Wirus Epsteina i Barr (EBV) jest patogenem występującym tylko u człowieka. EBV podczas pierwotnego zakażenia może wywoływać mononukleozę zakaźną (rzadziej inne choroby) lub przebiegać bezobjawowo. Po wniknięciu do organizmu pozostaje w nim do końca życia w postaci utajonej (latentnej), w przypadku obniżenia odporności dochodzi do reaktywacji zakażenia. W celu potwierdzenia zakażenia EBV wykonuje się odpowiednie badania serologiczne.
W 1964 roku wykryto nowy wirus należący do rodziny Herpesviridae, któremu nadano nazwę pochodzącą od nazwisk jego odkrywców – Epsteina i Barr. W 1968 roku ustalono, że ten wirus jest przyczyną mononukleozy zakaźnej. Wyróżnia się dwa podtypy wirusa – typ pierwszy (A) i typ drugi (B), który występuje głównie w Afryce i u osób leczonych immunosupresyjnie (lekami obniżającymi odporność). Wirus EBV, jak inne wirusy z rodziny Herpesviridae, po wywołaniu zakażenia pierwotnego (pierwszego w życiu kontaktu z wirusem) pozostaje w organizmie do końca życia w postaci utajonej (tzw. latentnej) – nie dając żadnych objawów. Okresowo, najczęściej w stanach spadku odporności, reaktywuje się i jest wydalany w ślinie, wydzielinie dróg oddechowych.
Źródłem zakażenia są:
Do zakażenia wirusem EBV dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą chorą (mononukleoza zakaźna, którą wywołuje EBV, jest często określana jako „choroba pocałunków”), zdecydowanie rzadziej drogą kropelkową. Materiałem zakaźnym jest głównie ślina zawierająca wirusy EBV, a wrotami zakażenia – jama ustna. Dzieci i osoby starsze mogą zakazić się przez zanieczyszczone śliną przedmioty codziennego użytku (np. zabawki), picie z tej samej butelki czy dzielenie się kęsami pokarmu. Okres wylęgania choroby (tj. okres od kontaktu z wirusem do pojawienia się objawów) jest długi, wynosi około 30–50 dni. Osoba chora może zarażać innych ludzi przez wiele miesięcy (nawet do 1,5 roku). W przyrodzie wirus EBV występuje tylko u człowieka. Nie można się nim zarazić od zwierząt.
Najczęściej zakażenia pierwotne (po pierwszym w życiu kontakcie z wirusem) wywołane przez EBV są bezobjawowe. W krajach rozwijających się do zakażeń pierwotnych, głównie bezobjawowych, dochodzi w pierwszych 2–3 latach życia. W krajach o wyższym standardzie higieny do zakażeń EBV dochodzi później, zwykle w okresie dojrzewania. Najczęstszym pierwotnym zakażeniem manifestującym się klinicznie jest mononukleoza zakaźna. Ale EBV może wywoływać inne choroby:
Mononukleoza zakaźna jest dość częstą chorobą dzieci i młodzieży. Ponieważ nie podlega obowiązkowi zgłaszania do Państwowej Inspekcji Sanitarnej, dokładna liczba przypadków nie jest znana. Warto przypomnieć objawy mononukleozy zakaźnej:
Ponieważ objawy choroby pojawiają się kolejno w ciągu kilku dni, rozpoznanie nie zawsze jest proste. Istnieją różnice w przebiegu mononukleozy zakaźnej w zależności od wieku osoby chorej. U dzieci młodszych okres gorączki jest krótszy. U młodzieży i młodych dorosłych wysoka gorączka może utrzymywać się przez 2–3 tygodnie. W tej grupie wiekowej częściej obserwuje się zapalenie wątroby. U dorosłych częściej powiększone są węzły chłonne szyjne, u dzieci powiększenie węzłów chłonnych jest z reguły uogólnione. U małych dzieci częściej występuje obrzęk powiek górnych i nieżyt nosa prowadzący do utrudnienia oddychania. Częściej występują także wysypki związane z zakażeniem. Mononukleoza zakaźna jest chorobą samoograniczającą się. Przechorowanie jej pozostawia trwałą odporność na całe życie. Objawy ustępują całkowicie w ciągu 2–3 miesięcy.
Polecamy: Mononukleoza zakaźna u dorosłych
W przypadku podejrzenia mononukleozy zapalnej bardzo ważna jest ocena obrazu morfologicznego krwi obwodowej. Charakterystyczne jest zwiększenie liczby krwinek białych, z obecnością tzw. limfocytów atypowych. Pomocne jest badanie oceniające aktywność aminotransferaz (próby wątrobowe). Rozpoznanie potwierdza badanie serologiczne wykrywające przeciwciała skierowane przeciwko EBV w klasach IgG i IgM – za świeżym zakażeniem przemawia szczególnie dodatnie EBV anty-VCA IgM wraz z ujemnym EBV anty-EBNA. Czasami rozpoznanie jest trudne. Diagnostykę należy wówczas prowadzić w szpitalu, zwłaszcza że powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony występuje w wielu innych zespołach chorobowych.
Leczenie jest głównie objawowe, łagodzące przebieg choroby. Podaje się leki przeciwgorączkowe, niekiedy wskazane jest podanie antybiotyku (gdy wystąpią powikłania bakteryjne, głównie bakteryjne zapalenie gardła). Ważne jest odpowiednie nawadnianie chorego. W późniejszym okresie, zwłaszcza w przypadku powiększenia śledziony, konieczny jest oszczędzający tryb życia. W ciężkich przypadkach utrudnienia oddychania i wystąpienia innych powikłań leczenie prowadzi się w szpitalu. Nie stosuje się leków przeciwwirusowych. Rokowanie jest dobre, poza przypadkami powikłań neurologicznych, hematologicznych i pęknięcia śledziony. Nie ma swoistych metod zapobiegania (nie ma szczepionki). Ryzyko zakażenia można ograniczyć, przestrzegając podstawowych zasad higieny.
EBV jest wirusem onkogennym, który jest związany z rozwojem określonego typu nowotworów (np. chłoniak Burkitta, chłoniak Hodgkina, nowotwory nosogardła), ale nie wykazano związku pomiędzy przebyciem mononukleozy zakaźnej a zapadalnością na nowotwory. U chorych na AIDS EBV odpowiada za chłoniaki ośrodkowego układu nerwowego.