medycyna praktyczna dla pacjentów
medycyna praktyczna dla pacjentów
Mechanizm działania
Analog syntetyczny tymidyny hamujący replikację retrowirusów: HIV-1, w mniejszym stopniu HIV-2, w dużych stężeniach hamuje replikację wirusa Epsteina i Barr. Ma słabe działanie przeciwbakteryjne i przeciwpierwotniakowe. Lek ulega fosforylacji do monofosforanu w komórkach zdrowych i zakażonych za pomocą komórkowej kinazy tymidynowej. Następnie ten sam enzym przekształca go do difosforanu, który pod wpływem innych enzymów komórkowych jest przekształcany do aktywnej postaci trifosforanu. Czynna postać leku – trifosforan zydowudyny hamuje odwrotną transkryptazę wirusa oraz po wbudowaniu do cząsteczki DNA wirusa zatrzymuje jej syntezę. Powinowactwo trifosforanu AZT do odwrotnej transkryptazy HIV jest ok. 100-krotnie większe niż do komórkowej α polimerazy DNA. Zwiększa liczbę limfocytów CD4, zmniejsza stężenie antygenu p24 HIV we krwi. Zmniejsza częstość zakażeń drobnoustrojami oportunistycznymi, wydłuża czas przeżycia. Zmniejszona wrażliwość na zydowudynę i pojawianie się szczepów opornych ogranicza kliniczną przydatność zydowudyny w monoterapii. Równoległe stosowanie zydowudyny z lamiwudyną opóźnia powstanie szczepów opornych na zydowudynę u osób dotychczas nieleczonych lekami przeciwretrowirusowymi. Zydowudyna działa synergistycznie z interferonem α, lamiwudyną i didanozyną.
Farmakokinetyka
Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego, dostępność biologiczna wynosi 60–70%, największe stężenie osiąga po 30–90 min. Wiąże się z białkami osocza w 34–38%. t1/2 we krwi wynosi ok. 1 h. Przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego, przenika przez łożysko. W wątrobie jest metabolizowana do nieczynnego glukuronianu wydalanego z moczem. Parametry farmakokinetyczne zydowudyny u dzieci od 6. mż. są podobne do parametrów oznaczonych u dorosłych. Dawkowanie 180 mg/m2 pc. 4 ×/d u dzieci wywoływało podobne AUC i stężenia jak podanie dawki 200 mg/m2 pc. 6 ×/d u dorosłych. U noworodków do 14. dż. odnotowano zmniejszone sprzęganie zydowudyny z kwasem glukuronowym, a w konsekwencji zwiększoną dostępność biologiczną, zmniejszony klirens oraz wydłużony t1/2. Podczas stosowania zydowudyny u ciężarnych stężenie osoczowe leku u noworodka w czasie porodu było podobne do stężenia osoczowego u matki.
Leczenie zakażeń wirusem HIV
Stosowana u chorych zakażonych HIV, w monoterapii lub terapii skojarzonej. W celu zapobieżenia przeniesienia zakażenia z matki na płód stosuje się u ciężarnych z dodatnim wynikiem badania na obecność wirusa HIV (po 14. tyg. ciąży) oraz u noworodków urodzonych przez te kobiety.
Nadwrażliwość na zydowudynę lub którykolwiek składnik preparatu, stężenie hemoglobiny <7,5 g/dl lub liczba granulocytów obojętnochłonnych <750/µl. Nie stosować u noworodków z hiperbilirubinemią wymagającą innego leczenia niż fototerapia lub ze zwiększoną aktywnością aminotransferaz, przekraczającą 5-krotnie górną granicę normy.
Zaburzenia hematologiczne
Bardzo ostrożnie stosować u osób ze stężeniem hemoglobiny <9,5 g/dl i liczbą granulocytów obojętnochłonnych <1000/µl; u chorych tych należy zmniejszyć dawkę zydowudyny lub przerwać stosowanie leku na 2–4 tyg. do momentu uzyskania dowodów odnowy szpiku kostnego (zwykle obserwuje się odnowę po 2 tyg.). Podczas leczenia należy regularnie monitorować parametry hematologiczne – u chorych w zaawansowanym stadium zakażenia co 2 tyg. przez pierwsze 3 mies. leczenia, a następnie co najmniej 1 ×/mies.; u chorych we wczesnym stadium zakażenia – co 1–3 mies.
Ryfampicyna, rybawiryna, stawudyna
Unikać równoległego stosowania z ryfampicyną, rybawiryną i stawudyną.
Uwagi
Zydowudyna nie powoduje wyleczenia zakażenia HIV, chorzy pozostają narażeni na wystąpienie chorób związanych z upośledzeniem odporności, w tym na zakażenia patogenami oportunistycznymi niewywołującymi objawów lub wywołującymi objawy śladowe albo na nowotwory.
Stany wymagające przerwania leczenia
W przypadku stwierdzenia objawowego zwiększenia stężenia kwasu mlekowego i kwasicy metabolicznej lub mleczanowej, postępującej hepatomegalii lub szybkiego narastania aktywności aminotransferaz leczenie należy przerwać, a osoby z grup ryzyka wystąpienia kwasicy mleczanowej uważnie monitorować.
Zaburzenia czynności wątroby
Nie ustalono bezpieczeństwa i skuteczności stosowania leku u chorych z występującymi wcześniej istotnymi zaburzeniami czynności wątroby; pacjentów z tej grupy należy monitorować, a w razie nasilenia objawów choroby wątroby przerwać podawanie lub całkowicie zaprzestać podawania zydowudyny.
Dzieci
Należy kontrolować stan kliniczny i wyniki badań laboratoryjnych dzieci narażonych na działanie analogów nukleotydów i nukleozydów w okresie życia płodowego, ze względu na możliwość wystąpienia zaburzeń czynności mitochondriów.
Lipodystrofia
U pacjentów zakażonych HIV skojarzone leczenie przeciwretrowirusowe związane jest z redystrybucją tkanki tłuszczowej (lipodystrofia) i z zaburzeniami gospodarki tłuszczowej.
Leki mielotoksyczne, leki nefrotoksyczne
Stosowanie łączne z lekami mielo- i nefrotoksycznymi (np. pentamidyną stosowaną ogólnie, dapsonem, pirymetaminą, kotrimoksazolem, amfoterycyną, flucytozyną, gancyklowirem, interferonem, winkrystyną, winblastyną, doksorubicyną) może nasilać działanie niepożądane zydowudyny; należy monitorować czynność nerek i parametry hematologiczne.
Zakażenia oportunistyczne
W celu profilaktyki zakażeń oportunistycznych zydowudynę można stosować równolegle z kotrimoksazolem, pentamidyną w aerozolu, pirymetaminą lub acyklowirem; ograniczone badania nie wykazały ich wpływu na występowanie działań niepożądanych zydowudyny.
Klarytromycyna
Klarytromycyna w tabletkach zmniejsza wchłanianie zydowudyny.
Kwas acetylosalicylowy, paracetamol, indometacyna, probenecyd
Leki hamujące transferazę glukuronylową (kwas acetylosalicylowy, paracetamol, indometacyna, probenecyd) zwiększają ryzyko uszkodzenia szpiku.
Wzmaganie lub osłabianie aktywności przeciwwirusowej
Aktywność przeciwwirusową wzmaga również interferon, dideoksyadenozyna, natomiast rybawiryna i stawudyna in vitro działają antagonistycznie (leczenie skojarzone niewskazane).
Ryfampicyna
Ryfampicyna zmniejsza AUC zydowudyny o 48%, co może spowodować częściową lub całkowitą utratę skuteczności zydowudyny (leczenie skojarzone niewskazane).
Probenecyd
Probenecyd zwiększa AUC zydowudyny o 106%, pacjentów należy ściśle obserwować pod kątem występowania zaburzeń hematologicznych.
Lamiwudyna
Nie stwierdzono istotnych klinicznie interakcji podczas stosowania lamiwudyny z zydowudyną.
Fenytoina
Podczas równoległego stosowania z fenytoiną należy starannie monitorować stężenie fenytoiny w osoczu.
Metadon, kwas walproinowy, flukonazol
Metadon, kwas walproinowy lub flukonazol stosowane z zydowudyną powodują zwiększenie AUC zydowudyny i zmniejszenie jej klirensu; pacjentów należy obserwować pod kątem objawów potencjalnej toksyczności zydowudyny.
Atowakon
Również atowakwon zmniejsza klirens i zwiększa AUC zydowudyny o 35%, kliniczne znaczenie tego faktu jest nieznane.
Do najcięższych należy niedokrwistość, często z megaloblastycznym obrazem szpiku, neutropenia i leukopenia. Częściej występuje u chorych leczonych dużymi dawkami i chorych w zaawansowanym stadium choroby, zwłaszcza gdy przed rozpoczęciem leczenia notowano zmniejszoną rezerwę szpikową u chorych, u których liczba komórek CD4 wynosi <100/µl. W takich przypadkach konieczne może być odstawienie leku lub zmniejszenie dawki.
Bardzo często: bóle głowy, nudności.
Często: niedokrwistość, neutropenia, leukopenia, zawroty głowy, wymioty, ból brzucha, biegunka, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych i stężenia bilirubiny, bóle mięśni, złe samopoczucie.
Niezbyt często: małopłytkowość, pancytopenia z hipoplazją szpiku, duszność, wzdęcia, osutka, świąd, gorączka, uogólnione bóle, astenia.
Rzadko: wybiórcza aplazja czerwonokrwinkowa, kwasica mleczanowa bez hipoksemii (czasami zakończona zgonem, zwykle skojarzona z ciężkim powiększeniem i stłuszczeniem wątroby), brak łaknienia, niepokój, depresja, bezsenność, parestezje, senność, otępienie, drgawki, kardiomiopatia, kaszel, przebarwienia błony śluzowej jamy ustnej, zaburzenia smaku, dyspepsja, zapalenie trzustki, choroby wątroby (hepatomegalia ze stłuszczeniem), przebarwienia skóry i paznokci, pokrzywka, potliwość, miopatia, częste oddawanie moczu, ginekomastia, dreszcze, bóle w klatce piersiowej, objawy grypopodobne.
Bardzo rzadko: niedokrwistość aplastyczna. Podczas leczenia skojarzonego przeciwretrowirusowego odnotowano przypadki lipodystrofii, zaburzeń metabolicznych (hipertriglicerydemia, hipercholesterolemia, insulinooporność, hiperglikemia, nadmiar mleczanów). Podczas stosowania zydowudyny w zapobieganiu przenoszenia wirusa z zakażonej ciężarnej na płód działania niepożądane były podobne, z tendencją do częstego występowania łagodnej lub średnio nasilonej niedokrwistości u ciężarnej przed porodem oraz zmniejszeniem stężenia hemoglobiny u noworodków, które ustępowało 6 tyg. po zakończeniu leczenia zydowudyną.
Przedawkowanie
W przypadku przedawkowania należy zastosować leczenie objawowe i podtrzymujące. Hemodializa i dializa otrzewnowa mają niewielki wpływ na eliminację zydowudyny, natomiast zwiększają wydalanie metabolitu glukuronidowego zydowudyny.
Kategoria C. Stosowanie zydowudyny u ciężarnych po 14. tyg. ciąży oraz u noworodków tych kobiet istotnie zmniejsza ryzyko przeniesienia zakażenia HIV z matki na płód. Przed 14. tyg. ciąży stosowanie należy ograniczyć do przypadków, w których oczekiwana korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu.
Nie stosować w okresie karmienia piersią.
P.o.
Dorośli i młodzież od 13. rż. początkowo 500–600 mg/d w 2–3 daw. podz. w skojarzeniu z innymi lekami przeciwretrowirusowymi. Nie jest znana skuteczność dawek <1000 mg/d w leczeniu zaburzeń neurologicznych wywołanych przez HIV lub zapobieganiu im oraz zapobieganiu nowotworom związanym z zakażeniem HIV. W razie wystąpienia znacznej niedokrwistości (stężenie Hb <7,5 g/dl) i neutropenii (liczba granulocytów <750/µl) lek należy odstawić do czasu odnowy szpiku. Dzieci 3. mż.–12. rż.: 360–480 mg/m2 pc./d w 3–4 daw. podz. w skojarzeniu z innymi lekami przeciwretrowirusowymi. Skuteczność dawek mniejszych niż 720 mg/m2 pc./d w leczeniu zaburzeń neurologicznych wywołanych przez HIV lub ich zapobieganiu nie jest znana. Maks. dawka dobowa 800 mg/d w 4 daw. podz.
Dzieci do 3. mż. – brak wystarczającej liczby danych dotyczących dawkowania.
Zaburzenia czynności nerek
U chorych z ciężkimi zaburzeniami czynności nerek należy zmniejszyć dawkę do 300–400 mg/d.
Zapobieganie zarażeniu noworodka przez zakażoną matkę. Po zakończeniu 14. tyg. ciąży podaje się ciężarnej 500 mg/d p.o. w 5 daw. podz. do czasu porodu, w czasie porodu początkowo 2 mg/kg mc. we wlewie i.v. trwającym 1 h, następnie do chwili zaciśnięcia pępowiny w ciągłym wlewie i.v. 1 mg/kg mc./h. Podawanie zydowudyny noworodkowi rozpoczyna się przed upływem 12 h od porodu w dawce 2 mg/kg mc. co 6 h p.o., a kończy się po ukończeniu 6. tż. Jeżeli nie można podawać leku p.o., stosuje się preparaty do stosowania i.v. w dawce 1,5 mg/kg mc. w trwającym 30 min wlewie i.v. co 6 h. W przypadku cięcia cesarskiego: 4 h przed planowaną operacją matka otrzymuje wlew i.v., a w razie odstąpienia od zabiegu przechodzi się na stosowanie p.o. Szczegółowe informacje – patrz: zarejestrowane materiały producenta.
Chorych należy poinformować, że nie wykazano, by stosowanie leku zmniejszało zagrożenie przeniesienia zakażenia HIV poprzez kontakty seksualne lub przez zakażoną krew. Chorych należy przestrzec przed jednoczesnym stosowaniem innych leków bez konsultacji z lekarzem.
w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł
Pulmonolog – czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
Gastrolog (gastroenterolog) - czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
