzecia rada, a może raczej zalecenie dla młodych adeptów medycyny. Macie być lepsi od nas. Jeżeli nie będziecie, nie będzie postępu. Największą moją radością jest fakt, że zespół, który wykształciłem jest lepszy ode mnie. Dzięki temu jestem człowiekiem spełnionym.
Na koniec najważniejsze pytanie: co w życiu jest najważniejsze?
W życiu wszystko jest ważne, a najważniejsze jest samo życie. Ale spróbuję też nieco konkretniej. Są dwa istotne rodzaje czynników, które wpływają na nasze życie. Jedne są od nas zależne, a drugie nie. 
Te niezależne to osobiste zdolności oraz uwarunkowania rodzinne, społeczne i kulturowe. Do tego szczęście, żeby w odpowiednim momencie trafić na odpowiednich ludzi, którzy są dla nas życzliwi. Bez tego szczęścia nawet zdolni i pracowici niestety nie osiągną tego o czym marzą.
Natomiast to co od nas zależy to zaangażowanie, pracowitość, uczciwość. Tu wyróżniłbym zaangażowanie, które rozumiem jako brak obojętności wobec świata, który nas otacza. Uważam za niesłychanie istotne przesłanie skierowane do nas przez Mariana Turskiego, byłego więźnia Auschwitz, podczas obchodów 75 rocznicy wyzwolenia obozu. Sformułował on 11. przykazanie: „Nie bądź obojętny”. Obawiam się, że wielu młodych ludzi o tej powinności nie pamięta. Kiedy nie tak dawno uczestniczyłem w manifestacjach pod sądami, byłem rozczarowany brakiem obecności ludzi młodych. 
Musicie pamiętać o tym, żeby nie być obojętnymi. Jako ludzie, jako obywatele i jako lekarze. To jest bardzo, bardzo ważne w życiu.
Rozmawiał Andrzej Kaczmarczyk

Trzeba pamiętać, żeby nie być obojętnym

Zaproponowaliśmy jako motto tegorocznego kongresu: „Żyć dłużej i lepiej dzięki kardiologii”. Wybraliśmy to motto dlatego, że nasze działania mają na celu nie tylko wydłużać życie, ale także czynić je lepszym – mówi prof. Zbigniew Gąsior, przewodniczący Komitetu Naukowego Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/wokol_kongresu/ptk2019-prof-z-gasior.jpg" width="660">
 Prof. Zbigniew Gąsior. Fot. MP
Agnieszka Krupa: Czy można powiedzieć, że praca nad kolejną edycją rozpoczyna się już w czasie trwającego Kongresu?

Prof. Zbigniew Gąsior: Tak. Miejsce Kongresu, decyzją Zarządu Głównego PTK, na drodze konkursu wybierane jest z wyprzedzeniem. To, że w tym roku Kongres odbędzie się w Krakowie, wiedzieliśmy już 2 lata temu.
W czasie trwającego Kongresu myślimy o tym, jaki temat przewodni wybrać dla następnego, mając na uwadze wydarzenia na światowej scenie medycznej, nowe informacje publikowane w fachowej literaturze medycznej, a jednocześnie uwzględniając osiągnięcia, innowacje w rodzimej diagnostyce i terapii kardiologicznej. 
W związku z tym, tuż po zakończeniu ostatniego Kongresu, wspólnie z Komitetem Naukowym Kongresu PTK, który liczy 44 osoby i jest wybrany przez Zarząd Główny PTK, zaproponowaliśmy jako motto tegorocznego kongresu: „Żyć dłużej i lepiej dzięki kardiologii”. Wybraliśmy to motto dlatego, że nasze działania mają na celu nie tylko wydłużać życie, ale także czynić je lepszym.
Doniesienia z Europy i świata pokazują, że ten pozytywny trend stopniowego wydłużania się życia obserwowany od kilkunastu lat jest zasługą w dużej mierze działań służb medycznych, ale również, co uważamy za nie mniej istotne, pewnych działań w zakresie prewencji i promocji zdrowego trybu życia.
Jednakże ostatnie dwa lata pokazały, że w Europie ten pozytywny trend polegający na wydłużeniu życia zatrzymał się. Aktualny problem z pandemią COVID-19 nieco zatrzymał te rozważania i zeszły one w tym momencie na dalszy plan, ale wtedy kiedy wybieraliśmy motto i układaliśmy program Kongresu, spodziewaliśmy się badań i analiz mających na celu wyjaśnienie tego zjawiska. 
W jaki sposób zbierane są propozycje tematów podejmowanych na Kongresie?
Komitet Naukowy rozsyła w grudniu do wszystkich członków PTK informacje na temat możliwości zgłaszania tematów sesji. Są one zgłaszane przez osoby indywidualne, członków PTK, jak również przez 21 sekcji PTK i asocjacji PTK.
Propozycje od osób indywidualnych zgłaszane są odpowiednio do jednego z 16 tematów kardiologicznych. Członkowie Komitetu Naukowego Kongresu pracują podzieleni na 8 grup tematycznych. Dokonują oni oceny zgłoszonych sesji, tworząc w ten sposób ranking sesji służący kwalifikacji do programu Kongresu. 
Mając doświadczenia z poprzednich lat, chcąc zachowywać pewną równowagę tematyczną i aby zadowolić zainteresowania wszystkich uczestników, staramy się zachować odpowiednią proporcję zagadnień prezentowanych na Kongresie. 
Tradycyjnie każda asocjacja i sekcja PTK ma zagwarantowaną 1 sesję w programie Kongresu. Propozycje sesji zgłaszają zarządy sekcji i asocjacji.
Zgłaszanie sesji kończy się w pierwszej dekadzie stycznia, a następnie pod koniec stycznia odbywa się zebranie Komitetu Naukowego Kongresu, na którym dokonuje się wyboru sesji na Kongres, a więc odbywa się to w sposób usystematyzowany od wielu lat.
Następnie w lutym Komitet Naukowy ogłasza termin zgłaszania prac oryginalnych, które są efektem badań naukowych prowadzonych w różnych ośrodkach naukowych w Polsce i za granicą. Zachęcamy do tego również studentów, którzy pracują w różnych kołach naukowych, najczęściej przy katedrach uczelni medycznych w Polsce.
Spośród 150 propozycji sesji zakwalifikowano do kongresu 68 najciekawszych sesji naukowych i dydaktycznych.
Z uwagi na nową formułę wydarzenia wszystkie sesje zostały skrócone z 90 do 60 minut. W poprzednich latach odbywały się one na 12 salach, w obecnej formule transmisja będzie prowadzona równolegle z 5 sal studyjnych w specjalnie przygotowanym studiu w Krakowie. 
Czym cechuje się program Kongresu, że zainteresowanie uczestników rośnie z roku na rok?
Wiemy dobrze, że aby zachęcić uczestników do udziału w Kongresie musimy spełnić dwa warunki. Pierwszy, to tzw. stałe, uznane, bardzo popularne punkty programu. Co roku analizujemy frekwencję na salach w czasie poprzedniego Kongresu oraz uwzględniamy opinie uczestników. Wiemy, ilu uczestników przybywa na konkretne sale wykładowe, które sesje przyciągają tyle osób, że ci, którzy się nie zmieszczą na salę, korzystają z transmisji prowadzonej na zewnątrz. Do takich sesji należą najnowsze rekomendacje, które 2 tygodnie wcześniej ogłaszane są na Kongresie Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Ta sesja cieszy się największym powodzeniem. W tym roku również przedstawimy najnowsze wytyczne dotyczące m.in. postępowania w ostrych zespołach wieńcowych bez przetrwałego uniesienia odcinka ST, w migotaniu przedsionków, wrodzonych wadach serca u dorosłych, w kardiologii sportowej i aktywności fizycznej u chorych z chorobami sercowo-naczyniowymi.
Dużą popularnością cieszy się także sesja poświęcona realizacji ubiegłorocznych rekomendacji w polskich warunkach, a także sesje, które prezentują wyniki rejestrów. Wiemy, że przy opracowywaniu nowych rekomendacji pomocne są nie tylko wyniki dużych randomizowanych wieloośrodkowych badań, ale również rejestry, które informują nas o tym, jak postępujemy w praktyce i jakie są efekty tych działań.
Drugi warunek, który spełniamy, aby zachęcić do uczestnictwa w kongresie, to nowości w programie. Od dwóch lat np. uruchomiliśmy nową formę sesji – tzw. huby, na których kontakt między wykładowcami a publicznością jest dużo bardziej bezpośredni. Są to miejsca na otwartej przestrzeni, gdzie można zadawać pytania wykładowcom i swobodnie dyskutować. 
Ponadto staramy się umieszczać w programie sesje o innowacjach w medycynie. Dużą frekwencją cieszą się sesje dotyczące osiągnięć i możliwości telemedycyny, bo wiemy, że jest ona coraz bardziej potrzebna, a w dobie pandemii wręcz nieoceniona.
Ponad rok temu minister zdrowia powołał Agencję Badań Medycznych – jedna z tegorocznych sesji zostanie poświęcona roli tej jednostki.
Agencja Badań Medycznych to nowa struktura, która ma pełnić rolę narzędzia rozwoju innowacyjnej kardiologii. Międzynarodowe badania kliniczne, w których uczestniczą także polskie ośrodki, są organizowane przez duże koncerny. Dotychczas nasi naukowcy, mając świetne pomysły, mieli ograniczone możliwości pozyskiwania dużych środków finansowych, aby je zrealizować. I właśnie ABM, działająca przy ministerstwie zdrowia, ma służyć temu, aby finansować wybrane w konkursach najlepsze pomysły dotyczące innowacyjnych metod rozwoju kardiologii. 
Obecnie odbyły się już pierwsze konkursy, które cieszyły się dużym zainteresowaniem badaczy. Chcemy w czasie Kongresu jeszcze bardziej rozpropagować możliwość zgłaszania swoich pomysłów do realizacji. 
Tegoroczny program będzie miał jeszcze jedną ważną sesję, podczas której omówione zostaną zagadnienia związane z pandemią COVID-19 – sesja ta otworzy Kongres.
Tak, po inauguracji odbędzie się sesja specjalna prof. Adama Witkowskiego, Prezesa PTK, prof. Jarosława Kaźmierczaka, Konsultanta Krajowego w dziedzinie kardiologii, i Przewodniczącego KNK, zatytułowana „Kardiologia i PTK w dobie pandemii COVID-19”. Zagadnienia pandemii COVID-19 w kontekście diagnostyki i terapii kardiologicznej będą się również przewijać w innych sesjach i wystąpieniach kongresowych.
Rozmawiała Agnieszka Krupa

Jak powstaje program Kongresu

W trakcie tegorocznego Kongresu ESC zaprezentowano między innymi nowe zalecenia dotyczące diagnostyki i leczenia migotania przedsionków. Dzisiaj zachęcamy Państwa do obejrzenia krótkiego podsumowania przygotowanego przez prof. dr hab. n. med. Przemysława Mitkowskiego, a na szczegółowe omówienie zagadnienia zapraszamy w czwartek, 17 września o godz. 19.45.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/453637420" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Musimy nauczyć się rozpoznawać migotanie przedsionków

29 sierpnia ukazały się nowe wytyczne ESC dotyczące ostrych zespołów wieńcowych bez przetrwałego uniesienia odcinka ST, które szczegółowo zostaną zaprezentowane przez prof. dr hab. n. med. Jacka Legutkę podczas sesji specjalnej 17 września o godz. 19.45.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/453637278" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Nowości wytycznych dot. OZW bez przetrwałego uniesienia odcinka ST

Prof. dr hab. n. med. Oskar Kowalski (Zabrze) mówi o najnowszych wytycznych European Society of Cardiology dotyczących ablacji migotania przedsionków.

<div class="div-vimeo">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/453637149" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen> 
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Ablacja najbardziej efektywną metodą leczenia migotania przedsionków

Komentarz dr hab. n. med. Lidii Tomkiewicz-Pająk, prof. UJ (Kraków) do najnowszych wytycznych European Society of Cardiology dotyczących postępowania we wrodzonych wadach serca u dorosłych.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/453639495" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Co nowego w leczeniu wrodzonych wad serca u dorosłych

Dr hab. n. med. Renata Główczyńska (Warszawa) omawia stanowisko European Society of Cardiology dotyczące kardiologii sportowej i aktywności fizycznej u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi.
<div style="position:relative; min-height:528px">
<iframe class="div-vimeo" id="id_iframeVimeo" src="https://player.vimeo.com/video/453637137" frameborder="0" allow="autoplay; fullscreen" allowfullscreen webkitallowfullscreen mozallowfullscreen
 style="position:absolute;width:100%;height:100%;">
</iframe>
</div>
<iframe id='a79f306e' name='a79f306e' src='https://ads.mp.pl/www/delivery/afr.php?zoneid=845&amp;cb=337656' frameborder='0' scrolling='no' style="min-height: 80px"><a href='https://ads.mp.pl/www/delivery/ck.php?n=a4003879&amp;cb=337656' target='_blank'><img src='https://ads.mp.pl/www/delivery/avw.php?zoneid=845&amp;cb=337656&amp;n=a4003879' border='0' alt='' /></a></iframe>

Pierwsze wytyczne ESC dot. kardiologii sportowej

<div class="floating_img" style="float:left; margin-right:10px; width:300px">
<img src="https://adst.mp.pl/img/articles/www/kongresptkardio/wiadomosci_kongresowe/pisza_o_kongresie/pjankows1.jpg" width="300"></div>
Rozmowa z prof. dr. n. med. Piotrem Jankowskim, współprzewodniczącym Komitetu Organizacyjnego XXIV Międzynarodowego Kongresu PTK
Panie Profesorze, czy kongres wirtualny da nam tyle samo wiedzy i przyjemności obcowania z kardiologią na najwyższym poziomie co kongres w świecie realnym? A może kongresy wirtualne to nasza przyszłość?
Najważniejsze wyzwanie, przed jakim w tym roku stanął świat, to bez wątpienia pandemia COVID-19. Pandemia spowodowała nie tylko ograniczenie aktywności gospodarczej i kontaktów towarzyskich, ale także, o czym mało się mówi, znacząco utrudniła kontakty między osobami realizującymi badania naukowe. W wielu przypadkach wpłynęło to negatywnie na realizację badań. Warto też pamiętać, że nauka wymaga dyskusji między naukowcami, konfrontowania różnych poglądów bądź różnych interpretacji faktów naukowych. Takie dyskusje często są katalizatorem powstawania pomysłów na nowe badania. Dlatego obecna sytuacja epidemiologiczna również w ten sposób wpłynęła negatywnie na aktywność naukową w wielu obszarach.
Naturalnie kongresy i konferencje naukowe, szczególnie medyczne, poza rozpowszechnianiem nowoczesnej wiedzy naukowej i umożliwianiem konfrontacji różnych poglądów ze sobą, mają też inną, niezmiernie ważną funkcję: edukację podyplomową. Znacząco przyspieszają też wdrażanie najnowszych osiągnięć naukowych do codziennej praktyki lekarskiej, co na pewno jest w interesie pacjentów.
Coroczny Kongres Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, jako największe spotkanie naukowe w Polsce, pełni szczególnie ważną rolę w realizacji każdej z wymienionych funkcji. Komitet Organizacyjny tegorocznego kongresu ma ambicje, by tegoroczny kongres pozostał najważniejszym wydarzeniem naukowym w Polsce, ale także, by stał się największym wydarzeniem w polskim internecie. Naturalnie chcemy też dostarczyć uczestnikom przyjemności obcowania z kardiologią na najwyższym poziomie.
Jakie największe wyzwania stanęły przed organizatorami tego wielkiego wydarzenia? Co stanowiło największą trudność?
Komitet Naukowy Kongresu, składający się z ponad dwudziestu wybitnych ekspertów, włożył dużo pracy w przekształcenie programu tradycyjnego kongresu w program kongresu transmitowanego w internecie. Ostateczny program jest bardzo interesujący i jestem przekonany, że zainteresuje każdego kardiologa i hipertensjologa, a także większość polskich internistów i lekarzy rodzinnych. Na program kongresu składa się 110 sesji, wśród nich są zarówno sesje bardzo specjalistyczne, skierowane do wąskiego grona osób zajmujących się danym tematem w Polsce, jak i sesje mogące zainteresować każdego polskiego lekarza.
Dążąc do najwyższej jakości, w odróżnieniu od organizatorów większości innych wydarzeń naukowych i edukacyjnych, podjęliśmy decyzję, że wykłady i debaty będą realizowane w specjalnie przygotowanych studiach telewizyjnych, z których obraz i dźwięk będzie transmitowany do internetu. Zachowamy też możliwość interakcji między słuchaczami a wykładowcami.
Pandemia COVID-19 nie tylko zmieniła sposób organizacji kongresów i konferencji, ale przede wszystkim wpłynęła na nasze codzienne funkcjonowanie. Ma nadal istotny wpływ na praktykę kliniczną, na możliwości kontaktu lekarza z chorym. Pojawia się zatem pytanie, czy zmieniła przyczyny umieralności Polaków?
Dokładną analizę przyczyn zgonów w 2020 roku Główny Urząd Statystyczny opublikuje najwcześniej w 2021, a prawdopodobnie dopiero w 2022 roku. Nie należy się jednak spodziewać, że choroby układu krążenia przestały być najważniejszą przyczyną zgonów Polaków. Wręcz przeciwnie. Można się spodziewać, że utrudnienie bezpośredniego kontaktu z lekarzami POZ i ze specjalistami, a także odkładanie realizacji wielu procedur planowych, zaowocuje większą liczbą powikłań sercowo-naczyniowych. Efekt ten może być rozłożony w czasie.
Jak kardiolodzy interwencyjni odnajdują się w tej nowej sytuacji? Jak w naszym kraju leczy się ostre i przewlekłe zespoły wieńcowe w dobie pandemii COVID-19?
Naturalnie ostre stany kardiologiczne należy leczyć i leczy się energicznie. Nie wyobrażam sobie, by z powodu aktualnej sytuacji epidemiologicznej pacjent z zawałem serca, udarem mózgu albo z zaostrzeniem niewydolności serca nie był energicznie leczony. Niemniej koledzy z wielu krajów, także polscy eksperci, wskazują na poważne opóźnienia spowodowane obawami pacjentów przed bezpośrednim kontaktem z pracownikami systemu ochrony zdrowia w Polsce. Można też usłyszeć o pojedynczych przypadkach opóźnienia wdrażania przyczynowego leczenia z powodu podejrzenia zakażenia koronawirusem. W tych przypadkach przyczyna leży po stronie systemu ochrony zdrowia. Myślę, że dalszy postęp w szybkiej diagnostyce, a także poszerzająca się wiedza na temat diagnostyki i leczenia pacjentów z objawami COVID-19, pozwoli uniknąć takich sytuacji w przyszłości. W części szpitali zmniejszono liczbę, a czasowo nawet zawieszono realizację planowanych procedur zabiegowych. Mam nadzieję, że w niedługim czasie większość szpitali będzie mogła wrócić do normalnej aktywności.
Jakie wyzwania stoją przed kardiologami w szpitalach jednoimiennych? Jakie są najczęstsze powikłania kardiologiczne u chorych z COVID-19? Na jakie trudności terapeutyczne natrafiamy u tych pacjentów?
Obecna sytuacja epidemiologiczna stanowi wyzwanie dla wszystkich pracowników systemu ochrony zdrowia, ale pracownicy szpitali jednoimiennych są w szczególnie trudnej sytuacji. Z jednej strony muszą szybko przyswajać sobie wiedzę z zakresu diagnostyki i leczenia pacjentów COVID-19, w tym także powikłań kardiologicznych infekcji, a z drugiej trzeba było szybko przeorganizować opiekę nad pacjentami pozostającymi w kontroli w danym ośrodku. Nie wyobrażam sobie sytuacji, by grupa pacjentów nagle została pozostawiona bez opieki.
Coraz więcej wiemy o kardiologicznych powikłaniach infekcji COVID-19. Wśród najczęstszych należy wymienić powikłania zakrzepowo-zatorowe, zaburzenia rytmu, pojawianie się objawów niewydolności serca lub jej zaostrzenie, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, a także zapalenie naczyń. Wszyscy uczymy się diagnostyki i leczenia tych powikłań. Prawie codziennie pojawiają się nowe informacje naukowe z tego obszaru. Warto przy tym podkreślić, że nadmierny entuzjazm we wdrażaniu niedostatecznie sprawdzonych metod może być szkodliwy. Wszyscy pamiętamy na przykład, z jakim entuzjazmem leczono pacjentów z COVID-19 przy pomocy chlorochiny i hydroksychlorochiny. Zawsze warto zastanowić się, czy skuteczność i bezpieczeństwo nowego sposobu postępowania ma wystarczającą ewidencję naukową. Warto w tym względzie sięgnąć po stanowiska towarzystw naukowych lub grup ekspertów, a także uczestniczyć w tegorocznym Kongresie Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.
Dziękujemy za rozmowę.

<a href="https://smif.com.pl/files/articles/205/230-preview.pdf">Zachęcamy do zapoznania się z całym aktualnym wydaniem Świata Medycyny i Farmacji</a>

Kongres naukowy w czasach pandemii

Wytyczne opracowane przez grupę Ekspertów w składzie Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, Dominika Dudek, Krzysztof J. Filipiak, Marek Krzystanek, Leszek Markuszewski, Marek Ruchała i Elżbieta Tomiak pod patronatem:
 Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością, 
 Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, 
 Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, 
 Sekcji Naukowej Telepsychiatrii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Polskiego Towarzystwa Kardiodiabetologicznego, 
 Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, 
 Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce
 oraz społecznym patronatem Fundacji Chorych na Otyłość „OD-WAGA”.
Są to pierwsze w Europie wytyczne uwzględniające:
<ol><li>Sytuację chorych na otyłość w dobie pandemii.
 Jest to grupa chorych najbardziej narażona na ciężki przebieg zakażenia i zgonu z powodu COVID-19. Nadwaga u chorych z zakażeniem SARS-COV-2 powodowała wzrost ryzyka rozwoju ciężkiego zapalenia płuc o 86%, a otyłość o 142%.
<li>Wpływ pandemii na nasilanie się już istniejącej otyłości oraz rozwój nowych przypadków choroby.
 Zwiększyła się liczba stresorów środowiskowych, ponadto występuje deficyt bodźców pozytywnych, a jedzenie jest jednym z łatwych sposobów radzenia sobie ze stresem. Dlatego zwiększa się liczba osób jedzących pod wpływem emocji oraz osób, u których rozwiną się zaburzenia odżywiania. 
<li>Aspekt etyczny w leczeniu chorych na otyłość i wykluczenie chorych na otyłość w opiece zdrowotnej.
 „Piętno i uprzedzenia ograniczające dostęp do właściwego leczenia otyłości są niedopuszczalnym naruszeniem prawa pacjenta do autonomii”. Każdy lekarz powinien postrzegać otyłość jako chorobę przewlekłą o złożonym podłożu, wymagającą leczenia. Chory na otyłość powinien być traktowany przez personel medyczny z szacunkiem. W kontakcie z chorym na otyłość należy używać odpowiedniego medycznego słownictwa i udzielać mu porad adekwatnych do jego sytuacji oraz wdrażać wszystkie dostępne procedury medyczne, w tym farmakoterapię i psychoterapię. 
<li>Wpływ emocji na zachowania związane z poborem pokarmu.
 Emocje zarówno negatywne, jak i pozytywne mogą być kompensowane przyjmowaniem pokarmu. Dysfunkcja w wydzielaniu neuroprzekaźników w układzie nagrody powoduje, że chory chce ale nie potrafi zmienić nawyków żywieniowych. Otyłość coraz częściej uważana jest za chorobę o podłożu psychosomatycznym. 
<li>Nowe kryteria diagnozowania otyłości.
 Powszechnie stosowane są kryteria WHO, w 2016 roku Amerykańskie Towarzystwa Endokrynologiczne zaproponowały nowe kryteria diagnozowania otyłości, których stosowanie rekomendują eksperci. Dodatkowo wskazano, na znaczenie właściwego diagnozowania pierwotnej przyczyny rozwoju otyłości ze szczególnym uwzględnieniem jedzenia pod wpływem emocji i zaburzeń odżywiania w zwiększeniu skuteczności leczenia.
<li>Indywidualny dobór farmakoterapii w oparciu o mechanizmy działania leków i przyczyn rozwoju otyłości.
 Eksperci rekomendują, żeby farmakoterapię stosować, u każdego chorego na nadwagę lub otyłość rozpoznane na podstawie Amerykańskich Towarzystw Endokrynologicznych, jeżeli nie ma przeciwwskazań do jej stosowania. Farmakoterapię należy stosować co najmniej 6 miesięcy. Ponieważ otyłość jest chorobą przewlekłą farmakoterapia powinna być stosowana przewlekle. Ze względu na mechanizm działania, skuteczność i bezpieczeństwo lekiem rozpatrywanym jako lek I rzutu powinien być preparat złożony, zawierający naltrekson i bupropion (Mysimba). Liraglutyd w dawce 3 mg (Saxenda) powinien być brany pod uwagę jako lek II rzutu, gdy zostanie wykluczone jedzenie pod wpływem emocji, obniżony nastrój lub istnieją trwałe przeciwwskazania do zastosowania leku I rzutu. Stosowanie politerapii z zastosowaniem produktu złożonego z bupropionu i naltreksonu oraz liraglutydu należy rozważyć u pacjentów z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej ze współistniejącym jedzeniem pod wpływem emocji. 
<li>Wykorzystanie technik telemedycyny w leczeniu otyłości, jako narzędzia ułatwiającego dostęp do leczenia i zwiększającego jego skuteczność.
 Aplikacje medyczne są nową formułą wspomagania leczenia behawioralnego i farmakologicznego. Telewizyty lekarza z pacjentem powinny mieć charakter wideowizyt umożliwiających nawiązanie kontaktu wzrokowego, ocenę mimiki i pantomimiki pacjenta oraz nawiązywanie kontaktu i relacji terapeutycznej.</ol>