×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Realizacja interesu publicznego może ograniczać prawa pacjentów

Jerzy Dziekoński
Kurier MP

Prawo pacjenta do odwiedzin co do zasady nie może być ograniczane. Niemniej jednak jest to możliwe, kiedy w grę wchodzi zagrożenie epidemiczne lub bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów – wyjaśnia w rozmowie z MP.PL Bartłomiej Chmielowiec, Rzecznik Praw Pacjenta.


Rzecznik Praw Pacjenta Bartłomiej Łukasz Chmielowiec. Fot. Łukasz Siderski/ BPP

Jerzy Dziekoński: W jaki sposób pacjent może odmówić wentylacji inwazyjnej i wiążącej się z nią intubacji?

Bartłomiej Chmielowiec: Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na świadczenie zostało określone w art. 16 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z nim pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub wydania odmowy takiej zgody. Przepisy prawa przewidują jednak wyjątki od powyższej zasady, np. gdy pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody na świadczenie medyczne. Dotyczy to zarówno przeprowadzenia badania, jak i udzielenia świadczenia o podwyższonym ryzyku. Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym (art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty). Decyzję o podjęciu czynności medycznych w okolicznościach, o których mowa powyżej, lekarz powinien skonsultować z innym lekarzem, o ile jest taka możliwość.

W jakich przypadkach zgoda pacjenta do wykonania intubacji nie jest konieczna?

Jeżeli przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody nie zgadza się na wykonanie przez lekarza zabiegu operacyjnego albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta, które są niezbędne, aby zachować pacjenta przy życiu, zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia, ciężkiemu uszkodzeniu ciała bądź ciężkiemu rozstroju zdrowia, lekarz może wykonać takie czynności po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego. Działanie bez zgody jest zatem dopuszczalne wówczas, gdy zwłoka w uzyskaniu zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Zgodnie z art. 17 ust. 1 u.p.p. pełnoletni pacjent i pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych – forma zgody została określona w ust. 4 ww. artykułu. Zarówno zgoda, jak i sprzeciw co do udzielenia świadczenia zdrowotnego pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego, mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie pacjenta, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez osobę wykonującą zawód medyczny albo brak takiej woli. W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta zgoda wyrażona powinna być w formie pisemnej (art. 18 ust. 1 u.p.p.).

Intubacja, która jest przeprowadzona planowo zwykle dotyczy pacjentów świadomych do wyrażenia zgody na taką metodę leczenia. Wówczas, zgodnie z przepisami, zgoda powinna zostać wyrażona przez pacjenta (z uwagi na inwazyjność zabiegu – w formie pisemnej). W sytuacjach nagłych, ratujących życie, zwłaszcza na SOR czy Izbie Przyjęć, kiedy pacjent jest nieprzytomny lub kontakt z nim jest utrudniony, uzyskanie takiej zgody często nie jest możliwe i taka sytuacja stanowi wyjątek od konieczności uzyskania zgody.

Czy rodziny pacjentów z COVID-19 leczonych w OIT mają prawo do odwiedzania swoich bliskich?

Zgodnie z art. 33 ust. 1 pacjent podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Prawo to przysługuje każdemu pacjentowi bez względu na wiek – pacjent może, ale nie musi z niego skorzystać. Co do zasady prawo to nie podlega ograniczeniom. Niemniej wyjątkiem od tej zasady jest art. 5 u.p.p., na podstawie którego kierownik podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych lub upoważniony przez niego lekarz może ograniczyć korzystanie z praw pacjenta w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów, a w przypadku praw pacjenta do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami także ze względu na możliwości organizacyjne podmiotu. Na tej podstawie kierownicy placówek medycznych podejmują decyzję o ograniczeniu lub całkowitym zakazie odwiedzin.

Ustawa o prawach pacjenta nie definiuje zagrożenia epidemicznego, dlatego też należy posłużyć się definicją zawartą w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zagrożenie epidemiczne rozumiane jest jako zaistnienie na danym obszarze warunków lub przesłanek wskazujących na ryzyko wystąpienia epidemii. Epidemia jest definiowana jako wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących. Jednocześnie wskazujemy, że zakażenie SARS-CoV-2 zostało objęte przepisami ww. ustawy na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie zakażenia koronawirusem SARS-CoV-2 z dnia 27 lutego 2020 r. Celem przepisu ograniczającego prawa pacjenta jest przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa zdrowotnego, w tym wynikającym z chorób zakaźnych. Na jego mocy kierownik podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych zobowiązany jest do realizacji interesu publicznego przez ograniczenie korzystania ze wszystkich określonych w ustawie oraz przepisach odrębnych praw pacjentów.

Przepis ograniczający prawa pacjenta jest przepisem ogólnym ustawy o prawach pacjenta. Podkreśla to adekwatnie jego rangę i bezwzględnie obowiązujący charakter. Ma on wszak na celu ochronę zdrowia publicznego przez przeciwdziałanie zagrożeniom lub naruszeniom zdrowia publicznego. Z powyższego wynika, że prawo do kontaktu osobistego z pacjentem może zostać ograniczone tylko w wyjątkowych wypadkach, a wszelkie wprowadzanie ograniczeń musi być uzasadnione. Niewątpliwie obecna sytuacja epidemiczna stanowi taki wyjątkowy przypadek.

Nie ma jednolitych wytycznych co do realizacji prawa pacjenta do kontaktu osobistego w trakcie epidemii COVID-19. Decyzję o zakresie ograniczeń w realizacji prawa pacjenta (w tym wypadku prawa do odwiedzin) zawsze podejmuje kierownik placówki medycznej, mając na względzie możliwości organizacyjne, w szczególności dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i środków ochrony ograniczających ryzyko transmisji wirusa. Nie ma przeszkód, aby w wyjątkowych sytuacjach kierownik placówki medycznej wyraził zgodę na odwiedziny przy zachowaniu wszelkich zasad bezpieczeństwa.

Czy anestezjolog, który intubuje chorego ma obowiązek przedstawić pacjentowi możliwe następstwa tego zabiegu?

Jak już wskazano powyżej, jednym z podstawowych praw pacjenta i zarazem obowiązków lekarza jest możliwość udzielenia świadczenia zdrowotnego dopiero po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta. Zgoda pacjenta na udzielenie świadczenia powinna być poprzedzona udzieleniem przez osobę kompetentną informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu (art. 9 ust. 2 u.p.p.). Zgoda wyrażona świadomie musi zostać poprzedzona zrozumieniem i akceptacją zabiegu i typowych jego następstw. O takiej zgodzie można mówić, gdy jest ona efektem przystępnie udzielonej, zrozumiałej i rzetelnej informacji w zakresie podejmowanych przez personel medyczny działań i ich skutków.

Pojęcie „dających się przewidzieć następstw” nie ogranicza informacji do możliwych bezpośrednich skutków zastosowania albo zaniechania danej metody diagnostycznej lub leczniczej. Zakresem prawa pacjenta do informacji objęte są również następstwa dalsze, a nawet dalekosiężne, o ile tylko dają się przewidzieć, tzn. w stwierdzonych uwarunkowaniach zdrowotnych pacjenta, na tle perspektyw wiążących się z wyborem albo odrzuceniem danej metody, należy przyjąć, że w normalnym toku zdarzeń mogą nastąpić określone zmiany stanu zdrowia pacjenta. Jeżeli zabieg łączy się z ryzykiem szczególnym i mogą się zdarzyć następstwa występujące wprawdzie rzadko, ale możliwe do przewidzenia, zwłaszcza mające niebezpieczny charakter dla zdrowia lub zagrażające życiu, wówczas lekarz powinien o nich powiadomić pacjenta, chyba że zabieg jest konieczny dla ratowania życia chorego.

Jak często pacjenci skarżą się na świadczenia związane z intubacją?

Statystyki wyglądają następująco: w lutym br. odebraliśmy jeden sygnał – podczas intubacji złamano dziecku zęby. Jeden sygnał dotarł do nas w marcu – pacjentka miała zastrzeżenia do trybu i zasadności intubacji, oraz jeden w maju – podczas zabiegu laryngologicznego doszło do zapalenia rurki i poparzenia.

Rozmawiał Jerzy Dziekoński

01.06.2021
Zobacz także
  • Pacjenci w pandemii
  • Jaki był rok 2020 dla zdrowia publicznego i organizacji pacjentów?
  • Polacy o organizacjach pacjenckich
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta