W 2020 r. w ramach systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne pomocy medycznej udzielało 1581 zespołów wyjazdowych. Zrealizowały one ok. 2,76 mln wyjazdów na miejsce zdarzenia. Przeciętnie w przeliczeniu na 1000 ludności przypadało 72 wyjazdów ZRM – podaje Główny Urząd Statystyczny.
Fot. Andrzej Rembowski / Pixabay
W 2020 r. w ramach ratownictwa medycznego świadczeń medycznych udzielało 1 581 zespołów (o 4 więcej niż przed rokiem), w tym 1 238 (78,3%) zespołów podstawowych i 343 (21,7%) specjalistycznych. W porównaniu z latami 2018–2019 można zauważyć utrzymującą się tendencję do zmniejszenia udziału zespołów specjalistycznych w ogólnej liczbie zespołów ratownictwa (spadek z 32% w 2017 r. do 21,7% w 2020 r.) z równoczesnym zwiększeniem udziału zespołów podstawowych (wzrost z 68% w 2017 r. do 78,3% w 2019 r.).
Wskaźnikiem ilustrującym dostępność świadczeń udzielanych przez system ratownictwa medycznego jest liczba ZRM przypadająca na 100 tys. ludności. Wskaźnik ten był największy w województwie warmińsko-mazurskim (5,7) oraz lubuskim (5,35), a najmniejszy w województwie wielkopolskim –3,49 zespołu na 100 tys. ludności. Wskaźnik ten wykazuje znaczną zależność od gęstości zaludnienia w danym województwie oraz liczby jego mieszkańców. W obu przypadkach współczynnik korelacji ma wartość ujemną i wynosi odpowiednio: –0,631 (korelacja pomiędzy liczbą ZRM przypadająca na 100 tys. ludności a gęstością zaludnienia w województwie) oraz –0,724 (korelacja pomiędzy liczbą ZRM przypadająca na 100 tys. ludności a liczbą mieszkańców). Oznacza to, że im wyższa gęstość zaludnienia w województwie oraz im wyższa liczba jego mieszkańców, tym mniej zespołów przypada na 100 tys. ludności.
Wyniki badania jednostek pomocy doraźnej i ratownictwa medycznego wskazują, że w 2020 r. załogę zespołów podstawowych, specjalistycznych i lotniczych ratownictwa medycznego stanowiło 16 953 ratowników medycznych, 1 483 pielęgniarek systemu i 2 078 lekarzy systemu. W 2020 r., tak jak w latach poprzednich, utrzymywała się tendencja spadkowa dotycząca liczby pielęgniarek i lekarzy systemu przy równoczesnym zwiększaniu się liczby ratowników medycznych. W porównaniu do poprzedniego roku nastąpiło zwiększenie liczby ratowników medycznych o 1 244, co oznacza wzrost o 7,9%. Liczba pielęgniarek systemu spadła w porównaniu do roku 2019 o 103, co oznacza spadek o 6,5%. Liczba lekarzy systemu zmniejszyła się o 453, co oznacza spadek ich liczby o 17,9%.
W 2020 r. zespoły ratownictwa medycznego zrealizowały około 2,76 mln wyjazdów na miejsce zdarzenia, o ponad 340 tys. mniej niż w poprzednim roku, co oznacza spadek o 11,0%. Przeciętnie w 2020 r. w przeliczeniu na 1000 ludności przypadało 71,9 wyjazdów ZRM (o 8,8 mniej niż przed rokiem). Najwięcej wyjazdów w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców zrealizowano w województwach: zachodniopomorskim, dolnośląskim, śląskim oraz świętokrzyskim, a najmniej w województwach: podlaskim, wielkopolskim i małopolskim.
Zdecydowaną większość, bo ok. 78% ogólnej liczby zrealizowanych wyjazdów, stanowiły wyjazdy do domu pacjenta. W porównaniu do roku 2019 odsetek takich wyjazdów w wyjazdach ogółem zwiększył się o blisko 6 p. proc. Drugie co do liczebności miejsce zdarzenia (ok. 15,6% wyjazdów) to kategoria „inne”, która obejmuje m.in. ulicę (wyłączając ruch uliczno-drogowy), sklep, kościół. W przypadku tych tego typu wyjazdów ich udział w ogólnej liczbie wyjazdów w porównaniu do roku 2019 zmniejszył się o ponad 4 p. proc. Udział wyjazdów do zdarzeń zaistniałych w ruchu uliczno-drogowym w ogólnej liczbie wyjazdów spadł w porównaniu do roku 2019 o 0,8 p. proc., do zdarzeń w pracy o 0,3 p. proc. a do szkoły o 0,6 p. proc.
W trakcie jednego wyjazdu pomoc mogła zostać udzielona więcej niż jednej osobie, dlatego liczba osób, którym udzielono świadczeń w trakcie wyjazdów zespołów ratownictwa była nieco większa niż liczba wyjazdów i wyniosła nieco powyżej 2,76 mln (o 11,4% mniej niż w ubiegłym roku). Najwięcej pacjentów, którym zespoły ratownictwa medycznego udzieliły pomocy, w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców odnotowano w województwie zachodniopomorskim (94,8), a najmniej w wielkopolskim (49,6).
Struktura według płci i wieku pacjentów, którym zespoły ratownictwa medycznego udzieliły świadczeń, nie zmieniła się znacząco w porównaniu z rokiem poprzednim: udział grupy dzieci i młodzieży do lat 18 wynosił 4,5%, osób w wieku od 18 do 64 lat – 48,5%, natomiast odsetek osób w wieku 65 lat lub więcej – 47% (w 2019 r. odsetki te wyniosły odpowiednio: 6%, 49% i 45%). Pomocy nieco częściej udzielano mężczyznom niż kobietom (50,8%). Odsetek ten był jednak o 2 p. proc. mniejszy niż w 2019 r. Udział procentowy mężczyzn był różny w zależności od miejsca zdarzenia, ale wynosił ponad połowę w większości kategorii. Wyjątek stanowiła struktura płci pacjentów, którym pomocy udzielono w domu, kobiety stanowiły w tym przypadku 52% populacji.
W każdym województwie liczba wyjazdów do domu pacjenta znacząco przeważała nad innymi miejscami zdarzenia. W województwach: lubelskim, świętokrzyskim oraz śląskim stanowiły one 80–81% wszystkich wyjazdów, natomiast w województwach: zachodniopomorskim i opolskim odpowiednio od 72% do 73%. Podobnie w każdym województwie najrzadziej wykonywane były wyjazdy do pracy i szkoły – od 1,8% ogółu wyjazdów w przypadku województwa opolskiego do 3% ogółu wyjazdów w przypadku województwa wielkopolskiego. Wyjazdy do zdarzeń w ruchu uliczno-drogowym stanowiły od 2,8% (województwo śląskie) do 6,5% (województwo podkarpackie) ogółu wyjazdów. W porównaniu do roku 2019 z uwagi na pandemię COVID-19 silnie wzrósł udział wyjazdów do domu pacjenta w ogólnej liczbie wyjazdów. Największą zmianę zaobserwowano w przypadku województw: kujawsko-pomorskiego, małopolskiego oraz śląskiego, gdzie udział wyjazdów do domu pacjenta wzrósł odpowiednio o 8,4 p. proc., 7,5 p. proc. oraz 7 p. proc. Najmniejsza zmianę zaobserwowano w przypadku województw: opolskiego i zachodniopomorskiego, gdzie wzrost udziału wyjazdów do domu pacjenta w ogólnej liczbie wyjazdów wyniósł odpowiednio 2,8 p. proc. oraz 3,3 p. proc.
Jednym z podstawowych mierników służących do oceny skuteczności funkcjonowania systemu PRM jest czas dotarcia zespołu ratownictwa medycznego na miejsce zdarzenia, liczony od chwili przyjęcia zgłoszenia przez dyspozytora medycznego do przybycia zespołu ratownictwa medycznego na miejsce zdarzenia. Zgodnie z ustawą czas dotarcia badany jest w skali każdego miesiąca za pomocą ustalenia wartości mediany, trzeciego kwartyla oraz maksymalnego czasu dotarcia. Każdy wojewoda ma obowiązek takiej organizacji systemu PRM na terenie województwa, żeby mediana czasu dotarcia – w skali każdego miesiąca – nie była większa niż 8 minut w mieście powyżej 10 tysięcy mieszkańców i 15 minut poza miastem powyżej 10 tysięcy mieszkańców, a trzeci kwartyl czasu dotarcia – odpowiednio 12 i 20 minut. Natomiast maksymalny czas dotarcia zespołu nie powinien przekraczać 15 minut w mieście powyżej 10 tysięcy mieszkańców i 20 minut poza miastem powyżej 10 tysięcy mieszkańców. Z szacunkowych danych za 2020 r. wynika, że w pierwszym roku pandemii COVID-19 mediana czasu dotarcia zespołów ratownictwa medycznego na miejsce zdarzenia w miastach powyżej 10 tys. mieszkańców była przekroczona we wszystkich województwach, w tym w 1 województwie wahała się pomiędzy 8 a 9 min. Największe mediany w przypadku miasta powyżej 10 tys. mieszkańców odnotowano w województwach: łódzkim, dolnośląskim, pomorskim oraz śląskim (odpowiednio w minutach i sekundach – 14:41, 12:33, 12:16, 12:48). Mediana czasu dotarcia zespołów ratownictwa medycznego na miejsce zdarzenia w przypadku terenów poza miastem powyżej 10 tys. mieszkańców była przekroczona prawie we wszystkich województwach. Wyjątkiem były województwa: małopolskie oraz warmińsko-mazurskie, gdzie mediana czasu dotarcia wyniosła odpowiednio: 14 min i 11 sek. oraz 15 min. Największe wartości mediany odnotowano w województwach: dolnośląskim, pomorskim, łódzkim oraz lubuskim (odpowiednio w minutach i sekundach: 21:26, 18:18, 19:39, 18:47).
W celu sprawnego działania systemu i zapewnienia ustawowych parametrów czasu dotarcia ZRM do miejsca zdarzenia, każde województwo podzielone zostało przez swoich wojewodów na rejony operacyjne. W porównaniu do lat ubiegłych wyraźnie widać stałą tendencję do zmniejszania liczby rejonów operacyjnych w obrębie województwa. Ich liczba jest bardzo zróżnicowana i kształtuje się od 1 w województwach: lubuskim, łódzkim, opolskim, podlaskim świętokrzyskim oraz warmińsko-mazurskim do 5 w województwach: mazowieckim, podkarpackim oraz śląskim.
Do uzyskania pomocy udzielanej przez zespoły ratownictwa medycznego uprawnione są osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Pomimo to zdarzają się wezwania do sytuacji niezagrażających bezpośrednio zdrowiu lub życiu. Szacunkowe dane opracowane na podstawie informacji uzyskanych z urzędów wojewódzkich o liczbie wyjazdów niezwiązanych ze stanem nagłego zagrożenia zdrowotnego w stosunku do ogólnej liczby wyjazdów wskazują, że najwięcej tego typu wyjazdów było w województwach: dolnośląskim, zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim oraz wielkopolskim (odpowiednio: 63,1%, 72,8%, 62,0%, 60,1% wszystkich wyjazdów). Najmniej takich wyjazdów było w województwach: lubuskim oraz podlaskim (odpowiednio: 49,1%, 48,9% wszystkich wyjazdów). W 2020 r. tj. w pierwszym roku pandemii COVID-19, odsetek wyjazdów niezwiązanych z zagrożeniem życia w porównaniu do roku poprzedniego znacząco wzrósł z 20,4% w 2019 r. do 55,9% w 2020 r.
Największy odsetek wyjazdów, w których czas dotarcia ZRM przekroczył ustawowe normy w miastach powyżej 10 tys. mieszkańców odnotowano w województwach: mazowieckim (44,4%), dolnośląskim (29,4%) i łódzkim (28,5%), natomiast poza miastem powyżej 10 tys. mieszkańców – w województwach: lubelskim (26,0%), świętokrzyskim (20,8%) oraz dolnośląskim (20,6%). W miastach powyżej 10 tys. mieszkańców najsprawniej, tak jak w poprzednim roku, w tym zakresie działały zespoły z województw: kujawsko-pomorskiego oraz podkarpackiego. Odsetek wyjazdów w których maksymalny czas dotarcia ZRM na miejsce zdarzenia przekroczył ustawową normę 15 min. (w tych województwach) wyniósł odpowiednio 8,8% oraz 6,1%. Największy odsetek przekroczeń ustawowej normy czasu dojazdu odnotowano w przypadku ZRM w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, łódzkim oraz śląskim. W tych województwach, odsetek wyjazdów z przekroczonym maksymalnym czasem dotarcia ZRM na miejsce zdarzenia wyniósł odpowiednio: 44,4%, 29,4%, 28,5% oraz 26,2%.
Na terenach poza miastem powyżej 10 tys. mieszkańców podobnie jak w poprzednim roku, najsprawniej działały zespoły w województwach: warmińsko-mazurskim, śląskim oraz kujawsko-pomorskim. W tych województwach odsetek wyjazdów, które przekroczyły maksymalny czas dotarcia ZRM na miejsce zdarzenia, wyniósł odpowiednio: 5,4%, 7,5%, 9,6%. Największy odsetek przekroczeń ustawowej normy dotyczącej maksymalnego czasu dojazdu ZRM na miejsce zdarzenia odnotowano w województwach: lubelskim, świętokrzyskim oraz dolnośląskim. W tych województwach odsetek wyjazdów z przekroczonym maksymalnym czasem dotarcia ZRM na miejsce zdarzenia wyniósł odpowiednio: 26%, 20,8%, 20,6%.
Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (LPR)
Oprócz naziemnych zespołów ratownictwa medycznego w systemie PRM działają także lotnicze zespoły ratownictwa medycznego. W 2020 r. LPR posiadało 21 stałych baz Śmigłowcowej Służby Ratownictwa Medycznego (HEMS70) rozmieszczonych na terenie całej Polski, jedną bazę sezonową uruchamianą na czas wakacji (Koszalin) oraz jedną bazę transportu samolotowego w Warszawie. W województwie mazowieckim funkcjonowały 3 bazy HEMS (Płock, Warszawa, Sokółów), w województwie podlaskim – 2 (Białystok, Suwałki), w województwie lubuskim – 2 (Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski), w województwie wielkopolskim – 2 (Poznań, Ostrów Wielkopolski). W pozostałych województwach funkcjonowało po jednej bazie (Gdańsk, Olsztyn, Bydgoszcz, Wrocław, Opole, Katowice, Sanok, Kielce, Lublin, Łódź, Szczecin). Całodobowo dyżurowały 4 bazy (Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław). Pozostałe bazy funkcjonowały w godz. 7–20. Parametry czasu dotarcia na miejsce zdarzenia zespołu LPR są inne niż w przypadku ZRM. Tutaj czas dotarcia zależy od promienia działania. Gdy promień działania jest mniejszy bądź równy 60 km – czas gotowości do startu wynosi do 3 minut w dzień oraz do 15 minut w nocy. Gdy promień działania jest większy niż 60 km i mniejszy bądź równy 130 km – czas gotowości do startu wynosi do 6 minut w dzień oraz do 30 minut w nocy. Natomiast gdy promień działania jest większy niż 130 km gotowość do startu wynosi do 15 minut w dzień oraz do 30 minut w nocy.
W roku 2020 załogi śmigłowców zrealizowały łącznie 10 933 misje (o 7,5% mniej niż przed rokiem), w tym 9 636 lotów do wypadków lub nagłych zachorowań oraz 1 297 transportów międzyszpitalnych. Załogi Samolotowego Zespołu Transportowego wykonały 366 misji, to jest o 22,1% mniej niż przed rokiem. W 2020 roku na pokładach śmigłowców LPR przetransportowano 7 865 pacjentów, tj. o 870 pacjentów mniej niż w 2019 r. Liczba wszystkich osób, którym lekarze i ratownicy medyczni/pielęgniarze LPR udzielili pomocy to 8 645, w tym 1 274 dzieciom. Podobnie jak w poprzednich latach najczęstszym powodem wezwań były wypadki komunikacyjne i pomoc ich ofiarom (1 724 loty). Drugą przyczyną wezwań były udary mózgu (1 539). 1 004 razy załogi wylatywały na pomoc osobom w stanie nagłego zatrzymania krążenia, a w 641 przypadkach – do pacjentów po upadku z wysokości. Ponadto w katalogu powodów wezwań zawierają się m.in.: zawał mięśnia sercowego, oparzenie termiczne, potrącenie, ból w klatce piersiowej, duszność, amputacja czy przygniecenie.
Spośród wszystkich baz HEMS najwięcej lotów zrealizowały z baz całodobowych: Kraków (762 misje), Wrocław (821 misji) oraz z baz dyżurujących w godzinach 7–20 – Ostrów Wielkopolski (586 misji), Katowice (570), Szczecin (537), Olsztyn (532), Opole (532). Biorąc pod uwagę całościową liczbę misji, w ubiegłym roku jedynie 11,9% stanowiły transporty międzyszpitalne, pozostałe to wezwania do nagłych zdarzeń i zachorowań. Wśród baz HEMS tą, która wykonuje najmniej transportów międzyszpitalnych (4%) jest baza w Łodzi.
