Chorzy często oczekują przepisania konkretnego leku, upierają się przy decyzji dotyczącej określonych badań. Czasem negują lekarskie rozpoznanie. I choć pacjent ma prawo, by w pewnym momencie powiedzieć „nie zgadzam się”, podobnie może stwierdzić lekarz.
fot. Agnieszka Sadowska / Agencja Gazeta
Pacjenci coraz częściej udają się na wizytę po wcześniejszym „dokładnym zbadaniu” danego problemu zdrowotnego, czyli najczęściej konsultacji ze znajomymi. W końcu panuje przekonanie, że „każdy Polak zna się nie tylko na wychowaniu dzieci, ale również na leczeniu”. Od kilku lat także „dr Google” staje się coraz bardziej popularnym źródłem informacji dotyczących zdrowia. Pacjenci z łatwością odnajdują już nie tylko informacje dotyczące np. takich medycznych terminów jak: encefalopatia, mukowiscydoza czy fenyloketonuria. Mają dostęp do wiedzy wyjaśniającej skróty znajdujące się na wynikach badań laboratoryjnych i wiedzą, co wspomniane wyniki mogą oznaczać.
Z tak zdobytą wiedzą pacjenci wkraczają do gabinetu. Często chcą być już nie tylko partnerem w terapii – chcą być głównym leczniczym decydentem. Lekarz wtedy, z roli medycznego eksperta, przeniesiony zostaje na pozycję doradcy.
Prawa w działaniu
W Polsce od 1991 r. obowiązuje katalog praw przysługujących pacjentowi w trakcie diagnozy lub leczenia. Uprawnienia te, najpierw wyrażone w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej, ujęte są obecnie w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.
Prawa pacjenta o charakterze podstawowym odnoszą się do godności, intymności oraz bezpieczeństwa pacjenta, który nie musi wykazywać się żadną aktywnością, by je uzyskać. Wynikają one ze szczególnej sytuacji, w której znajduje się chory.
Ustawa o prawach pacjenta jest jednak dokumentem, który w wielu miejscach uszczegółowił część wspomnianych praw. Czytając art. 13 dotyczący prawa do informacji dowiadujemy się, że pacjent ma prawo, by oczekiwać od lekarza zachowania w tajemnicy wszelkich treści dotyczących jego leczenia. Co szczególnie interesujące, chory może oczekiwać, by lekarz nie informował go o postępach w terapii (art. 9 ust. 4), może wyłączyć się z kręgu osób, którym udzielana jest informacja. Z drugiej strony, z zapisów odnoszących się do prawa do świadczeń zdrowotnych wynika, że ustawodawca wskazał pacjenta jako aktywnego uczestnika procesu terapii. Pacjent ma np. prawo do złożenia wniosku o konsultacje ze strony lekarza innej specjalności (art. 6 ust. 3 pkt 1). Następuje w tym miejscu odwołanie de facto do medycznego rozeznania pacjenta. Choć ostateczna decyzja w tej kwestii należy do lekarza, nie może ona posiadać charakteru arbitralnego – lekarz musi wyjaśnić choremu podstawy swojej decyzji. Zobowiązany jest również, by zapisać wyjaśnienie w dokumentacji medycznej.
Zdrowie i prawo
Aktywny charakter praw pacjenta wyrażony został również w zapisie wskazującym, że lekarz na obowiązek wysłuchać pacjenta w kwestii dotyczących jego osoby decyzji terapeutycznych (art. 9 ust. 5). W końcu to do pacjenta należy ostateczna decyzja dotycząca zgody na uzyskanie określonych świadczeń. Może on ponadto wycofać zgodę na leczenie.
Świadomość swoich praw oraz coraz większe zainteresowanie wiedzą z zakresu medycyny powodują, że aktywny charakter praw pacjenta nabiera nowego oblicza. Zgłaszający się do gabinetów pacjenci proszą np. o przepisanie konkretnego leku. Upierają się przy decyzji dotyczącej określonych badań. Czasem negują lekarskie rozpoznanie. W ostatnim przypadku – jeśli rozpoznanie wpływa na realizację przez daną osobę praw lub wolności – pacjentowi przysługuje prawo do odwołania się (zgłoszenia sprzeciwu) do Komisji lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 31 ust. 1), która dokonuje zewnętrznej oceny decyzji lekarza oraz na nowo analizuje sytuację zdrowotną pacjenta.
Należy jednak pamiętać, że lekarz dysponuje autonomią w zakresie podejmowanych działań. Jego decyzje z perspektywy medycznej muszą odnosić się do aktualnej, fachowej wiedzy. Perspektywa prawna z kolei kieruje nas w stronę legalnych zasad wykonywania zawodu lekarza, jakie zapisane zostały w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty. I choć pacjent ma prawo, by w pewnym momencie powiedzieć „stop” lub „nie zgadzam się”, podobnie może stwierdzić lekarz. Jeśli w jego ocenie prośby pacjenta mają charakter nieracjonalny lub prowadzić będą do szkody zdrowotnej, wówczas lekarz może – a w przypadkach, gdy w grę wchodzi zagrożenie zdrowia lub życia pacjenta – powstrzymać się przed działaniami, których oczekuje pacjent lub jego bliscy.
Partnerstwo dla zdrowia
Opisane sytuacje nie muszą jednak prowadzić do eskalacji konfliktu. Choć zabrzmi to banalnie, kluczowa jest tu rola pacjenta, który jest dla lekarza podstawowym źródłem informacji. To chory wie najlepiej, jak jego ciało reaguje na leki, potrafi określić pozytywne i negatywne skutki dotychczasowej terapii, wie, jak jego organizm odpowiada na określone dawki leku. W trakcie diagnozy i terapii wiedza ta ma dla lekarza trudne do przecenienia znaczenie.
Świadome włączenie pacjenta do działań leczniczych może stanowić istotny punkt zwrotny w procesie powrotu do zdrowia.
