Lek

Dawkowanie

Przeciwwskazania

Działania niepożądane

Monitorowanie

chlorochina

Arechin

p.o. 250 mg 1 × dz.

choroby siatkówki, zaburzenia widzenia, niewydolność nerek, porfiria, łuszczyca, niedobór G6PD, nieleczone WZW typu B lub C z niewydolnością wątroby w klasie C wg Childa i Pugha

uszkodzenie siatkówki (plamki żółtej), zwłaszcza typu „bawolego oka”; osutka; ból brzucha, biegunka, utrata apetytu, nudności; inne (bardzo rzadkie) – miopatia, nieostre widzenie, zaburzenia akomodacji, zmiany pigmentacji skóry i błon śluzowych, neuropatia obwodowa, hipoglikemia, komorowe zaburzenia rytmu (zwłaszcza u chorych przyjmujących leki wydłużające odstęp PQ, z wydłużonym odstępem PQ lub czynnikami ryzyka jego wydłużenia), kardiomiopatia

– badanie okulistyczne z oceną pola widzenia i spektralną optyczną tomografią koherencyjną (SD-OCT), wyjściowo i – jeśli nie ma czynników ryzyka retinopatiia – po 5 latach, a następnie co roku; wg ChPL badanie okulistyczne (dno oka i pole widzenia) – przed leczeniem, potem co 3–4 mies. i w razie pojawienia się jakichkolwiek zaburzeń widzenia

– EKG przed leczeniem i kontrolnie w zależności od dodatkowych czynników ryzyka wystąpienia wydłużonego odstępu QT

hydroksychlorochina Duplaxil, Hydroxychloroquine Adamed, Plaquenil, Quensyl(i)

p.o. 200 mg 1–2 × dz.

(≤5,0 mg/kg/d)

jw.; dopuszczalna w wybranych przypadkach u chorych leczonych z powodu aktywnego WZW typu B

jw.; ryzyko uszkodzenia narządu wzroku jest bardzo małe w pierwszych 5–7 latach leczenia (zwiększają je starszy wiek, choroba nerek, uprzednia choroba siatkówki)

– badanie okulistyczne z oceną pola widzenia i spektralną optyczną tomografią koherencyjną (SD-OCT), wyjściowo i – jeśli nie ma czynników ryzyka retinopatiia – po 5 latach, a następne co roku; nie wymaga rutynowego monitorowania laboratoryjnego

– EKG jw.

cyklosporyna

Cyclaid, Equoral, Sandimmun Neoral

p.o. 2,5 mg/kg/d w 2 dawkach podzielonych co 12 h, potem zwiększać o 0,5 mg/kg/d co 2–4 tyg. do uzyskania poprawy klinicznej lub łącznej dawki 5 mg/kg/d

niewydolność nerek; nadciśnienie tętnicze; przewlekłe zakażenie

niewydolność nerek; nadciśnienie tętnicze; niedokrwistość; nadmierne owłosienie, hirsutyzm u kobiet; zaburzenia czucia; przerost dziąseł; upośledzenie odporności ze zwiększonym ryzykiem zakażeń

uwaga: wiele leków wchodzi w interakcje z cyklosporyną, co zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych

EKG wyjściowo; ciśnienie tętnicze i glikemia podczas każdej wizyty; kreatynina w surowicy co 2 tyg. do czasu ustalenia dawki leku, następnie co miesiąc; upośledzenie czynności nerek przez cyklosporynę jest w dużym stopniu, ale niecałkowicie odwracalne; morfologia krwi, ALT i AST, albumina (jak niżej) – rozważyć monitorowanie stężenia leku w surowicy

leflunomid

Arava, Leflunomid Bluefish, Leflunomide medac, Leflunomide Sandoz, Leflunomide Zentiva

p.o. 20 mg 1 × dz.

zakażenieb; leukopenia <3000/µl; małopłytkowość <50 000/µl; mielodysplazja; leczony nowotwór limfoproliferacyjny w ostatnich ≤5 latach; uszkodzenie wątrobyc,d,e; ciąża i karmienie piersią; ciężkie lub umiarkowane upośledzenie czynności nerek

biegunka, ból brzucha, nudności; osutka; wypadanie włosów; uszkodzenie wątroby; uszkodzenie nerek; wzrost ciśnienia tętniczego; działanie teratogenne (konieczna jest skuteczna antykoncepcja); w przypadku powikłań poza zaprzestaniem podawania leku można przyspieszyć jego eliminację za pomocą cholestyraminy(i) (8 g 3 × dz. przez 11 dni) lub węgla aktywowanego (50 g 4 × dz. przez 11 dni); u kobiety chcącej zajść w ciążę i u mężczyzny planującego ojcostwo należy kilkakrotnie zmierzyć stężenie metabolitu leflunomidu po przyspieszonej eliminacji

morfologia krwi, stężenie kreatyniny/eGFR, ALT i AST, albumina – co 2 tyg. do ustalenia stałej dawki przez 6 tyg., następnie co 1 mies. przez 3 mies., potem przynajmniej co 12 tyg.; częściej u chorych z większym ryzykiem toksyczności; w razie utrzymującego się wzrostu ALT/AST >3 × ggn należy odstawić lek i rozważyć wykonanie biopsji wątroby w celu oceny jej uszkodzenia; ciśnienie tętnicze i masa ciała podczas każdej wizyty

metotreksat

Ebetrexat, Jylamvo, Metex, Metex PEN, Methofill, Methofill SD, Methotrexat-Ebewe, Namaxir, Trexan Neo, Tullex

p.o., i.m. lub s.c.,10–15 mg 1 ×/tydz., dawkę zwiększa się stopniowo do maks. 25–30 mg; jednocześnie podaje się kwas foliowy (≥5 mg/tydz.) lub kwas folinowy w celu zapobieżenia skutkom niepożądanym (cytopenii, owrzodzeniom w jamie ustnej i nudnościom)

jw. + śródmiąższowe zapalenie/włóknienie płucf; klirens kreatyniny <30 ml/min

wzrost aktywności enzymów wątrobowych w surowicy, włóknienie i marskość wątroby (bardzo rzadko); czynniki ryzyka – brak suplementacji kwasu foliowego, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, płeć męska, nieleczona hiperlipidemia, zwiększone stężenie kreatyniny, picie alkoholu, otyłość, cukrzyca, WZW typu B i C; cytopenia wskutek supresji szpiku kostnego i jej powikłania (zależy od dawki); owrzodzenia w jamie ustnej, częstość 30%; nudności w ciągu 24–48 h od przyjęcia leku; zmiany śródmiąższowe w płucach, częstość 2–6%, niezależnie od czasu stosowania i dawki metotreksatu; działanie teratogenne – konieczna jest skuteczna antykoncepcja; metotreksat należy odstawić (kobieta i mężczyzna) na 3 mies. przed próbą poczęcia dziecka; łagodniejsze (z niedoboru kwasu foliowego) – zapalenie błon śluzowych, łysienie, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego

jw. + badanie czynnościowe płuc i RTG klatki piersiowej przed leczeniem (ważny z ostatniego roku) i w trakcie leczenia, jeśli wystąpi kaszel lub duszność

sulfasalazyna Salazopyrin EN, Sulfasalazin EN Krka, Sulfasalazin Krka

p.o. 1 g 2 × dz. (optym. 3–4 g/d, dawkę należy zwiększać stopniowo); jednocześnie kwas foliowy (5 mg/tydz.) lub kwas folinowy

nadwrażliwość na sulfonamidy i salicylany; stan po ileostomii; uszkodzenie wątrobyc,d,g; niewydolność nerek; porfiria; niedobór G6PD

większość działań występuje w ciągu pierwszych kilku miesięcy stosowania leku – można ich uniknąć, rozpoczynając leczenie małą dawką leku i stopniowo ją zwiększając; utrata łaknienia, dyspepsja, nudności, wymioty, ból brzucha (częstość 30%); ból i zawroty głowy; gorączka; reakcje alergiczne ze strony skóry (pokrzywka, nadwrażliwość na światło słoneczne) i stawów; niedokrwistość hemolityczna (u chorych z niedoborem G6PD w krwinkach), sporadycznie niedokrwistość aplastyczna; granulocytopenia (częstość 1–3%) może wystąpić w każdym czasie leczenia (najczęściej w pierwszych 3 mies.); zwiększenie aktywności ALT/AST w surowicy; zmiany śródmiąższowe w płucach – rzadko

morfologia, ALT/AST, kreatynina/eGFR w surowicy – jw.; monitorowanie po 12 mies. leczenia nie jest wymagane, jeśli stan kliniczny jest stabilny

tofacytynib Xeljanz

baricytynib Olumiant

upadacytynib Rinvoq

filgotynib

5 mg 2 × dz. (5 mg 1 × dz. u chorych z niewydolnością wątroby w klasie B wg Childa i Pugha lub klirensem kreatyniny <30 ml/min)

2–4 mg 1 × dz. (2 mg/d u chorych ≥75. rż., z klirensem kreatyniny 30–60 ml/min z przewlekłymi lub nawracającymi zakażeniami, leczonych probenecydem)

15 mg 1 × dz.

200 mg 1 × dz. (100 mg 1 × dz. u chorych >75. rż. lub z klirensem kreatyniny 15–60 ml/min)

– ciężkie aktywne lub przewlekłe zakażenia (w tym miejscowe)

– liczba limfocytów <500/µlh

– liczba neutrofilów <1000/µl

– stężenie hemoglobiny <8 g/dli

– ciężka niewydolność wątroby (klasa C wg Childa i Pugha)

– aktywna choroba nowotworowa

– nawracające epizody zakrzepowo-zatorowe (jeśli nie ma antykoagulacji)

– ciąża i laktacja (zaleca się przerwę 4 tyg. od ostatniej dawki w razie planowanej prokreacji)

– u chorych >65. rż., chorych palących tytoń (obecnie lub w wywiadzie) lub z innymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego lub nowotworu złośliwego tofacytynib stosować tylko w razie braku możliwości zastosowania alternatywnego leku 

– zakażenia, w tym oportunistyczne

– reaktywacja zakażeń wirusowych (zwłaszcza ospy wietrznej i półpaśca)

– zdarzenia zakrzepowo-zatorowe u chorych z czynnikami ryzyka zakrzepicy

– limfopenia, neutropenia, niedokrwistość

– hiperlipidemia

– tofacytynib może zwiększać ryzyko wystąpienia poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych i nowotworów złośliwych

przed leczeniem: jak w przypadku leków biologicznych; w trakcie leczenia m.in.:

– morfologia krwi obwodowej z obrazem odsetkowym leukocytów oraz AST/ALT i kreatynina z eGFR (wstępnie, po 4 i 12 tyg. od rozpoczęcia leczenia, następnie co 3 mies.)

– lipidogram wstępnie i po 3 mies. leczenia

– ocena pod kątem nieczerniakowych nowotworów skóry przed leczeniem i w trakcie terapii corocznie

abatacept(i)

Orencia(i)

wlew i.v. 30 min; mc. <60 kg – 500 mg, 60–100 kg – 750 mg, >100 kg – 1 g; kolejne dawki po 2 i 4 tyg. od pierwszego wlewu, potem co 4 tyg.

zakażenieb; WZWd,g; ciąża i karmienie piersią

ciężkie zakażenia (w tym oportunistyczne); prawdopodobnie postępująca leukoencefalopatia wieloogniskowa (bardzo rzadko)

przed leczeniem – RTG klatki piersiowej i próba tuberkulinowa/test IGRA, morfologia krwi, ALT/AST, kreatynina w surowicy, badania w kierunku WZW; zaleca się szczepienie przeciwko: pneumokokom (okresowo), grypie (corocznie), WZW typu B (jeśli występują czynniki ryzyka zachorowania); przeciwwskazane szczepionki żywe; w trakcie leczenia uważać na objawy zakażenia; u kobiet wskazane wykonanie mammografii przed rozpoczęciem leczenia

adalimumab

Amgevita, Hulio, Humira, Hyrimoz, Idacio, Imraldi, Yuflyma

s.c. 20–40 mg co 1 lub 2 tyg.

przewlekłe zakażenia, jw. + niewydolność serca (NYHA III lub IV i LVEF ≤50%); stwardnienie rozsiane lub inna choroba demielinizacyjna; leczony nowotwór limfoproliferacyjny w ostatnich ≤5 latachj

ciężkie zakażenia (w tym oportunistyczne); powstawanie autoprzeciwciał, w tym: ANA, anty-dsDNA, antykardiolipinowych i antychimerowych; rzadko rozwija się toczeń polekowy – wówczas leczenie należy przerwać; cytopenie (głównie leukopenia); zespoły demielinizacyjne, zapalenie nerwu wzrokowego (bardzo rzadko) – objawy ustępują po odstawieniu leku; reaktywacja zakażenia HBV; zwiększenie aktywności ALT/AST w surowicy

etanercept

Enbrel, Erelzi

s.c. 25 mg. 2 ×/tydz. lub 50 mg 1 ×/tydz.

infliksymab

Flixabi, Inflectra, Remsima, Zessly

golimumab Simponi

certolizumab

i.v. 3–10 mg/kg mc. początkowo w tygodniach 0, 2 i 6, następnie co 8 tyg. albo 3–5 mg/kg co 4 tyg.

s.c. 50 mg 1 ×/mies

s.c. 200 mg 2 × dz. w tygodniach 0, 2 i 4, następnie dawka podtrzymująca 200 mg co 2 tyg.

rytuksymab MabThera, Riximyo, Ruxience

i.v. 1 g 2-krotnie w odstępie 14 dni; można powtarzać po 6 mies.

zakażenieb; WZWd,g; ciąża i karmienie piersią

reakcje alergiczne; zakażenia; prawdopodobnie postępująca leukoencefalopatia wieloogniskowa (bardzo rzadko); reaktywacja zakażenia HBV

jw. + stężenie immunoglobulin w surowicy

tocilizumab

RoActemra

i.v. 8 mg/kg mc. co 4 tyg.

zakażenieb; WZWd,k; ALT/AST >5 × ggn; liczba neutrofilów <500/µl i małopłytkowość <50 000/µl; ciąża i karmienie piersią

zakażenia, neutropenia i małopłytkowość, zwiększenie aktywności ALT/AST w surowicy (zwłaszcza przy jednoczesnym stosowaniu leków potencjalnie hepatotoksycznych, np. LMPCh), zaburzenia lipidowe, perforacja jelita u chorych z zapaleniem uchyłków (niezbyt często)

jw. (ze względu na tłumienie reakcji ostrej fazy szczególnie uważnie należy monitorować chorych pod kątem zakażenia) + ALT/AST co 4–8 tyg. przez pierwsze 6 mies. leczenia, następnie co 3 mies.; morfologia po 4–8 tyg. leczenia, a następnie wg wskazań