W anestezjologii obowiązuje kilka zasad dotyczących leków. Charakterystyczny jest sposób ich podawania – stosujemy je najczęściej dożylnie, ewentualnie wziewnie, bardzo rzadko spotykamy leki w postaci tabletek. Powód jest prosty – leki podane dożylnie działają najszybciej. Kolejną specyficzną cechą leków anestezjologicznych jest fakt, że raczej nie znajdziemy ich w aptece. Używane są najczęściej w warunkach szpitalnych, zamkniętych, a uprawnienia do ich stosowania ma głównie personel anestezjologiczny. Leki te mają bardzo silne działanie, konieczne, by zapewnić pacjentom dogodne warunki do przeprowadzania operacji w stanie znieczulenia ogólnego.
Przypomnijmy jak przebiega znieczulenie ogólne. Rozpoczyna się etapem indukcji, czyli wprowadzeniem do znieczulenia – wtedy to podając leki – anestetyki dożylnie lub wziewnie przez maskę tlenową, doprowadza się do utraty przytomności pacjenta. Następnie rozpoczyna się oddychaniea zastępcze, kolejnym etapem jest podtrzymanie, czyli kondukcja, podczas której podawane są kolejne dawki leków znieczulających, przeciwbólowych i rozluźniających do czasu zakończenia zabiegu. Znieczulenie ogólne kończy się wybudzaniem. Oczywiście zarówno podczas narkozy, jak i wybudzania pacjent jest pod stałą kontrolą anestezjologa, gdyż użyte leki znieczulające mogą powodować działania niepożądane.
Znieczulenie ogólne, zwane obiegowo narkozą, obejmuje, więc takie elementy składowe, jak:
- zniesienie świadomości
- zniesienie bólu
- zwiotczenie mięśni szkieletowych
- zniesienie odruchów.
Do każdego z tych etapów przepisano odpowiednio działające leki. Cały proces rozpoczynamy premedykacją, w której pomagają leki sedujące. To duża grupa substancji, głównie benzodiazepin, która na celu ma uspokoić i wyciszyć pacjenta. Często powodują niepamięć wsteczną. Poprawiają one komfort psychiczny i ułatwiają też procedury medyczne, które nie są obciążone bólem, ale wywołują dyskomfort, jak np. endoskopia. Leki sedujące pomagają w anestezjologii dziecięcej w premedykacji do zabiegów diagnostycznych i sedacji pooperacyjnej. Bardzo często podaje się je w formie tabletki i syropu, bo dla wielu pacjentów nakłucie żyły i założenie wenflonu może być przykrym i bolesnym odczuciem.
W wielu sytuacjach anestezjolog może zlecić leki działające na drogi oddechowe. Ich celem jest zmniejszenie wrażliwości nabłonka oskrzeli na bodźce drażniące lub zmniejszenie wydzieliny w oskrzelach. Leki premedykujące mogą wpływać na zmniejszenie wydzielania śliny.
Inną ważną dla anestezjologa grupą leków są leki przeciwwymiotne. Można je podać jeszcze przed znieczuleniem jako lek premedykacyjny, najczęściej jednak stają się przydatne po zabiegu. Niekiedy anestezjolog będzie wykorzystywał leki, które wykazują działanie złożone, np. uspokajają, zmniejszają ślinienie i działają przeciwwymiotnie.
Do zniesienia świadomości stosuje się hipnotyki – anestetyki, czyli leki wprowadzające w sen. Anestetyki różnią się formą podawania, można je stosować dożylnie, jak tiopental, propofol, etomidat lub wziewnie, wtedy podawane są najczęściej poprzez parownik wraz z tlenem. Leki wziewne służą głównie do kondukcji, czyli podtrzymywania znieczulenia. Wprowadzenie do znieczulenia drogą wziewną można również zastosować, jednak w wielu sytuacjach trwa ono zbyt długo i anestezjolodzy preferują dożylne podawanie leku.
Kolejną grupą leków używanych w anestezjologii są leki zwiotczające. Stosuje się je przy zabiegach w znieczuleniu ogólnym, by móc dokonać intubacji, kontrolować oddech i stworzyć dobre warunki do przeprowadzenia operacji.
Leki przeciwbólowe stosowane w anestezjologii przy znieczuleniu ogólnym to głównie opioidy. Można je podawać w pompie infuzyjnej, czyli przez dożylną aplikację leku w sposób ciągły. Ma to taką zaletę, że w przypadku krótko działających leków, po odłączeniu przestają wpływać na organizm w ciągu kilku minut. Opioidy można podawać również w pojedynczych dawkach, dostosowanych do czasu trwania operacji.
Leki stosowane do znieczuleń regionalnych służą do blokowania przewodzenia czucia nerwów i znieczulania wybranych obszarów ciała. W zależności od rodzaju znieczulenia podawane są w okolicach splotów nerwowych (blokady), poprzez punkcję lędźwiową do przestrzeni zewnątrzoponowej kanału kręgowego (znieczulenie zewnątrzoponowe) lub do płynu mózgowo-rdzeniowego (znieczulenie podpajęczynówkowe). Ta grupa leków odgrywa nieocenioną rolę w leczeniu bólu, także pooperacyjnego. Można stosować je doraźnie lub jako przedłużenie leczenia przeciwbólowego po zabiegu.
Kolejną grupą leków używanych w anestezjologii są leki, działające na układ sercowo-naczyniowy.
Są to m.in. leki obniżające ciśnienie tętnicze, leki pozwalające regulować napięcie naczyń czy siłę skurczu mięśnia sercowego, jak dopamina czy noradrenalina. Bardzo ważne miejsce na bloku operacyjnym zajmują leki przeciwarytmiczne. U pacjentów obciążonych kardiologicznie w okresie okołoperacyjnym mogą występować poważne zaburzenia rytmu serca. Adrenalina odgrywa szczególną rolę na bloku operacyjnym. Obowiązkowo znajduje się zawsze w wyposażeniu sali operacyjnej. Nie jest jednak często stosowana, ale staje się niezbędna w przypadku zatrzymania krążenia i jest głównym lekiem stosowanym w reanimacji.
Innymi ważnymi lekami są szybko działające leki diuretyczne, czyli wspomagające produkcję i oddawanie moczu i ich główny przedstawiciel furosemid. Pozwalają one błyskawicznie doprowadzić do zwiększonej produkcji moczu, odciążając układ krążenia.
W anestezjologii szerokie zastosowanie mają też podawane dożylnie jony potasu, magnezu, wapnia, które służą uzupełnieniu niedoborów, często występujących podczas dużych operacji.
Ciekawym lekiem, biorąc pod uwagę jego specyficzne działanie, jest ketamina – anestetyk, który działa przeciwbólowo i zmienia świadomość, ale pacjent oddycha po nim samodzielnie i często ma otwarte oczy, choć jest nieobecny i bez kontaktu.
W anestezjologii obecnie dąży się do osiągnięcia rezultatu zniesienia bólu przy jak najkrótszym czasie obciążania organizmu substancją leczniczą. Stosuje się precyzyjne wlewy i w momencie, kiedy nie jest to już potrzebne, zatrzymuje się podaż leku.
Nowoczesne leki anestezjologiczne są bardzo często ulepszonymi, wyizolowanymi formami starszych leków, używanych w przeszłości. Pozbawione są skutków ubocznych i działają dużo precyzyjniej niż ich niedoskonali poprzednicy. Czasy eteru czy makabrycznych operacji przy znieczuleniu w postaci butelki rumu, na szczęście dawno odeszły w niepamięć.
