Szczepienie przeciwko grypie to jedyna metoda swoistej profilaktyki. Nie zapewnia jednak 100% gwarancji przed zachorowaniem. W zależności od sezonu epidemicznego, stopnia dopasowania antygenów w szczepionce do szczepów wirusa krążących w populacji, definicji zdarzenia, któremu chcemy zapobiegać oraz charakterystyki grupy pacjentów, skuteczność kliniczna waha się w dość szerokich granicach. Z tego powodu w sezonie grypy warto także sięgnąć po proste metody profilaktyki nieswoistej. Ważne jednak, aby szczegółowo wyjaśnić pacjentom zasady ich stosowania.
Temat stał się szczególnie aktualny w ostatnich kilku dniach, po doniesieniach w mediach o fali zachorowań na grypę A/H1N1 w Polsce oraz wprowadzeniu zalecenia noszenia maseczek na twarz w niektórych placówkach, między innymi w jednej ze szkół.
W codziennym życiu trudniej skrupulatnie przestrzegać (zwłaszcza przez dłuższy czas) zasad stosowania mechanicznych metod profilaktyki grypy, dlatego generalnie są one mniej skuteczne niż szczepienia. Polecane metody to:
- higiena rąk – w sezonie grypowym, a zwłaszcza w przypadku bliskiego kontaktu z chorym na grypę (np. w domu, pracy, szpitalu, przychodni): częste (ok. 10 razy/24 h) mycie rąk wodą z mydłem, a najlepiej środkiem na bazie alkoholu, po każdym skorzystaniu z toalety, przed jedzeniem lub dotykaniem ust i nosa, po powrocie do domu, po toalecie nosa lub zasłanianiu ust podczas kichania i kaszlu. Wodą z mydłem ręce należy myć przez 20 sekund, a następnie osuszyć ręce ręcznikiem jednorazowym. Środek na bazie alkoholu powinno się wcierać w dłonie, aż wyschnie. Przestrzeganie zasad higieny rąk także przez osobę chorą zmniejsza ryzyko przeniesienia wirusa na inne osoby z otoczenia (np. w wyniku skażenia zanieczyszczonymi rękami klamek i innych przedmiotów).
- maseczka na twarz (np. chirurgiczna, dentystyczna lub inna specjalnego przeznaczenia medycznego) – stałe noszenie maseczki w przypadku bliskiego kontaktu z chorym na grypę w pomieszczeniu (np. w domu, szpitalu lub przychodni) zmniejsza ryzyko zachorowania. Maseczkę powinien nosić także chory na grypę, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia innych. Jeśli zachoruje ktoś z domowników, noszenie maseczki w domu i ścisła higiena rąk przestrzegane przez wszystkich w domu przez 7 dni mogą zmniejszyć ryzyko zakażenia i zachorowania innych współmieszkańców nawet o ponad 50%, jeśli zostaną zastosowane jak najszybciej po wystąpieniu choroby (najpóźniej w ciągu 36 godzin). Maseczki należy często zmieniać na nowe (są jednorazowego użytku), a zużyte wyrzucać do kosza. Noszenie maseczki profilaktycznie poza zamkniętymi pomieszczeniami przez zdrowe osoby nie jest natomiast zalecane.
Podczas zabiegów medycznych na drogach oddechowych generujących aerozol wydzieliny (np. bronchoskopia, odsysanie wydzieliny z dróg oddechowych itp.) należy nosić specjalne maseczki z filtrem N95 (lub podobnej klasy), a także okulary ochronne, fartuch i rękawice.
- izolacja chorych – osoba chora powinna pozostać w domu i ograniczyć swoje kontakty z innymi do niezbędnego minimum przez 7 dni lub – jeśli choroba trwa dłużej co najmniej do 24 godzin po ustąpieniu gorączki i ostrych objawów ze strony dróg oddechowych (sam kaszel może się utrzymywać nawet 2–3 tygodnie).
- inne zasady higieny na czas sezonu epidemicznego grypy – należy: zasłaniać chusteczką jednorazową usta podczas kaszlu i kichania, a następnie wyrzuć ją do kosza i dokładnie umyć ręce (w razie braku chusteczki zaleca się zasłanianie ust przedramieniem, a nie dłonią); po oczyszczeniu nosa wyrzucić chusteczkę do kosza i dokładnie umyć ręce; unikać kontaktu twarzą w twarz z innymi osobami; unikać tłumu i masowych zgromadzeń; unikać dotykania niemytymi rękami ust, nosa i oczu; często dokładnie wietrzyć pomieszczenia.
Na szczepienie przeciwko grypie nie jest jeszcze za późno. Jeśli nie zrobiono tego jesienią, można je wykonywać także przez cały sezon zachorowań na grypę.
