Rak, nowotwór. Słowa objęte w Polsce językowym tabu. Pacjenci starają się ich nie wypowiadać albo je eufemizować. Pytają lekarza „czy to TO?”, bo dzięki temu czują się pewniej. Tabu jest ludziom potrzebne, by się lepiej poczuli – mówił znany lingwista prof. Jerzy Bralczyk podczas sesji poświęconej językowi w komunikacji z pacjentami zorganizowanej z okazji piętnastolecia Polskiej Unii Onkologii.
Prof. Jerzy Bralczyk, językoznawca. Fot. Tymon Markowski / Agencja Gazeta
Od pacjenta do świadczeniobiorcy
Prof. Bralczyk mówił też, że w medycynie lepiej mówić o „pacjentach”, niż o „chorych”. – Słowo „chory” określa tylko jedną cechę człowieka, co więcej: dla niego nie najprzyjemniejszą. Natomiast w słowo „pacjent” jest wpisana relacja z lekarzem. Jestem czyimś pacjentem, to znaczy, że ktoś się o mnie troszczy – mówił prof. Bralczyk.
Najbardziej dehumanizującym określeniem używanym w służbie zdrowia jest według prof. Bralczyka słowo „świadczeniobiorca”. – Kojarzy się z kimś, kto przyszedł z jakimiś oczekiwaniami, roszczeniami i zaraz będzie miał pretensje – zgodziła się prawnik mec. Monika Duszyńska.
Zdaniem prof. Bralczyka język odzwierciedla też stosunek pacjentów do raka. Samo słowo jest niechętnie wypowiadane, a jeśli już, to rak jest personifikowany, traktowany jako coś zewnętrznego, z czym trzeba walczyć. – Pacjent oczekuje, że lekarz będzie go wspierał w tej wspólnej walce z zewnętrznym wrogiem – mówił.
Podkreślił, że w znanej mu pracy doktorskiej na temat komunikacji w służbie zdrowia zaskoczyło go, jak bardzo oczekiwania pacjentów są uwarunkowane kulturowo. Mimo że we współczesna medycyna stawia na partnerskie relacje lekarz-pacjent, wciąż wielu chorych oczekuje, że to lekarz powie im autorytatywnie, jak mają się zachować w danej sytuacji. – Przyzwyczailiśmy się też mówić, że pocieszanie osoby chorej w niczym jej nie pomaga, może demobilizować, jest przeciwskuteczne. Okazuje się, że uwarunkowania kulturowe są tak silne, że pacjenci spodziewają się pocieszania, ciepłej postawy wobec nich. Gdy nie otrzymują tego, czego oczekują, są zaniepokojeni, sytuację traktują jako nietypową i dziwną – mówił.
Jakiego języka więc używać?
– Bardzo ważne są zdania takie jak „sytuacja jest pod kontrolą” czy „wszystko rozwija się zgodnie z oczekiwaniami”. Choćby te oczekiwania były jak najgorsze, to wprowadzają pewien porządek w chaotyczny świat choroby – mówił prof. Bralczyk.
Prezes Polskiej Unii Onkologii dr Janusz Meder mówił na spotkaniu, że współczesna medycyna jest wyjątkowo zdepersonalizowana, stechnicyzowana i zdehumanizowana. Współpracy i dobrej komunikacji brakuje nie tylko między pacjentami a lekarzami, ale też między samym personelem medycznym. – Zanika relacja mistrz-uczeń, starsze pokolenie nie bardzo rozumie wybory i zasady działania młodych lekarzy. Co nas zaskakuje: fakultatywne zajęcia dotyczące komunikacji nie budzą szczególnego zainteresowania młodych medyków – ubolewał.
Dr Meder dodał, że bardzo wielu jego kolegów niechętnie korzysta z zaplecza psychoonkologów, psychiatrów i asystentów socjalnych, którzy stanowią zaplecze leczenia przeciwnowotworowego. – Ukazało się kilka negatywnych artykułów, które zburzyły wizerunek psychoonkologii. Ciągle spotykam się z kimś, kto mi mówi, że w tę pomoc nie wierzy. A przecież udowodniono naukowo, że pacjent, który w procesie leczenia uzyskuje wsparcie rzadziej ma powikłania i żyje dłużej – podkreślał Meder.
