Pacjent powinien móc wydać zgodę na zabieg medyczny „na przyszłość” i wskazać osobę, która podejmowałaby decyzje dotyczące jego zdrowia, gdyby sam nie mógł tego robić – ocenia Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar, który wystąpił do Ministra Zdrowia w tej sprawie.
RPO Adam Bodnar. Fot. Grzegorz Celejewski / Agencja Gazeta
RPO w piśmie do Łukasza Szumowskiego ocenił, że istniejące regulacje w sposób niewystarczający chronią autonomię niezdolnych do świadomego wyrażenia zgody pacjentów, którzy nie posiadają ustawowego przedstawiciela. W myśl obowiązujących przepisów, na każdą interwencję medyczną konieczna jest świadoma, wyrażona zgoda pacjenta.
Gdy pacjent np. straci przytomność i nie może wyrazić zgody na zabieg – a nie ma osoby działającej w jego imieniu – co do zasady konieczne jest zezwolenie sądu opiekuńczego na podjęcie każdej interwencji. Obowiązek uzyskiwania takiego zezwolenia jest obciążeniem i dla lekarzy, i dla sądów.
– Wola pacjenta chroniona jest tak dalece, że lekarz powinien respektować jego wybory, nawet jeśli obiektywnie są one nieracjonalne – zaznaczył Bodnar. Wskazał jednocześnie, że autonomia pacjenta ma oczywiście granice – pacjent nie może np. obligować lekarza do podejmowania działań sprzecznych z aktualną wiedzą medyczną.
RPO podnosi, że prawodawca nie wziął pod uwagę sytuacji, w których pacjent, przed utratą kompetencji do wyrażenia zgody, wyraził dyspozycje co do postępowania medycznego względem swojej osoby. Rzecznik sygnalizuje również, że prawodawca nie wyposażył pacjenta w instrumenty umożliwiające wskazanie osoby, która w jego ocenie – w sposób odpowiadający jego woli – mogłaby podejmować decyzje dotyczące jego stanu zdrowia.
– Istotnym krokiem w kierunku poszerzenia ochrony autonomii pacjentów niekompetentnych i nieposiadających przedstawiciela ustawowego jest prawne uregulowanie oświadczeń pro futuro – wskazał Rzecznik.
Jak zauważył Bodnar, na gruncie prawa polskiego brak jest regulacji w tym zakresie, niemniej problematyka respektowania oświadczeń pro futuro obecna jest w orzecznictwie.
– Bez wątpienia prawna regulacja oświadczeń pro futuro wzmocniłaby ochronę praw pacjenta. Mógłby on formułować dyspozycje dotyczące postępowania medycznego, na wypadek utraty faktycznej możliwości wyrażania zgody, tym samym możliwie najpełniej korzystając z prawa do decydowania o sobie – ocenił RPO. – Ponadto precyzyjna regulacja w tym zakresie umożliwi lekarzom kierowanie się faktyczną wolą pacjenta bez obawy o odpowiedzialność za udzielanie świadczenia bez zgody.
Rzecznik uważa, że przy tworzeniu takich przepisów należy pomyśleć o mechanizmach chroniących pacjenta przed możliwymi nadużyciami. W razie wątpliwości możliwe byłoby np. dopuszczenie sądowej weryfikacji oświadczeń bądź decyzji podejmowanych przez pełnomocnika. Ważna byłaby też ocena autentyczności i aktualności oświadczeń oraz zakres pełnomocnictwa.
