Psychiatra – czym się zajmuje, kiedy szukać pomocy

Psychiatra to lekarz, który zajmuje się badaniem, diagnostyką i leczeniem zaburzeń i chorób psychicznych. Objawy, które sugerują konieczność konsultacji z psychiatrą to m.in. zaburzenia nastroju, lęk, zaburzenia snu, uzależnienia, przewlekłe uczucie zmęczenia. Wizyta u psychiatry nie wymaga skierowania.

Fot. pexels.com/ Cottonbro Studio

Psychiatra – czym się zajmuje, jak przebiega wizyta, jakie metody leczenia wykorzystuje

Psychiatria to dziedzina medycyny zajmująca się zaburzeniami i chorobami psychicznymi, ich diagnostyką oraz leczeniem. Psychiatrzy diagnozują pacjentów na podstawie regularnie aktualizowanych klasyfikacji:

• ICD (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems), Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)
• DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) stworzonej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA)

Psychiatrzy leczą pacjentów w ramach ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej (poradnie zdrowia psychicznego), w szpitalach (na oddziałach dziennych lub całodobowych) oraz w Środowiskowych Centrach Zdrowia Psychicznego, które powstają w ramach Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego są to jednostki mające zapewniać kompleksową opiekę psychiatryczną mieszkańcom danego regionu. W skład centrum wchodzą poradnie zdrowia psychicznego, oddziały dzienne i całodobowe oraz zespoły leczenia środowiskowego.

Mapę Środowiskowych Centrów Zdrowia Psychicznego znajdziesz tu: https://czp.org.pl/

Wizyta u psychiatry opiera się na badaniu psychiatrycznym, które ma formę rozmowy. Jej celem jest jak najlepsze zrozumienie pacjenta, jego problemów oraz podjęcie decyzji o sposobach leczenia. Pierwsza konsultacja psychiatryczna zwykle trwa ok. 40–60 minut, kolejne wizyty są krótsze i trwają ok. 20–30 minut. Pytania, które zadaje lekarz w trakcie konsultacji psychiatrycznej mogą dotyczyć m.in.:

• powodów zgłoszenia się na konsultację
• czasu trwania niepokojących objawów i momentu ich rozpoczęcia oraz sytuacji, w których się nasilają
• dotychczasowego leczenia psychiatrycznego, stosowanych leków psychiatrycznych
• trudności w codziennym funkcjonowaniu
• trudności emocjonalnych
• zaburzeń koncentracji, problemów z pamięcią
• zaburzeń snu
• przyjmowania środków psychoaktywnych
• codziennej aktywności
• aktualnej sytuacji życiowej
• wykonywanego zawodu
• sytuacji rodzinnej, warunków bytowych
• objawów somatycznych, np. bólu
• przewlekłych chorób niepsychiatrycznych, przyjmowanych leków oraz alergii.

Psychiatra po zdiagnozowaniu problemu, z którym zgłasza się pacjent, wybiera odpowiednią dla niego formę leczenia. Często najlepszym rozwiązaniem jest połączenie kilku metod. Mogą to być m.in.:

• farmakoterapia (np. leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne)
• psychoedukacja (m.in. na temat konkretnej choroby, możliwych form samopomocy i zalecanych zmian trybu życia)
• psychoterapia indywidualna
• psychoterapia grupowa, terapia zajęciowa
• fototerapia – terapia światłem, wykorzystywana w leczeniu depresji sezonowej
• leczenie szpitalne na oddziałach dziennych lub całodobowych.

Psychiatra ocenia stan zdrowia pacjenta całościowo – jako lekarz ma kompetencje do rozpoznawania chorób internistycznych, czy neurologicznych. W uzasadnionych przypadkach psychiatra po przeprowadzeniu badania psychiatrycznego kieruje pacjenta na badania (badania krwi, obrazowe badania mózgu, EEG), konsultacje (np. neurologiczna) oraz na testy psychologiczne (np. diagnostykę zaburzeń osobowości).

Na konsultację psychiatryczną można się też zgłosić z powodu problemów psychicznych członków rodziny lub innych osób z otoczenia. Dotyczy to szczególnie choroby afektywnej dwubiegunowej, schizofrenii i uzależnienia od alkoholu czy otępienia. Tego typu wizyty mają głównie charakter wspierający. Psychiatra nie może diagnozować ani leczyć osób, które nie zgłosiły się do niego osobiście.

Psychiatra, psycholog, psychoterapeuta – czym się różnią, którego specjalistę wybrać

Psychiatra to lekarz, który ukończył 6-letnie studia medyczne i specjalizację z psychiatrii lub psychiatrii dzieci i młodzieży, co daje mu prawo diagnozowania chorób psychicznych i przepisywania leków. W przypadku podejrzenia jakichkolwiek problemów o podłożu psychicznym, psychiatra jest specjalistą, do którego powinno się zgłosić w pierwszej kolejności.

Psycholog to osoba, która ukończyła 5-letnie magisterskie studia na kierunku psychologia. Zajmuje się m.in. poradnictwem psychologicznym, psychoedukacją, przeprowadza diagnostykę osobowości, ocenia procesy poznawcze i dyspozycje psychiczne. Psycholog nie może zlecać leczenia farmakologicznego ani prowadzić psychoterapii. Psycholog jest uprawniony do przeprowadzania testów psychologicznych.

Psychoterapeuta to osoba, która posiada wykształcenie magisterskie, ukończyła certyfikowany kurs podyplomowy z zakresu psychoterapii oraz odbyła odpowiednią liczbę godzin praktyki i terapię własną. Wykształcenie medyczne czy psychologiczne nie jest wymagane.

Ponieważ w Polsce nie ma ustawy o zawodzie psychoterapeuty, co oznacza brak odpowiedzialności karnej za prowadzenie działalności psychoterapeutycznej bez uprawnień, wybierając specjalistę, warto zwrócić szczególną uwagę na to, jakie ma kwalifikacje (kierunek studiów wyższych, certyfikat, członkostwo w stowarzyszeniu zrzeszającym polskich psychoterapeutów) oraz czy podlega superwizji, czyli nadzorowi innego (zwykle bardziej doświadczonego) psychoterapeuty.

Wizyta u psychoterapeuty może być zaleceniem psychiatry.

Psychoterapia jest metodą leczenia zaburzeń psychicznych, rozwiązywania trudności emocjonalnych, może też służyć rozwojowi osobistemu. Wymaga regularnych spotkań z psychoterapeutą.

Psychiatra – jakie choroby i zaburzenia leczy

Psychiatra pomaga pacjentom zarówno doraźnie, np. w przebiegu żałoby, jak i długoterminowo w chorobach przewlekłych lub wymagających regularnych wizyt i kontroli stanu zdrowia pacjenta.

Wśród chorób leczonych przez psychiatrę znajdują się m.in.:

• depresja
• depresja sezonowa
• depresja maskowana
• depresja poporodowa
• depresja okołomenopauzalna
• uzależnienia – w zakresie pomocy w przypadku objawów odstawiennych, czy depresyjnych; leczeniem uzależnień zajmują się głównie terapeuci uzależnień
• zaburzenia nerwicowe (lękowe) związane ze stresem i pod postacią somatyczną
• fobie, np. fobia społeczna
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)
• zaburzenia lękowe z napadami lęku (epizodyczny lęk paniczny)
• zaburzenia stresowe pourazowe (trauma, uraz psychiczny)
• zaburzenia dysocjacyjne, np. zaburzenia pamięci
• zaburzenia somatyzacyjne
• zaburzenia odżywiania (anoreksja i bulimia)
• choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)
• schizofrenia
• zaburzenia urojeniowe

Psychiatra poprzez wprowadzenie odpowiedniej farmakoterapii może zmniejszyć dolegliwości osób zmagających się z zaburzeniami osobowości, co może ułatwić prowadzenie psychoterapii.

Objawy chorób psychicznych – kiedy szukać pomocy

Niektóre objawy chorób psychicznych wymagają natychmiastowej interwencji. W przypadku pojawienia się myśli samobójczych należy pilnie skonsultować się z psychiatrą – w ramach wizyty w poradni zdrowia psychicznego lub Izbie Przyjęć Szpitala Psychiatrycznego. Próba samobójcza lub zachowanie, które zagraża pacjentowi lub innym osobom w jego otoczeniu, wymaga natychmiastowej interwencji – należy niezwłocznie zadzwonić pod numer alarmowy 999, 997 lub 112.

Na podstawie Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego (Dz.U. 1994 Nr 111 poz. 535) w określonych przez nią sytuacjach pacjent może zostać przyjęty na oddział psychiatryczny wbrew swojej woli.

Psychiatra jest specjalistą, do którego należy się zgłosić z własnymi dolegliwościami, ale także, gdy niepokojące objawy występują u osoby bliskiej, a ona ich nie zauważa. Lekarz może dać wskazówki, jak przekonać kogoś do wizyty i wesprzeć w podjęciu pierwszych kroków w kierunku diagnozy i leczenia.

Objawy, które sugerują konieczność konsultacji z psychiatrą to m.in.:

• zaburzenia nastroju, obniżony nastrój, wahania nastroju
• uczucie niepokoju i lęku
• zaburzenia snu – nadmierna senność, bezsenność
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia)
• uzależnienie
• apatia
• pogorszenie relacji z bliskimi
• drażliwość, wybuchowość
• trudności w utrzymaniu codziennej aktywności i wykonywaniu obowiązków
• zaburzenia pamięci i koncentracji
• natrętne myśli
• słyszenie głosów lub widzenie rzeczy, których nie zauważają inne osoby
• samookaleczenia

Psychiatra dziecięcy – kiedy szukać pomocy

Psychiatria dzieci i młodzieży to oddzielna specjalizacja lekarska. Wizyta u psychiatry dziecięcego, tak jak w przypadku pacjentów dorosłych, polega na rozmowie z lekarzem o niepokojących objawach i trudnościach. Podstawowe metody leczenia chorób i zaburzeń psychicznych u dzieci to psychoedukacja (pacjenta, jego rodziców, nauczycieli i innych osób ze środowiska, w którym przebywa dziecko) i psychoterapia indywidualna lub grupowa. Niektóre choroby wymagają również leczenia farmakologicznego.

U dzieci poniżej 16. roku życia zgodę na leczenie i hospitalizację podejmują rodzice/opiekunowie prawni. Po ukończeniu 16. roku życia poza ich zgodą potrzebna jest również zgoda pacjenta. W niektórych sytuacjach przyjęcie do szpitala może odbyć się bez zgody chorego.

Częste problemy psychiatryczne, które dotyczą dzieci to:

• zaburzenia depresyjne, depresja
• zaburzenia lękowe
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia)
• zaburzenia somatyzacyjne
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
• zaburzenia zachowania, samookaleczenia
• uzależnienia

W wieku dziecięcym wystąpić mogą także takie choroby, jak:

• schizofrenia
• choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)

Nie należy lekceważyć obniżonego nastroju, płaczliwości, rozdrażnienia, wycofania z życia towarzyskiego, problemów z koncentracją ani zaniedbywania obowiązków szkolnych i domowych. Dzieci i młodzież często próbują zagłuszyć pojawiające się problemy ze zdrowiem psychicznym, np. poprzez samookaleczenia, nadmierne korzystanie z Internetu czy korzystanie z używek, np. alkoholu czy narkotyków. Według danych Komendy Głównej Policji w 2021 roku odnotowano 77-procentowy wzrost prób samobójczych dzieci i młodzieży w stosunku do 2020 roku. Osoby poniżej 18. roku życia podjęły 1496 prób, 127 z nich zakończyło się śmiercią.

W przypadku braku możliwości zgłoszenia się po pomoc do lekarza, warto skorzystać z pomocy Telefonu Zaufania dla dzieci i młodzieży pod numerem: 116 111.

System lecznictwa psychiatrycznego dzieci i młodzieży w Polsce zmaga się z problemami finansowymi i kadrowymi. Piszemy o nich i próbach ich rozwiązania na bieżąco w naszym serwisie.

Psychiatra na NFZ – skierowanie, czas oczekiwania na wizytę

Refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia wizyta u psychiatry nie wymaga skierowania. Pacjent może wybrać dowolną placówkę, w której przyjmuje psychiatra w ramach umowy z NFZ, niezależnie od jej lokalizacji i miejsca zameldowania. W celu sprawdzenia, czy wybrany ośrodek udziela świadczeń w ramach NFZ, można skorzystać z wyszukiwarki świadczeń. Czas oczekiwania na dostępny termin konsultacji psychiatrycznej można sprawdzić, korzystając z Informatora o Terminach Leczenia.

Psychiatra prywatnie – koszt wizyty, dostępność specjalistów

Dostępność specjalistów przyjmujących w prywatnych gabinetach jest duża. Koszt konsultacji psychiatrycznej różni się w zależności od wybranego lekarza i wynosi około 200–300 zł. Według danych Naczelnej Izby Lekarskiej aktualnych w dniu publikacji tego artykułu, w Polsce jest 4437 aktywnych zawodowo lekarzy psychiatrów, a specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży – 502.