Odkryta 100 lat temu przez Frederica Bantinga insulina była przełomem w leczeniu cukrzycy. Od tego czasu medycyna dokonała wielu kolejnych postępów, przekształcając cukrzycę z choroby śmiertelnej w chorobę przewlekłą.
Debata na Światowy Dzień Cukrzycy 2021. Fot. Olga Rainka
Nie zmienia to faktu, że na świecie chorujących na cukrzycę jest obecnie blisko pół miliarda ludzi i liczba ta wciąż rośnie. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna szacuje, że jeśli nie uda się podjąć zdecydowanych kroków, w ciągu najbliższych 25 lat liczba chorujących na cukrzycę przekroczy 700 milionów. Setna rocznica odkrycia insuliny jest okazją do podsumowania stanu opieki diabetologicznej także w Polsce. Bo choć wzrasta w naszym społeczeństwie wiedza nt. cukrzycy, nie oznacza to, że opieka diabetologiczna nie wymaga optymalizacji. Świadczy o tym przede wszystkim wciąż rosnąca także w Polsce liczba pacjentów z cukrzycą, obecnie szacowana na ok. 3 miliony.
Jeśli nie teraz, to kiedy?
Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (IDF), organizator corocznego wydarzenia, jakim jest Światowy Dzień Cukrzycy, postanowiła wykorzystać setną rocznicę odkrycia insuliny na zmobilizowanie opinii publicznej do podjęcia zdecydowanych działań, które postawią tamę narastającej epidemii cukrzycy. Cel, jaki stawia IDF przed międzynarodową społecznością, to dostęp do stałej opieki diabetologicznej dla każdego chorego, bez względu na jego stan majątkowy i miejsce zamieszkania. W skali świata cukrzyca jest ogromnym problemem, zwłaszcza w krajach nisko i średnio rozwiniętych, a to w nich żyje 79% chorych. O powadze sytuacji świadczy nie tylko to, że blisko połowa chorych na świecie nie jest zdiagnozowana, ale i fakt, że dostęp do insuliny - 100 lat od jej odkrycia - nie wszędzie jest powszechny.
To właśnie teraz, w obliczu wciąż trwającej pandemii COVID-19 jest czas, aby zwrócić jeszcze większą uwagę na bieżące zagrożenia dla zdrowia i życia pacjentów z cukrzycą. Z szacunków Ministerstwa Zdrowia wynika, że 16% tzw. „zgonów nadmiarowych” w Polsce w okresie pandemii w 2020 r. dotyczyło pacjentów z cukrzycą. W liczbach bezwzględnych oznacza to aż 10,6 tysiąca dodatkowych zgonów z powodu cukrzycy. W przypadku zakażenia koronawirusem przebieg choroby przy współistniejącej cukrzycy jest obciążony większą liczbą powikłań. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku osób starszych i pacjentów z niewyrównanym poziomem glikemii, a także tych, u których już rozwinęły się powikłania, np. choroba sercowo-naczyniowa czy niedoczynność nerek. Wielu diabetologów obawia się, że wpływ pandemii COVID-19 ujawni się w pełni dopiero w ciągu najbliższych lat większą liczbą przypadków groźnych powikłań cukrzycy, dlatego postulują poszerzenie dostępu do już refundowanych w ograniczonym wymiarze flozyn i inkretyn i wykorzystaniu ich pełnego potencjału klinicznego dla wszystkich pacjentów mogących odnieść w związku z ich zastosowaniem terapeutyczną korzyść.
Opieka diabetologiczna w Polsce
100 lat od odkrycia insuliny - zgodnie uznawanego przez większość ekspertów za największe odkrycie medyczne XX wieku - polscy pacjenci mają obecnie do dyspozycji blisko 40 preparatów insuliny, różniących się między sobą szybkością i długością działania. Wśród nowoczesnych leków dla pacjentów z cukrzycą typu 2 są już takie, które obniżają poziom cukru we krwi, nie powodując równie groźnych niedocukrzeń, a dodatkowo korzystnie wpływają na układ krążenia i zmniejszają ryzyko zarówno rozwoju choroby układu krążenia, jak i zgonów kardiologicznych.
Naukowcy wciąż pracują nad nowymi terapiami w leczeniu cukrzycy, a równolegle prowadzone są badania nad coraz precyzyjniejszymi i bardziej przyjaznymi pacjentom systemami kontroli glikemii, coraz nowocześniejszymi pompami insulinowymi czy ułatwiającymi codzienne życie dedykowanymi aplikacjami na smartfon. Postęp dokonuje się także w transplantologii.
Mimo że refundacją obejmowane są kolejne grupy nowoczesnych leków, ich dostępność dla polskiego pacjenta nie jest wciąż na tyle powszechna, aby przekładało się to na wzrost liczby pacjentów ze skutecznie wyrównaną glikemią. W Polsce na cukrzycę choruje ok. 3 milionów pacjentów, tymczasem czynnych zawodowo jest jedynie 1200 diabetologów. Bez dobrej organizacji trudno będzie zapewnić wszystkim pacjentom odpowiednią opiekę diabetologiczną. Jej nadrzędnym celem jest na pierwszym etapie zapobieganie i wczesne wykrywanie choroby, a na kolejnym przeciwdziałanie rozwojowi powikłań cukrzycy i zmniejszenie ryzyka przedwczesnego zgonu - mówi prof. Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz, Prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Diabetologii UM w Poznaniu.
W odpowiedzi na to wyzwanie środowisko diabetologiczne wypracowało rekomendacje standardu opieki diabetologicznej, który wprowadza precyzyjnie opisany podział zadań pomiędzy podstawową opieką zdrowotną, ambulatoryjną pomocą specjalistyczną i lecznictwem szpitalnym. Pacjent z cukrzycą typu 1 pozostaje w stałej opiece specjalisty diabetologa. W opiece nad chorym z typem 2 cukrzycy szczególną rolę odgrywa lekarz POZ, któremu przypisano nie tylko identyfikowanie czynników ryzyka, edukację i promocję zdrowia, ale i bieżące monitorowanie kontroli cukrzycy. Postulowaną nowością jest zobowiązanie lekarza POZ, aby w zdefiniowanych sytuacjach kierował pacjenta z cukrzycą typu 2 na konsultację diabetologiczną w celu zweryfikowania kontroli cukrzycy i ustalenia planu leczenia. W ramach standardu chorzy powinni być kierowani także na inne konsultacje specjalistyczne: kardiologiczne, neurologiczne, w kierunku powikłań ze strony nerek czy, o czym często mniej się mówi, ocenę dna oka i kontrolę u lekarza okulisty.
Z myślą o lekarzach podstawowej opieki zdrowotnej powstają specjalnie im dedykowane projekty, których celem jest edukacja w zakresie intensyfikacji leczenia cukrzycy. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne realizuje aktualnie takie projekty we współpracy z Polskim Towarzystwem Medycyny Rodzinnej. „Dbamy Badamy” to inicjatywa edukacyjna, której towarzyszy bezpłatny program oceny wartości hemoglobiny glikowanej (HbA1c) u pacjentów z cukrzycą typu 2. Analiza wartości HbA1c ma ogromne znaczenie diagnostyczne, gdyż pozwala ocenić skuteczność dotychczasowego leczenia i jest dla lekarza podstawą do podejmowania decyzji o ewentualnej potrzebie jego modyfikacji.
Przez ostatnie 100 lat dokonał się olbrzymi postęp, jeśli chodzi o możliwości leczenia cukrzycy i poprawę jakości życia pacjenta. Coraz liczniejsze nowe terapie i technologie medyczne pozwalają lekarzowi dopasować leczenie do trybu życia pacjenta, a nawet jego nawyków żywieniowych. Wyzwaniem pozostaje jeszcze rozszerzenie dostępu do nowoczesnych leków, których refundacja dotyczy obecnie wąskiej grupy pacjentów i dobra koordynacja opieki nad pacjentem, która zapewni wczesną diagnozę, skuteczną bieżącą kontrolę cukrzycy i regularny dostęp do konsultacji diabetologicznej. Konieczne jest także stworzenie programu leczenia chorych z zespołem stopy cukrzycowej - podsumowuje prof. Krzysztof Strojek, konsultant krajowy w dziedzinie diabetologii.
