Ćwiczenia rehabilitacyjne głosu
Są to ćwiczenia specjalne, które stosuje się dopiero wtedy, gdy w narządzie głosowym dojdzie do zaburzeń czynnościowych lub zmian organicznych, w celu przywrócenia jego prawidłowej funkcji.
2. Ćwiczenia habituacyjne w zawrotach głowy [Załącznik 2. – Rehabilitacja ruchowa chorych z zawrotami głowy (20 min)]
Ćwiczenie 1.
Głowa nieruchoma. Ruchy gałek ocznych w prawo i w lewo. Wodzenie wzrokiem po otoczeniu – okrężne ruchy gałek ocznych.
Ćwiczenie 2.
Ruchy głową w prawo, w lewo, z wodzeniem wzrokiem po otoczeniu i skrajnym bocznym ustawieniem gałek ocznych.
Ćwiczenie 3.
Ruchy głową w górę z zatrzymaniem wzroku na suficie, a następnie w dół z zatrzymaniem wzroku na podłodze.
Ćwiczenie 4.
Pozycja wyjściowa: siedząca. Szybki ruch głowy i tułowia do przodu poniżej kolan, wytrzymaj około 3 sekund, a następnie szybki ruch głowy do tyłu z zatrzymaniem wzroku na suficie. Powrót do pozycji wyjściowej.
Ćwiczenie 5.
Z pozycji wyjściowej wyprostnej szybki skłon głowy i tułowia w stronę prawą z dotknięciem dłonią do podłogi i skierowaniem wzroku na podłogę, 2 sekund odpoczynku i powrót do pozycji wyprostnej, a następnie wykonanie takiego samego ruchu w stronę lewą.
Ćwiczenie 6.
Z pozycji siedzącej wykonać szybki ruch do przodu do poziomu kolan, następnie obrót głową w stronę prawą do góry, zatrzymując wzrok na suficie. Odczekać 3 sekundy. Powrócić do pozycji wyprostnej. To samo wykonać w lewą stronę.
Ćwiczenie 7.
W pozycji siedzącej odchylić głowę do tyłu, zatrzymując wzrok na suficie, a następnie szybkim ruchem wykonać obrót w stronę lewą i prawą.
Ćwiczenie 8.
Z pozycji siedzącej przejść do stojącej i wykonać kilka szybkich obrotów głową w stronę lewą i prawą.
Ćwiczenie 9.
Z pozycji stojącej wykonać głęboki skłon głowy i tułowia do przodu, wyprost. Odchylenie głowy i tułowia do tyłu z zatrzymaniem wzroku na suficie. Powrót do pozycji stojącej.
Ćwiczenie 10.
Wymachy ramion do boków i do tyłu, na przemian w stronę lewą i prawą, z wodzeniem wzrokiem za palcami.
Ćwiczenie 11.
Ćwiczenie na krześle obrotowym z treningiem wzrokowym. Obroty w prawo i w lewo, początkowo wolniejsze, później szybsze, z możliwie jak najdłuższym wpatrywaniem się w znajdujący się za plecami wybrany wcześniej punkt. Podczas gdy tułów się obraca, głowa pozostaje przez pewien czas nieruchoma ze wzrokiem skupionym na nieruchomym punkcie. W maksymalnym punkcie wychylenia ciała głowa szybkim ruchem podąża za tułowiem do końca obrotu, aby znów utkwić wzrok w nieruchomym punkcie.
3. Ćwiczenia oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne [Załącznik 3. – Ćwiczenia oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne stosowane w rehabilitacji narządu głosu (23 min)]
Oddechowe
Ćwiczenie 1.
- Kładziemy się na plecach, na twardym równym podłożu (podłoga leżanka).
- Jedną dłoń kładziemy w górnej części klatki piersiowej (okolica mostka), drugą na brzuchu (pomiędzy łukami żebrowymi).
- Wykonujemy wdech nosem i swobodny wydech ustami (ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie), dłońmi kontrolujemy wypełniającą się powietrzem klatkę piersiową.
- Wykonujemy szybki wdech ustami i nosem, starając się doprowadzić powietrze do najniżej położonych części klatki piersiowej (dłoń leżąca na brzuchu powinna unosić się zdecydowanie, natomiast leżąca w górnej części klatki piersiowej w znacznie mniejszym stopniu).
- Napinamy mięśnie brzucha, starając się przez moment zatrzymać powietrze w płucach.
- Wykonujemy powolny wydech powietrza przez lekko rozchylone usta.
Ćwiczenie 2.
- Kładziemy się na plecach, na twardym równym podłożu (podłoga, leżanka).
- Na brzuchu kładziemy książkę, drewnianą cegiełkę, pudełko (średniej wagi i wielkości, w miarę zaawansowania ćwiczeń można zwiększać jego ciężar).
- Wykonujemy wdech ustami i nosem w taki sposób, aby książka się unosiła.
- W najwyższym punkcie wdechu wstrzymujemy oddech na chwilę.
- Wykonujemy powolny wydech, tak aby książka płynnie się obniżała.
- Powtarzamy ćwiczenie, wymawiając przy wydechu wydłużoną głoskę fff…
Ćwiczenie 3.
- Kładziemy się na plecach na twardym równym podłożu, jak w ćwiczeniu 2.
- Na brzuchu kładziemy książkę, drewnianą cegiełkę.
- Wykonujemy ustami i nosem równomierny wdech, tak aby książka się uniosła.
- W fazie wdechu zatrzymujemy książkę kilkakrotnie i utrzymujemy ją około 2–3 sekund na tej samej wysokości.
- Powtarzamy ćwiczenie, wymawiając przy wydechu głoskę fff... lub sss.
Ćwiczenie 4.
- Stajemy przed lustrem, nogi lekko ugięte, rozstawione na szerokość barków.
- Dłonie obejmują talię w taki sposób, aby kciuki skierowane były do tyłu.
- Wykonujemy szybki dynamiczny wdech ustami i nosem, rozsuwając żebra w bok, z równoczesnym wysunięciem powłok brzusznych do przodu.
- Wchłonięte powietrze wydychamy wolno i równomiernie, wymawiając wydłużoną głoskę sss.. lub fff…
- Powtarzamy ćwiczenie kilkakrotnie.
Ćwiczenie 5.
- Pozycja wyjściowa jak w ćwiczeniu 4.
- Rozluźniamy mięśnie szyi.
- Wykonujemy szybki pełny wdech ustami i nosem.
- Napinamy silnie mięśnie brzucha, przetrzymując przez moment wciągnięte powietrze.
- Faza wydechu – wypuszczamy powietrze wolno, równomiernie.
- Powtarzamy ćwiczenie kilkakrotnie, wymawiając przy wydechu głoskę fff… lub sss…
Ćwiczenie 6.
- Wykonujemy wdech, jak w ćwiczeniu 5., na moment zatrzymując wciągnięte powietrze.
- Wolno wypuszczamy powietrze, w trakcie wdechu robiąc kilka przerw.
- Powtarzamy ćwiczenie, wymawiając głoskę sss… lub fff…, przerywamy wymawianie głoski kilka razy, robiąc 2–3-sekundowe przerwy.
Ćwiczenie 7.
- Pozycja swobodna w lekkim rozkroku, ręce wzdłuż tułowia.
- Szybki, mocny, pełny wdech z równoczesnym uniesieniem ramion w bok.
- Równomierny wolny wydech z równoczesnym opuszczeniem rąk do pozycji wyjściowej.
Ćwiczenie 8.
- Pozycja swobodna.
- Jedna dłoń na brzuchu, druga trzyma kartkę w odległości około 20–25 cm od twarzy na wysokości ust.
- Wykonujemy pełny szybki wdech nosem.
- Powietrze wydychamy w ten sposób, aby jak najdłużej utrzymać odchyloną kartkę.
- Powtarzamy ćwiczenie kilka razy, tak aby kartka rytmicznie się odchylała i opadała do pozycji wyjściowej.
Ćwiczenie 9.
- Stajemy swobodnie.
- Jedną dłoń kładziemy na brzuchu, drugą trzyma kartkę papieru w odległości około 20–25 cm od ust.
- Wykonujemy naprzemiennie szybkie wdechy i krótkie dynamiczne wydechy.
- Podczas krótkich wydechów dmuchamy na kartkę papieru na tyle mocno, aby kartka się odchylała.
- W czasie szybkich wydechów pacjent pracuje intensywnie przeponą i mięśniami tłoczni brzusznej, jednocześnie kontroluje wydechy ręką położoną na brzuchu (krótkie silne odepchnięcia dłoni).
- Powoli zwiększamy tempo wydechów – dmuchnięć.
- Podczas fazy wydechu nie wydmuchujemy całego zapasu powietrza, zawsze ma pozostać jego niewielki zapas.
- Ćwiczenie ma być wykonywane swobodnie bez wysiłku w jednostajnym rytmie (bez zrywów).
Ogólne zasady, które należy przyjąć podczas wykonywania ćwiczeń oddechowych
- Ćwiczenia należy wykonywać co najmniej kilka razy dziennie.
- Ćwiczenia należy wykonywać przed posiłkiem lub około godzinę po nim.
- Przed rozpoczęciem ćwiczeń należy rozluźnić mięśnie szyi i karku (swobodne skręty głowy w lewo, prawo, przetaczanie głowy po barkach).
- Ćwicząc, należy zachować swobodną pozycję ramion i barków (bez czynnego unoszenia ramion).
- Głowa powinna być lekko pochylona do przodu – nigdy nie należy odchylać jej do tyłu.
- Nie należy wydychać całego nabranego powietrza.
Ćwiczenia fonacyjne i artykulacyjne
Opanowanie prawidłowego sposobu nabierania powietrza i właściwe nim zarządzanie jest podstawą, na której można rozpocząć właściwie ćwiczenia fonacyjne i artykulacyjne.
Należy nauczyć się uruchamiać i wykorzystywać rezonatory nad- i podkrtaniowe, dzięki którym dźwięk wytwarzany w krtani ulega wzmocnieniu. Systematyka wykonywania poniższych ćwiczeń pozwoli na opanowanie prawidłowej emisji głosu i optymalną pracę w warunkach codziennej pracy zawodowej.
Ćwiczenie 1.
- Pozycja wyjściowa przed lustrem
- Pełny wdech
- Wciągnięte powietrze należy zatrzymać na chwilę
- Długi powolny wydech z równoczesnym wymawianiem głoski aaa... – należy ją utrzymać jak najdłużej
- Ćwiczenie należy powtarzać kilkakrotnie, wymawiając na wydechu inne samogłoski
Ćwiczenie 2.
- Pełny wdech
- Na wydechu wybrzmiewamy połączone samogłoski aaoouuaaaoouu...
- Szeroko otwieramy usta, staramy się, aby dźwięk był maksymalnie wyraźny
- Powtarzamy ćwiczenie, łącząc w trakcie fonacji inne samogłoski
Ćwiczenie 3.
- Pozycja swobodna, w lekkim rozkroku, ręce opuszczone wzdłuż tułowia
- Szybki wdech z wyrzuceniem rąk do boku
- Rozpoczynamy fonację głoski „a” z opuszczaniem ramion do pozycji wyjściowej
- Powtarzamy ćwiczenie, wymawiając inne samogłoski
Ćwiczenie 4.
- Wdech z równoczesnym wyrzutem ramion do boku
- Podczas wydechu wybrzmiewamy samogłoski od „a” do „u”, jednocześnie opuszczając ramiona
Ćwiczenie 5.
- Pełny wdech
- Podczas wydechu fonujemy głoskę „m”; staramy się kontrolować „mruczenie”, tak aby odbywało się na jednym poziomie głośności
Ćwiczenie 6.
- Pełny wdech
- Podczas wydechu fonujemy głoskę „m” na zmianę z samogłoskami
Ćwiczenie 7.
- Na jednym wydechu wyliczamy dni tygodnia, miesiące, cyfry.
Ćwiczenie 8.
- Wymawiaj frazy (batalion medyczny, brygada piechoty itp.), starając się je stopniowo wydłużać.
Ćwiczenie 9.
- Pozycja jak w ćwiczeniu 3.
- Otwartą dłoń opieramy na twarzy i bocznej części nosa (nie uciskamy nosa)
- Wymawiamy głoskę „mmmm”, początkowo płynnie, następnie przerywając „m..m..m..m”
- Powtarzamy ćwiczenie z inną głoską, np. „ n”
Ćwiczenie 10.
- Pozycja swobodna
- Dłoń kładziemy na czubku głowy
- Wymawiamy głoskę „mmmm”, początkowo płynnie, następnie przerywając „m..m..m..m”,
- Kierujemy dźwięk w taki sposób, aby jak najsilniej odczuwać dłonią wibracje
- Pozycja jak w ćwiczeniu 3.
- Otwartą dłoń oprzyj na twarzy i bocznej części nosa (nie uciskaj nosa)
- Wymawiaj głoskę „mmmm”
Ćwiczenie 11.
- Wymawiamy głoski „mm...” lub „nnnn...”, następnie przerywamy „m..m..m”, zwracamy uwagę, aby dźwięk utrzymywał się na jednym poziomie
- Dodajemy samogłoski
- Ćwiczenie wykonujemy w pozycji leżącej i stojącej
Ćwiczenie 12.
- Wymawiamy głoskę „a”
- Prowadzimy dźwięk od tonów wysokich do niskich
- Tony niskie opieramy na rezonatorach piersiowych, wysokie na głowowych (zatoki przynosowe, gardło)
Ćwiczenie 13.
- Wymawiamy wyraźnie tekst, starając się wymówić jak najwięcej słów na jednym wdechu: „Ludwik pierwszy, Ludwik drugi, Ludwik trzeci”
- Nie wydychamy podczas mówienia całego zapasu powietrza