Grypa - rodzaje, przyczyny, leki i powikłania

lek. Magdalena Wiercińska

Grypa jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez zakażenie układu oddechowego wirusem grypy. Grypa sezonowa jest wywołana przez typowe wirusy grypy typów A i B krążące wśród ludzi. Na półkuli północnej sezon grypowy zwykle trwa 3 miesiące i przypada na okres od października do kwietnia. Grypa pandemiczna to groźniejszy rodzaj grypy, który występuje co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat w postaci światowych epidemii (pandemii). Objawy grypy obejmują objawy ogólne – ból głowy, gorączkę, złe samopoczucie, osłabienie, oraz ze strony układu oddechowego – suchy kaszel, ból gardła czasem nieżyt nosa. Skuteczne w zapobieganiu zachorowaniu na grypę są szczepienia.

Rodzaje grypy

Grypa jest zespołem objawów związanych z ostrym zakażeniem układu oddechowego, wywołanym przez wirusa grypy.

Grypa sezonowa

Grypa sezonowa to zachorowania występujące corocznie w okresie epidemicznym, spowodowane przez typowe wirusy grypy występujące u ludzi. Na półkuli północnej sezon grypowy zwykle trwa 3 miesiące i przypada na okres od października do kwietnia, natomiast na półkuli południowej – od maja do września.

Grypa pandemiczna

Grypa pandemiczna to zachorowania występujące co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat w postaci światowych epidemii (pandemii) wywoływane przez nowe, nieznane do tej pory u ludzi podtypy lub warianty wirusa, np. tzw. hiszpanka (w latach 1918–1920). Ponieważ większość osób w populacji (w skrajnych przypadkach nikt) nie ma nawet resztkowej odporności na takie nowe rodzaje wirusa, zakażenie szerzy się bardzo szybko – podczas pandemii liczba zachorowań jest kilkakrotnie większa niż podczas zwykłych epidemii grypy sezonowej. O ogłoszeniu pandemii decyduje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) na podstawie zasięgu geograficznego zakażeń nowym rodzajem wirusa, a nie ciężkość zachorowań.

Grypa hiszpanka

Pandemię grypy z 1918 r. wywołał wirus H1N1. Chociaż nie ma powszechnej zgody co do miejsca pochodzenia wirusa, rozprzestrzenił się on na całym świecie w latach 1918–1920. Szacuje się, że wirusem tym zaraziło się około 500 milionów ludzi, czyli jedna trzecia światowej populacji. Liczbę zgonów oszacowano co najmniej na 50 milionów na całym świecie.

Śmiertelność była wysoka u dzieci poniżej 5 lat, osób młodych w wieku 20–40 lat oraz w wieku 65 lat i starszych. Wysoka śmiertelność wśród osób zdrowych, w tym w grupie wiekowej 20–40 lat, była wyjątkową cechą tej pandemii. Chociaż wirus H1N1 z 1918 roku został zsyntetyzowany i zbadany, nie wiadomo dokładnie dlaczego był tak groźny i pociągnął za sobą tyle zgonów. Wobec braku wówczas szczepionki chroniącej przed zakażeniem grypą i antybiotyków do leczenia wtórnych zakażeń bakteryjnych, które mogą towarzyszyć grypie, walka z pandemią polegała głównie na izolacji, kwarantannie, odpowiedniej higienie osobistej, stosowaniu środków dezynfekujących i ograniczeniu zgromadzeń publicznych.

Przeczytaj więcej: Pandemia hiszpanki okiem historyka PAN

Świńska grypa

W 2009 roku Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła pandemię spowodowaną wirusem grypy A(H1N1), którego wcześniej nie zidentyfikowano jako przyczyny zakażeń u ludzi. Analizy genetyczne tego wirusa wykazały, że pochodzi on z wirusów grypy zwierząt i nie jest spokrewniony z ludzkimi sezonowymi wirusami H1N1. W kwietniu 2009 r. nowy wirus grypy szybko rozprzestrzenił się na całym świecie. Wirus ten różnił się od dotychczas znanych wirusów grypy – spowodował dużo zakażeń latem na półkuli północnej, a następnie jeszcze więcej w chłodniejszych miesiącach.

Wirus H1N1 znany wówczas jako świńska grypa, nadal krąży jako wirus sezonowy i jest uwzględniany w szczepionkach przeciwko grypie sezonowej.

Co powoduje grypę i jak można się zarazić?

Wirusy wywołujące grypę

Czynnikiem wywołującym grypę (czynnikiem etiologicznym) jest wirus grypy typu A, B lub C. Epidemiczne zachorowania u ludzi wywołują typy A i B, natomiast wirus typu C odpowiada za łagodne zachorowania sporadyczne i nie powoduje epidemii. Typ A dzieli się na podtypy. Grypę sezonową najczęściej wywołują wirusy podtypów H1N1 i H3N2 (w niektórych sezonach H1N2), w mniejszym stopniu wirusy grypy B. Wirusy grypy A charakteryzuje krótki okres wylęgania i tzw. duża zmienność antygenowa, która wiąże się z ryzykiem zachorowania każdego roku i koniecznością corocznego przyjmowania zaktualizowanych szczepionek. W czerwcu 2009 r. WHO ogłosiła pandemię wywoływaną przez nowy wariant wirusa grypy H1N1pdm09 (poprzednio zwany A/H1N1v, tzw. świńska grypa), który zdominował sezon 2009/2010, niemal całkowicie wypierając dotychczasowe podtypy grypy sezonowej. W kolejnych sezonach popandemicznych ten wariant wirusa występuje nadal, choć w mniejszym odsetku.

Jak długo trwa okres wylęgania grypy? Od kiedy i jak długo chory na grypę zaraża?

Okres wylęgania i zakaźności: okres wylęgania wynosi 1–7 dni (śr. 2 dni). Okres zakaźności u dorosłych to 1 dzień przed wystąpieniem i 3–5 dni po wystąpieniu objawów (czasem nawet do 10 dni), a u małych dzieci kilka dni przed i ≥10 dni po wystąpieniu objawów. Chorzy z ciężkim upośledzeniem odporności mogą wydalać wirusa przez kilka tygodni lub miesięcy. Przechorowanie grypy nie daje trwałej odporności.

Jak można zarazić się grypą?

Rezerwuar i droga przenoszenia: ludzie, także niektóre zwierzęta (np. świnie, ptaki domowe i dzikie). Zakażenie jest przenoszone drogą kropelkową (możliwe także zakażenie przez kontakt ze skażonymi przedmiotami lub poprzez ręce), a źródłem zakażenia jest chory lub zakażony człowiek. W przypadku grypy ptaków źródłem zakażenia jest zakażony ptak. Przeniesienie zakażenia na człowieka może nastąpić poprzez bezpośredni, bliski kontakt z chorym lub martwym ptakiem (dotykanie), spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa lub surowych jaj chorych ptaków.

Czynniki ryzyka

  1. dłuższe przebywanie w bliskiej odległości (do 1,5–2 m) od chorego na grypę bez zabezpieczenia (maseczka na twarz) lub kontakt twarzą w twarz
  2. kontakt bezpośredni z chorym lub zakażonym, albo ze skażonymi przedmiotami
  3. niedostateczna higiena rąk
  4. dotykanie skażonymi rękoma okolicy ust, nosa, oczu
  5. przebywanie w dużych skupiskach ludzi w sezonie zachorowań na grypę

Czym różnią się objawy grypy od zakażenia koronawirusem?

Przeczytaj tutaj: Czy COVID-19 jest groźniejszy niż grypa sezonowa?

Objawy grypy

Nagłe wystąpienie objawów:

  1. ogólnych, które początkowo dominują:
    • gorączka,
    • dreszcze,
    • ból mięśni,
    • ból głowy (najczęściej okolicy czołowej i zagałkowy),
    • uczucie rozbicia i osłabienia,
    • złe ogólne samopoczucie
  2. ze strony układu oddechowego, które pojawiają się zwykle po około 3 dniach choroby, gdy nasilenie objawów ogólnych jest mniejsze :

Przeczytaj więcej: Objawy grypy

Jak długo trwa grypa?

Choroba zwykle ustępuje samoistnie po 3–7 dniach, ale kaszel i uczucie rozbicia mogą się utrzymywać ≥2 tygodni. Do 50% zakażeń przebiega bezobjawowo.

Objawy grypy - kiedy do szpitala?

Chory na grypę powinien się pilnie znaleźć się w szpitalu, gdy pojawią się następujące objawy alarmowe (świadczące o powikłaniach i/lub nasilaniu się choroby):

  • problemy z oddychaniem (duszność) – ciężki oddech, przyspieszony oddech, głośny lub chrapliwy oddech, uczucie braku tchu lub ściskania klatki piersiowej, ból w płucach
  • pogorszenie świadomości, dezorientacja, letarg, majaczenie, utrata przytomności, kłopot z obudzeniem chorego, drgawki
  • znaczne osłabienie mięśni, kłopot z poruszaniem rękami i/lub chodzeniem;
  • znacznie mniejsza niż zwykle ilość oddawanego moczu (lub brak moczu), suchość w ustach, brak łez podczas płaczu, zawroty głowy lub zasłabnięcie przy próbie wstania, niskie ciśnienie tętnicze
  • bardzo wysoka gorączka (ponad 40°C)
  • krwiste lub sine plamki na skórze; siny lub fioletowy kolor warg lub skóry wokół ust, na czubku nosa lub na palcach
  • krwioplucie lub różowe zabarwienie śliny/plwociny.

Chory powinien się ponownie zgłosić do lekarza, gdy:

  • wysoka gorączka i inne ostre objawy grypy utrzymują się dłużej niż 3 dni
  • gorączka pojawia się ponownie po kilku dniach przerwy
  • stan chorego uległ istotnemu pogorszeniu.

Rozpoznanie grypy - testy wykrywające grypę, badania pomocnicze

Badania wirusologiczne

Obejmują m.in. wykrycie materiału genetycznego wirusa (metodą RT-PCR), metodę immunofluorescencji, szybkie testy diagnostyczne wykrywające antygen wirusa (RIDT), izolację wirusa w hodowli i szybki test antygenowy w materiale pobranym zarówno z nosa, jak i z gardła.

Najdokładniejszą metodą jest RT-PCR. Na wynik badania wpływa kilka czynników: rodzaj materiału, sposób i czas jego pobrania od początku choroby, warunki przechowywania i transportu. Jakiekolwiek problemy mogą skutkować wynikiem fałszywie ujemnym.

Szybkie testy na obecność antygenu wirusa grypy cechują się dużą swoistością, ale umiarkowaną czułością, dlatego wynik ujemny nie może być podstawą do wykluczenia zakażenia.

Na ogół nie jest konieczne wykonywanie badań wirusologicznych, natomiast rozważa się je u chorych z grupy zwiększonego ryzyka powikłań lub w przypadku ciężkiej (powikłania) lub postępującej choroby grypopodobnej lub innych wskazań do hospitalizacji, ponieważ wynik wpływa na sposób leczenia.

Grypa – postawienie rozpoznania

Podstawowym kryterium rozpoznania zakażenia (grypa potwierdzona laboratoryjnie) jest dodatni wynik badania wirusologicznego. Same objawy i przebieg choroby nie pozwalają na wiarygodne rozpoznanie zakażenia wirusem grypy, gdyż wiele innych drobnoustrojów powoduje podobne objawy (tzw. choroba grypopodobna).

Jak leczy się grypę? – leki na grypę

Grypa – leczenie objawowe

  1. Odpoczynek w łóżku, picie dużej ilości płynów, izolacja chorego (szczególnie od osób z grupy zwiększonego ryzyka powikłań grypy).
  2. Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – paracetamol, NSLPZ (np. ibuprofen); nie należy stosować kwasu acetylosalicylowego u dzieci i młodzieży do ukończenia 18. roku życia.
  3. W razie potrzeby: leki przeciwkaszlowe (w lżejszych przypadkach łyżka miodu przed snem), leki kurczące naczynia błony śluzowej nosa, izotoniczne lub hipertoniczne roztwory soli do nosa.
  4. Powszechnie stosowane leki, takie jak witamina C i rutozyd, są nieskuteczne. Leki homeopatyczne (np. Oscillococcinum) – korzystne działanie niepotwierdzone.

Leki na grypę

U części osób chorób na grypę konieczne jest leczenie przeciwiwirusowe. Dostępne w Polsce leki przeciwwirusowe aktywne tylko wobec wirusów grypy:

  • oseltamiwir i zanamiwir, peramiwir
  • marboksyl baroksawiru
  • amantadyna i rymantadyna.

Leczenie przeciwwirusowe jest tym skuteczniejsze, im wcześniej się je rozpocznie (optymalnie w ciągu 24–48 h). U większości chorych na grypę o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu spoza grupy zwiększonego ryzyka i pacjentów, którzy zgłaszają się w okresie ustępowania objawów, nie ma konieczności stosowania leków przeciwwirusowych.

Osoby, u których przebieg grypy jest ciężki, wymagają leczenia w szpitalu.

Powikłania grypy

  1. zapalenie płuc
    • pierwotne grypowe
    • wtórne bakteryjne wywołane przez Streptococcus pneumonia, S. ureus lub H. influenzae – występuje w okresie ustępowania objawów grypy lub w fazie rekonwalescencji (ponowna gorączka i nasilenie duszności, kaszlu, osłabienia)
  2. angina paciorkowcowa
  3. zaostrzenie współistniejącej choroby przewlekłej, np. POChP, astmy, choroby niedokrwiennej lub zastoinowej niewydolności serca, cukrzycy itp.
  4. rzadko – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, encefalopatia, poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego, zespół Guillaina i Barrégo, zapalenie mięśni (w skrajnych przypadkach z mioglobinurią i niewydolnością nerek), zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, posocznica i niewydolność wielonarządowa
  5. bardzo rzadko (zwykle u dzieci) zespół Reye’a – zwykle związany z przyjmowaniem preparatów kwasu acetylosalicylowego.

Dla kogo grypa jest najbardziej niebezpieczna?

Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań (w tym hospitalizacji i zgonu):

  1. wiek >65 lat lub <5 lat (zwłaszcza do 12. mż.)
  2. ciąża (zwłaszcza II i III trymestr)
  3. znacznego stopnia otyłość (BMI ≥40)
  4. niektóre przewlekłe choroby (bez względu na wiek): płuc (np. POChP, astma), serca (np. choroba wieńcowa, zastoinowa niewydolność serca, ale nie nadciśnienie tętnicze), nerek, wątroby, metaboliczne (w tym cukrzyca), układu krwiotwórczego (w tym hemoglobinopatie), niedobory odporności (pierwotne, zakażenia HIV, leczenie immunosupresyjne), upośledzające czynność układu oddechowego lub usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych (np. zaburzenia czynności poznawczych, pourazowe uszkodzenia rdzenia kręgowego, choroby przebiegające z drgawkami, nerwowo-mięśniowe).

Ciąża i karmienie piersią a grypa

Kobiety w ciąży narażone są na zwiększone ryzyko powikłań grypy, w tym niekorzystnego zakończenia ciąży (poronienie, poród przedwczesny, zagrożenie życia płodu). Dlatego też w przypadku podejrzenia grypy należy pilnie zgłosić się do lekarza rodzinnego. Kobiety karmiące piersią mogą bezpiecznie kontynuować karmienie w trakcie leczenia oseltamiwirem i zanamiwirem (muszą jednak przestrzegać zasad higieny: często myć ręce i nosić maseczkę na twarz podczas kontaktu z dzieckiem).

Ile osób umiera na grypę?

W zależności od sezonu epidemicznego grypa charakteryzuje się śmiertelnością 0,1–0,5% (tzn. umiera 1–5/1000 osób, które zachorowały), a u osób po 65. rż. sięga 1%.

Epidemiologia grypy jest zmienna. W sezonie 2020/2021 (do 30.04.2021) w związku z działaniami przeciwepidemicznymi dotyczącymi COVID-19 zgłoszono w Polsce znacznie mniej zachorowań i podejrzeń zachorowania na grypę: 1,616 mln (o 57,1% mniej niż w poprzednim sezonie) i jedynie 3335 chorych hospitalizowano (mniej o 80%).

W ostatnich latach obserwowano u ludzi sporadyczne zachorowania wywołane przez wirusy grypy ptaków (potencjalne typy pandemiczne), obciążone dużym ryzykiem powikłań i dużą śmiertelnością, głównie w Azji i w Egipcie (H5N1) oraz w Chinach (H7N9). W latach 2016–2017 wirusa H5N8 wykryto u dzikich ptaków i drobiu w Polsce. Do tej pory nie stwierdzono jednak, aby wirusy grypy ptaków łatwo przenosiły się z człowieka na człowieka.

Grypa – jak jej zapobiegać?

Szczepienia przeciw grypie

Szczepienie ochronne – podstawowa metoda profilaktyki. Szczepienie przeciwko grypie nie daje 100% gwarancji ochrony przed chorobą (skuteczność zależy od sezonu i stanu zdrowia chorego), dlatego nie zwalnia z przestrzegania przedstawionych poniżej ogólnych zasad higieny.

Czy mycie i dezynfekcja rąk chroni przed grypą?

Higiena rąk – w sezonie grypowym, a zwłaszcza w przypadku bliskiego kontaktu z chorym na grypę (np. w domu, pracy, szpitalu, przychodni). Niezbędne jest częste (10 razy na dobę) mycie rąk wodą z mydłem (najlepiej środkiem na bazie alkoholu): po każdym kontakcie z chorym, skorzystaniu z toalety, przed jedzeniem lub dotykaniem ust i nosa, po powrocie do domu, po toalecie nosa lub zasłanianiu ust podczas kichania i kaszlu. Ręce należy myć wodą z mydłem przez 20 s, a następnie osuszyć ręcznikiem jednorazowym. Środek na bazie alkoholu powinno się wcierać w dłonie, aż wyschnie. Przestrzeganie zasad higieny rąk także przez osobę chorą zmniejsza ryzyko przeniesienia wirusa na inne osoby z otoczenia (np. w wyniku skażenia zanieczyszczonymi rękami klamek i innych przedmiotów).

Noszenie maseczki a grypa

Noszenie maseczki na twarz (np. chirurgicznej, dentystycznej) w sytuacji bliskiego kontaktu z chorym (do 1,5–2 m) – stałe noszenie maseczki w przypadku bliskiego kontaktu z chorym na grypę w pomieszczeniu (np. w domu, szpitalu lub przychodni) zmniejsza ryzyko zachorowania. Maseczkę powinien nosić także chory na grypę, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia innych. Jeśli zachoruje ktoś z domowników, noszenie maseczki w domu i ścisła higiena rąk przestrzegane przez wszystkich w domu przez 7 dni mogą zmniejszyć ryzyko zakażenia i zachorowania innych współmieszkańców nawet o ponad 50%, jeśli zostaną zastosowane jak najszybciej po wystąpieniu choroby (najpóźniej w ciągu 36 h). Maseczki należy często (po każdym kontakcie z chorym) zmieniać na nowe, a zużyte wyrzucać do kosza. Noszenie maseczki profilaktycznie na ulicy przez zdrowe osoby nie jest natomiast zalecane.

Inne zasady higieny na czas sezonu epidemicznego grypy – należy: zasłaniać chusteczką jednorazową usta podczas kaszlu i kichania, a następnie wyrzuć ją do kosza i dokładnie umyć ręce (w razie braku chusteczki zaleca się zasłanianie ust przedramieniem, a nie dłonią); po oczyszczeniu nosa wyrzucić chusteczkę do kosza i dokładnie umyć ręce; unikać kontaktu twarzą w twarz z innymi osobami; unikać tłumu i masowych zgromadzeń; unikać dotykania niemytymi rękami ust, nosa i oczu; często dokładnie wietrzyć pomieszczenia.

Jak długo chory na grypę nie może wychodzić z domu?

Izolacja chorych przez 7 dni od wystąpienia objawów lub – jeśli trwają dłużej – 24 godziny po ustąpieniu gorączki i ostrych objawów ze strony układu oddechowego. Przez ten okres chory na niepowikłaną grypę powinien pozostać w domu i ograniczyć swoje kontakty z innymi do niezbędnego minimum. W przypadku chorych z niedoborem odporności konieczna jest dłuższa izolacja.

Grypa żołądkowa

Grypa żołądkowa lub grypa jelitowa to potoczne nazwy na wirusowe zakażenie układu pokarmowego. Przeczytaj więcej: Biegunka wirusowa

12.12.2022
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczepienie przeciwko grypie u dzieci
  • Test combo – grypa, COVID-19, RSV
  • Grypa - zapobieganie. Co oprócz szczepień chroni przed grypą?
  • Grypa i przeziębienie
  • Koronawirus (COVID-19) a grypa sezonowa - różnice i podobieństwa
  • Jak uchronić się przed grypą?
  • Szczepienie przeciwko grypie - przeciwwskazania i sytuacje wymagające szczególnej ostrożności
  • Przeziębienie, grypa czy COVID-19?
  • Zapalenie mięśnia sercowego
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta