Analgetyki nieopioidowe
Stosowane są do uśmierzania dolegliwości bólowych o umiarkowanym natężeniu. Leki należące do tej grupy to paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne – NLPZ (np. kwas acetylosalicylowy, ibuprofen). Większość leków z tej grupy dostępna jest bez recepty, jednak nie można z góry przewidzieć, który preparat będzie najbardziej skuteczny. Należy również uwzględnić możliwość wystąpienia działań ubocznych, zwłaszcza w przypadku długotrwałego stosowania tego typu leków.
Leki opioidowe
W leczeniu bólu znalazły zastosowanie zarówno tzw. słabe, jak i silne leki opioidowe. Słabe leki opioidowe (tramadol, dihydrokodeina, kodeina) wykazują efekt pułapowy. Oznacza to, że przekroczenie ich dawki maksymalnej spowoduje wystąpienie objawów niepożądanych, ale nie zwiększy działania analgetycznego leku.
Do silnych opioidów należą: morfina, buprenorfina, fentanyl, metadon, oksykodon. Silne opiody nie wykazują efektu pułapowego.
Czy wszystkie opioidy są takie same?
Leki opioidowe różnią się pod względem efektywności, czasu działania
(krótko działające, o kontrolowanym działaniu), biodostępności
(wchłaniania w przewodzie pokarmowym), metabolizmu, możliwości
stosowania ich w połączeniu z innymi lekami czy rodzaju ewentualnych
objawów niepożądanych (np. zaparcia, duszności). Należy również
pamiętać o tym, że ograniczają sprawność psychofizyczną i stosując
je, nie powinno się prowadzić pojazdów mechanicznych.
Kiedy lekarz może zalecić stosowanie opiodów?
- Leczenie bólu w różnych fazach choroby nowotworowej: w czasie aktywnego leczenia (chemioterapii, radioterapii), w terminalnej fazie choroby nowotworowej (opieka paliatywna).
- Leczenie bólu w schorzeniach układu kostno-stawowego (bóle kręgosłupa, choroba zwyrodnieniowa stawów).
- Leczenie bólu neuropatycznego.
- Leczenie bólu pooperacyjnego zarówno w oddziale szpitalnym, jak też w warunkach ambulatoryjnych.
Kiedy lekarz może zalecić stosowanie leków nieopioidowych?
- Leczenie bólu o słabym i umiarkowanym stopniu natężenia (bóle układu kostno-stawowego, bóle mięśniowe, stany gorączkowe, bóle głowy, bóle menstruacyjne).
- Leczenie bólu o umiarkowanym stopniu natężenia w chorobie nowotworowej (I stopień drabiny WHO).
- Leczenie uzupełniające w leczeniu na wyższych szczeblach drabiny WHO w połączeniu z opioidami i lekami adiuwantowymi.
- Leczenie bólu pooperacyjnego (po zabiegach stomatologicznych, zabiegach chirurgii jednego dnia).
Jak działają leki przeciwbólowe?
| Działanie leków przecibólowych | |
|---|---|
| Analgetyki nieopioidowe | |
| Paracetamol | Należy do grupy nieopioidowych leków przeciwbólowych o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, pozbawiony jest działania przeciwzapalnego. Stosowany do uśmierzania bólu o umiarkowanym natężeniu. Można przyjmować go łącznie z NLPZ i opioidami. Jest lekiem bezpiecznym również, jeśli jest konieczność stosowania dla kobiet w ciąży i dzieci. |
| Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) | Niesteroidowe leki przeciwzapalne to grupa związków o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym. Leki z tej grupy są powszechnie stosowane zarówno w bólu ostrym, jak i przewlekłym. Można kojarzyć je z paracetamolem i opioidami. |
| Słabe opioidy | |
| Tramadol | Należy do grupy słabych leków opioidowych i posiada podwójny mechanizm działania. Nie wywołuje tolerancji tzn., że nie dochodzi do osłabienia działania leku w wyniku jego wielokrotnego stosowania. Istnieją dwa podstawowe rodzaje tramadolu: preparat krótko działający oraz lek o powolnym uwalnianiu substancji aktywnej (retard). Na rynku dostępny jest w postaci kapsułek, tabletek, czopków, kropli oraz roztworu do iniekcji. Tramadol sam lub w połączeniu z paracetamolem jest skuteczny w leczeniu bólu o znacznym natężeniu. |
| Kodeina | Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego i jest metabolizowana w wątrobie. Około 10% kodeiny ulega przemianie do morfiny i prawdopodobnie tylko ta część leku jest odpowiedzialna za działanie analgetyczne. Stosowana w bólu o umiarkowanym i dużym natężeniu (II stopień drabiny WHO). |
| Dihydrokodeina | Jest pochodną kodeiny i posiada podobny metabolizm. Na rynku dostępna jest w formie tabletek o kontrolowanym uwalnianiu, przyjmowanych co 12 godzin. Stosowana w bólu o umiarkowanym i dużym stopniu natężenia (II stopień drabiny WHO). |
| Silne opioidy | |
| Morfina | Stosowana w bólu o dużym stopniu natężenia (III stopień drabiny WHO).Według zaleceń WHO, powinna być podawana głównie drogą doustną. Wówczas wchłania się w 30-69%. Bardzo wygodną formą podawania leku są tabletki o przedłużonym, kontrolowanym uwalnianiu substancji czynnej. Pozwala to na stosowanie preparatów zawierających morfinę 2 razy na dobę. Lek zapewnia dobrą kontrolę bólów nowotworowych. Czas jego działania wynosi 12 godzin. |
| Fentanyl | Lek opioidowy 75-100 razy silniejszy od morfiny. Może być stosowany przezskórnie w postaci plastrów. Stosowany w bólu o dużym natężeniu (III stopień drabiny WHO). |
| Buprenorfina | Dostępna w postaci tabletek podjęzykowych oraz plastrów. Stosowana w bólu o dużym natężeniu (III stopień drabiny WHO). |
