×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Terapia zajęciowa

dr Edyta Janus, mgr Joanna Nowak

Definicja i obszar zastosowania

Termin „terapia zajęciowa” oznacza sposób rehabilitacji fizycznej, psychicznej, społecznej i zawodowej polegający na angażowaniu rehabilitowanej osoby w różne rodzaje i formy aktywności życiowej oraz odpowiednim do potrzeb kształtowaniu warunków otoczenia materialnego i społecznego. Używaną niekiedy wymiennie nazwą jest „ergoterapia” (terapia poprzez zajęcie, pracę), o ile terminu tego nie rezerwuje się na określenie jednej z form terapii zajęciowej, tj. terapii poprzez pracę.

Terapię zajęciową stosuje się głównie w pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie i fizycznie oraz chorymi psychicznie. Jednakże działania terapeutyczne obejmują także osoby starsze, dzieci z problemami w uczeniu się, osoby niedostosowane społecznie, wykluczone lub zagrożone wykluczeniem.

Takie rozumienie terapii zajęciowej opisuje jej stan obecny w Polsce. Poza Polską, a szczególnie w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych terapia zajęciowa jest rozumiana przede wszystkim jako umożliwienie osobie osiągnięcia zdrowia, dobrostanu i satysfakcji życiowej poprzez uczestnictwo w zajęciach. Samo zajęcie obejmuje wykonywanie zwykłych, codziennych czynności związanych z funkcjonowaniem w środowisku domowym, pracy czy czasie wolnym et. Zajęcia te są dla osoby znaczące, nadają jej życiu sens, pozwalają na bycie produktywnym. Przykładowe zajęcia to na przykład samodzielne przygotowanie posiłków, zrobienie zakupów, ubieranie się, używanie komputera, prowadzenie samochodu etc. Przy określaniu zajęcia w przypadku konkretnej osby kluczowe jest uwzględnienie jej perspektywy, a zatem co osoba potrafi robić (can), jakie są jej potrzeby (need) oraz co chce ona robić (want). Działania terapeuty zajęciowego powinny być zawsze skierowane na klienta

Geneza, założenia i cele

Pojęcie „terapia zajęciowa” (occupational therapy) powstało w Anglii po I wojnie światowej, co wiązało się bezpośrednio z koniecznością udzielenia pomocy z zakresu działań rehabilitacyjnych ludziom ciężko rannym i niesprawnym. Z założenia terapia zajęciowa miała na celu skierowanie myślenia tych osób ku przyszłości. Kształtowanie sprawności i dobrostanu odbiorców terapii zajęciowej miało miejsce poprzez udział w specjalnych zajęciach dobranych do ich potrzeb. W 1917 roku w Stanach Zjednoczonych powstało Amerykańskie Towarzystwo Terapeutów, którego celem była organizacja kursów i szkół terapii zajęciowej. Po II wojnie światowej terapia zajęciowa nabiera coraz większego znaczenia.

Celem terapii zajęciowej jest przywrócenie lub optymalizacja sprawności fizycznej, psychicznej i umysłowej, a w przypadku trwałej utraty określonych funkcji – wypracowanie funkcji zastępczych, a także zwiększenie uczestnictwa w życiu społecznym.

Szczegółowe cele terapii zajęciowej określa się w zależności od potrzeb rehabilitowanej osoby.

Za najczęściej spotykane ważne cele należy uznać:

  • usprawnianie w przypadku osłabienia albo utraty określonej funkcji fizycznej, psychicznej lub umysłowej,
  • ogólne usprawnienie – poprawę stanu fizycznego i psychicznego oraz ogólnej jakości życia,
  • rozwijanie umiejętności szczególnie ważnych dla rehabilitowanej osoby, w tym wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej,
  • wzmocnienie/tworzenie u chorego poczucia własnej wartości oraz rozszerzanie kręgu zainteresowań,
  • zaktywizowanie chorych niemających zajęcia, co ma na celu zniwelowanie poczucia bezczynności i nudy oraz zwiększenie udziału w życiu społecznym,
  • przygotowanie do życia w środowisku społecznym, przede wszystkim poprzez rozwój umiejętności planowania i komunikowania się, dokonywania wyborów, decydowania o swoich sprawach oraz poprzez rozwój innych umiejętności niezbędnych w niezależnym życiu,
  • rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych, ułatwiających podjęcie pracy w zakładzie aktywności zawodowej, innej pracy zarobkowej lub przystąpienie do szkolenia zawodowego czy reorientację zawodową.

Opis

Do form terapii zajęciowej, które zgodnie z podejściem światowym i stopniowo promowanym w Polsce podejściem stanowią formy wspierające zasadnicze działania skoncentrowane na umożliwieniu osobie wykonywania zajęcia, zalicza się: ergoterapię, która przyjmuje następujące formy: stolarstwo, garncarstwo i ceramika, wikliniarstwo, metaloplastyka, krawiectwo, dziewiarstwo, hafciarstwo, kaletnictwo, ogrodnictwo, tkactwo oraz praca przy komputerze , socjoterapię na którą składają się takie formy jak: ludoterapia, trening samoobsługi, trening umiejętności społecznych oraz arteterapię tworzoną przez sztuki plastyczne (malarstwo, rysunek, rzeźbę), muzykoterapię, choreoterapię, dramaterapię i bilioterapię. Dobór form terapii zależy od określonych celów postępowania oraz możliwości organizacyjnych istniejących w danej społeczności.

Dowody naukowe

Istnieje wiele prac naukowych wskazujących na pozytywne efekty stosowania terapii zajęciowej i możliwość osiągania celów w zakresie poprawiania sprawności psychicznej i fizycznej, zwiększenie uczestniczenia w życiu społecznym, zwiększenie zaradności oraz budowanie poczucia wartości uczestników terapii. Nadal nieliczne są jednak prace o dużej wiarygodności, dostarczające silnych dowodów potwierdzających skuteczność poszczególnych metod.

Rozpowszechnienie

Na świecie terapia zajęciowa prowadzona jest w szpitalach (przede wszystkim na oddziałach psychiatrycznych, urazowo-ortopedycznych, reumatologicznych, pediatrycznych), ośrodkach rehabilitacyjnych, szkołach, więzieniach i ośrodkach pomocy społecznej. Terapię zajęciową prowadzi się w specjalistycznych centrach oraz ośrodkach pobytu dziennego dla dzieci/nastolatków/dorosłych: upośledzonych umysłowo, z problemami sensomotorycznymi, społecznymi, emocjonalnymi i niepełnosprawnościami sprzężonymi. Wpisana jest w system opieki nad osobami starszymi. Terapeuci zajęciowi współpracują z firmami projektującymi i produkującymi sprzęt adaptacyjny oraz wyposażenie wnętrz, a także z producentami sprzętu codziennego użytku (np. samochodów).

W Polsce terapię zajęciową kojarzy się zwykle z „warsztatami terapii zajęciowej”, choć jest to tylko jedna z placówek, w której prowadzone są tego typu działania. Działalność warsztatów terapii zajęciowej opisana została w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 r. Zgodnie z art. 10a, ust. 1 „warsztat oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia”. Art. 10a, ust. 2 dookreśla sposób realizacji celu warsztatów, „co odbywa się przy zastosowaniu technik terapii zajęciowej, zmierzających do rozwijania: 1) umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, 2) psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy”.

Najczęściej warsztaty terapii zajęciowej zakładają i prowadzą stowarzyszenia oraz fundacje. finansowane są przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Kwalifikowanie do Warsztatów Terapii Zajęciowej warunkowane jest posiadaniem przez osobę w wieku od 16 – 65 lat, orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz wskazaniem do uczestnictwa. Pośrednio klientami WTZ są także rodzice lub opiekunowie uczestników.

W Polsce terapię zajęciową wykorzystuje się także w domach pomocy społecznej, Miejskich Ośrodkach Pomocy Społecznej, szpitalach i dziennych oddziałach Psychiatrycznych, Zakładach Aktywności Zawodowej, środowiskowych domach samopomocy, świetlicach terapeutycznych, zakładach opiekuńczo-leczniczych i domach spokojnej starości.

Kształcenie terapeutów zajęciowych w Polce odbywa się na poziomie kształcenia policealnego w oparciu o podstawę programową kształcenia w zawodzie terapeuty zajęciowego oraz (od roku 2012) na poziomie studiów licencjackich prowadzonych przez AWF Kraków oraz AWF Wrocław, których programy zostały zbudowanie w oparciu o obowiązujące w krajach europejskich standardy ustalone przez Światową Federację Terapeutów Zajęciowych (WFOT) i Europejską Sieć Terapii Zajęciowej w Szkolnictwie Wyższym (ENOTHE). Kształcenie terapeutów zajęciowych zgodnie z nowymi standardami wymaga uzupełnienia w zakresie samego rozumienia terapii zajęciowej oraz zadań realizowanych przez terapeutę zajęciowego, który pracuje z osobą, nie tylko ,,w miejscu,:, lecz także w jej środowisku domowym.

Przydatne adresy organizacji zajmujących się terapią zajęciową:

- European Network of Occupational Therapy in Higher Education
- World Federation of Occupational Therapists
- The American Occupational Therapy Association
05.01.2016
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta